Jan Soldaat
verveelt zich stierlijk
Denkwijzer
Verdronken vertrouwen
rj. ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Leegloop en verveling in het leger zijn al zo oud als de krijgsmacht zelf. Maar de problemen worden
steeds groter. De dienstplichtige soldaten zijn steeds beter opgeleid, terwijl er steeds minder
aantrekkelijke baantjes voorhanden zijn. Jan Soldaat speelt Risk of Zeeslag om de tijd te doden.
kaatst Marcel Verwiel van de soldatenvak-
bond WDM de bal terug. „We geven toe dat
er een orgaan bijkomt, maar door de kennis
lokaal te bundelen in een adviesraad, kunnen
plaatselijke problemen worden opgelost Den
Haag zou het best allemaal centraal willen
regelen, maar dat werkt niet dat is toch ge
bleken."
Over bureaucratisch gesproken, nu zijn er
ook al heel wat onderdelen betrokken bij het
welzijn van de soldaat: het Onderdeels On
dersteuningsfonds (afdeling Personeelsza
ken), de afdeling personeelszorg (subsidie
Militaire Tehuizen) en de dienst Civiele Vak
opleiding/Vrije Tijdsopleiding van het terri
toriaal Commando.
Tot op de dag van vandaag is er geen over
leg tussen functionarissen die belast zijn met
het bestrijden van de verveling onder dienst
plichtigen. Al heeft de staf van de landmacht
wel een onderzoek opgezet onder kazerne
commandanten, waarin de behoefte aan sa
menwerking aan de orde komt. Het resultaat
van dit onderzoek is nog niet bekend.
Het gebrek aan overleg leidt tor frustraties.
Bobby den Boer. beheerder van het PMT in
de legerplaats Harskamp: „Als ik zie wat alle
maal mogelijk zou zijn als ik de middelen
had waarover de dienst Ontwikkeling en Ont
spanning beschikt...."
EEUWENOUD
Bij de luchtmacht en de marine, waar slechts
4000 dienstplichtigen werken, bestaat het
probleem van de leegloop en verveling niet of
neden het eigen niveau...
Om te zeggen dat in 20 jaar niets is ge
beurd gaat te ver. Lokale commdandanten
kregen meer vrijheid zaken naar eigen in
zicht aan te pakken, om dienstroosters flexi
bel te maken. En meer middelen om leuke
dingen mee te doen. Een deel van de omzet
van de kantines en afdelingsbars (totaal vier
miljoen gulden in 1991, red.) komt in het
potje waaruit de commandanten kunnen
putten. Bovendien is er per dienstplichtige
120 gulden per jaar beschikbaar voor recrea
tie- en ontspanning.
Maar in zijn algemeenheid blijkt een zin
volle invulling een probleem. Het hangt na
tuurlijk ook af van de creativiteit van de ka
zernecommandant, zo geeft men in leger-
kringen toe. De één koopt van het geld een
aantal mountain-bikes voor 'zijn' jongens; de
ander laat een vijvertje aanleggen. Dat leidde
zelfs tot Kamervragen.
„Zo'n vijver, dat kan toch niet. Er is zelfs
een geval bekend van een commdandant die
er attaché-koffertjes van kocht voor het ka
der". zegt Verwiel van de WDM. Om er ver
goelijkend aan toe te voegen: „We nemen
het die commandanten niet echt kwalijk; ze
weten het gewoon niet Ze hebben, op de
goede uitzonderingen na, geen kaas gegeten
van de problemen van de dienstplichtigen."
STUDIE
Om leegloop en verveling te bestrijden is een
grote rol weggelegd voor de militaire tehui
zen, die in feite unieke multi-functionele
Drs. P. Koomneef. directeur van Pro Rege. foto gto rolahd dj a*u*
Na de opleiding is het treurnis alom; er is niets te doen
Iedereen kent ze wel: de sterke verha
len over de diensttijd. Over de zin en
de onzin. Het eindeloos moeten
schoonmaken van vuurwapens; het steeds
maar weer moeten schilderen van de wielen
van de militaire voertuigen; het poetsen van
het koper. Alweer een mars om de tijd te do
den. En 's avonds het zinloze geouwehoer
aan de afdelingsbar, waar te veel wordt ge
dronken zodat de handjes nogal eens op een
verkeerde manier willen wapperen.
De sterke verhalen blijken minder sterk
dan vaak wordt gedacht. Voor de meeste
dienstplichtigen is het schrikbeeld van maan
denlang geestdodend werk een keiharde rea
liteit. In de opleiding gaat het nog wel, dan
weten de instructeurs de jongens nog wel
zinnig bezig te houden. Maar daarna is het
treurnis alom; er is niets te doen. Een oefe
ning wordt dan een onvergetelijk uitstapje,
een onderbreking van de maandenlange
sleur.
Dikke rapporten en nota's zijn volgeschre
ven over deze problematiek. Onderzoekers
schrijven intolerantie of agressief gedrag toe
aan leegloop (overdag nutteloos rondlopen)
of verveling ('s avonds te weinig ontspan
ningsmogelijkheden). Vorig jaar erkende de
minister dat zelfs in een reactie op het rap
port 'Geweld in de Krijgsmacht' van de com
missie-Drenth.
Probleem in het leger is dat er vooral veel
dom werk is. En als je pas de schoolboeken
van de HTS hebt dichtgeslagen valt dat be
hoorlijk tegen. Dan heb je al snel het idee dat
je tijdens de werkdag voornamelijk in je neus
zit te peuteren. Dat er werk wordt gezocht
om je bezig te houden, maar niet omdat het
zinvol is.
Het is jammer voor de dienstplichtigen,
maar ze zijn vrijwel alleen als zandhaas te ge
bruiken. De leuke baantjes gaan aan hen
voorbij. Die zijn voorbehouden aan de men
sen die ervoor worden betaald, de beroeps en
de KWers.
Meer dan de helft van de ruim 40.000 jon
gens die jaarlijks de dienstplicht vervullen
heeft middelbaar of hoger onderwijs geno
ten. Maar voor driekwart van de functies die
zij krijgen is (uitgebreid) lager onderwijs vol
doende, zo blijkt uit de Defensienota.
Uit een onderzoek van de Algemene Ver
eniging Nederlandse Militairen (ANVM), uit
gevoerd door het bureau Interview, blijkt dat
meer dan 90 procent van de dienstplichtigen
zegt tijd over te hebben. De KoninJdijke Ne
derlandse Militaire Bond Pro Rege, die de 31
Protestantse Militaire Tehuizen beheert, on
derzocht ook de problemen van de leegloop.
De nota 'Vechten tegen de Bierkaai' geeft
hetzelfde beeld als het AVNM/Interview on
derzoek. Een vijfde van de militairen heeft
zelfs meer dan 20 uur (let wel: tijdens werk
tijd) per week niets te doen:
Die vrije tijd zouden de soldaten graag wil
len besteden aan ontspanning (60 procent),
studie (4 procent) of beide (35 procent). Tele
visie kijken en sporten scoren hoog in het
lijstje van gewenste ontspanningsmogelijk
heden. Maar ook gezelschapsspelen zijn in
trek. „De spelletjes zijn weer terug", bevestigt
drs. P. Koomneef, directeur van Pro Rege.
Zoals? „Risk en Zeeslag... Ja, ze blijven wel in
de sfeer."
ERKENNING
De soldatenbonden AVNM en WDM en de
drie organisaties die samen de 56 militaire
tehuizen runnen, hebben de handen ineen
geslagen om de leegloop en verveling te be
strijden. Ze willen de studie- en recreatiemo
gelijkheden van de militaire tehuizen zo goed
mogelijk te benutten, ook overdag.
Staatssecretaris B.J.M. baron Van Voorst
tot Voorst heeft, aldus een legerwoordvoer-
der, positief gereageerd op het voorstel van
de bonden en de tehuizen. Alleen ziet de
staatsecretaris de instelling van Ontspan-
nings Advies Raden, die op de kazernes de
grote stimulatoren moeten worden, niet zo
zitten. „Te bureaucratisch", aldus de be
windsman.
„Dat moeten ze in Den Haag zeggen",
Een vijfde van de mi
litairen heeft zelh
meer dan 20 uur (let
wel: tijdens werktijd)
per week niets te
doen. •foio»M+
nauwelijks. Daar wordt gewerkt met geavan
ceerde apparatuur, juweeltjes van technisch
vernuft. Dat is voor iemand die net de MTS
komt een genot om mee te werken.
Bij de landmacht zijn per definitie veel
minder leuke banen voorhanden. En dat ter
wijl het probleem steeds groter wordt. Het
aantal hoger opgeleiden neemt toe, terwijl
steeds minder specialistenfuncties voor
dienstplichtigen beschikbaar zijn. De verkor
ting van de diensttijd (nu 12 maanden) is
daar mede debet aan. De opleidingsperiode
is dermate kort geworden, dat het geen zin
heeft dienstplichtige specialisten op te lei
den. Hetzelfde geldt voor een aantal kader-
functies, zoals pelotonscommandanten voor
manoeuvrebataljons. Die baantjes zijn nu
ook voorbehouden aan beroepsmilitairen.
In het begin van de jaren zeventig onder
zocht Defensie zelf de situatie waarin dienst
plichtigen verzeild raken. Voor de eerste en
laatste keer overigens. Toen al bleek de helft
van de jongens het werk van weinig belang
en van weinig nut te vinden. In dezelfde pe
riode bracht de Nationale Raad Welzijn Mili
tairen, een voorloper van de Maatschappelij
ke Raad voor de Krijgsmacht, een advies uit
aan de minister van defensie over leegloop
en verveling. Een van de oorzaken, zo meen
de de Raad, is het verrichten van werk ver K 4
centra zijn. Ook overdag, tijdens de
diensturen, zouden ze soldaten die niets om
handen hebben bezig kunnen houden. Door
bijvoorbeeld studiecentra ter beschikking te
stellen. Een op de vier dienstplichtigen volgt
in zijn diensttijd een studie, maar in de
meeste kazernes ontbreekt een goed studie
lokaal. De vaak daarvoor aangewezen grote,
ongezellige, leegstaande instructielokalen
voldoen niet. De militaire tehuizen hebben
die faciliteiten wel. Waar ze niet zijn kunnen
ze relatief goedkoop worden ingericht.
Ten dele worden de tehuizen door subsi
dies van Defensie in stand gehouden. Maar
gezien de herstructurering en inkrimping van
de krijgsmacht wil Defensie het aantal tehui
zen op het huidige peil bevriezen. Een aantal
legerplaatsen moet het daarom zonder doen.
„In Amersfoort, Veldhoven en Steenwijk,
maar ook in Woensdrecht, waar straks een
groot opleidingscentum van de luchtmacht
wordt gevestigd, zijn geen militaire tehui
zen", zegt drs. Koomneef van Pro Rege.
De kazernecommandanten hebben moeite
om toe te geven dat er soldaten zijn die in
derdaad niets te doen hebben. Neem luite
nant-kolonel F. van Harskamp van het Prin
ses lrenekamp bij Veldhoven. „Leegloop
komt op deze kazerne niet voor", zegt de ko
lonel met grote stelligheid. AVNM en WDM
streven naar erkenning van de problematiek.
„Defensie zal moeten erkennen dat er ook
tijdens de diensturen niet altijd zinvol werk
voorhanden is."
Uit onderzoek blijkt dat dienstplichtige
soldaten zich vooral buiten de kazernemuren
willen vermaken. De commandant van Veld
hoven ziet nog wel in dat een militair tehuis
daarom een belangrijke voorziening is. En
dat is al heel wat. want vaak zien de kazerne
bazen de tehuizen als een concurrent. Drs.
Koomneef: „Ze denken dat we hun baromzet
afromen. Dat ze dan minder geld zélf te be
steden hebben."
ZATERDAG 15 JUNI 1991
Toen ik op school zat durfde ik nooit een vriend
of vriendin mee naar huis te nemen. Ik moest
altijd maar afwachten of mijn moeder in een
goede stemming en nuchter zou zijn, of dat ze
onder de olie op de bank zou liggen.
De patiënte die me
dit vertelde, een 35-
jarige accountant,
ontvluchtte op haar achttiende
het ouderlijk huis vanwege het
drinkgedrag van haar moeder.
„Mijn moeder" voegde ze er aan
toe „stierf toen ik vijfentwintig
was en ik was er zeker \-an dat
het voorbi) was - dat alcoholisme
een zwarte bladzijde in mijn le
ven was geweest die ik voorgoed
had omgeslagen." Als sociaal
drinkster bleef ze in de volgende
jaren zichzelf voorhouden dat al
coholisme uitsluitend iets uit
haar verleden was - zelfs nadat
ze een alcoholist getrouwd had
en er weer van gescheiden was
om verv olgens op een andere
verliefd te worden en ook die na
een paar jaar weer aan de kant te
hebben gezet
Ook toen steeds duidelijker werd
dat ze met een chronische de
pressie en een hele reeks per
soonlijke problemen worstelde
(zoals een overdreven perfectio
nisme. een diepgeworteld wan
trouwen jegens andere mensen
en de neiging om de martelares
uit te hangen) bleef ze ieder ver
band met haar moeders alcoho
lisme ontkennen. Zoals zovclen
van de honderdduizenden vol
wassen kinderen van alcoholis
ten in ons land. realiseerde mijn
patiënte zich niet dat haar op
voedingservaringen nog altijd
een ingrijpende invloed op haar
leven uitoefenden.
Onlangs zijn de resultaten van
een tweetal studies gepubliceerd
waarin eigenlijk voor de eerste
keer grondig is gekeken naar de
psychische gevolgen op lange
termijn van het opgroeien in een
gezin met een alcoholverslaafde
ouder. Kinderen van zulke ou
ders blijken later vooral proble
men te hebben met het onder
kennen en uiten van gevoelens
(..ik weet vaak niet eens wat ik
voel"), met hei vertrouwen van
anderen, met intimiteit en met
het omgaan met spanningen in
relaties Natuurlijk is het zo dat
de umm ammm In danop
zichten de nodige moeilijkheden
hebben. Maar kinderen van alco
holverslaafde ouders blijken zul
ke problemen veel vaker te heb
ben en in veel ernstigere mate.
Ieder mens - en dus ook het
kind van een alcoholverslaafde
ouder - neemt een groot deel van
de gewoonten en reactiepatro
nen die hij of zij jong geleerd
heeft mee de volwassenheid in.
Als het zo Is dat het maken van
opmerkingen over het dronken
gedrag v an je vader je een opia
waai van hem oplevert en van je
moeder het verwijt dat je onheus
bent en je mond moet houden,
dan is een methode om Jezelf te
beschermen nooit meer iets over
het drankgedrag van je vader te
zeggen. Op die manier ontwikkel
je een grote tolerantie voor afwij
kend of gestoord gedrag en bc-
staat het risico dat je aLs volwas
sene bij anderen, zoals een part -
ner. gedrag normaal gaat vinden
dat in wezen gestoord of ont
wrichtend ts.
Fm andere patient vertelde me
als kind regelmatig te hebben
meegemaakt dat zijn vader vol
komen In de lorum op de vloer
van de garage lag en dat zijn
moeder dan een deken of een
slaapzak over hem heen legde en
hem daar zijn roes liet uitslapen.
Als als dit soort dingen vaak ge
beuren, dan leer je aLs kind op
den duur niet alleen om er geen
vragen meer over te stellen maar
ook om er niks meer bij te vor
len. Er vindt een proces van
emotionele afstomping plaats
dal later In intieme relaties voor
problemen kan zorgen.
reactiepatronen die kinderen op
alcoholverslaving bij een oudeT
ontwikkelen in vier groepen of
typen onderverdelen Fen kind
kan de ml van 'aangepaste' gaan
spelen. Het leert zijn mond te
houden en te doen wat hem ge
zegd wordt, zonder te denken en
tr voelen. Het kan ook de ml van
het veranrwoordettjkr kind op
zich nemen en zich als 9-jarige
gaan grdragen ais iemand van
35 Het kJerdt zijn jongere broers
of zusjes aan en zorgt dat een
groot deH van de was en afwas
gedaan is voor het naar sctnxil
gaan Ais moeder te dronken is
om eten te koken, neemt het ook
dat over alsof het de gewoonste
/aak van .ie wereld is Het kind
kan ook de rol van 'verzoener'
gaan spelen en zich zó Inspan
nen om de ellende en de pijn
voor de andere gezinsleden te
verzachten, dat het aan de ver
werking van de eigen ellende
nooit toekomt.
Ten slotte kan het ook in de rol
van lastpak, van 'ik pik dit alle-
rn.i.il Otol schieten en tk jOOg
heel agressief gaan reageren,
waardoor zowel thuis als op
school grote problemen ont -
staan Deze kinderen beginnen
vaak zelf als jonge tiener al te
drinken, en hun gedrag kan zo
extreem en riskant zijn dat ze ge
makkelijk betrokken raken bij
ongelukken en daar soms zelfs
het leven bij laten. Door hun op
vallende gedrag v allen M OND-
gens ook veel sneller in handen
van hulpverlenende instanties of
justitie, waardoor soms langs die
weg hulp voor het gezin op gang
komt die anders veel langer op
zich zou hebben laten wachten.
De andere drie tvpen kinderen
lopen ais volwassene vaak vast
op het reactiepatroon dat ze zich
als kind hebben aangeleerd Het
verantwoordelijke kind. bij voor
beeld. kan een dominante vol
wassene worden die nooit eens
speels of ontspannen met dingen
kan omgaan, die niet kan luiste
ren en die steeds maar bang is
dat de boel verkeerd loopt als zij
of hij de touwtjes niet in handen
houdt
Fen 3A-jarige stouw, de oudste
van dne kinderen van een aan al
cohol verslaafde moeder, voelde
zich als volwassene nog altijd on
zeker ais ze niet iemand had voor
wie ze kon zorgen. Als ze ergens
op bezoek was kon ze nooit zo
maar zitten. Ze moest altijd iets
doen. meehelpen
Kinderen van alcoholverslaafde
ouders v'.i.in v.i.tk |.ir< :i y
bukt onder een intens schuldge
voel. Zulke ouden hebben nogal
eer» de neiging om hun kinde
ren - opentijk of stilzwijgend - dc
schuld te geven van de probêc-
men in het gezin tn plaats van
hun eigen rol en schuldgevoelens
onder ogen te zien. „Sony, het
spijt me" Is iets dat sommige van
die kinderen vaker hebben ge
zegd dan wat dan ook. Ze weten
dat er iets vrrsehjk mis Is in huLs.
maar omdat niemand anders
daarvoor /i|n excuses aanbiedt,
doen zij het maar Fr zijn kinde
ren die zich bij anderen veront
schuldigen voor het drinken van
hun moeder, voor de slechte
schoolprestaties van hun broertje
en voor de woede-uitbarstingen
van hun vader. Excuses aanbie
den Is hun manier om de pijn en
spanning die ze zelf voelen te
verminderen.
Maar het voornaamste psycholo
gische slachtoffer van alcobolver-
slaving bij een ouder b vermoe
delijk toch wel het vertrouwen In
andere mensen Alcohol verslaaf
de ouders zijn labiel en on voor
spel baar Akohol kan een Itcsr
aardige ouder binnen korte tijd
in een gewelddadig wTred wr
zen veranderen. Als je je niet kan
verlaten op de eerste belangrijke
mensen In je leven, ie ouders,
dan wordt het je wel heel erg
moeilijk gemaakt om anderen te
vertrouwen.
Dat is weer een van de redenen
dat kinderen uit zo n gezin later
vaak zelf ren alcoholverslaafde
partner kiezen; daar zijn ze nog
het meest 'vertrouwd mee Die
'herhalingsdwang' zie je trou
wens nirt alleen bij alcoholkin-
deren, maar ook bij kinderen van
ouders met andere psychische
eigenaardigheden of stoornissen.
ETN firstt RrijsNf.Riitr STAP OM
uit die vk leuze cirkel te Wijven b
je opvocdingxverieden en alle
pijn en ellende daaruit zn rralis
tlsch en gedetailleerd mogelijk
onder ogen te zien In plaats van
dat te vrrdringen Pas dan kun je
goed begrijpen waarom je bent
zoal» je nu bent. en dat is wrer
een voorwaarde om gericht te
kunnen gaan werken aan hoe je
tn de toekomst wU zijn
Of anders gezegd hoe ver je in
de toekomst kunt zien hangt af
van hoe ver je in het verleden
durft te kijken
RENf Dtf KSTRA
hoogleraar klinische en
