Engelen
des doods
ZATERDAGS BIJVOEGSEL
ft
In Paviljc en 5 was niemand zijn leven zeker
EINDREDACTIE: WIM SCHRAMA JAN VAN DER NAT
ZATERDAG 15 JUN11991
VORMGEVING I KID \S 1,1 Uil KI N MIKDI kRUI s KUIID \IK.I 1 I N M.
Stefanija Mayer, de oudste
van het viertal. „Hoe moe
ten we dit ooit de kleinkin
deren uitleggen?", zei haar
tweede echtgenoot.
THE INDEPENDENT
Paviljoen 5, waarin drie afdelingen
van het grootste algemeen zieken
huis in Wenen zijn ondergebracht,
is op en top modem en brandschoon. In een
in 1987 gerenoveerde vleugel telt elk van de
zalen zes bedden, drie aan iedere kant. Elk
bed is uitgerust met de nieuwste audio- en
verzorgingsapparatuur. Midden in de kamer
staat een tafel met bloemen en tijdschriften.
De tuimelramen met dubbele beglazing, op
een kier om de frisse lentelucht binnen te la
ten, geven uitzicht op kastanjebomen en
bloembedden. Kortom: een oord waar ieder
een, die een medische behandeling moet on
dergaan. graag zou liggen.
Toch waren deze rustige, propere zalen ge
durende ten minste twee jaar het toneel van
een ongebreidelde moorduitspatting. Vier
jonge vrouwen, ogenschijnlijk bijzonder toe
gewijde en kundige verpleeghulpen, ruimden
tientallen patiënten uit de weg, zowel man
nelijke als vrouwelijke, bijna allemaal ouder
dan 75 en bijna allemaal al op de drempel
van de dood.
De vrouwen zijn berecht voor 42 moorden
die tussen 1988 en 1989 zijn gepleegd, maar
iedereen is het erover eens dat het eigenlijke
aantal vele malen hoger ligt en dat de perio
de waarin dat gebeurde veel langer was. Een
van de weinige pogingen om de sterfte op de
bewuste afdelingen in de jaren 1987 tot 1989
in kaart te brengen, bracht aan het licht dat
tijdens de dienst van twee willekeurige, niet
nader genoemde verpleegsters 40 patiënten
overleden, terwijl er maar liefst 222 patiënten
stierven tijdens de wacht van Waltraud Wag
ner, verpleeghulp en aanvoerster van de vier
'engelen des doods'.
AAN STICHTSTER
Het lijdt geen twijfel dat deze 32-jarige vrouw
de aanstichtster was van de verschrikkingen
die op haar afdeling hebben plaatsgevonden.
Ze werd schuldig bevonden aan 15 moorden,
17 pogingen tot moord en twee gevallen van
ernstige mishandeling. Ze kreeg levenslang.
Zowel Waltraud als haar drie volgelingen
hebben gedetailleerde bekentenissen afge
legd. „Ik deed het voor het eerst in 1983,"
zou Waltraud vlak na haar arrestatie hebben
gezegd, „maar niet vaak; ongeveer eens in de
drie maanden. Het afgelopen jaar deed ik er
ongeveer één per week."
Toen haar het overlijdensregjster van het zie
kenhuis werd voorgelegd, vulde ze zonder
enige aarzeling („als een computer", zei een
politieagent) een lijst met namen in met
daarachter de manier waarop ze aan hun
eind waren gekomen. Valium, Rohypnol, Do-
minal Forte... allemaal tranquilizers. Ze wer
den per injectie toegediend in vele malen de
voorgeschreven dosis. Het resultaat was
meestal dodelijk. Hetzelfde geldt voor insuli-
ne-injecties aan verzwakte patiënten die niet
aan suikerziekte leden. Maar deze methode
vergde de nodige tijd alvorens het beoogde
effect te sorteren.
Wat bijna onmiddellijk werkte was Wal
traud Wagners eigen versie van 'mondhygië
ne' (een routinematig onderdeel van de ver
zorging van mensen die aan long-emfyseem
of een andere luchtpijp-blokkerende aandoe
ning lijden). Bij deze ingreep had Waltraud
assistentie nodig van één van haar handlan
gere. Het hoofd van de meestal comateuse
patiënt werd achterover getild. De tong werd
met een tongspatel naar beneden geduwd en
dan werd er water naar binnen gegoten,
waardoor het slachtoffer stikte
Uit lijkschouwingen, gehouden nadat de
vrouwen in april 1989 waren gearresteerd, is
gebleken dat de mee* e elachtoffers. coma
teus of niet. zich tnedncrief tegen hun aan
vallers hebben verweerd. Pathologen vonden
krabsporen op hun handen, andere bewijzen
onder de vingernagels en blauwe plekken op
bijna alle slachtoffers.
Otto Kellner van de criminele recherche:
„Ik doe dit werk al twintig jaar. maar zoiets
heb ik nog nooit meegemaakt. Toen we naar
haar motivatie vroegen zei ze dat ze het had
gedaan om mensen uit hun lijden te verlos
sen. Toen we dat in twijfel trokken gaf ze toe
dat ze twee patiënten had vermoord om ze
'te straffen voor lastig gedrag'. Bij een derde
'lastpak' had ze uiteindelijk van haar plannen
afgezien, omdat ze hem 'te intelligent' vond.
Hij was tenslotte een docent, en docenten
zijn niet stom. Als hij het had overleefd, had
hij me kunnen verraden, zei ze."
TERMINAAL
Natuurlijk zeggen alle vier de vrouwen dat ze
hebben gedood om te helpen, om een eind te
maken aan de pijn. Euthanasie dus. Maar de
artsen zeggen dat bijna geen van de patiën
ten pijn leed. Professor Franz Xaver Paysen-
dorfer, chef de clinique: „Dat is wat we te
genwoordig juist zo goed kunnen: pijnver-
lichting."
De vier verpleeghulpen werkten sedert
1982 samen in Paviljoen 5. dat toen nog be
stond uit drie overvolle verdiepingen, elk met
twee zalen van twintig bedden, één voor
vrouwen en één voor mannen. In de gangen
stonden nog tien tot twaalf extra bedden. Het
merendeel van de zonder uitzondering ern
stig zieke patiënten was boven de 75 jaar en
velen waren terminaal.
„We zagen meer lijden op één dag dan de
meeste mensen in hun hele leven," vertelde
een verpleegster. De werkomstandigheden
waren haast ondraaglijk. De chef de clinique
was een briljant chirurg, maar totaal onge
schikt voor een leidinggevende functie, wat
resulteerde in een slechte organisatie en on
voldoende toezicht. Toch kwijtte de staf van
34 gediplomeerde verpleegsters en ongedi
plomeerde verpleeghulpen zich alleszins be
hoorlijk van z'n buitensporig zware taak.
Behalve dan het groepje van vier, aange
voerd door de eigenaardig charismatische,
maar uitermate onevenwichtige persoonlijk
heid van Waltraud Wagner, wier psychische
gestoordheid onopgemerkt bleef. De dokto
ren en verpleegkundigen hadden juist een
hoge pet van haar op.
De oudste van het viertal was Stefanija
Mayer. Ze werd in 1939 in Slovenië geboren
en emigreerde in 1967 met haar 6-jarige
dochtertje naar Wenen, nadat haar huwelijk
was stukgelopen. In haar geboorteland werk-
T
te ze eerst in een fabriek. Gedreven door haar
passie voor ziekenverzorging nam ze een
baantje als schoonmaakster in een zieken
huis. Na een minimale opleiding wist ze zich
op te werken tot verpleeghulp.
Toen ze in Oostenrijk aankwam sprak ze
geen woord Duits. Zes jaar lang verdiende ze
de kost als poetsvrouw, volgde taalcursussen
en een verpleegopleiding, tot ze uiteindelijk
een baan kreeg in het ziekenhuis. Haar werk
was haar leven. Haar familie snapt niet wat
ze heeft gedaan. „Ik weet dat ze heeft be
kend, dus moet het wel waar zijn," zei Ri
chard Mayer, haar tweede echtgenoot. „Maar
ik zal het nooit begrijpen. Ze is zo'n goede
vrouw. Ze hield van de patiënten. Hoe moe
ten we dit ooit de kleinkinderen uitleggen?"
Waltraud Wagner, een charismatische, maar uitermate onevenwichtige persoonlijkheid,
ineengekrompen in de beklaagdenbank. Zodra ze de rechtzaal verliet veranderde ze totaal.
Oostenrijk, waar het
woord euthanasie een
wrange bijklank heeft,
wil er niet van weten
Stefanija Mayer werd veroordeeld tot twin
tig jaar wegens één moord en zeven pogin
gen daartoe.
(»EEF HEM TOCH WAT'
De jongste van de vier was Maria Grilber, een
niet al te snuggere, mollige jonge vrouw, on
gehuwde moeder van een 3-jarig jongetje
Toen ze in 1982 in Paviljoen 5 kwam werken
was ze 18 jaar. Het was juist Grübers beken
tenis. onmiddellijk na haar anestatie twee
jaar geleden, die duidelijk maakte dat het
moorden in ieder geval in 1983 al aan de
gang was
Begin 1983 had Grilber avonddienst met
Waltraud Wagner. De nachtbewaking werd
toen nog overgelaten aan verpleeghulpen en
er waren geen gediplomeerde verpleegsters
of artsen aanwezig. Grilber had verschrikke
lijk te doen met een bejaarde patient die lag
te gillen van de pijn maar voor wie geen
pijnstillers waren voorgeschreven. „Waarom
laat je hem kermen? Geef hem toch wat." zou
Wagner hebben gezegd. Toen Grilber ant
woordde dat professor F'aysendorfer de ver
pleeghulpen nadrukkelijk had verboden niet-
voorgeschreven medicijnen of injecties toe te
dienen, haalde Wagner haar schouders op en
maakte een injectie van drie onverdunde
ampullen Rohypnol klaar.
later vertelde Grilber de rechtbank dal ze
wel had gezien dat het een grotere dosis was
dan normaal, maar ze dacht dat de injectie
zo beter en sneller zou helpen De patient
sliep inderdaad vredig in. Toen de man drie
dagen later overleed, legde Grilber geen ver
band met de injectie Een paar wéken later
riep ze Wagners hulp opnieuw in
De verpleeghulpen hadden nooit toegang
mogen hebben tot zware tranquilizers, maar
in de onderbemande afdelingen waar een
autocratisch regime het moreel van de staf
had ondermijnd, heerste een sfeer van stille
opstandigheid en werden de veiligheidsvoor
schriften niet in acht genomen. Zowel de art
sen als de verpleegkundigen lieten de nacht-
verpleging over aan verpleeghulpen, en de
medicijnkast in het kantoor van de hoofdver-
In Wenen heeft een rechtbank dit voorjaar
vier vrouwen schuldig bevonden aan moord
op 42 bejaarde patiënten die aan hun zorg
waren toevertrouwd. Maar niemand heeft
ooit geprobeerd uit te vinden waarom ze tot
deze gruwelijke daad zijn gekomen.
pleging werd niet afgesloten.
Grilber kreeg vijftien jaar voor twee pogin
gen tot moord. De verpleegkundige die het
dichtst bij Waltraud Wagner stond, was Irene
Leidolf Toen ze in 1979 in Paviljoen r> kwam
werken was ze net 18 geworden Het jaar
daarvoor had ze een onwettig kind ter wereld
gebracht dat ze ter adoptie had afgestaan.
Hoewel ze beslist niet dom was. was ze net
als de andere drie voor het verpleegster-exa
men gezakt en verpleeghulp geworden
Volgens het psychiatrisch onderzoek waar
i.M- ilr 11 'i It bank opdracht gaf. kunnen alleen
de handelingen van Leidolf als euthanasie
worden aangemerkt Toen leidolf nog ren
schoolmeisje was. had ze jarenlang voor haar
vader gezorgd die aan een zeldzame vorm
De vier 'engelen des
doods' voor de recht
bank in Wenen op 6
maart J.l. V.l.n.r.
Stefanija Mayer. Ma
ria Gruber. Irene
Leidolf en WattrautJ
roroi ae
Irene Leidolf „De mensen
weten gewoon niet wat het
is wanneer iemand sterven
de is en maar niet kan ster-
vereiste intieme handelingen „Ik werd er
ziek van." vertelde ze de rechters zachtjes
huilend Ze droomde nog steeds over haar
vader en had nachtmerries over open gras-en
„De mensen weten gewoon met wal het is
wanneer iemand stervende is en maar niet
kan sterven
Leidolf kreeg levenslang voor vijf moorden
en twee pogingen tol moord
BIZAR
Tijdens het hele proces stond Waltraud Wag
ner met het hoofd voorover gebogen, de
ogen neergeslagen en de handen stevig over
elkaar Ze vermeed ieder oogcontact Ze gaf
de indruk dat ze zich nauwelijks kon brwe-
gen en stond ineengekrompen in een emo
tionele foetus-houding
Maar zodra zr de rechtzaal vertin varan-
derde ze totaal. Ze nam een rechte houding
aan. kletste met mensen, maakte grapjes,
lachte en stapte vmlijk rond „Het is buiten
gewoon bizar." zei officier van justitie Lmst
kJoyber. „In de afgelopen weken heb ik deze
metamorfose elke dag gezien; ik weet zeker
dat geen van beide gemoedstoestanden is ge
specid Maar wat heeft het allemaal te bete
kenen? |e komt er niet achter
Wat weten we eigenlijk over deze onopval
lende. kleine vrouw» Ze werd geboren in een
boerengezin in een klein dorpje in Nierier
Qstervrich. Er waren zes kinderen, vier jon
gens en twee meisjes. Het gezin zou bijzon
der hecht en harmonieus zijn geweest, maat
de familie zwijgt in alle talen Tijdens het
proces zat alleen Waltrauds zus in de loe-
achouwermbanken. Vorig jaar rwkhltr zr
voor een vorstelijk aanbod van een Duits tijd
schrift en gaf een openhartige, maar vreemde
levensbeschrijving van haar zus
later zei ze het geld alleen maar tr hebben
aangenomen om de kosten van Waltrauds
verdediging te betalen, maar dit is ontkend
gprx in Wenen, die na deze zaak met pen
sioen gaat Zijn honorarium is betaald uil hef
smartrgekl dal de Oostenrijkse sensatiekrant
Die Krone beeft moeten betalen voor de be
wering dal Wagner ab prostituée had gr
werkt om haar inkomen aan te vullen
Waltraud Wagner heeft ook tegenover haar
advocaat nooit iets losgelaten ovrr haar mo
lieven, behalve dat ze mensen wilden helpen
En nu zegt ze helemaal niets meer In de gr
vangenis is ze geheel \erstard geraakt en
praat met niemand. zHf» niet met het perso
ned
IN HAAR BAN
Oostenri|L de bakermat van de moderne
psychiatrie, maar ook een land met em pro
biematisch nazi vvrteden waar euthanasie
ern wrange bijklank beril, «rekt de kop in
het zand Het openbaar ministerie heeft zich
nauwelijks moeite getroost dieper tr graven
in hrt verleden of de perso» mlijkhrrdssinK
tuur van Waltraud Wagner 'het psychiatrisch
onderzoek behelsde weinig meer dan een
twee uur durend gesprek)
Heeft Waltraud Wagner in haar jeugd een
traumatische ervaring grh.nl? En hoe zijn
haar tienerjaren verlopen» Het lijkt niemand
te Interesseren De moorden werden w-r
klaard ab een grvolg van sociaal of politiek
falen van het zlokrnhuU Maar de oorzaak
was ongetwijfeld gelegen in de geestelijkr af
wijking van één enkele vrouw, die bovendien
zwakkere figuren in haar han wist tr krijgen
De grschiedenn kent vele voorbeelden v an
begaafde en charismatische maar trgplijjk
psychisch grstoordr persoonlijkheden «hr
hun wi konden oplrggrn aan voiwmi in
stellingen en families Dal ze abnormaal wa
ren werd niet onderkend of gemakshalve niet
toegegeven
ie beste indicatie van wat er zich werkelijk
heeft afgespeeld is wal Waltraud Wagon
kon voor haar arrestatie tegen Stefanija
Mayer tri aan het sterfbed s an ren oude
man Toen Wagner de spatel en waterkan Ir
voorschijn haalde voor haar grwraaktr
mondhygjénr behandeling, zei Ma>n I or
laat hem toch Met een paar uur is hij de**!
„Nee," zei Wagner kortaf „Hij b van mij
Vertaling Margriet Hethnga
