7 G 'Wat met mij is gebeurd mag mijn dochter niet overkomen' Een nieuw spreekwoord (ZATERDAGS jBIJ VOEGSEL a .q Vluchtelingen andtflemen gruwelijke bieu besnijdenistraditie ïnee naar Nederland lagei t In zo'n twintig Afrikaanse atb^Ianden worden nog meis jes en vrouwen besneden. W/Iet de komst van vluchte lingen uit die landen krijgt ook Nederland met deze gruwelijke traditie te ma- ldeh$<ken- Gynaecoloog Johan Rubbers is geschrokken van de verminkingen die sommige vrouwen zijn Tf ^toegebracht en van de tabj Complicaties die na de in- •ring« tfeeP kunnen ontstaan. Lkt, on deaf nine ppel- ling ynaecoloog Johan Lubbers gunt ieder volk zijn tradi- rituelen. Maar er zijn grenzen, vindt hij, zeker als die tfadities medische risico's inhouden. En dat ïhaq >geidt zeker voor de vrouwenbesnijdenis i het i '-waarmee hij in zijn praktijk in het Medisch 'erwijfCentrum Leeuwarden nogal eens te maken 'krijgt. Voor de goede orde laat hij weten geen I wa^hhoeite te hebben met de besnijdenis in de iwaajifóeest milde vorm zoals die in veel islami tische landen onder de naam 'sunna' bekend klein sneetje in de voorhuid van de clitoris waardoor er enkele druppels bloed t doiv vloeien. jge vi-Lubbers: „Veel verminkender en gevaariij- aanJ ker is de ingreep waarbij de clitoris wordt slaampweggesneden, de zogenoemde clitoridecto- d aarJ| mie, zoals dat in een groot aantal Afrikaanse II m4rlanden gebeurt. Hierbij wordt vaak ook een aap «Weel van de kleine schaamlippen weggeno doos jl-fhen. De meest gruwelijke vorm wordt iarin|f Qen als Soedan, Somalië en Mali toegepast Hier worden clitoris, kleine en grote schaam era I lippen weggesneden. De wondranden 1 auitj| ijjen op een minieme opening na met doornen aan elkaar bevestigd zodat ze na énige tijd zijn vastgegroeid. Deze methode wee-I wordt infibulatie genoemd, naar het woord 'fibula, wat speld of gesp betekent." et del HERHAALD ewua ?Uit medische literatuur blijkt dat in- «sas-s waaij fibuiatie vaak zonder verdoving ge beurt. De ingreep wordt meestal (Uitgevoerd door een verloskundige, 'geholpen door enkele vrouwelijke familieleden die het meisje vasthou den. Na de ingreep wordt het meisje 3fhet bijeengebonden benen onge veer een week verzorgd. Als bij con trole blijkt dat de opening die in de schede achterblijft niet klein genoeg moet de ingreep worden her haald. In veel gevallen 'maakt een érnstige complicatie, zoals de on mogelijkheid om urine te produce nten, het opheffen van de infibulatie noodzakelijk en ook dan wordt het ritueel later herhaald. De leeftijd waarop het meisje be handeld wordt kan variëren van drie dagen na de geboorte tot een jaar of twintig, of zelfs tijdens de zwanger- "JT" schap. De traditie gaat terug naar £000 tot 3000 jaar voor Christus. Uit die tijd daterende beelden en mum- rtties vertonen sporen van infibula- 'fle. Wetenschappers nemen daarom 'aan dat de vrouwenbesnijdenis in deze vorm uit Egypte stamt en via 'handelsroutes over Afrika is ver spreid. 'In het land waar alles zou zijn be gonnen, Egypte, is de verminkende ingreep inmiddels op z'n retour. Door de sociale revolutie onder Nasser zijn er minder gedwongen huwelijken en wordt ook vrouwen besnijdenis (in de grotere steden) afgewezen. Ook in Ethiopië is een daling van het aantal ingrepen te zien. Het Eritrese bevrijdingsfront bond hier met succes de strijd aan tegen gedwongen huwelijken en vrouwenbesnijdenis. In de gebieden waaruit het front zich later terugtrok, was toen al zo veel antipathie tegen de ingreep dat hij niet opnieuw werd ingevoerd. Er zijn dus inmiddels landen in Afrika waar men inziet hoe gruwelijk en zinloos de 'ope ratie' is. Ook proberen vrouwenbewegingen en organisaties op het gebied van gezond heidszorg het besnijdenisritueel uit te roeien. Lubbers: „Toch wordt in zo'n twintig landen tussen Evenaar en Kreeftskeerkring de vrou wenbesnijdenis geaccepteerd. Daar leven rpaar schatting 70 miljoen vrouwen. Afhanke lijk van het land wordt bij 80 tot 97 procenf Zina Saeed: „Niemand komt aan Hibo. God maakte haar zoals ze is. En ze is perfect zo." jaar. Met haar man, haar dochter tje en haar tante woont ze in een nieuwbouwwijk in Leeuwarden. Als lid van de Somalian National Movement is ze, samen met veel meer familieleden, haar geboorte land Somalië ontvlucht en in 1988 in Nederland aangekomen. Ge marteld is ze: ze laat de littekens op haar armen zien. Maar op een andere manier voelt Zina zich ook gemarteld. Zij is, net als al haar zusters en haar moeder, op de meest ingrijpende manier besneden. De infibulatie gebeurde toen Zina acht jaar was, en met af schuw denkt ze er aan terug. Nu, twintig jaar later, heeft Zina een heel duidelijke mening over vrou wenbesnijdenis: „Het is geen cul tuur, het is geen religie. Het is al leen uitgevonden voor de man, die kan doen wat hij wil terwijl zijn vrouw als een slavin thuis op hem moet wachten. Mijn dochter Hibo is nu ruim negen maanden en met haar zal dit allemaal niet gebeu ren. Niemand komt aan Hibo. God maakte haar zoals ze is. En ze is perfect zo." Maar lang niet alle vrouwelijke le den van haar familie denken er zo over. Eén van haar gevluchte zus sen zal waarschijnlijk volgend jaar een reis naar Afrika maken om daar haar drie dochtertjes te laten besnijden. Over een andere, ook heel traditioneel ingestelde zuster zegt ze: „Zij heeft alleen zonen, goddank." zina werd als laatste in een rij van elf kinderen geboren. De meeste kinderen gingen studeren om later een goede baan te krij gen. Zelf volgde ze de middelbare school en daarna een secretaresse- opleiding. Als jongste van de kin deren werd ze nogal verwend thuis, vertelt ze. Omdat ze familie in Amerika, Europa en Azië had, reisde ze in haar meisjesjaren de halve wereld over en leerde naast Somalisch en Arabisch ook Frans, Engels en de laatste drie jaar zelfs Nederlands. Als het aan haar vader had gelegen was Zina nooit besneden. „Hij heeft gezegd: doe het niet. Maar ja, mijn moeder en de andere vrou wen vonden het wèl belangrijk dat het gebeurde. Ik weet nog dat ik zelf heel opgewonden was. Ik had er over horen praten en ik wist dat ik van een meisje een vrouw zou worden. We woonden in een stad en er kwam een dame uit het zie kenhuis om het bij me te doen. Het was haar baan." Over de ingreep zegt ze schamper: „Ik had geluk. Ik kreeg een plaat selijke verdoving." Na de besnijde nis werden haar bovenbenen bij een gebonden. „Een week heb ik zo moeten liggen en zitten. Als ik moest plassen deed dat verschrik kelijk pijn. Na die week werd ge controleerd of de wond goed dichtgegroeid was. Ernstige com plicaties heb ik gelukkig niet ge had." niet over uit v e is 'opengemaakt' r de bevalling. situatie dat toe laat, zullen Zina en haar man, die nu als tolk werkzaam is in Fries land, met hun gezin naar Somalië terugkeren. Zina is niet bang dat Hibo als onbesneden meisje kans loos is op de huwelijksmarkt. „Ook in Somalië zijn steeds meer mt sen tegen besnijdenis. Steeds i ker wordt nu aJ een sunna, e klein sneetje, gegeven en niets weggenomen. „Ik heb goede hoop dat als Hibo aan trouwen toe is, de besnijdenis uit de tijd zal zijn." ratie had ondergaan. Het lukte mij in alle ge vallen heel slecht om antwoord te krijgen op mijn vragen over het hoe en waarom, laat staan op de vraag hoe zij zwanger had kun nen worden." door littekenweefsel en urine- wegjnfectiés. En hoewel volgens de Afrikaanse opvat tingen infibulatie verhoog de vruchtbaarheidskansen zou opleveren, is de ingreep Uit de literatuur blijkt trouwens ook dat i juist vaak oorzaak van on- niet vrijuit over wordt gesproken. Geïnter- vruchtbaarheid. Door infecties viewde vrouwen verwijzen naar de tradities kunnen namelijk de eileiders van het land of ze zeggen dat de r ontstoken en afgesloten raken, graag willen. De ondervraagde i De gevolgen van de operatie hun beurt noemen het 'een vrouwenzaak' klinken gruwelijk. „Vrouwen- waar zij helemaal buiten staan, besnijdenis Is gruwelijk", zegt Volgens recente gegevens verblijven Lubbers heftig. „Neem alleen dan 4500 Somalische vluchtelingen onder n 2000 vrouwen in Nederland. Met de groeiende stroom vluchtelingen zullen dat r alleen nog maar meer worden. Niet alleen Doordat gemeenschap op zullen veel van die vrouwen voor een beval- deze manier soms is uitgeslo- ling hulp nodig hebben, ook verwacht Lub bers dat er steeds meer vragen komen c vrouwen weer 'dicht te maken' na de beval ling omdat dit in de thuislanden heel ge bruikelijk is. Ook kunnen de Nederlandse artsen in de toe- gelijk is dan ontstaan er komst verzoeken verwachten van moeders problemen voor de bevalling, die hun dochter op een vakkundige manier De vrouw moet dan geopend willen laten besnijden door een arts. Immers, worden om het kind bij de be- de ervaring van de eigen vroedvrouwen of valling voldoende ruimte te geoefende familieleden is vaak niet meege- al de pijn die hebben bij geslachtsgemeen schap. Voorzover dat mogelijk zie je ook meer anaal ge slachtsverkeer, met alle extra kansen op aids. Is de vrouw toch zwanger geraakt en ik vraag me af hoe dat dan i geven. Hierbij kunnen allerlei verloskundige compli caties ontstaan die soms lei den tot de dood van moeder en kind." reisd r r Nederland. •g steeds miljoenen besneden vrouwen per jaar bij." Gynaecoloog Johan Lubbers: „Wat moet je doen als de reactie van de moeder is: dan doen v kans op wondinfecties en andere complicaties?" en. Dat is niet rein, het is juist een oorzaak van veel infecties." Als directe complicaties na de infibulatie noemt de gynaecoloog verder nog: „Bloedin gen, een shock ten gevolge van veel bloedver lies, ernstige wondinfectie, complicaties door plaatselijke bloeduitstortingen, problemen bij het produceren van urine. Er zijn schat tingen dat in Egypte jaarlijks 1300 meisjes de ingreep niet overleven. Dat zou gaan om één op de vijfhonderd tot duizend meisjes. En omdat in Egypte relatief gezien nog weinig vrouwen worden besneden, zal dit dodental in Soedan vele malen hoger liggen." Complicaties op langere termijn zijn: bloed armoede, pijn in de omgeving van de schede Waarom laten vrouwen zich zo verminken? Lubbers geeft als redenen: reinheid, kuisheid, seksuele hygiëne, esthetische overwegingen de verhoging van de status op de huwelijks markt, het behoud van de maagdelijkheid gunstige beïnvloeding van de vruchtbaar heidskansen, het voorkomen van binnen dringen van boze geesten en het bevorderen van de monogamie, vooral bij nomadische volkeren waar de mannen lange tijd afwezig zijn. Reinheid als reden noemt Lubbers 'para doxaal'. „Het gaatje dat uiteindelijk openblijft van hen de ingreep verricht, er komen er dus mag volgens de traditie niet groter zijn ZORGEN Lubbers zal niet ingaan op verzoeken om a zo'n verminking mee te werken. De situatie GESCHOKT baart hem wel zorgen: „Wat moet je doen als De patiënten die gynaecoloog de reactie van de moeder is: 'dan doen Lubbers op zijn spreekuur het zelf wel' met alle kans op wondinfec- kreeg, waren allemaal zwan- ties en andere complicaties? Toch r gere vrouwen die inzagen dat stag gaan? Er is in West-Europa een tendens een normale bevalling zonder om bepaalde ingrepen medisch te legalis hulp van de arts uitgesloten zodat dan complicaties voorkomen kunnen zou zijn. „Zij kwamen in de dertigste week worden. Ik vind dit lang niet altijd goed. Er tot vlak voor de bevalling. Afhankelijk van de zijn nog steeds etnische minderheden die uitgebreidheid van de verminking varieerde hun kinderen brandmerken als straf. Moet je de correctie van het onder plaatselijke verdo- dan als westerse arts zeggen: laat ons dat ving klieven van de versmolten kleine schaamlippen tot een uitgebreide plastische op correctie van de schedetoegang. In één geval was de ingreep zo ingewikkeld dat ik een plastisch chirurg heb gevraagd samen met mij de operatie te doen. doen, want dan gebeurt het ten minste hygiënische manier?" Daarom pleit hij er voor om vrouwenbesnij denis zo snel mogelijk in de Nederlandse wetgeving op te nemen, zoals Zweden. Zwit serland en Engeland dat al eerder hebben ge- Lubbers weet nog hoe geschokt hij was toen daan. „Het moet afgelopen zijn. Je kunt je af- hij de eerste géïnfibuleerde patiënte onder zocht. „Ik had er natuurlijk wel i vragen of een wet op dit gebied zal werken, r dat neemt niet weg dat de overheid c lezen en dus wist ik dat de Somalische vrouw duidelijk standpunt moet dan een graankorrel. Door die kleine opening moeten urine en menstruatiebloed wegvloei - die ik voor mij zag besneden moest zijn, maar het leek alsof zij een zware kankerope- dat niet, dan worden wij als artsen onder druk gezet", aldus de gynaecoloog. ZATERDAG 22 JUN11991 Onzetaal Watersportvereniging De Kaag heeft een nieuw spreekwoord gemaakt: Wie gijpt kan de giek verwachten Niet slecht. Het enige zwakke lijkt me dat het een variatie is op iets bekends: Wie kaatst kan de bal verwachten. dat er in onze taal ieder jaar .M. JÊL nieuwe woorden en uitdrukkin gen bij komen, maar zelden of nooit een nieuw spreekwoord. Onze voorraad spreek woorden is beperkt, en de meeste zijn al ta melijk oud. Holle vaten klinken het hardst; zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten; hoge bomen vangen veel wind; als het kalf verdronken is dempt men de put; je weet nooit hoe een koe een haas vangt. Zouden we nog iets nieuws kunnen bedenken? Op de Warmondse manier zal het wel gaan. maar dat is oude wijn in nieuwe zakken. Een echt nieuw spreekwoord zal namelijk ook een nieuwe betekenis moeten hebben. Want typisch voor een spreekwoord is niet alleen een aardige kernachtige uitspraak, maar ook dat het een klassieke geijkte situatie karakte riseert. Bij voorbeeld de situatie dat iemand het onheil dat hem overkomt, zelf als het wa re uitgelokt heeft. Dat zit in 'wie kaatst moet de bal verwachten', maar ook in het bijbelse 'wie het zwaard opneemt zal door het zwaard omkomen'. Die klassieke situatie is altijd weer herken baar. De kracht van een goed spreekwoord zit 'm dan ook hier in, dat het door deze ene situatie te benoemen, een verband legt met talloze variaties daarop die in wezen net zo zijn. Daardoor komt wat er hier en nu ge beurt meteen in een ander licht te staan. Ik zeg niet: jouw narigheid is je eigen schuld, maar: jouw stommiteit is een klassiek geval, je had het kunnen weten. Op precies dezelfde manier karakteriseert 'holle vaten klinken het hardst'. De psycho loog zal wel kunnen uitleggen hoe het komt dat mensen met weinig capaciteiten vaak de meeste drukte maken. Maar lang voordat er psychologen waren, herkende men die situa tie. En men vond er een prachtige uitdruk king voor. Het is al scherp als ik zeg: jij doet zo omdat je zo'n min mannetje bent; het komt nog veel harder aan als ik zeg: wat hier gebeurt, ge beurt altijd zo want het is karakteristiek voor minne mannetjes om hun minheid te com penseren met veel kouwe drukte; jij bent er net zo een als al die talloze anderen. maken, zal dus moeten beginnen met een herkenbare situatie of gebeurtenis. Graag no dig ik de lezers uit het eens te proberen en mij een brief te schrijven met een zelfbedacht spreekwoord. Als de betekenis ervan niet meteen duidelijk is moet u er wel een toe lichting bij schrijven. Aan herkenbare klassieke situaties geen ge brek. Wie zelf niets weet. zou eens kunnen denken aan iemand die op z'n kop krijgt en beschuldigd wordt, waarna zo iemand tien tegen één reageert met uitvluchten, smoe zen, 'de anderen deden het ook', 'de vorige keer heb je er niets van gezegd', 'hoe had ik dat nou kunnen weten?' enzovoort. Voor zo ver ik weet hebben we daar nog geen spreek woord voor. Of voor de volgende situatie: iemand doet zijn werk goed en met plezier, hij maakt pro motie en ook als chef, al is het werk nu moei lijker, doet hij het goed. zodat hij opnieuw bevorderd wordt, nu tot baas over alle chefs, maar dat is feitelijk te moeilijk voor hem: het einde van de arbeidsvreugd. Veel mensen klimmen eigenlijk net één tree te hoog op de maatschappelijke ladder. Daar is ook geen spreekwoord voor. Als er lezers zijn die voor deze gebeurtenis sen. of voor andere, een nieuw spreekwoord bedenken, wil ik ze graag over enkele weken hier bespreken. Brieven zoals altijd naar de redactie van deze krant, onder vermelding 'Rubriek Onze Taal'. JOOP VAN DER HORST universitair docent Nederlands

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1991 | | pagina 43