Kunst
Recordaantal koren
op Arnhems festival
Folkloristisch
Danstheater
op goede weg
Graficus-filosoof Jurriaan
Andriessen overleden
Yes enthousiaster
dan het publiek
Indische vorstenportretten
tonen trotse vastberadenheid
Optische verontrusting
Dinsdag 25|uni1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNCA Eindredactie: RAYMOND PEIL Vormgeving: RUTCER J HOOGERDUK
9
Voor het concours van het In
ternationaal Koorfestival 1991,
dat van 28 juni tot en met 5 juli
in Arnhem wordt gehouden,
hebben zich meer dan 100 ko
ren uit 28 landen aangemeld.
De organisatie van het Interna
tionaal Koorfestival noemt dit
een record-aantal.
Het is echter nog lang niet ze
ker dat die ook allemaal zullen
komen: met name de komst van
acht koren uit de Baltische sta
ten Estland en Letland is nog
onzeker. Volgens de organise
rende Stichting Samenwerken
de Korenorganisaties hebben
deze koren problemen om visa
te verkrijgen.
Directeur Andries Ponsteen:
„Het is duidelijk dat de andere
Russische ensembles veel ge
makkelijker toestemming krij
gen om naar Nederland te ko
men." Officieel duurt het drie
weken voor een Sovjetburger
over zijn visum kan beschikken,
maar in het geval van de Balti
sche koren blijkt dit veel langer
te duren. Om de procedure te
versnellen hebben de SNK bij
het ministerie van buitenlandse
zaken, waar de aanvragen via
de Sovjet-autoriteiten uiteinde
lijk op tafel komen, aangedron
gen op voorrang voor de betref
fende koren.
Recent kwam het bericht dat
een Joegoslavisch koor niet
komt wegens ziekte van de diri
gent. Deze plaats wordt ingeno
men door het koor Bicol Herri-
tage uit de Filippijnen, dat na
lang wikken en wegen op het
laatste moment alsnog besloot
zich aan te melden.
Het Internationeel Koorfesti
val, dat in 1987 rond de 20.000
bezoekers trok, kreeg de begro
ting pas onlangs rond, toen de
gemeente Arnhem met een ex
tra subsidie van „enkele tien
duizenden guldens" over de
brug kwam. In de begroting is
uitgegaan van eenzelfde aantal
bezoekers als vier jaar geleden,
maar volgens de SNK is dank zij
de bredere opzet van het festi
val de kans groot dat er dit jaar
een nieuw bezoekersrecord
wordt gevestigd.
Concerten worden buiten
Arnhem in 28 plaatsen in Ne
derland gegeven. In de Wasse-
naarse dorpskerk worden op 2
juli concerten gegeven door het
Wassenaar Vocaliter, het Vo-
kalenensemble Trauschel uit
Giessen (Duitsland), het Cham
ber Choir Versija uit Riga (Sow-
jet Unie) en het Treasure Staff
Choir uit Kenia.
AMSTERDAM ANP
Het Folkloristisch Dansgezel
schap gaat door op de ingesla
gen weg. Dat staat in het Be
leidsplan 1993-1996 van het
dansgezelschap. Uit onderzoek
blijkt dat het publiek tevreden
is.
De vakgroep massacommuni
catie van de Universiteit van
Amsterdam heeft een onder
zoek gehouden onder bezoekers
bij de voorstellingen van het
programma 'Dansend langs de
Zijderoute' in de drie steden
Amsterdam, Kampen en Oos
terhout. In totaal werden 827
vragenlijsten uitgedeeld, waar
van driekwart werd ingevuld en
geretourneerd. Uit het onder
zoek komt duidelijk naar voren
dat het gezelschap een grote,
vaste achterban heeft. Bijna
driekwart van de bezoekers be
kijkt een of meer program m
ma's van het gezelschap.
Volgens de onderzoekers werkt
een voorstelling van het Folklo
ristisch Danstheater bovendien
drempelverlagend, want de be
zoeker van het dansgezelschap
behoort tot de „niet intensieve
gebruiker" van theater. Drie
kwart van de ondervraagden
bezoekt slechts enkele malen
per iaar een theater. Ook blijkt
de helft van het publiek van
buiten de gemeente waar de
voorstelling plaats vindt te ko
men. Volgens het dansgezel
schap toont het onderzoek aan
dat het Folkloristisch Dansthea
ter goed functioneert. Ook het
eerder dit jaar gepresenteerde
onderzoeksrapport van de Di-
rektie Overleg Dansgezelschap
pen (DOD) over het Nederlands
publieksbezoek aan dansvoor
stellingen (1986-1990), onder
schrijft dit. Na het Nationale
Ballet is het Folkloristisch Dans
theater naar publieksbereik en
gemiddelde zaalbezetting het
tweede dansgezelschap in Ne
derland.
TOON HERMANS ZAL BEGIN
1992 zijn rentrée maken in het
theater. In januari start de 74-
jarige cabaretier een toumee
langs een beperkt aantal thea
ters in steden in Nederland en
België. In het najaar beginnen
de repetities voor de theater
show met een zes-mans orkest.
De show, zo meldt Hermans, is
op dit moment „op papier zo
goed als klaar".
HAARLEM GPD
De Heemsteedse graficus/tekenaar/schrijver/componist Jurriaan
Andriessen is vorige week op 39-jarige leeftijd overleden in het
Spaame Ziekenhuis. Jurriaan was een telg uit de bekende An
driessen-familie die een belangrijk stempel heeft gedrukt op het
culturele leven in Nederland. De componist Hendrik was zijn
grootvader, beeldhouwer Mari zijn oudoom en oud-stadsarchitect
Nico Andriessen is zijn vader. De componisten Jurriaan en Louis
Jurriaan maakte vooral naam met twee unieke projecten, waar
aan hij in beide gevallen jaren werkte. In 1983 trad hij naar buiten
met Portret van I ledwig, waaraan hij meer dan zes jaar bijna dag
en nacht had gewerkt. Het getekende portret van zijn echtgenote
was opgebouwd uit in totaal 54 muziekstukken, in uiteenlopende
sferen, van Bach tot Satie tot boogje-woogie, maar alles in een ei
gen stijl. 'Muziek voor het oog' zo werd het portret genoemd. An
driessen maakte er later een grammofoonplaat van en hij voerde
het verschillende keren uit. Al in de periode dat hij aan het Portret
van Hedwig werkte raakte hij in de ban van een zelfverzonnen we
reld. die hij tot in de kleinste details uitwerkte in het boek Eldorica,
dat vorig jaar verscheen en waarvan 5000 exemplaren werden ver
kocht. Eerder dit jaar zond de IKON een documentaire uit naar
aanleiding van dit boek. In 1982 exposeerde Andriessen grafisch
werk dat later in het boek terecht zou Icomen.
BIJ DE RAJA van Sika pasten
de rijkssieraden op een tafel
tje, de susuhunan van Surak-
arta had voor zijn schatten
29 Indische schoonheden tot
zijn beschikking.
YES-CONCERT te vergelij
ken met het aanschouwen
van een gezellig feestje van
alle intriganten uit 'Dallas' en
'Dynasty' samen.
Prinsjes en prinsesjes in het vorster
machthebbers nogal eens
pleegden te gebruiken ten be
hoeve van eigen verrijking.
De geschiedenis kreeg ten
slotte zijn loop zonder de be
moeienis van het verre Neder
land: Nederlands-Indië werd de
- -
ertolijf van Yogjakarta.
Republiek Indonesië. De rol van
de vorstenhuizen is echter zeker
niet uitgespeeld: nakomelingen
vervullen functies in het parle
ment en het leger, of spelen een
actieve rol in de zakenwereld.
Zij worden bovendien door veel
Indonesiërs beschouwd als fak-
FOTO CPO
keidragers van een rijk cultureel
verleden. De expositie in het
Tropenmuseum geeft daarvan
een boeiende illustratie. Dat
veel dateringen van foto's in
middels niet meer waren te
achterhalen, is jammer, maar
geen wezenlijk gemis.
NIEUWSLIJN
Expositie Oosters porcelein
i UTRECHT Van 30 juni tot 2 september is in Slot Zuylen de
tentoonstelling 'Pronken met Oosters Porselein' te bezichtigen.
Het gaat daarbij om porselein dat de Verenigde Nederlandse
i Compagnie tussen 1604 en 1795 uit China en Japan naar Ne
derland bracht en dat de huizen van rijke burgers sierde. De
i voorwerpen op de tentoonstelling zijn afkomstig uit de collec
tie van Willem Baron van Verschuur die begin deze eeuw ruim
drieduizend stuks porselein verzamelde. Hij vermaakte zijn
collectie aan de staat met de bepaling dat deze een plaats
moest krijgen in het Gemeentemuseum van Arnhem. Dit mu-
seum heeft een keus gemaakt uit zijn verzameling voor de ten-
l toonstelling in Slot Zuylen.
Finalisten Jazzfestival Loosdrecht
LOOSDRECHT De jury van het Loosdrecht-festival 1991
heeft na lang beraad vier kandidaten genomineerd, die in aan
merking komen voor de Wessel Ilckenprijs. Drie namen waren
direct al bekend, voor de vierde kandidaat waren er drie moge
lijkheden waaruit, een dag na de voorrondes, uiteindelijk toch
één naam naar voren is gekomen.
De vier finalisten zijn Jesse van Wuller (gitaar), Kind of Blue
(drie zingende dames), Juraj Stanik (piano) en Ben Herman op
de alt-saxofoon. Het kwartet strijdt vrijdag 28 juni om de Wes
sel Ilckentrofee. Van de finale wordt door de NOS-radio opna
men gemaakt. De finale in De Swingboei is tevens de start van
het Loosdrecht-festival 1991. Na de finalisten volgt een optre
den van Rita Reys en het trio Pim Jacobs.
Tentoonstelling 35 jaar keramiek
ROTTERDAM In het Rotterdamse Museum Boymans-Van
Beuningen is tot en met 25 augustus een overzichtstentoon
stelling van de keramist Jan Van der Vaart te zien. Van der
Vaart is één van de meest toonaangevende keramisten in ons
land. Hij introduceerde kort na de oorlog een nieuwe visie op
vorm en kleur, gebaseerd op de Bauhaus-traditie en in de zes
tiger jaren een nieuwe vormentaal. Zijn invloed op de heden
daagse keramiek werd duidelijker sinds hij eind jaren zestig
hoofddocent keramiek werd aan de Amsterdamse Rietveld
academie. De afgelopen jaren wordt de eigenheid van zijn
werk ook internationaal erkend.
RECENSIE LOUIS DU MOUUN
Concert Yes,
Gehoord: 23 juni, Ahoy,
Rotterdam.
Voor wie de afgelopen twintig
jaar Yes heeft gevolgd, moet al-
- leen al het zien van de huidige
superbezetting een groot genot
zijn. Te vergelijken met het aan
schouwen van een gezellig
- feestje van alle intriganten uit
ij'Dallas' en 'Dynasty' samen.
Het wonderbaarlijke van de on
verwachte reünie van de Britse
^^symfonische rockformatie is
echter dat ze ook echt zinvol
-lijkt: een uitverkocht Ahoy werd
zondagavond getracteerd op
een daverend marathonconcert
van acht zeer geïnspireerde ve-
teranen.
De verwachtingen bij de 'Yes-
men' zelf ten aanzien van 'Rot
terdam' waren hoog gespannen,
"gegeven het feit dat er opnamen
werden gemaakt voor een op
stapel staand live-album. Daar-
:bij werd gerekend op een soort-
gelijk enthousiasme als de
i groep destijds (1977) van pas
kwam bij het vastleggen van re-
pertoire voor de in 1980 ver-
.schenen dubbelaar 'Yesshows'.
Anders dan eerder in de Ver-
enigde Staten op deze Round
the world in 80 dates tour' ble-
i ven de 7000 Nederlandse ge-
trouwen evenwel zuinig met
;hun respons. Te zeer geïmpo
neerd of toch vanwege de hoge-
:re gemiddelde leeftijd (dertig
'plus) dan die van de Ameri-
kaan se aanhang? In elk geval
moest zanger Jon Anderson
(minder theatraal dan voor
heen) tijdens de enige toegift
'Roundabout' de zaal nog eens
flink aanmoedigen om overeind
te komen.
Het meest verbazingwekken
de aan deze 'turboversie' van
Yes, na de voor onmogelijk ge
houden verbroedering zelf en
de daaruit voortvloeiende spel
vreugde, is het uitstekend sa
mengaan van een aantal dub
bele instrumenten: twee toetse
nisten (Tony Kaye en Rick Wa
keman), twee drummers (Alan
White en Bill Bruford) en twee
gitaristen (Steve Howe en Tre
vor Rabin). Die 'overcapaciteit'
gekoppeld aan de afzonderlijke
reputaties betekent echter ook
de aanwezigheid van een soort
tijdbom.
Dat er veel ego's tevreden ge
steld moeten worden, daarover
bleef in Ahoy geen twijfel be
staan. Iedereen, tot en met bas
sist en 'groepsherder' Chris
Squire toe, kreeg de gelegen
heid via een minutenlange solo
zijn niet geringe vakmanschap
te demonstreren. Dat compro
mis haalde uiteraard soms de
vaart uit de show, maar zodra
op het ronde roterende podium
de groepsgedachte weer de bo
ventoon voerde, klonk Yes in
drukwekkender dan ooit. Zowel
bij alle klassiekers (waaronder
het langgerekte 'Yours is no dis
grace' als opening, 'And you
and I', 'I have seen all good
people') als bij de paar uitverko
ren nummers van het pas ver
schenen zestiende album'
'Union' (met name 'Lift me
up').
EXPOSITIE
RECENSIE FRANCOISE LEDEBOER
Expositie: Vorsten in Nederlands-Indië
Gezien: Tropenmuseum, Linnaeusstraat 2,
Amsterdam.
Te zien tot en met 1 september, ma. t/m
vrij. van 1000 tot 17.00 uur. za. zon- en
feestdagen van 12 00 tot 17.00 uur.
De eerste blikvanger op de ex
positie van vorstenportretten
uit het voormalige Nederlands-
Indië in het Tropenmuseum is
een foto van de rijk uitgedoste
Hamengkoe Boewono VII, de
sultan van Yogjakarta die leefde
van 1877-1921. Het imposante
portret op posterformaat be
paalt meteen de sfeer waarin de
bezoekers zullen verkeren: de
verzamelde vorsten, hun fami
lieleden en onderdanen stralen
zonder uitzondering de trotse
vastberadenheid uit waardoor
de Nederlanders na de Tweede
Wereldoorlog ten slotte het on
derspit zouden delven.
Al vanaf het begin van hun
koloniale activiteiten in Neder
lands-Indië moesten de Hol
landse bestuurders en kooplie
den terdege rekening houden
met deze gezagsdragers. Zij
troffen bij hun komst in de 16-
de eeuw een groot aantal vor
stendommen aan waarmee de
Verenigde Oostindische Com
pagnie om te beginnen han
delsverdragen sloot. Zo werd
het alleenrecht verkregen voor
met name de handel in spece
rijen en werden de concurre
rende Portugezen buiten de
deur gehouden.
Daarna volgde de fase dat de
politieke macht van de vorsten
aan banden werd gelegd: zij
mochten in functie blijven,
maar moesten zich wel onvoor
waardelijk loyaal tonen tegen
over het Nederlandse gezag.
Aan het begin van deze eeuw
werd de vorsten na een reeks
conflicten een grote mate van
zelfbestuur verleend. Toen de
Tweede Wereldoorlog begon,
was Nederlands-Indië inmid
dels verdeeld in 278 zogenoem
de „zelfbesturende landschap
pen", die 60 procent van het to
tale grondgebied in beslag na-
Kaartjes
Ouderen onder de kijkers heb
ben in het algemeen nog pre
cies het op school ingestampte
rijtje eilanden in het hoofd; voor
de jongere generatie zijn handi
ge kaartjes opgehangen om dui
delijk te maken waar op de
kaart we de verschillende vor
sten moeten plaatsen. De sa
menstellers wijzen erop dat de
rijkjes in Nederlands-Indië gro
te verschillen in omvang, macht
en cultuur vertoonden. De 60
geselecteerde foto's maken dat
inderdaad duidelijk.
De meest welvarende en geci
viliseerde machthebbers von
den we terug op Java, waar die
van Yogjakarta en Surakarta in
dat opzicht de kroon spanden.
De sultans Hamengkoe Boewo
no VI (geportretteerd in 1865),
opnieuw Hamengkoe Boewono
VII (in 1910) en Hamengkoe
Boewono VIII (in 1929) hangen
naast elkaar: de drie mannen
zijn opvallend rijk uitgedost.
Een veelzeggend detail zijn de
talrijke onderscheidingen op de
borst van de achtste sultan: de
Nederlanders vonden het ken
nelijk belangrijk hem te vriend
te houden en strooiden daarom
kwistig met medailles. Ook
Paku Buwono X, de sushunan
(heerser) van Surakarta, is op
een foto uit 1920 met de nodige
medailles gedecoreerd, de kolo
niale machthebbers volgden
deze tactiek blijkbaar vaker.
Welvaart heerste ook op Su
matra, waar op een foto van het
fraaie paleis van de sultan van
Deli twee rijtuigen en twee rijen
bedienden zijn terug te vinden.
Een opvallend contrast daar
mee is een foto van de raja
(heerser) van Tanah Rea op het
eiland Flores: hij poseerde om
streeks 1910 met drie vrouwen
bij een hut op palen. Bij de raja
van Sika (heerser op hetzelfde
eiland) pasten de rijkssieraden
op een tafeltje, de susuhunan
van Surakarta had voor zijn
schatten 29 Indische schoonhe
den tot zijn beschikking, zo
blijkt uit een andere foto.
Vrouwen
Onverwacht komen we ook een
vrouwelijke heerseres tegen: op
Sulawesi werd in het vorsten
dom Tanette in de tweede helft
van de 19e eeuw en het begin
van deze eeuw de scepter ge
zwaaid door koningin We-Tan-
ro-Oll'e en later haar dochter.
Op een foto uit 1903 blikt de ko
ningin fier en trots in de lens,
ook zij werd kennelijk niet ver
geten bij het uitdelen van deco
raties.
Verrassend is verder een foto
van een bijeenkomst van Bali
nese hoofden (plaatselijke lage
re bestuurders van Indische
komaf) uit omstreeks 1880. De
mannen kijken zonder uitzon
dering stuurs en wantrouwend
en herinneren zo aan de be
faamde toespraak tot de hoof
den van Lebak uit de Max Ha-
velaar van Multatuli. Max Have-
laar deed daarin een beroep op
de gemeenschapszin van de
hoofden, die de Indische bevol
king net als de Nederlandse
Een plexiglasobject van Nel Haiinga en Fred Olijve.
n Fred Olijve.
Gezien: bij Galerie Art en Acrylaat, Nieuw-
straat 53A,
Leiden.
Te zien: tot 15 juli, van woensdag tot en
met zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur,
donderdagavond van 19.00 tot 21.00 uur
Het werk van Nel Haringa en
Fred Olijve valt grofweg in drie
ën uiteen. Allereerst is er een se
rie groen en melkwit perspex
kubussen, met daarin een veel
heid aan geometrische tussen-
schotjes, waardoor een verme
nigvuldiging van vormen ont
staat, die hen van hun symboli
sche lading ontdoet. Een vier
kant krijgt hierdoor de kans een
vierkant te zijn en niet te wor
den aangezien voor venster of
toegangspoort tot een andere
wereld.
Haringa en Olijve, die beide
de kunstacademie bezochten in
Amsterdam en Warschau, wer
ken samen aan de objecten en
hebben al twintig jaar onder
zoek en vormgeving achter de
rug. Zij proberen, in navolging
van onder andere de Stijlgroep
uit de jaren 30, het kunstwerk te
ontdoen van alle verwijzingen
naar de wereld erbuiten en de
emoties van de kunstenaar. Om
dit te bereiken werken zij vanuit
de inwendige structuur van de
vormen inplaats van die een
uitwendige compositie op te
leggen. Zo krijgt het kunstwerk
de kans niets anders te zijn dan
zichzelf.
Zo'n kans krijgt op de ten
toonstelling een zesdelig ka
merscherm. Het bestaat uit hol
le delen perspex, gevuld met
zigzaggende stroken zijde. De
tussenschotjes die hiervoor
aangebracht zijn geven door
hun verschillende grootte een
afwisselende ritmiek. Haringa
en Olijve zijn erin geslaagd het
toegepaste-object elke functie
buiten zichzelf te ontnemen,
want het blijkt zowel massief als
volkomen doorzichtig te zijn.
FOTO PR
(Een merkwaardig optisch ef
fect).
Een derde project bestaat uit
vier wandplastieken met op pa
pier getekende rechte en diago
nale lijnen en op twee centime
ter afstand daarvan dezelfde lij
nen in perspex geslepen door
middel van computergestuurde
apparatuur. Hoewel deze wer
ken er technisch uitzien is het
beeld dat de toeschouwer krijgt
oncontroleerbaar, omdat er al
leen op een afstand van twee
meter lijnen samenvallen. Ver
der of dichterbij hangt het van
het licht en de plaats van de
toeschouwer af hoeveel scha-
duwlijntjes er zijn en waar. Het
resultaat is een ontelbaar aantal
'kijkvariaties.
Bovendien hebben de werken
een waamemingsstorende wer
king, doordat de getekende
rechte lijnen, gezien door de
mal van de computergestuurde
lijnen, niet zo recht blijken te
zijn. Het gevolg voor de toe
schouwer 'Optische verontrus
ting'. of misschien wel optische
opluchting.
