7
G
'Wat met mij is gebeurd mag
mijn dochter niet overkomen'
Een nieuw
spreekwoord
(ZATERDAGS
jBIJ VOEGSEL
a .q Vluchtelingen
andtflemen gruwelijke
bieu besnijdenistraditie
ïnee naar Nederland
lagei t
In zo'n twintig Afrikaanse
atb^Ianden worden nog meis
jes en vrouwen besneden.
W/Iet de komst van vluchte
lingen uit die landen krijgt
ook Nederland met deze
gruwelijke traditie te ma-
ldeh$<ken- Gynaecoloog Johan
Rubbers is geschrokken
van de verminkingen die
sommige vrouwen zijn
Tf ^toegebracht en van de
tabj Complicaties die na de in-
•ring« tfeeP kunnen ontstaan.
Lkt, on
deaf
nine
ppel-
ling
ynaecoloog Johan Lubbers gunt
ieder volk zijn tradi-
rituelen.
Maar er zijn grenzen, vindt hij, zeker als die
tfadities medische risico's inhouden. En dat
ïhaq >geidt zeker voor de vrouwenbesnijdenis
i het i '-waarmee hij in zijn praktijk in het Medisch
'erwijfCentrum Leeuwarden nogal eens te maken
'krijgt. Voor de goede orde laat hij weten geen
I wa^hhoeite te hebben met de besnijdenis in de
iwaajifóeest milde vorm zoals die in veel islami
tische landen onder de naam 'sunna' bekend
klein sneetje in de voorhuid van de
clitoris waardoor er enkele druppels bloed
t doiv vloeien.
jge vi-Lubbers: „Veel verminkender en gevaariij-
aanJ ker is de ingreep waarbij de clitoris wordt
slaampweggesneden, de zogenoemde clitoridecto-
d aarJ| mie, zoals dat in een groot aantal Afrikaanse
II m4rlanden gebeurt. Hierbij wordt vaak ook een
aap «Weel van de kleine schaamlippen weggeno
doos jl-fhen. De meest gruwelijke vorm wordt
iarin|f Qen als Soedan, Somalië en Mali toegepast
Hier worden clitoris, kleine en grote schaam
era I lippen weggesneden. De wondranden 1
auitj| ijjen op een minieme opening na met
doornen aan elkaar bevestigd zodat ze na
énige tijd zijn vastgegroeid. Deze methode
wee-I wordt infibulatie genoemd, naar het woord
'fibula, wat speld of gesp betekent."
et del HERHAALD
ewua ?Uit medische literatuur blijkt dat in- «sas-s
waaij fibuiatie vaak zonder verdoving ge
beurt. De ingreep wordt meestal
(Uitgevoerd door een verloskundige,
'geholpen door enkele vrouwelijke
familieleden die het meisje vasthou
den. Na de ingreep wordt het meisje
3fhet bijeengebonden benen onge
veer een week verzorgd. Als bij con
trole blijkt dat de opening die in de
schede achterblijft niet klein genoeg
moet de ingreep worden her
haald. In veel gevallen 'maakt een
érnstige complicatie, zoals de on
mogelijkheid om urine te produce
nten, het opheffen van de infibulatie
noodzakelijk en ook dan wordt het
ritueel later herhaald.
De leeftijd waarop het meisje be
handeld wordt kan variëren van drie
dagen na de geboorte tot een jaar of
twintig, of zelfs tijdens de zwanger-
"JT" schap. De traditie gaat terug naar
£000 tot 3000 jaar voor Christus. Uit
die tijd daterende beelden en mum-
rtties vertonen sporen van infibula-
'fle. Wetenschappers nemen daarom
'aan dat de vrouwenbesnijdenis in
deze vorm uit Egypte stamt en via
'handelsroutes over Afrika is ver
spreid.
'In het land waar alles zou zijn be
gonnen, Egypte, is de verminkende
ingreep inmiddels op z'n retour.
Door de sociale revolutie onder
Nasser zijn er minder gedwongen
huwelijken en wordt ook vrouwen
besnijdenis (in de grotere steden)
afgewezen. Ook in Ethiopië is een
daling van het aantal ingrepen te
zien. Het Eritrese bevrijdingsfront
bond hier met succes de strijd aan
tegen gedwongen huwelijken en
vrouwenbesnijdenis. In de gebieden waaruit
het front zich later terugtrok, was toen al zo
veel antipathie tegen de ingreep dat hij niet
opnieuw werd ingevoerd.
Er zijn dus inmiddels landen in Afrika waar
men inziet hoe gruwelijk en zinloos de 'ope
ratie' is. Ook proberen vrouwenbewegingen
en organisaties op het gebied van gezond
heidszorg het besnijdenisritueel uit te roeien.
Lubbers: „Toch wordt in zo'n twintig landen
tussen Evenaar en Kreeftskeerkring de vrou
wenbesnijdenis geaccepteerd. Daar leven
rpaar schatting 70 miljoen vrouwen. Afhanke
lijk van het land wordt bij 80 tot 97 procenf
Zina Saeed: „Niemand komt aan Hibo. God maakte haar zoals ze is. En ze is perfect zo."
jaar. Met haar man, haar dochter
tje en haar tante woont ze in een
nieuwbouwwijk in Leeuwarden.
Als lid van de Somalian National
Movement is ze, samen met veel
meer familieleden, haar geboorte
land Somalië ontvlucht en in 1988
in Nederland aangekomen. Ge
marteld is ze: ze laat de littekens
op haar armen zien.
Maar op een andere manier voelt
Zina zich ook gemarteld. Zij is, net
als al haar zusters en haar moeder,
op de meest ingrijpende manier
besneden. De infibulatie gebeurde
toen Zina acht jaar was, en met af
schuw denkt ze er aan terug. Nu,
twintig jaar later, heeft Zina een
heel duidelijke mening over vrou
wenbesnijdenis: „Het is geen cul
tuur, het is geen religie. Het is al
leen uitgevonden voor de man, die
kan doen wat hij wil terwijl zijn
vrouw als een slavin thuis op hem
moet wachten. Mijn dochter Hibo
is nu ruim negen maanden en met
haar zal dit allemaal niet gebeu
ren. Niemand komt aan Hibo. God
maakte haar zoals ze is. En ze is
perfect zo."
Maar lang niet alle vrouwelijke le
den van haar familie denken er zo
over. Eén van haar gevluchte zus
sen zal waarschijnlijk volgend jaar
een reis naar Afrika maken om
daar haar drie dochtertjes te laten
besnijden. Over een andere, ook
heel traditioneel ingestelde zuster
zegt ze: „Zij heeft alleen zonen,
goddank."
zina werd als laatste in een rij
van elf kinderen geboren. De
meeste kinderen gingen studeren
om later een goede baan te krij
gen. Zelf volgde ze de middelbare
school en daarna een secretaresse-
opleiding. Als jongste van de kin
deren werd ze nogal verwend
thuis, vertelt ze. Omdat ze familie
in Amerika, Europa en Azië had,
reisde ze in haar meisjesjaren de
halve wereld over en leerde naast
Somalisch en Arabisch ook Frans,
Engels en de laatste drie jaar zelfs
Nederlands.
Als het aan haar vader had gelegen
was Zina nooit besneden. „Hij
heeft gezegd: doe het niet. Maar ja,
mijn moeder en de andere vrou
wen vonden het wèl belangrijk dat
het gebeurde. Ik weet nog dat ik
zelf heel opgewonden was. Ik had
er over horen praten en ik wist dat
ik van een meisje een vrouw zou
worden. We woonden in een stad
en er kwam een dame uit het zie
kenhuis om het bij me te doen.
Het was haar baan."
Over de ingreep zegt ze schamper:
„Ik had geluk. Ik kreeg een plaat
selijke verdoving." Na de besnijde
nis werden haar bovenbenen bij
een gebonden. „Een week heb ik
zo moeten liggen en zitten. Als ik
moest plassen deed dat verschrik
kelijk pijn. Na die week werd ge
controleerd of de wond goed
dichtgegroeid was. Ernstige com
plicaties heb ik gelukkig niet ge
had."
niet over uit v
e is 'opengemaakt'
r de bevalling.
situatie dat toe
laat, zullen Zina en haar man, die
nu als tolk werkzaam is in Fries
land, met hun gezin naar Somalië
terugkeren. Zina is niet bang dat
Hibo als onbesneden meisje kans
loos is op de huwelijksmarkt. „Ook
in Somalië zijn steeds meer mt
sen tegen besnijdenis. Steeds i
ker wordt nu aJ een sunna, e
klein sneetje, gegeven en niets
weggenomen. „Ik heb goede hoop
dat als Hibo aan trouwen toe is, de
besnijdenis uit de tijd zal zijn."
ratie had ondergaan. Het lukte mij in alle ge
vallen heel slecht om antwoord te krijgen op
mijn vragen over het hoe en waarom, laat
staan op de vraag hoe zij zwanger had kun
nen worden."
door littekenweefsel en urine-
wegjnfectiés. En hoewel
volgens de Afrikaanse opvat
tingen infibulatie verhoog
de vruchtbaarheidskansen
zou opleveren, is de ingreep Uit de literatuur blijkt trouwens ook dat i
juist vaak oorzaak van on- niet vrijuit over wordt gesproken. Geïnter-
vruchtbaarheid. Door infecties viewde vrouwen verwijzen naar de tradities
kunnen namelijk de eileiders van het land of ze zeggen dat de r
ontstoken en afgesloten raken, graag willen. De ondervraagde i
De gevolgen van de operatie hun beurt noemen het 'een vrouwenzaak'
klinken gruwelijk. „Vrouwen- waar zij helemaal buiten staan,
besnijdenis Is gruwelijk", zegt Volgens recente gegevens verblijven
Lubbers heftig. „Neem alleen dan 4500 Somalische vluchtelingen onder
n 2000 vrouwen in Nederland. Met
de groeiende stroom vluchtelingen zullen dat
r alleen nog maar meer worden. Niet alleen
Doordat gemeenschap op zullen veel van die vrouwen voor een beval-
deze manier soms is uitgeslo- ling hulp nodig hebben, ook verwacht Lub
bers dat er steeds meer vragen komen c
vrouwen weer 'dicht te maken' na de beval
ling omdat dit in de thuislanden heel ge
bruikelijk is.
Ook kunnen de Nederlandse artsen in de toe-
gelijk is dan ontstaan er komst verzoeken verwachten van moeders
problemen voor de bevalling, die hun dochter op een vakkundige manier
De vrouw moet dan geopend willen laten besnijden door een arts. Immers,
worden om het kind bij de be- de ervaring van de eigen vroedvrouwen of
valling voldoende ruimte te geoefende familieleden is vaak niet meege-
al de pijn die
hebben bij geslachtsgemeen
schap. Voorzover dat mogelijk
zie je ook meer anaal ge
slachtsverkeer, met alle extra
kansen op aids. Is de vrouw
toch zwanger geraakt en ik
vraag me af hoe dat dan i
geven. Hierbij kunnen
allerlei verloskundige compli
caties ontstaan die soms lei
den tot de dood van moeder
en kind."
reisd r
r Nederland.
•g steeds miljoenen besneden vrouwen per
jaar bij."
Gynaecoloog Johan Lubbers: „Wat moet je doen als de reactie van de moeder is: dan doen v
kans op wondinfecties en andere complicaties?"
en. Dat is niet rein, het is juist een oorzaak
van veel infecties."
Als directe complicaties na de infibulatie
noemt de gynaecoloog verder nog: „Bloedin
gen, een shock ten gevolge van veel bloedver
lies, ernstige wondinfectie, complicaties door
plaatselijke bloeduitstortingen, problemen
bij het produceren van urine. Er zijn schat
tingen dat in Egypte jaarlijks 1300 meisjes de
ingreep niet overleven. Dat zou gaan om één
op de vijfhonderd tot duizend meisjes. En
omdat in Egypte relatief gezien nog weinig
vrouwen worden besneden, zal dit dodental
in Soedan vele malen hoger liggen."
Complicaties op langere termijn zijn: bloed
armoede, pijn in de omgeving van de schede
Waarom laten vrouwen zich zo verminken?
Lubbers geeft als redenen: reinheid, kuisheid,
seksuele hygiëne, esthetische overwegingen
de verhoging van de status op de huwelijks
markt, het behoud van de maagdelijkheid
gunstige beïnvloeding van de vruchtbaar
heidskansen, het voorkomen van binnen
dringen van boze geesten en het bevorderen
van de monogamie, vooral bij nomadische
volkeren waar de mannen lange tijd afwezig
zijn.
Reinheid als reden noemt Lubbers 'para
doxaal'. „Het gaatje dat uiteindelijk openblijft
van hen de ingreep verricht, er komen er dus mag volgens de traditie niet groter zijn
ZORGEN
Lubbers zal niet ingaan op verzoeken om a
zo'n verminking mee te werken. De situatie
GESCHOKT baart hem wel zorgen: „Wat moet je doen als
De patiënten die gynaecoloog de reactie van de moeder is: 'dan doen
Lubbers op zijn spreekuur het zelf wel' met alle kans op wondinfec-
kreeg, waren allemaal zwan- ties en andere complicaties? Toch r
gere vrouwen die inzagen dat stag gaan? Er is in West-Europa een tendens
een normale bevalling zonder om bepaalde ingrepen medisch te legalis
hulp van de arts uitgesloten zodat dan complicaties voorkomen kunnen
zou zijn. „Zij kwamen in de dertigste week worden. Ik vind dit lang niet altijd goed. Er
tot vlak voor de bevalling. Afhankelijk van de zijn nog steeds etnische minderheden die
uitgebreidheid van de verminking varieerde hun kinderen brandmerken als straf. Moet je
de correctie van het onder plaatselijke verdo- dan als westerse arts zeggen: laat ons dat
ving klieven van de versmolten kleine
schaamlippen tot een uitgebreide plastische op
correctie van de schedetoegang. In één geval
was de ingreep zo ingewikkeld dat ik een
plastisch chirurg heb gevraagd samen met
mij de operatie te doen.
doen, want dan gebeurt het ten minste
hygiënische manier?"
Daarom pleit hij er voor om vrouwenbesnij
denis zo snel mogelijk in de Nederlandse
wetgeving op te nemen, zoals Zweden. Zwit
serland en Engeland dat al eerder hebben ge-
Lubbers weet nog hoe geschokt hij was toen daan. „Het moet afgelopen zijn. Je kunt je af-
hij de eerste géïnfibuleerde patiënte onder
zocht. „Ik had er natuurlijk wel i
vragen of een wet op dit gebied zal werken,
r dat neemt niet weg dat de overheid c
lezen en dus wist ik dat de Somalische vrouw duidelijk standpunt moet
dan een graankorrel. Door die kleine opening
moeten urine en menstruatiebloed wegvloei -
die ik voor mij zag besneden moest zijn,
maar het leek alsof zij een zware kankerope-
dat niet, dan worden wij als artsen onder
druk gezet", aldus de gynaecoloog.
ZATERDAG 22 JUN11991
Onzetaal
Watersportvereniging De Kaag
heeft een nieuw spreekwoord
gemaakt: Wie gijpt kan de giek
verwachten Niet slecht. Het
enige zwakke lijkt me dat het
een variatie is op iets bekends:
Wie kaatst kan de bal
verwachten.
dat er in onze taal ieder jaar
.M. JÊL nieuwe woorden en uitdrukkin
gen bij komen, maar zelden of nooit een
nieuw spreekwoord. Onze voorraad spreek
woorden is beperkt, en de meeste zijn al ta
melijk oud. Holle vaten klinken het hardst;
zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten;
hoge bomen vangen veel wind; als het kalf
verdronken is dempt men de put; je weet
nooit hoe een koe een haas vangt. Zouden
we nog iets nieuws kunnen bedenken?
Op de Warmondse manier zal het wel gaan.
maar dat is oude wijn in nieuwe zakken. Een
echt nieuw spreekwoord zal namelijk ook
een nieuwe betekenis moeten hebben. Want
typisch voor een spreekwoord is niet alleen
een aardige kernachtige uitspraak, maar ook
dat het een klassieke geijkte situatie karakte
riseert. Bij voorbeeld de situatie dat iemand
het onheil dat hem overkomt, zelf als het wa
re uitgelokt heeft. Dat zit in 'wie kaatst moet
de bal verwachten', maar ook in het bijbelse
'wie het zwaard opneemt zal door het zwaard
omkomen'.
Die klassieke situatie is altijd weer herken
baar. De kracht van een goed spreekwoord
zit 'm dan ook hier in, dat het door deze ene
situatie te benoemen, een verband legt met
talloze variaties daarop die in wezen net zo
zijn. Daardoor komt wat er hier en nu ge
beurt meteen in een ander licht te staan. Ik
zeg niet: jouw narigheid is je eigen schuld,
maar: jouw stommiteit is een klassiek geval,
je had het kunnen weten.
Op precies dezelfde manier karakteriseert
'holle vaten klinken het hardst'. De psycho
loog zal wel kunnen uitleggen hoe het komt
dat mensen met weinig capaciteiten vaak de
meeste drukte maken. Maar lang voordat er
psychologen waren, herkende men die situa
tie. En men vond er een prachtige uitdruk
king voor.
Het is al scherp als ik zeg: jij doet zo omdat je
zo'n min mannetje bent; het komt nog veel
harder aan als ik zeg: wat hier gebeurt, ge
beurt altijd zo want het is karakteristiek voor
minne mannetjes om hun minheid te com
penseren met veel kouwe drukte; jij bent er
net zo een als al die talloze anderen.
maken, zal dus moeten beginnen met een
herkenbare situatie of gebeurtenis. Graag no
dig ik de lezers uit het eens te proberen en
mij een brief te schrijven met een zelfbedacht
spreekwoord. Als de betekenis ervan niet
meteen duidelijk is moet u er wel een toe
lichting bij schrijven.
Aan herkenbare klassieke situaties geen ge
brek. Wie zelf niets weet. zou eens kunnen
denken aan iemand die op z'n kop krijgt en
beschuldigd wordt, waarna zo iemand tien
tegen één reageert met uitvluchten, smoe
zen, 'de anderen deden het ook', 'de vorige
keer heb je er niets van gezegd', 'hoe had ik
dat nou kunnen weten?' enzovoort. Voor zo
ver ik weet hebben we daar nog geen spreek
woord voor.
Of voor de volgende situatie: iemand doet
zijn werk goed en met plezier, hij maakt pro
motie en ook als chef, al is het werk nu moei
lijker, doet hij het goed. zodat hij opnieuw
bevorderd wordt, nu tot baas over alle chefs,
maar dat is feitelijk te moeilijk voor hem: het
einde van de arbeidsvreugd. Veel mensen
klimmen eigenlijk net één tree te hoog op de
maatschappelijke ladder. Daar is ook geen
spreekwoord voor.
Als er lezers zijn die voor deze gebeurtenis
sen. of voor andere, een nieuw spreekwoord
bedenken, wil ik ze graag over enkele weken
hier bespreken. Brieven zoals altijd naar de
redactie van deze krant, onder vermelding
'Rubriek Onze Taal'.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands