De duurste
stem ter wereld
ZATERDAGSE BIJVOEGSEL
eindredactie: wim schrama jan van der nat ZATERDAG 15 JUN11991 vormgeving: fred vangelberen maijco kroes ruud vogelensang
Bij Jessye Norman voelt het publiek zich haast lichamelijk ovenveldigd
ij de meeste concerten van Jessye
Norman valt een bepaald patroon
te bespeuren. In de eerste helft
moet haar stem nog opwarmen en wordt het
luistergenot getemperd door een lichte onge
rustheid dat ze misschien niet zo opwindend
zal blijken als je had gehoopt. Maar in de
tweede helft ontstaat er een bijzondere at
mosfeer die niet gewoon kan worden ver
klaard uit het feit dat de opbouw van het pro
gramma naar een climax voert. Dat is im
mers bij ieder solo-recital het geval. Het is
ook meer dan alleen vervoering. Aan het eind
van het concert voelt het publiek zich haast
lichamelijk overweldigd.
Bij Jessye Norman voel je je. meer dan bij
Domingo. Pavarotti of Kiri Te Kanawa (haar
enige rivale), blootgesteld aan een ongekun
steld, haast tastbaar talent, dat puur op in
stinct tot duizelingwekkende hoogten stijgt.
De waarheid is natuurlijk anders. Talent is
het onmiskenbare basisingrediënt, maar haar
stem is perfect ontwikkeld, geslepen en gepo
lijst in ontelbare uren zangtraining.
Normans eigen verklaring waarom haar
concerten op deze manier naar een hoogte
punt groeien, is verhelderend: „Wanneer je
goed zingt, is dat een met niets te vergelijken
gevoel. De adem stroomt zoals het moet, het
is alsof je in contact staat met iets buiten je
zelf. Hardlopers kennen dit ook: ze noemen
nieuwe adem, wanneer je er weer met
onvermoede energie tegenaan kunt. Je krijgt
een kick wanneer al die energie door je li
chaam stroomt. Zo zingen is geweldig."
geschenk van god
Norman beschouwt haar stem als een ge
schenk van God. „Wat maakt mijn stem an
ders dan de jouwe? Dat weten alleen de en
gelen. Maar tot op zekere hoogte kan ik het
anatomisch verklaren. De vorm van mijn
keel, de vorm van mijn hoofd, de omvang
van mijn borstkas, de grootte en flexibiliteit
van mijn strottehoofd. Het draagt allemaal
bij tot de kwaliteit van mijn stem, net als bij
jou, of die stem nu professioneel getraind is
of niet. Denk maar aan soep. Als je met een
goede basis begint en je voegt zorgvuldig ge
kozen ingrediënten toe, kan er een goed pro-
dukt ontstaan. Maar het kan ook misluldcen
als je het verkeerd aanpakt."
Ze werd geboren in Atlanta, Georgia, in
een gezin dat haar alle steun gaf. Haar vader
was verzekeringsagent. Maar het was vooral
haar moeder, onderwijzeres en amateur-pia
niste, die Jessye aanmoedigde te zingen.
Haar vier broers en zusters zijn allen succes
volle professionele musici die zich verheugen
in het succes van hun beroemdere zus en die
de wereld rondreizen om haar te zien optre
den.
Hoewel ze in haar kindeijaren al blijk had
gegeven van een groot talent, was ze al ver in
de twintig toen Colin Davis haar uitnodigde
om de gravin te zingen voor een plaatopna
me van Mozarts Le Nozze di Figaro. Vervol
gens vroeg hij haar in 1972 op te treden in
het Royal Opera House. Nu is ze waarschijn
lijk de best betaalde zangeres ter wereld, hoe
wel je slechts kunt gissen naar de hoogte van
haar gage. Op basis van de enige schatting
waaraan men zich ooit heeft gewaagd, zou ze
na elk optreden een auto van bescheiden af
metingen kunnen kopen. Agenten, promotie
mensen, secretaresses geen van allen wil
len ze een bedrag noemen, ook al werken ze
al lang niet meer voor haar. Zoals een van
haar medewerkers die over artiestengages
onderhandelt, opmerkte: „Het is ongepast
daarover te speculeren. Wat artiesten verdie
nen is een kwestie van vraag en aanbod. Het
maakt niet uit wat ze verdient. Ze krijgt het
omdat ze het waard is."
Met Jessye Nonnans eigen antwoord kom
je ook niet veel verder „Waarom verdienen
operazangers zo veel? En voetballers? En
waarom onderwijzers, doktoren en verpleeg
kundigen niet?"
'overdadig'
In een muziekencyclopedie staat haar stem
nogal geringschattend beschreven als een
'schallende, overdadige, donker getinte so
praan' die het best is in de lagere registers.
Verder vermeldt het naslagwerk dat 'ze haar
buitengewone zangcapaciteit niet altijd even
goed beheerst' maar dat 'haar manier van
zingen blijk geeft van een bijzonder raffine
ment in nuancering en dynamische variatie'.
Dit werd 10 jaar geleden geschreven, en hoe
wel deze opvatting toen misschien de toets
der kritiek kon doorstaan gaat ze nu beslist
niet meer op. Maar weinig stemmen zijn zo
constant en hebben zo'n groot bereik.
men zijn met de akoestiek, de piano of de be
lichting. Als ze een nieuwe rol instudeert doet
ze dat alleen, terwijl de meeste zangers dat
met een coach doen. Bovendien leest ze alle
ermee samenhangende literatuur. Als ze reist
verdraagt ze geen rokers in haar nabijheid.
Als ze een interview geeft wil ze precies we
ten wie er komt, en er moet een speciale ho
telkamer worden besproken.
Van collega-musici kan ze veel verdragen,
maar nooit luiheid of incompetentie. Het
verhaal doet de ronde dat ze eens werd ge
vraagd de "Vier Letzte Lieder' van Strauss te
zingen (die ze voor Philips op de plaat had
gezet en waardoor ze van ster tot superster
was opgeklommen). Ze zingt één van de lie
deren in een andere toonsoort dan de origi
nele bladmuziek aangeeft. Om het orkest
zich hierop te laten voorbereiden, stuurde ze
de orkestpartituur van tevoren op. Maar op
de repetitie bleek dat het orkest geen tijd had
gehad die partituur in te studeren. Om het
publiek niet teleur te stellen en om haar ei
gen muzikale opvattingen geen geweld aan
te doen, zong Jessye Norman de enige uit
voering ooit van de 'Drei Letzte Lieder' van
Strauss.
Net als iedere operaster heeft ze optredens
afgezegd. En die afzeggingen hebben geleid
tot aantijgingen in de pers dat ze onbetrouw
baar zou zijn. In Milaan trok ze zich eens 20
minuten voor de aanvang van een concert te
rug, omdat ze wegens een dubbele boeking
in La Scala een inferieure zaal toegewezen
had gekregen. De week daarna trad ze wel
volgens plan op.
Niemand kan uitleggen waarom ze zich;
onlangs uit een Michael-Tippett-première te
rugtrok. Een vriend en collega zegt alleen
maan „Als iets om wat voor reden dan ook
niet geschikt is voor Jessye, dan weet ze dat.
Ze zou zich er ongetwijfeld goed doorheen
hebben geslagen. Maar dat is niet haar stijl.
Ze streeft naar perfectie."
geen jazz-zangeres
Toch zijn niet al haar platen goed ontvangen.
Haar recente cd Carmen werd de grond in
geboord omdat hij te weinig spontaan was.
Haar cd's met Cole-Porter-songs en -spiritu
als vielen een gemengd onthaal ten deel. Net
als bij andere operasterren die hun terrein
uitbreiden, werd haar stem te getraind ge
vonden voor een dergelijk repertoire. Stoort
ze zich aan deze kritiek?
„Vaak zijn dat juist de cd's die het best ver
kopen. Maar kijk, ik pretendeer geen jazzzan
geres te zijn of die stijl te beheersen. Ik zing
de songs zoals ze uit mijn hart komen. Het is
heel mooie muziek. Waarom zou ik die niet
zingen? Je hoeft mij of wat ik doe niet goed te
vinden. Daarom zing ik niet."
Hier voegt ze met de voor haar karakteris
tieke sardonische humor nog aan toe:Als ie
mand tegen me zegt 'Dat is afschuwelijk',
dan zeg ik 'Je hebt net zo veel recht op jouw
waardeloze mening als ik op mijn goed on
derbouwde mening Met gesloten ogen en
open mond geeft ze zeker 45 seconden lang
een volle, diepe lach ten beste.
Norman leeft niet graag in hotelkamers
met al haar benodigdheden in koffers, dus
probeert ze haar bezoeken aan Europa te be
perken tot twee drie per jaar. Ze woont al
leen, in het noorden van de staat New York
(„ik ben eigenlijk een plattelandsmeisje,
snap je?"). Daarnaast heeft ze nog een huis in
Londen. Zelfs voor haar meest bevriende col
lega's blijft haar privéleven privé. Het enige
dat ze kwijt wil is dat ze wel degelijk een pri
véleven heeft. Ze leest veel over allerlei on
derwerpen, verzamelt litho's, kookt en luis
tert naar jazz. Een diepe religieuze overtui
ging houdt haar op de been.
In 1984 werd in Parijs een orchidee naar
haar vernoemd. Na zorgvuldig cultiveren zijn
er inmiddels zo veel Jessye-Norman-orchi-
deeën dat botanische tuinen over de hele we
reld ze in hun collectie hebben. Wanneer je
dit ter sprake brengt, straalt haar gezicht van
puur plezier. „Het is een van de spannendste
dingen die me ooit zijn overkomen. Ik ben
aangesloten bij zo veel organisaties voor de
rechten van de vrouw, mcnsenrechtencam-
pagnes, red de wereld, etcetera, etcetera,
noem maar op. Maar dat er een bloem naar
me is vernoemd! Het heeft zoiets ontzettend
vrouwelijks, ik ben er dol op. Is het niet ver
schrikkelijk?"
Vertaling: Margreet Heslinga
Jessye Norman is vanavond de ster op hetgpla-
concert van het Koninklijk Concertgebouwor-
kest in Amsterdam. Onder leiding van Ricardo
Chailly worden uierken ten gehore gebracht
inn Ravel, Berlioz en Verdi.
Het naslagwerk maakt voorts gewag van
'haar corpulente gestalte' waardoor ze op het
toneel minder goed karakterrollen zou kun
nen spelen. Dit is niet alleen grof. maar bo
vendien is het verbazingwekkend dat er zo
veel woorden zijn gewijd aan haar omvang,
te meer daar ze een sterke dramatische aan
wezigheid uitstraalt zodra ze op het toneel
verschijnt.
Jessye Norman is een imposante, gracieu
ze vrouw. Ze is knap en scherp van geest. Ze
is inderdaad lang, fors en majestueus, maar
zeker niet onhandig of stuntelig. Ze zwemt,
danst en doet aan yoga en lijkt tevreden met
zichzelf.
Op 45-jarige leeftijd staat Jessye
Norman op het hoogtepunt van
haar carrière. Haar zang om
spant de registers van sopraan
en mezzo-sopraan en reikt ho
ger en lager dan ooit tevoren.
Na een periode van afwezig
heid, waarin ze haar stem rust
gunde, is ze de laatste jaren
trefzekerder dan ooit op het
opera-podium teruggekeerd.
Vanavond zingt ze in het Am
sterdamse Concertgebouw.
Een gezond lichaam is van het grootste be
lang voor een zanger. En om dit in stand te
houden moet ze zich aan een strikte routine
houden. Ze lijdt aan allergieën, dus frisse
lucht en open ramen zijn cruciaal. Ze ge
bruikt luchtbevochtigers om kamers vochtig
te houden en stof te laten neerslaan („wan
neer ik oefen haal ik diep adem, en ik wens
geen ladingen bacteriën in te ademen").
Op de dag waarop ze een concert geeft,
neemt ze alle tijd om zich voor te bereiden
(„je hebt van alles te doen. net als wanneer je
je klaarmaakt voor een bijzondere gelegen
heid"). Haar stem gebruikt ze zo min moge
lijk.
Jessye Norman: „Wanneer je goed zingt, Is dat
een met niets te vergelijken gevoel. De adem
stroomt zoals het moet, het is alsof je in con
tact staat met iets buiten jezelf." FOTO'S anp
en AP
Door haar collega's wordt, naast haar stem,
vooral haar volmaakt professionele instelling
geroemd als haar meest voortreffelijke eigeh-
schap. Maar ditzelfde professionalisme heeft
haar de reputatie van een moeilijk mens op
geleverd. Concertorganisatoren die voor het
eerst met haar werken, schrikken zich on
gans wanneer ze de contractvoorwaarden
voorgeschoteld krijgen: een bundel papier
waarin nauwkeurig wordt uiteengezet wat
\i Norman allemaal wel en niet wil.
tijdschema
Jessye Norman leeft aan de hand van een
tijdschema dat jaren vooruit is opgesteld. Ze
kan alles aan. zolang ze maar goed is voorbe
reid. Zo moet ze drie uur voor een concert in
het gebouw zijn: ze moet weten of er proble-
