Binnenland
'Groen Links dreigt een
gewone partij te worden'
Opheffing van CPN betekent het einde van een tijdperk
Zaterdag 15 juni 1991
Redactie: 023-150225 JANINE BOS MA Ai TAN EROOCAN RONALD FfUSART
MARGOT KLOMPMAKER Vorrr^fvw^ MARIANNE VERSCHOREN
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Gemeenschappelijke Persdienst (GPD). Inter Press Service (IPS).
DE CPN is niet meer Vandaag heft
de Communistische Partij Nederland
zichzelf op Op deze pagina een ge
sprek met Ina Brouwer, de laatste
communistische lijsttrekker, en een
verhaal over de historie van de CPN.
Ina Brouwer, het overlijden van de CPN en de nieuwe politiek
Een avond in Groningen in 1973. Een 70-jarige oud-ver
zetsman vertelt over de strijd tegen het opkomende fas
cisme in het Spanje van Franco en hoe hij huis en haard
verliet om de 'caudillo' te bevechten. Vergeefs, maar in
1940 was hij weer present in het verzet tegen Nazi-Duits-
land. Onder de toehoorders is de rechtenstudente Ina
Brouwer.
moet naar nieuwe manieren
zoeken om die over te dragen."
Het proces van maatschappe
lijke verandering is volgens haar
samen te vatten in het begrip
emancipatie. Die begon aan het
de negentiende eeuw
met het gevecht voor mens
waardige leef- en werkomstan-
„Ik luisterde en herinnerde me
hoe het dezelfde communisten
waren die ik als eersten buurt-
vergaderingen had zien beleg
gen tegen opkomend racisme of eind
pamfletten had zien versprei
den bij de sociale dienst ter ver
betering van de positie van digheden voor arbeiders,
werklozen. Dat was nog eens werd gevolgd door de strijd
wat anders dan de theoretische gelijke rechten
beschouwingen, de bekende ak- minderheden. „In veel opzich-
tetassen bij andere partijen
waar amendement nummer
128 in werd opgeborgen om de
maatschappij te verbeteren. Dit
was geen bureaucratie, hier
werd echt iets gedaan."
Zo beschrijft Ina
Brouwer haar keuze
voor de CPN in haar
boek 'Tussentijds' uit
1988. De titel sloeg op
zowel Brouwer zelf
die met de CPN in
1986 uit de Tweede
Kamer verdween en
pas in 1989 voor
Groen Links terug
kwam in Den Haag
als op de fase
waarin het politieke
en maatschappelijke
bestel volgens haar verkeert.
Aan de vooravond van de op
heffing van de Communistische
Partij Nedprland. is haar analyse
niet veranderd. Het bestel zit in
een proces van „grondige poli
tieke vernieuwing", waarvan de
opheffing van de CPN en de
komst van Groen Links onder
deel zijn. De CPN is als oude
politieke partij opgedroogd,
Groen Links moet vorm geven
aan een nieuwe manier van po
litiek bedrijven. „Niet dat de
idealen van de CPN niet meer
de moeite waard zijn, maar je
ten is het gelukt. Mensen
ken hun eigen keuzes los van
wat de kerk, de familie of de
partij ervan vindt."
Emancipatie en individualise
ring, i
De politiek
moet weer
aansluiten
bij wat de
mensen
willen
Brouwer twee woor-
den voor hetzelfde
verschijnsel, vor
men echter een
medaille met twee
kanten. De eerste,
het los komen uit
knellende sociale
verbanden en er
kenning van elk in
dividu als volwaar
dig lid van de sa
menleving, is de
blinkende voor
kant. De achterkant
is het uiteenvallen
van de samenleving. Die wordt
steeds vaker benadrukt. Na het
CDA roepen nu ook PvdA-kop-
stukken dat de individualisering
te ver is doorgeschoten.
Brouwer vindt dat de politiek
zich moet instellen op de nieu
we maatschappij: „Emancipatie
betekent dat nu eenmaal dat
mensen voor zichzelf afwegin
gen maken. Je kunt dat jammer
vinden, maar het hoort bij de
samenleving die is ontstaan.
Ook al zou je het willen, je kunt
het niet meer terugdraaien."
Bovendien past ook wel enige
nuancering bij de negatieve be
nadering. „Hirsch Ballin (CDA-
minister van justitie) ziet alle
kwaad van deze samenleving
voortkomen uit de individuali
sering. Ik ontken niet dat in een
aantal gevallen mensen daar
door heel oppervlakkig en ego
centrisch zijn geworden. Het
materialisme is enorm toegeno
men en de gemeenschapszin is
verminderd. Maar tegelijkertijd
zijn de kiemen voor een andere
gemeenschapszin met nieuwe
normen aanwezig. Seksueel
misbruik in gezinnen bijvoor
beeld vond al lang plaats, maar
pas in de jaren zeventig is er
aandacht voor gekomen. Ver
krachting binnen het huwelijk
wordt niet meer geaccepteerd.
Nieuwe normen over hoe je met
het milieu moet omgaan zijn
groeiende."
Greenpeace
Mét de maatschappij onder
vinden ook de politieke partijen
de gevolgen van de emancipa
tie. 'Alles is politiek', heette net
in de jaren zeventig. Maar de
politiek is niet alles, zo hebben
de jaren tachtig daaraan toege
voegd: „Mensen willen wel din
gen veranderen, maar zoeken
daarvoor andere wegen. Je kunt
ook politieke invloed hebben
via de vakbond, Milieudefensie
of Greenpeace. De mensen zijn
nu veel berekenender. In de ja
ren zeventig en daarvoor werd
je lid van een partij omdat je
wilde meevechten voor bepaal
de idealen. Je vroeg je niet van
tevoren af of het wel zin had.
Nu zeggen mensen: ik heb twee
avonden per week voor het
milieu over, hoe kan ik die het
beste besteden. Het resultaat is
dat de mensen de politieke par
tijen de rug toekeren."
„Politieke organisaties moe
ten weer aansluiten bij wat
mensen willen. Het is nog
steeds zo dat partijen zijn opge
bouwd uit afdelingen met daar
boven besturen, daarboven re
gio's met besturen, en dan weer
landelijke besturen. Als mensen
iets willen bereiken, moeten ze
door vier, vijf bestuurslagen
heen. Hun bezorgdheid wordt
niet meer vertaald in concrete
actie."
„Je moet een organisatie ont
wikkelen al heb ik daar ook
geen pasklaar model voor die
meer ruimte biedt voor initia
tieven van de mensen zelf. Je
kunt bijvoorbeeld zeggen: het
komende halfjaar stellen we een
thema centraal, bijvoorbeeld
milieu. Vervolgens probeer je
iedereen die interesse heeft of
verstand van de zaak te mobili
seren. Binnen of buiten de par
tij, dat maakt niet uit. Zo breng
je interesse, deskundigheid en
idealen bij elkaar en sla je de
bestuurslagen over. Dan voer je
een politiek waar volgens mij
veel mensen zich in kunnen
herkennen."
Durf
Groen Links ('wie anders',
vraagt Brouwer retorisch) zou
als een katalysator
moeten werken
Links heeft een beetje de nei
ging om een traditionele partij
te worden, de durf om te experi
menteren zou veel groter mo
gen zijn. Zelf heb ik voorgesteld
om thema-congressen met
PvdA en D66 te houden, maar
daar is het niet van gekomen. Er
heerst teveel het idee: eerst
moeten we een politieke partij
worden en pas daarna moeten
we onze vleugels gaan uit
slaan."
Met dat vleugels uitslaan lukt
het vooralsnog niet echt. Bij de
statenverkiezingen profiteerde
niet Groen Links, maar D66 van
het verlies van de PvdA. Ina
Brouwer „D66 relativeert de
huidige politieke cultuur en
komt niet altijd met kant-en-
klare antwoorden. Ik denk dat
dat aansluit bij het gevoel van
realiteit van veel i
die
veranderingen wil
len, maar geen ein
deloze vergaderin
gen willen waarvan
niemand weet of ze
iets uithalen".
„We moeten ons
kwetsbaar opstellen,
de sprong in het
duister wagen en ex
perimenteren met
nieuwe politieke
vormen. Dat zal een aantal ke
ren mislukken, maar ik ben er
van overtuigd dat het noodza
kelijk is om het nog resterende
idealisme in deze maatschappij
te mobiliseren."
- Groen Links straalt nog te
veel uit dat ze het enige juiste
antwoord heeft
„Er hangt nog teveel
de sfeer van getuige
nispolitiek om ons
heen. Ook in het
manifest zie je nog
teveel de zoektocht
naar de utopie, naar
het Grote Ant
woord."
In dat manifest,
'Groen Links, een
plaatsbepaling',
doet het bestuur een
poging de partij een
profiel te geven.
Echt duidelijke keuzes ontbre
ken. Voor Brouwer wordt er
echter al te veel gekozen. „Het
feminisme, de Derde Wereld en
de bewapening zijn onderge
schoven kindjes. Het gaat
steeds over de tegenstelling
Er hangt om
Groen Links
teveel een
sfeer van
getuigenis
politiek'
Ina Brouwer „De Idealen van de CPN zijn nog steeds de moeite waard, maar je moet n
zoeken om die over te dragen".
- Van dat uitgangspunt is in milieu-economie. Het is goed
Groen Links nog weinig terug te dat het milieu tot prioriteit
vinden.
„Bij ons kunnen veel dingen
die elders niet mogelijk zijn. We
zijn bijvoorbeeld niet bang om
met meningsverschillen naar
buiten te komen. Maar Groen
één wordt gemaakt,
maar je kunt het milieu niet
redden als je niet tegelijkertijd
een sterke sociale politiek voert.
Voor het milieu zullen waar
schijnlijk veel bedrijfstakken
zoals de chloor, de chemie en
de landbouw harde klappen
krijgen. Een deel van de men
sen die hun baan daardoor ver
liezen, kun je misschien opvan
gen in milieuvriendelijker pro-
duktie, maar het heeft hoe dan
ook enorme sociale consequen
ties."
In dat kader valt ook haar
pleidooi voor een verhoging van
de uitkeringen met 15 procent,
de achterstand die ze hebben
opgelopen in de jaren tachtig
ten opzichte van de Ionen. Haar
collega-kamerlid Lankhorst (ex-
PPR) is daar tegen. Hij vindt dat
bij een radicale milieupolitiek
niemand inkomensgaranties
kan krijgen, dus ook de minima
niet. Brouwer: „Temidden van
de welvaart zijn er mensen aan
de rand van de armoede geko
men. Als die straks van dat mi
nimum ook nog eens milieuhef
fingen moeten gaan betalen,
hebben ze niet eens voldoende
geld om te eten. Die 15 procent
lijkt heel wat. maar op het mini
mumniveau praat je dan over
150 gulden per maand. Ik vind
dat een heel redelijk verlangen."
Nieuw, nieuw, nieuw
Door het komende vertrek
van Ria Beckers als fractievoor
zitter is de discussie gaan smeu
len over het lijsttrekkerschap in
1994 Brouwers naam valt regel
matig in de media. „Het is net
bekende «pdreageert zc. ..wie
lijsttrekker wordt is voor ieder
een een spannende vraag en dat
moet voorlopig maar zo blij-
- Maar uil ze dan niet 7
Voor de eerste keer in het ge
sprek zwijgt ze lang. Dan, in net
besef dat degene die zichzelf tot
kandidaat-lijsttrekker bombar
deert zijn kansen alleen maar
kleiner maakt: „Ik heb nooit iets
gezegd waaruit valt af te leiden
dat ik lijsttrekker zou willen
worden."
Beckers zelf en partijivorzit
ter Marijke Vos hebben gepleit
voor iemand die niet uit een van
de oude partijen komt
„Het heeft natuurlijk voorde
len als je een nieuw gericht als
nummer een van Groen Links
krijgt. Maar nieuw betekent ook
onervaren. Politiek verstand, in
zicht, deskundigheid en inhoud
zijn ook belangrijk. Nieuw,
nieuw, nieuw, het is niet het
enige."
In de Tweede Wereldoorlog
streed ze heldhaftig tegen het
fascisme, de Koude Oorlog
kreeg haar niet klein en zelfs de
stalinistische heerschappij van
voorzitter Paul de Groot over
leefde ze. Maar de maatschap
pelijke veranderingen in de ja
ren zeventig en tachtig kon ze
niet bijbenen. Vandaag bezegelt
een speciaal partijcongres de
opheffing van een van de oud
ste communistische partijen ter
wereld: de Communistische
Partij Nederland.
Hoewel ze officieel op 72-jari-
ge leeftijd de geest geeft, heeft
de CPN eigenlijk de leeftijd der
sterken ruimschoots gehaald.
Want niet pas in 1919. maar al
in 1909 werd Nederland verblijd
met een communistische partij.
David Wijnkoop, Willem van
Ravesteyn en Jan Ceton richtten
toen de Sociaal Democratische
Partij op, nadat ze waren geroy
eerd door de Sociaal Democra
tische Arbeiders Partij van
Troelstra. Het SDAP-congres
had van hen geëist dat ze nun
marxistische blad De Tribune
zouden opheffen, dat ze in 1906
hadden opgericht na botsingen
over de partijkoers.
Tien jaar bestond de SDP,
toen sloot de partij zich aan bij
de internationale communisti
sche beweging en nam een
nieuwe naam aan: Communis
tische Partij Holland. In 1935
werd die op zijn beurt Ingeruild
voor Communiidiche Partij
Nederland.
Kort daarop, in 1938, vond
een andere historische gebeur
tenis plaats. Paul de Groot werd
gekozen tot algemeen secreta
ris. Tientallen jaren lang zou hij
als geen ander zijn stempel
drukken op de CPN. Onder hem
werd de CPN een partij waar
slechts één man het voor het
zeggen had: Paul de Groot
Aanvankelijk beleeft de CPN
een bloeitijd. De voortrekkersrol
in het verzet tegen Nazi-Duits
land levert de communisten in
1946 tien procent van de stem
men op. Dan keert het tij. De
Koude Oorlog breekt uit. de
woede over de Russische inval
in Hongarije in 1956 wordt ge
koeld op de Sovjetgetrouwe
CPN en de partij zelf wordt ver
scheurd door interne twisten.
Zwartmaken
De Groot schuwt geen enkel
middel om zijn tegenstanders,
onder wie voorzitter Gerben
Wagenaar en fractievoorzitter
Henk Gortzak onderuit te halen.
Hij laat Marcus Bakker het be
ruchte rapport 'De CPN in de
oorlog' schrijven, waarin het
verzetsverleden van De Groots
tegenstanders wordt zwartge
maakt. Ze worden geroyeerd.
Pas in 1982 wordt het rapport
officieel ingetrokken Een jaar
later, in 1959, keldert de CPN
naar drie zetels in de Tweede
Kamer.
In de loop van de jaren zestig
kiest de CPN geleidelijk aan
voor een meer van Moskou on
afhankelijke koers. Het betekent
overigens niet dat De Groot zijn
Het dramatische dieptepunt van 21 mei 1986 Oud-voorzitter Han Hoekstra
en Ina Brouwer kijken verbijsterd hoe de CPN uit de Kamer verdwijnt
t de kamerleden Evelien Eshuis
fOTOANT'MUIMMn'ITlftu
leiderschap opgeeft. Als hij in
1966 na meer dan 20 jaar het
kamerlidmaatschap vaarwel
zegt, is dat alleen om zich nog
meer op het partijleiderschap te
kunnen richten. In 1968 wordt
hij zelfs benoemd tot erelid van
het partijbestuur voor het leven.
Maar zijn vesting brokkelt af.
Eind jaren zestig en begin jaren
zeventig komen op de golf van
radicalisme die West Europa
overspoelt veel jonge intellectu
elen de partij binnen. Ze laten
zich niet de mond snoeien en
•beginnen een 'horizontaal over
leg buiten de officiële kanalen
om. Ze doorbreken de dogmati
sche verstarring, de democrati
sche beginselen worden na een
schuchter begin eind jaren zes
tig hartelijk omhelsd.
Nog één keer komt De Groot
in actie. Als in 1977 de commu
nisten van hun zeven kamerze
tels er vijf moeten inleveren, eist
hij in De Waarheid het aftreden
van het partijbestuur wegens
fouten als 'passiviteit in de klas
senstrijd' en 'lonken naar de
bourgeoisie
Het wordt zijn einde. Joop
Wolf. bestuurslid van 1953 tot
1982: „Hij begon mij en de an
«leren in de leiding aan te val
len. ledereen kon dat zien. de
meerderheid in de partij is er
razend om geworden. Toen is
de breuk voltrokken In 1978.
op het 26ste partijcongres,
wordt De Groot zijn erelidmaat
schap ontnomen. Ontgoocheld
trekt hij zich tenig. In 1987
sterft hij op 81-jange leeftijd in
Bussum
Ongeloof
De vernieuwing krijgt een
sneeuwbal effect Het frmtnis
me nikt op 1984 wordt een
voorlopig sluitstuk. In het nieu
we programma 'Machtsvorming
voor een democratisch Neder
land' wordt het leninisme als
beginsel ingrruild voor marris
me en feminisme. „Wat zich
voltrok schrijft «xkJ-CPN ka
medid Ina Brouwer in haar
boek Tussentijds „was ren
bot sin fl tussen de oude arbei
drrscuïtuur en de cultuur van
de venchillendr emancipatie
bewegmgrn zoals die van vrou
wen en minderheden. De
laatste weigerden nog langer te
accepteren dat er voor hen
werd gedacht. Zij wilden mee
vormgeven aan de politiek van
de C PN
De buitenwereld ziet het met
een mengeling van verwonde
ring en ongeloof aan. De ver
nieuwing, bedoeld om de partij
te redden, betekent tevens haar
ondergang Veel oude commu
mstcn zi|n diep leleurgrstrld
Len aantal verla.it de partij om
een nieuwe dub. de VCN, op te
richten. Daarvan is verder nooit
meer iets vernomen Anderen
uiten hun ongmoegrn door bil
«Ir kaïnrrvrrkii zingi n van l'«8ó
de naam van Ina Brouwer van
de poster af te knippen voor hij
wordt opgehangen
Maar trgpnover de uitstroom
staat weinig nieuw Moed Belast
door haar stalinistische verle
den en meegezogen in de new
waart se spiraal v an de andere
kleine linkse partijen, waarvan
ze inhoudelijk eigenlijk in niets
meer verschilt, gebeurt uitein
delijk «lat wat niemand voor
mogelijk houdt: de CPN ver
dwijnt in 1966 na 68 jaar uft de
kamer
Het wordt nog even span
nend: moet de CPN doorgaan
op de inmiddels ingeslagrn weg
van hervorming en het streven
naar nauwe samenwerking met
PSP. PPR en EVP. of nviet de
partij toch weer terug naar de
oude dogma's De keus valt op
het eerste De ontwtkkdingrn in
het Oostblok doen de rest „Die
hebben het afscheid \T>or veel
mensen vergemakkelijk!' zo
blikt Ina Brouwer trrug
Het oflkléle afscheid wordt
nog even uitgrstrld AU laatste
stuiptrekking, en weUkht ook
als eerbetoon aan een roemrijk
vrrrrtsvrrlwirn. besiuitm «Jr
communisten hun parti| voor
lopig nog in stand tr latrn
Maar vandaag is het zover Ah
laatste van de vier deelnemers
In Groen links heft de (ammu
nhtische Partij Nederland zkh
op Rood is uit. groen is ia Of.
zoals het in de Internationale zo
mooi wordt jprzongi-ii Sterft,
gij oude vormen en gedachten'
