Ze verlieten
als ratten het
zinkende schip
W
Zuivere kritiek
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
ZATERDAG 8 JUNI 1991
Alfonso Roto: ..Ik hood van het
avontuur, de spanning en het
werk." foto cpd
Komende week komt de Spaanse hm
journalist Alfonso Rojo naar .,-i
Amsterdam om de Nederlandse
vertaling van zijn boek 'Reporter
in Baghdad. Dagboek van de yi
oorlog" te presenteren. De uitgave P"
verschijnt bij Nijgh Van Ditmar
en gaat f 34,90 kosten. Rojo laat
weinig heel van zijn collega's. „Ik
ben zwaar teleurgesteld in de zo
geprezen westerse journalistiek."
Uitstekend in het pak, een modi
euze stropdas en het haar vlot
en kort geknipt. Alfonso Rojo
oogt als een man van de wereld en in Spanje
heeft hij een reputatie op te houden als jour
nalistieke playboy. Hij weet dat zelf het best:
„Voor het geld hoef ik dit werk niet te doen.
Ik kom uit een welgestelde familie, heb een
goed betaalde baan als adjunct-directeur bij
€1 Mundo en schop tegen zere benen door in
een Porsche te rijden."
De enigszins arrogant-nonchalante houding
die hij uitstraalt, verhindert niet dat hij op de
redactie van het één jaar oude Madrileense
dagblad El Mundo op handen wordt gedra
gen. Een vraagggesprek met hem 'op de
krant' is bijna een onmogelijke zaak. Steeds
weer komen collega's zijn kantoortje binnen
om een gesprek aan te knopen of hem de
hand te drukken. Zijn secretaresse kwijt zich
handig van haar taak om telefoontjes door te
Met gespeelde tegenzin, de benen languit op
het bureau, bladert hij door een kennelijk
overvolle agentia. „Nee, morgen kan ik niet.
Dan ben ik in Bilbao. En overmorgen presen
teer ik in Lissabon de Portugese vertaling van
mijn boek. Begin juni heb ik nog tijd, maar
dan moeten we dat wel nu vastleggen." Om
geduldig wachtende gasten in zijn kamertje
niet al te zeer op de proef te stellen, reikt Ro
jo een fotoboek van zijn journalistieke carriè
re aan. Ondermeer foto's die werden geno
men in Nicaragua. Geblinddoekt, de handen
op de rug gebonden, met grimmige, zwaar
bewapende militairen om hem heen. Reële
oorlogsjoumalistiek, die in films en televisie
series echter wordt geromantiseerd.
REPUTATIE
Rojo is zeker in Spanje een journalist met een
reputatie. De afgelopen tien jaar reisde hij
voor het dagblad Diario 16 naar talrijke
brandhaarden en deed hij verslag van op
standen, burgeroorlogen, rellen en andere
rampen. Zijn verslagen brachten hem in lan
den als Afghanistan, de Filipijnen, Roemenië,
Cuba, de landen rond de Perzische Golf, El
Salvador, Zuid-Afrïka en Nicaragua. Hij was,
s&men met onder anderen Pedro Ramirez,
ook een van de oprichters van El Mundo, een
krant die zich met enig succes een plaats
naast El Pais heeft weten te veroveren.
Hij werd pas echt bekend, toen hij samen
met de inmiddels wereldberoemde Peter Ar-
nett (CNN) van de Iraakse autoriteiten toe
stemming kreeg om tijdens de Golfoorlog in
Baghdad te blijven. Over dat verblijf schreef
hij zijn 'Diario de la Guerra', dat onder de ti
tel 'Reporter in Baghdad. Dagboek van een
oorlog' komende week in een Nederlandse
vertaling verschijnt. „Er is al een Portugese
vertaling uit en er volgen nog een Italiaanse
en een Franse editie. En mogelijk later dit
jaar een Engelse en een Duitse. Maar mijn
Nederlandse uitgevers waren echt fantas
tisch. Die waren zo onder de indruk van mijn
artikelen in El Mundo, die door Libération,
The Observer. The Guardian en Corriere del-
la Serra werden overgenomen, dat ze me nog
voor de oorlog afgelopen was een contract
toezonden."
In 'Reporter in Baghdad' geeft Rojo een
nauwgezet en leesbaar verslag van zijn erva
ringen in Irak. die beginnen op de eerste dag
dat de geallieerde bommen vielen en eindi
gen op vrijdag 8 maart, de dag dat hij in een
konvooi het verwoeste en vernederde land
van Saddam Husayn verliet.
Aanvankelijk verbleef hij met 350 westerse
journalisten in het Rashid hotel van Bagh
dad. Toen de meesten van hen noodgedwon
gen vertrokken, was hij ruim een week alleen
met de 'dwerg' Peter Amett. Daarna keerden
de fotografen, cameramensen en schrijvende
collega's weer terug, omdat het regiem in
DENKWIJZER
Baghdad zich heel goed bewust was van de
rol die de media zouden kunnen spelen in
het beïnvloeden van de westerse publieke
opinie.
„Velen hebben me gevraagd waarom ik wel
mocht blijven en de anderen niet. Het ant
woord is simpel. Ik bleef omdat ik aan de au
toriteiten te kennen had gegeven dat ik niet
weg wilde. Ik was niet de enige die wilde blij
ven. maar omdat ze me als Spanjaard zowel
aardig als 'niet zo belangrijk vonden, dwon
gen ze me uiteindelijk niet om naar jordanië
te rijden."
HELDENROL
Rojo is vernietigend in zijn oordeel over de
meeste van zijn westerse collega's, die in de
dagen voor het uitbreken van de oorlog met
veel tamtam naar Baghdad trokken om daar
een journalistieke heldenrol te gaan vervul
len. Maar zo snel als ze waren gekomen, zo
snel kozen ze het hazepad. Nog voordat er
ook maar één bom gevallen was: „Ik ben
zwaar teleurgesteld in de zo geprezen wester
se journalistiek. Toen ik naar Baghdad ver
trok in de wetenschap dat er een oorlog zou
uitbreken die de meest gruwelijke uit de we
reldgeschiedenis had kunnen worden, ver-
wachtte ik van alles. Maar niet dat westerse
journalisten massaal het land uit zouden
vluchten."
„Drie dagen voor het begin van de oorlog
ontstond er paniek, omdat CBS op grond van
eigen informatie het niet langer verstandig
achtte zijn mensen in Baghdad te houden.
En met het vertrek van de Amerikaanse tele
visie, maakten zjch ook de meeste andere
westerse journalisten uit de voeten, als ratten
op een zinkend schip. Lk vraag me nog steeds
af. waarom ze dan in godsnaam gekomen
zijn. Want iedereen verdween voordat er ook
maar één druppel bloed was gevloeid."
Het massale vertrek van de westerse media
was tegelijk de basis van Rojo's internationa
le doorbraak. Hij heeft dan ook geen spijt ge
had dat hij in Baghdad is gebleven, hoewel
het geen lolletje was om min of meer opge
sloten in hotel Rashid te zitten, zonder vol
doende water, voedsel of andere westerse
luxe: „Maar zo erg is het achteraf ook niet ge
weest. Ik heb al heel wat meegemaakt en dit
is beslist niet mijn moeilijkste of meest ge
vaarlijke journalistieke avontuur geweest
Een van de grootste problemen waarmee hij
heeft moeten worstelen, was het vinden van
een weg om zijn verhalen het land uit te krij
gen. De telefoons werkten niet en de enige
met een directe satellietverbinding (Peter Ar
nett) weigerde hem te helpen. „Ik wil er niet
steeds op terugkomen, maar het argument
van Amett en CNN dat zij hun eigen verbin
ding met de VS op het spel zouden zetten als
ze anderen er gebruik van lieten maken, is
flauwekul. Amett is een goed journalist, maar
de wijze waarop de Amerikaanse media - en
vooral CNN - hebben geprobeerd van deze
oorlog een derderangs vaderlandslievende
televisieserie te maken, is ronduit schandalig.
Toen Amett bleef weigeren om mij naar mijn
redactie in Madrid te laten bellen, heb ik
geen woord meer met hem gewisseld. Dat ik
toch mijn verhalen naar buiten heb gekre
gen. heb ik aan andere collega's te danken
die mij, toen ze eenmaal teruggekeerd waren
in Baghdad, wél wilde helpen."
Door de censuurmaatregelen en de beper
kingen van de bewegingsvrijheid die hem
door de Iraakse autoriteiten waren opgelegd,
is het dagboek van Rojo niet zo zeer een boek
over de (tolfoorlog geworden maar een relaas
over oorlogsjoumalistiek: „De media zijn
door de Irakezen en de geallieerden gebruikt,
maar erger is dat de media zich hebben laten
gebruiken. Zo presenteerden de Irakezen een
Engels sprekende Palestijnse medewerkster
van het ministerie van informatie als 'slacht-
Spaanse journalist
veegt de vloer aan met
collega's in Golfoorlog
offer' van een bombardement en dat werd
gretig gefilmd. De westerse televisieploegen
toonden nauwelijks interesse voor wat er in
Irak gebeurde. Die waren allen maar op zoek
naar good stuff, wat zoveel betekende als
'bloed, vernieling en vooral een Engels spre
kend slachtoffer."
STUITENDE TAFERELEN
Veel media-vrienden heeft Rojo er niet bij ge
kregen. want in zijn dagboek draait hij er niet
omheen: „Tegen het einde van de oorlog heb
ik stuitende taferelen meegemaakt. Franse,
Italiaanse en Amerikaanse journalisten, die
naar Baghdad kwamen alsof ze gingen wer
ken op de filmset van een regisseur met een
miljoenenbudget, kaviaar, cognac, champag
ne. de beste kazen. Alles hadden ze bij zkh.
terwijl om hen heen de mensen stierven van
honger en dorst. Ik heb zdf genoeg geld.
maar ik vind het een schande ais je een oor
log komt verslaan in een derde wereldland
en je gedraagt je als een miljonair.'
Even hard is Rojo in zijn kritiek op zijn
Spaanse collega's, die niet wisten hoe snel ze
uit Baghdad moesten vertrekken toen de oor
log inderdaad uitbrak. „Dat is me niet in
dank afgenomen. Mijn boek wordi door de
concurrentie in Spanje genegeerd Al die col
lega's zijn bij hun hoofdredacties komen
aanzetten met het verhaal, dat het in Bagh
dad levensgevaarlijk was en dat ze van het re
gjem niet mochten blijven. Ik bleef en be
wees daarmee dat hun verhalen onjuist wa
ren. Nu neemt de Spaanse pers wraak door
mijn boek te negeren
„Weet je wat jij bent? Een grote rotzooimaker.
Alles moet ik achter je kont aansjouwen. Je zal
nooit eens uit jezelf wat opruimen. En hoeveel
keer heb ik je nou go....ornme al gezegd dat je dit
kleretroep in je kamer eens een
keer moet opruimen!"
Weet ik niet. heb jij 't bijgehouden dan?"
<1 allemach
tig. nog een
grote bek ge
ven ook. Da* i enige dat we van
je te horen krijgen, brutale rot op
merkingen Als je nou niet gauw
opdondert naar je kamer, bega tk
echt een moord
„Dat lijkt me toch niet zo handig
van je Moet je toch nog zelf du-
troep op mijn kamer opruimen
„Dat doet echt de deur dicht. Jij
gaat nu meteen naar boven en ik
wil je voorlopig hier niet meer
beneden zien. Het enige dat |ij
kan is de stemming hier in huis
verzieken."
„Nou wees maar niet bang ik ga
heus wel hoor. je dacht toch met
dat ik van plan was hier gezellig
bij jou te blijven zitten. Ik moet
er niet aan denken!"
voorbeeld van een ouder-kind
dialoog, die natuurlijk maar een
uitkomst kan hebben: dat twee
mensen gekwetst en met de
smoor In zich 'op hun eigen ves
ting* terugtrekken zonder dat de
kwestie waarom het aanvankelijk
allemaal begonnen is ook maar
in de verste verte is opgelost. Het
is meestal slechts een kwestie
van tijd totdat de volgende vijan
digheden uitbreken
Waarom toch? Waarom pakken
we problemen die we met ande
ren. of het nou onze kinderen,
partners, collega's of buren zijn.
vaak op zo n manier aan dat de
zaak er alleen maar beroerder op
wordt?
Het antwoord op die belangrijke
vraag is voor een groot deel te
vinden in de manieren en de
momenten waarop we onze. mo
gelijk terechte, kritiek leveren
Ons woord kritiek komt van een
woord uit het oud-grieks dat zo
iets als scheiden of onderschei
den betekent en het is verwant
met het Indo germaanse woord
'rein'. Iets kritisch onder de loep
nemen betekent dat we op reu
zuivere manier wat we goed of
positief aan iets of iemand vin
den gaan scheiden van wat we
slecht of negatief vinden kritiek
uiten wil dan zeggen dat we op
een zuivere manier tegen een
ander zeggen wat we als negatief
maar ook wat we als positief aan
hem of haar opmerken of onder
scheiden.
ACtrmt DEZE OORSPRONKIL1JKI
opvatting van kritiek zitten twee
veronderstellingen. De eerste is
dat een mens nooit alteen maar
slecht maar ook nooit alleen
maar goed is. De tweede veron
derstelling is dat wat goed of
slecht is niet voor altijd of eeuwig
vaststaat maar afhankelijk is van
wie er oordeelt. Zoals Shake
spearr het zo fraai rei niets is
goed of slecht tenzij we dat zo
Punt is nu dat heel veel mensen
kritiek leveren of dat denken ze
in ieder geval terwijl ze deze
twee uitgangspunten gewoon
negeren, aan hun laars lappen
laat ik dat uitleggen
Als u echt zuiver kritiek op ie
mand leven, dat hebt u het over
zijn gedrag nooit om zijn totair
persoon U zegt dan bijvoorbeeld
'ik vind de manier waarop jij met
mil m <||«- Situatie omgaat met
erg aardig Maar u zegt niet 'jij
bent een onbehouwen boer
U zegt dan bijvoorbeeld ook ik
vind de manier waarop jij je hier
in huis vaak gedraagt niet era
je rekening houdend met
gt niet: 'lij b
grote egoïst'
houwen hoer en grote egoïst zijn
geen beoordelingen van gedrag
maar totale veroordelingm van
een persoon. Dus doen ze een
pmoon te kort. Die kan dan ook
niet anders dan zkh 100 procent
aangrv allen voelen en moet om
zxh/elf om zi|n zrlfrespw t over
eind te houden, wel terugslaan of
vijandig worden.
kritiek levert, dan gebruikt u ook
geen uitdrukkingen ab 'jij al
tijd- of jij norm arm want
woonlm als altijd en nooit zijn
totalitair. Ze wekken dr suggest x
dat die persoon in Iritr een jgo-
te pot nat is een grote tekortko
ming Terecht dat hij zo n ver
wrongen heeld mei pikt en te
recht ook dat hij dan roet meer
luistert. Zuivere kritiek leveren
wil zeggen dat u duidelijk maakt
om welke situaties of momenten
het u gaat. zoals ik vind het ver
velend dat als ik jou middags
uit school vraag of je een paar
boodschappen voor mij wilt
doen. ik regelmatig de kous op
mijn kop krijg'
Zuivere kritiek leveren betekent
ook dat u duidelijk maakt dat hal
om uw gevoel of uw mening gaat
en dat u anderen er bulten laflL
Dus niet jouw vader en ik vin
den dat jij maar ik vind dal
jij—' Dus ook niet ach man da
hele familie vindt jou toch ean
grote maar wat anderen vin
den moeten zij zelf maar tegen
jou vertellen, waar het mij om
gaat Is...'
Bedenk dat het feit dat anderen
uw mening of kritiek delen dia
kritiek niet meer waar inaakt.
Het is en blijft nog altijd het oor»
deel van een bepaalde gn>ep
mensen waar anderen het wtH af
niet mee eens kunnen en mogen
zijn.
Ab u zuivere kritiek levert, dm
zegt u ook niet alleen wat u niet
goed vindt maar geeft ook ag
precies mogelijk aan wat u dm
zou willen Dat is precies wat aan
kritiek een opbouwend' effect
kan geven. Dus niet: daar moil
je nou eens een keer mee ophou
den. punt' maar ik zou graag
zien dat je daar mee ophoudt en
dat je voortaan Als u alleen
maar zegt wat u niet wilt en niet
wat u wd wilt. dan is in feite hal
enige dat u doet klagrn. zou rok
mopperen. Mopperen of zruran
maakt de verhouding tussen
mensen in het algemeen natuur
lijk niet beter, hoogstens beroer
der.
vt rdtr. als u ramt k wilt
leveren en u verwacht dat de an
der het daar moeilijk mee hi«rft.
zeg dat dan ook duidelijk. Dus
niet ik vind de manier waarop
jij met de kinderen omgaan vaak
zo afstandelijk en koel maar Ik
kan me voorsteden dat je het niet
leuk vind of dat het je pijn dM
wat ik je |p zeggen maar toch wil
ik je duidelijk maken dal voor
mij de manier waarop jij...'
Hetzelfde geldt ook ab u kntiek
wilt Irverrn en u vindt het zelf et
grnlijk heel moeilijk om ie zeg
gen wal U zeggen wilt. laai de
ander dat dan ook weten, want
daarmee maakt u duidelijk dat u
niet de bedoeling hebt om zo
maar als een bufidom heen en
weer te walsen. Dus niet 'buur
man, wat me nou echt al jarrn
dwars zit is het feit dat maar
huurman, ik vind het niet gr
makkelijk om dit te zeggrn en ik
heb er een hele tijd mee rondgr
lopen zo van zal ik wH nf zal ik
niet. maar ik heb besloten er
toch maar een keer mee voor de
draad te komen.
Fn tenslotte, ab u kritiek leven,
lever het op een punt of een gr
drag tegelijk en zoveel mogriijk
op net moment zelf. Kom niet
met een heir waslijst latrr YcH
mensen zijn bang om andrrrn
op het moment zelf te vrrtrfirn
dal re iets onaangenaam of ver
velend vinden. Ze speren de frus
tratie» tijden lang op. soms jaren,
zoals ze zegels hij de kruide hh-t
nf het tankstation sparen Fn
dan. op een onbewaakt moment,
leverm ze in een keer het hele
zegelboekje in Ook voor kritiek
geldt wie spaan die heeft wat
voor later Namelijk meer grla
zet dan nodig was geweest
RINC DIJKSTRA
hoogleraar khnétche
p^rdwtofj*
