Ziekenhuizen
moeten meer
organen redden
Leidse hoogleraar schrijft boek over 'spelletje risk met Afrika'
rv
HARTTRANSPLANTATIES
EN WACHTLIJST
12
"■Sr&i
yy
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL.
Mensen wachten tot hun dood op transplantatie
De discussie over nieuwe wetgeving over orgaandonatie eist veel aandacht. Patiëntenverenigingen
willen echter dat er meer verandert om de wachtlijsten kleiner te maken. Maar de politiek moet de
misstanden in de ziekenhuizen aanpakken. Die spannen zich in de ogen van de
belangenverenigingen te weinig in om bruikbare organen te redden. Zij noemen het voorbeeld van
een arts die na het overlijden van een patiënt opmerkte: „O, een codicil, dat komt slecht uit".
Welke ziekenhuizen er nu pre
cies met de pet naar gooien wil
de Leidse Stichting Eurotrans
plant liever niet prijsgeven. Dat zou wel eens
kwaad bloed kunnen zetten, terwijl Eurotrans
plant juist afhankelijk is van de goede wil van
instellingen. Naar aantallen organen die jaar
lijks verloren gaan moet dus een slag worden
geslagen. Ziekenhuizen bewaren over de gang
van zaken nadat patiënten zijn overleden het
diepste stilzwijgen.
Dit tot groot verdriet van de patiëntenvereni
gingen. In ledenbladen is regelmatig de stelling
te lezen dat wanneer alle ziekenhuizen nu eens
echt werk maken van het redden van organen,
de wachtlijsten binnen enkele jaren zouden zijn
verdwenen of tot een minimum zijn terugge
bracht.
Nu zegt ook Eurotransplant, dat bij het Aca
demisch Ziekenhuis Leiden onderdak heeft
maar een onafhankelijke stichting is, dat dit wel
eens het geval kan zijn. En dat is schrijnend,
want nog niet zo lang geleden maakte Euro
transplant-directeur Cohen bekend dat elk jaar
enige honderden mensen die op de wachtlijst
voor een donororgaan staan overlijden. In feite
kan gesteld worden dat de laksheid van zieken
huizen leidt tot de dood van wanhopig wachten
de mensen.
BEDEKTE TERMEN
Vorig jaar deden wel elf ziekenhuizen in
Noord- en Zuid-Holland mee aan een kwali
tatief onderzoek. Dat wil zeggen dat medici,
verpleegkundigen en directieleden interviews
werden afgenomen. In zeer bedekte termen
wordt daarin toegegeven dat er het nodige
aan de motivatie' van ziekenhuispersoneel
mankeert. Naar de werkelijke redenen voor
het gebrek aan scherpte bij ziekenhuizen
moet wederom een slag worden geslagen.
Juist omdat hiernaar geen grondig onderzoek
is gedaan.
Sommige oorzaken voor de missers zijn
duidelijk en begrijpelijk. Kleine ziekenhuizen
De graWyjeeft het verband
de 39 menten"die op
ME*,™
krijgen soms maar één of twee keer per jaar
mensen binnen die overlijden aan een onge
val of aan een hersenbloeding, en geschikt
zijn om organen te leveren. Enkele hebben
geen intensive-care afdeling en geen beade
mingsapparatuur en dan houdt het op.
Sommige instellingen die daarover wel be
schikken blijken daar weinig voordeel van te
hebben. In het onderzoek van de elf zieken
huizen, in opdracht gedaan van Eurotrans
plant. komt naar voren dat soms niet eens
een donatie-protocol waarin beschreven is
welke handelingen gedaan moeten worden,
aanwezig is. Waar die er wel is blijkt het per
soneel niet altijd precies te weten wal de in
houd daarvan is.
Het gaat dan om middelgrote en kleine
ziekenhuizen die elk afzonderlijk niet een
spectaculair aantal organen kunnen leveren,
ook al zouden zij het willen. Maar alle klein
tjes bij elkaar opgeteld, moet een verdubbe
ling van de huidige produktie volgens inge
wijden tot de mogelijkheden behoren
Eurptranspiant erkent echter dat ook enke-
De Leidse Stichting Eurotransplant doet verwoede pogingen om het aantal weigeringen van nabestaanden te verminderen.
Ie grote instellingen in Nederland op dit ge
bied een wanprestatie leveren. Welke dat zijn
wordt niet verteld, bang als Eurotransplant is
om deze instellingen die zij zo hard nodig
hebben, tegen zich in het harnas te jagen
INZET
Volgens Eurotransplant is de motivatie en in
zet van de leidinggevende personen in een
instelling om donororganen te verwerven,
van doorslaggevend belang. Daar waar het
programma goed loopt wordt geen kans op
een donor gemist. Een hoofd van een neuro-
chirurgische afdeling, dat is de plaats waar
over het algemeen mensen overlijden die
zeer geschikt zijn voor donatie, die daar
scherp op let. kkn onmiddellijk succes heb
ben. Maar dat kost moeite.
"Een specialist heeft gevochten voor een
leven zegt directeur Timmer van het West-
fries Gasthuis in Hoorn. "En heeft daarbij
verloren. Dat moet zo'n mens natuurlijk even
verwerken. Het is begrijpelijk dat hij niet in
eerste instantie aan donatie denkt. En als hij
dat wel doet. moet hij naar een familie voor
wie de wereld net is vergaan. Het verdriet bij
nabestaanden is soms enorm, het gaat vaak
om een jong iemand die net overleden is. Als
hij het slechte nieuws heeft verteld, moet hij
de toestemmingsvraag stellen. Kijk. daar is
buitengewoon veel tact en ervaring voor no
dig".
In de interviews met de ziekenhuizen
wordt erkend dat daarom niet zelden die zo
heel pijnlijke vraag achterwege wordt gelaten
en er dus helemaal niets gebeurt. Eurotrans
plant sluit niet uit dat zelfs mensen die een
codicil hebben ondertekend om die reden
niet beschikbaar zijn voor donatie. "Dat is ui
teraard niet goed voor onze zaak", erkent J.
Kodde van Eurotransplant. "Doen we ver
schrikkelijk veel moeite om mensen over te
halen zo'n codicil in te vullen, want dat is
voor velen een emotionele drempel, en dan
heeft dat geen nut gehad. Dat is voor ons
slikken", zegt hij.
MINDER OPENHARTIG
Veel minder openhartig zijn betrokkenen
over de organisatorische rompslomp die een
donatie-procedure met zich meebrengt.
Wanneer bij iemand alle organen die ge
schikt zijn voor donatie moeten worden ver
wijderd, dan kost zo'n operatie 10 tot 12 uur.
Het uitnemen van nieren, hart en lever is een
zeer intensief karwei. Het ligt voor de hand
dat deze zich plotseling voordoende operatie
een extra belasting betekent voor een afde
ling die zeker de laatste jaren door bezuini
gingen al heel krap zit. Geplande operaties
kunnen niet doorgaan, personeel moet com
pensatie-uren worden geboden waardoor an
dere dingen niet doorgaan. Niet alleen de
operatie kost tijd en energie, maar ook de fa
milie moet extra begeleid worden
In interviews geven directieleden toe dat
het gebrek aan operat iekamerpersoneel een
'belemmerende factor' is. Maar niemand
durft te erkennen dat daardoor donaties niet
doorgaan en prioriteiten bij andere belangrij
ke kwesties worden gelegd. Beschuldigingen
van patiëntenverenigingen dat ziekenhuizen
in het weekend so wie so geen donatieproce
dures doen. wordt door Eurotransplant afge
daan als 'indianenverhalen'.
Veel vraagtekens worden gesteld bij het
vergoedingssyteem voor donaties. Tot voor
kon betaalden ziektekostenverzekeraars per
donatie een bedrag van 1300 gulden aan zie
kenhuizen. Een bedrag dat op geen enkele
manier kostendekkend was IX- Hart en
Nierstichting hebben vervolgens in 1989 uit
eigen zak per donatie zo'n 2000 gulden bijge
legd. waardoor het financieel voor ziekenhui
zen wat minder onaantrekkelijk werd.
Sinds vorig jaar hebben de ziektekosten
verzekeraars dit extra bedrag overgenomen,
omdat ook zij zien dat transplantatie in veel
gevallen de goedkoopste geneeswijze is.
Neem het voorbeeld van een nierpatient die
drie keer in de week naar het ziekenhuis
moet om zich te laten spoelen. Dat kost jaar
lijks 100 000 gulden. Omdat een transplanta
tie ook ongeveer een ton kost. is dit op den
duur veel goedkoper.
AANSPREEKPUNT
Eurotransplant hoopt op een uitbreiding van
het aantal transplantatie-coördinatoren,
mensen die zodra een ziekenhuis meldt dat
er een donatie mogelijk is. de organisatie op
zich nemen. Daarvan zijn er nu in Nederland
zeven, maar dat is te weinig. "Deze mensen
rennen hun benen uit hun lijf. zegt Kodde
van Eurotransplant. "Maar hun werkgebied
is zo groot, dat een uitbreiding van deze
mensen zeker resultaat opleven
Het mooiste is echter wanneer elk zieken
huis van een beetje omvang een eigen liai
son officer' zou krijgen. Dat is een makkelijk
te bereiken aanspreekpunt die alles in goede
banen kan leiden, maar ook de toestem
mingsvraag voor zijn rekening kan nemen.
Want dat bli|ft een cruciaal punt dat voor
veel verbetering vatbaar is. UH enquêtes
blijkt dat ongeveer 80 procent van de Neder
landse bevolking zijn organen beschikbaar
wil stellen. De werkelijkheid wijst echter uit
dat slechts 60 tot 55 procent van de nabe
staanden uiteindelijk toestemming geeft. Ie
dereen meent dat een hierop getramd per
soon zoveel betere resultaten bereikt. Ver
pleegkundigen in het Eurotransplan-onder
zoek lieten zich zeer kntisch uit over de
communicatieve vaardigeheden van specia
listen Het ligt voor de hand dat iemand die
op een harken ge manier de belangrijke vraag
stelt, weinig succes boekt.
Het Westfnes Gasthuis in Hoorn heeft de
mortuarium-bediende, gespecialiseerd in de
verwerving van hoornvliezen, de bevoegd
heid gegeven om de getroffen families te be
naderen. Normaal is dal natuurlijk iets voor
arisen. Maar deze man is op zijn gebied zo
deskundig Hij benadert de nabestaanden zo
gevoelig, begrijpend en zorgvuldig, dat maar
daar maar een grnng aantal wetgeringrn uit
voortkomen", zegt directeur Timmer Dit zie
kenhuis is samen met twee anderr instellin
gen in Noord Holland verantwoordelijk voor
een derde van de totale hoomvüesdonaties In
Nederland
TRAINING
Eurotransplant is zich ter dege bewust van
dit knelpunt Vandaar dat deze organisatie
samen met de li.trt m \h tmk hlmg bi| wie
de tekorten aan organen het meest dramati
sche gevolgen hebben, eind dit jaar komi
met een trainingsprogramma voor betrokke
nen in de gezondheidszorg Dat beslaat uit
een voorlichtingscampagne en een cursus
met videoprogramma waarin getoond wordt
hoe de donatieprocedure in elkaar zit. maar
vooral ook hoe nabestaanden het beste bena
derd kunnen worden.
De patiëntenorganisaties worden onder
tussen steeds ongeduldiger Voorzitter van de
Nierpatient en vereniging J.H. Mak. zegt dat
het punt dat men overgaat tot 'hardere ac
ties' niet meer ver weg is "We proberen er
eerst aan te werken dat ziekrnhuizen geen
argumenten meer hebben om te zeggen dat
ze niet aan donaties willen meewerken Van- -
daar dat we mei die aanvulling op de vergoe-
ding kwamen
Hel is opvallend dat de patiëntenvereni
gingen zich wal hun belangen betreft al die
jaren koest hebben gehouden. "Misschien
zijn we wel te bescheiden gebleven Maar het
is natuurlijk een bed gevoelig gebied Wij
vinden het heel moeilijk om de hand op te
houden. Wij zijn belanghebbenden en vin
den het niet gepast om met negatieve verha
len naar vorm te komen Wij werken liever
met de goede voorbeelden en die zijn er heus
wel zegt Mak.
at gebrek aan een over-
I W zicht verbaasde mij",
Bi verklaart Wesseling in
zijn kamer aan de Cleveringaplaats. "Op een
gegeven moment wilde ik voor mezelf weten
hoe het nu eigenlijk in elkaar zat. Dat vormde
voor mij de aandrift om dit boek te schrij
ven", aldus de historicus die gespecialiseerd
is in de moderne geschiedenis van Europa en
met name die van Frankrijk.
Die periode rond de eeuwwisseling heeft
tot de dag van vandaag merkbare gevolgen.
Zo heeft de staatkundige kaart van nu op
merkelijk veel overeenkomsten met die van
1914. het moment dat Frankrijk. Engeland,
Duitsland en België Afrika onder elkaar ver
deeld hadden.
Een ander nu nog merkbaar gevolg van die
periode is volgens Wesseling te zien op ge
bied van de economie. "Dat is heel para
doxaal. Nu zijn de Afrikaanse landen meer af
hankelijk van de westerse economie dan toen
ze nog een kolonie waren. Destijds wilden de
Europeanen in Afrika ontwikkeling brengen.
Dat betekent dat die landen op de wereld
markt iets moesten betekenen, want hoe
kom je aan vreemde valuta Dat is simpel als
je goud- en zilvermijnen hebt, maar dat is
niet voor iedereen weggelegd. Een alternatief
is de landbouw die zich op grootschalige ex
port richt. Heel logisch allemaal. Maar die
•landen zijn zo afhankelijk gemaakt van één
produkt. Daalt op de wereldmarkt de prijs,
dan vliegen er weer duizenden
straat op".
BERLIJN
Behalve dat Verdeel en Heers op zeer leesbare
manier verhaalt over de geschiedenis van
Afrika, die volgens velen pas begon op het
moment dat Europa zich ermee ging be
moeien, maakt het boek tevens heel duidelijk
hoe de machtsverhoudingen binnen Europa
lagen. Volgens Wesseling is het spelletje met
Afrika begonnen tijdens het Congres van Ber
lijn in 1878. Dat was eigenlijk bedoeld om de
'oosterse kwestie' - er waren nog wat restan
ten van het Ottomaanse rijk te verdelen - op
te lossen. Bismarck zou als 'eerlijk makelaar'
optreden. Rusland had zich een deel van de
Kaukasus toebedeeld, Engeland nam daarop
maar even Cyprus in. Dat was allemaal best.
maar iedereen besefte dat Frankrijk ook iets
moest krijgen. De oplossing was simpel.
Frankrijk kon Tunis krijgen. Bismarck juichte
dat van harte toe want dat leidde weer de
aandacht af van Elzas-Lotharingen, het ge
bied waar Duitsland op zinspeelde. Het was
volgens de Italiaanse minister van buiten
landse zaken typerend voor de geest van Ber
lijn: „Iedereen spoorde voortdurend de ande
ren aan om iets te nemen van weer iemand
anders
Maar Frankrijk had eigenlijk helemaal geen
zin in een nieuwe kolonie in Afrika. Behalve
dat Frankrijk achterdochtig was wat betreft
de bedoelingen van Bismarck, kampte het
land ook nog steeds met problemen met Al
gerije en lag de totaal mislukte kolonisatie
van Mexico de Fransen nog vers in het ge
heugen. Maar de daarop volgende kolonisa
tie. Engeland dat zich in Egypte vestigde, leek
Toen er nog maar weinig te koloniseren viel begonnen de grootmachten aan
het laatste werelddeel: Afrika. In een zeer korte periode, van 1880 tot 1914,
werd dit enorme continent tussen de Europese mogendheden verdeeld. Nooit
was er over die jaren, waarin Afrika werd ingenomen als ging het om een
spelletje risk, een helder overzicht geschreven. Dat heeft nu de Ijeidse
hoogleraar H.L Wesseling gedaan met zijn boek Verdeel en Heers' te schrijven.
ook meer toeval dan
bewust beleid vanuit
Londen. Het land aan
de Nijl rolde van de ene
crisis in de andere, zo
danig dat op een gege
ven moment Engeland
zich in 1882 geroepen
voelde om in te grijpen
om financiële belangen
veilig te stellen. Premier
Gladstone zei dat Enge
land zich. wanneer het
maar even mogelijk
was, zou terugtrekken.
Dat gebeurde pas nadat
deze belofte 66 keer was
herhaald en Egypte in
1914 een Brits protecto
raat werd.
Bismarck wilde vol
gens Wesseling aanvan
kelijk ook helemaal
niets van koloniën weten en toch kreeg
Duitsland uiteindelijk ook gebieden in Afnka
"Hij kon niet bewijzen dat het niet goed was
en hij begon te twijfelen. Hij was natuurlijk al
op leeftijd. En toen het
koloniseren van Afrika
opkwam, dacht hij: be
grijp ik de moderne tijd
nog wel, mist Duitsland
de boot nu niet. Zeggen
ze straks niet: hadden
we maar niet zo'n oude
sok gehad dan had
Duitsland ook nog mee
geteld. Dan zie je hem
alles afwegen, want hij
moet naar het parte
ment om geld te vragen
en daar had hij een
bloedhekel aan
Nederland weigerde ab
soluut in het Europese
machtsspel een rol te
spelen. Zelfs als de Boe
ren van Nederlandse af
komst in Transvaal door
I ngeland worden aan
gevallen. doet Nederland niets Nederland is
laaiend enthousiast over de houding van die
vreemde maar onverzettelijke, vrome Boe
ren. die de wereldmacht Engeland eigenlijk
voor schut zetten. De regering steekt echter
geen vinger uit.
Nederland was zich goed bewust van haar
machtspositie. Het tarten van de grootmacht
Engeland was levensgevaarlijk De Britten
waren enorm gehaat, dat blijkt ook uit de
kranten van die dagen. De Nederlandse rege
ring was aan de andere kant wel realistisch.
Ze konden het wel moreel verwerpen en fd
protesteren, maar ons land moest niet be
trokken raken bij dit soort problematiek. De
neutraliteitspolitiek was In die dagen een
dogma. Die kwam neer op twee punten
oppassen voor Duitsland want die slikt ons
op een goede dag zo in
oppassen voor I ngeland want ah die kwaad
wordt pikt die Nederlands-Indië in.
Het niet beschermen van de Boeten was dus
heel verstandig"
De president van het aangevallen Trans
vaal. Paul Kroger, was niet alleen in Neder
land een held. f>r zaak van de iVieren sprak
hed Europa, uitgezonderd de Engelsen,
enorm aan Dat de Britten in 1881 door de
Boeren M| Majuha werden verslagen was een
verrassing en leidde tot een omslag in de Ne
derlandse houding ten opzichte van het Afri
kaanse broederv*4k Daarvoor werden de
Boeren laf. meinedig, ongastvrij, ondankbaar
en noem maar op grvonden De taal was bet
lelijkste dialed dat er gesproken werd Maar
na de overwinning op de arrogante Britten
waren de Boeren geweldig, konden ze geen
kw aad meer doen.
..Het verlies was voor Ingeland ook een
enorme klap". meent Wesseling "Ik zeg wel
eens dal wat Vietnam voor de Verenigde Sta
ten betekende, te vergelijken is met wat de
Boeren voor Engeland betekende De Britten f
stonden voor mormc kosten, de oorlog kost -
te ongeveer 1000 pond per Boer. rr waren
uiteindelijk ren half milj<»rn soldaten uit alle
boeken van de wereld bijeengeschraapt Ir
kwamen binnenlandse onlusten, net als de
studenten op de campus in Amerika Het
werd kortom bijna de ondergang van Ingr
land. Vanaf dat moment is het nok bergaf
waarts gegaan met het Britse rijk"
CURIEUS VOLKJE
Wesseling weet in zijn bock sympathie voor
de Boeren te wekken, terwijl we er tegen
woordig serieus over denken om straatna
men die aan Kroger en de rijnen herinneren,
te wijzigen ..Het was natuurlijk ook een bed
curieus en heroïsch volkje. Zij zagrn de /war
ten niet ah hun grlijken en zij waren de 17dr
eeuwen in de I9dt eeuw. bed conservatief.
De Britten hadden in hun Kaapkolonie kies
recht dat colourblind was. maar de Borrrn
weigerden dat voor 'Uitlanden' en zwarten.
Maar ze hadden ook die merkwaardigr Inter
ne demor ratie. waarbij ieder eikaars grtijkr
was officieren stonden op «oor ouderr
daten en gjngrn op de grond ritten. De Boe- -
rrn «varen dr underdogs en rijn tot na da
Twvedr Wereldoorlog in Nederland heel po
pulair gebleven I trees heeft torn aan Zuid
Afrika nog «en bezoek gebracht Kijk. anti
apartheid is natuurlijk een gordr zaak. maar
ik denk dat veH mensen ten aanzien van de".
Boeren toch naar de anderr kam rijn doocgr-
slagen
