Feiten
Eerherstel voor Jimmy Carter
Kritiek groeit op
rol kerk in Polen
Golfstaten streng met hulp aan mede-Arabieren
PAT we WINST
MA/KlEN-
Dinsdag 4 juni 1991
Madlr 023-150225 JAMNE B05MA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART htl. ONNO HAVERAUN5 PATRICK VAN DEN MURK HANS JACOBS MARCOT KLOMPMAKER JAN PRE ENEN SJAAK
MARCREET HESUNCA P VomtgpyRlg: MARIANNE VERSCHUREN
DE STAAT MAG niet
ideologisch neutraal zijn
of, erger nog, zelfs atheïs
tisch, Dat vindt de Poolse
katholieke kerk.
WIM STEVENHAGEN
EN MENINGEN
Pindaboer krijgt alsnog de lof die hij verdiend
Jimmy Carter was een zo
goed als gebroken man
toen hij in 1981na de ver
loren presidentsverkiezin
gen, naar zijn huis in
Plains, Georgia, terugkeer
de. De publieke opinie zag
hem als de belichaming
van het verval dat de Vere
nigde Staten in de tweede
helft van de jaren zeventig
trof, als het toonbeeld van
hoe het presidentschap
niet behoort te worden
vervuld, kortom als een
mislukking.
DIN HAAG FRANS BOTHOf
Nu, tien jaar later, staat de
pindaboer uit Georgia geno
teerd als een van de betere pre
sidenten die de VS hebben ge
had. James Earl Carter jr. wordt
momenteel niets dan lof toege
zwaaid: „hij is de beste oud
president die Amerika ooit heeft
gehad", aldus Amerikaanse pu
blicisten.
De vernederende wijze waarop
Ronald Reagan hem tien jaar
geleden het ambt ontrukte,
werd nog erger toen op de dag
dat Reagan werd ingezworen de
52 Amerikaanse gijzelaars in
Iran vrij kwamen. In de ogen
van de Amerikanen had Carter
te weinig daadkracht getoond
tegen de Iraanse fanatici. Bo
vendien verliep de actie waar
mee hij probeerde de gijzelaars
te bevrijden wel uiterst Icnullig:
de voor de missie ingezette heli
kopters kwamen door techni
sche mankementen boven een
afgelegen woestijn in Iran met
elkaar in botsing.
Maar de tijden zijn veranderd.
Nu onderzoekt een commissie
van het Congres of het gijzel-
drama in Iran niet bewust door
de campagnevoerders van het
duo Reagan-Rush is gerekt om
Carter de nekslag te geven.
Jimmy who
Het was al een Godswonder dat
de diepreiieieuze gouverneur
uit het zuiden, vanwege zijn on
bekendheid Jimmy wïw? ge
noemd, in 1979 tot president
werd gekozen. I'm Jimmy Carter
and I m running for president. I
will never lie to you, (Ik hen Jim
my Carter, ik wil president wor
den en ik zal nooit tegen jullie
liegen) introduceerde de baptist
met de grote glimlach zich Dij
het verbaasde Amerikaanse
volk. Carter werd president om
dat hij wist te profiteren van de
afkeer die bestond van het
machtsmisbruik door de be
roepspolitici uit Washington,
het Watergate-effect, en van de
geringe populariteit van zijn te
genstrever. de Republikein Ge
rald Ford.
De pindaboer oogde door en
door betrouwbaar: een gelovig
christen, een goede vader, een
trouw echtgenoot, een geslaagd
zakenman, een harde werker;
een man van wie je zonder eni
ge aarzeling een tweedehands
auto zou kopen. Als president
maakte hij duidelijk eens en
voor altija te zullen afrekenen
Jimmy Carter in
1980 tijdens zijn
mislukte
campagne voor
herverkiezing.
De Amerikaanse
president heeft
nu pas het kre
diet herwonnen
dat hij destijds
verloor, archief
met machtsmisbruik en
machtsvertoon. „Ik wil dicht bij
jullie blijven en zijn zoals jullie
zijn", zei hij tegen de Amerika-
Hij bleek een buitengewoon se
rieus, overmatig ijverig en
plichtsgetrouw man te zijn, die
alles zo goed mogelijk probeer
de te doen, of het nu joggen of
Spaanse les was. Carter was bo
vendien dermate detaillistisch
dat hij eigenhandig schema's
opstelde voor het gebruik van
de tennisbaan bij net Witte
Huis. Slechts zijn vrouw Rosa-
lynn kon hem in eerzucht eve
naren. Zij was niet alleen zijn
grote liefde, maar ook zijn be
langrijkste adviseur.
Bezuinigen
De binnenlandse politiek van
Carter stond in het teken van de
strijd tegen inflatie, recessie en
oliecrises. Hij had de Amerika
nen weinig leuke dingen te ver
tellen: bezuinigen, terugdringen
van het begrotingstekort en af
slanking van het federale over
heidsapparaat. Zijn idealisme in
het buitenlands beleid raakte
gefrustreerd door de machtspo
litiek van de Sovjetunie. De in
val in Afghanistan en de revolu
tie in Iran dwongen hem 'real-
politik' te laten prevaleren bo
ven zijn idealistische campagne
voor eerbiediging van de men
senrechten.
Hoewel zijn aanpak van de eco
nomische crisis niet erg over
tuigde, was over het geheel ge
nomen het regeringsbeleid van
Carter redelijk en bouwde hij
een aardige staat van dienst op.
Carter introduceerde de aan
wending van alternatieve ener
giebronnen, milieuwetten en
energiebesparende maatregelen
in een toespraak die hij zelf nog
altijd als een van de beste uit
zijn regeerperiode beschouwt,
maar die door het Amerikaanse
Veel tijd om zijn pinda's te tellen heeft de Amerikaanse oud-president
en pindaboer Jimmy Carter niet. Hij vervult met succes de rol van onbe
zoldigd reizend ambassadeur, die bij tal van conflicten oplossingen aan
biedt.
publiek als een riedel van doffe
ellende werd ervaren. „De echte
problemen liggen dieper; dieper
dan de rijen voor de benzine
stations of de energietekorten,
dieper dan de inflatie of de re
cessie. Het gaat om een vertrou
wenscrisis een crisis die het
hart en de ziel van onze natie
raakt."
De politiek, met name die in de
VS, wordt bepaald door beeld
vorming. En die had Carter te
gen: met een dergelijke toe-
ARCHIEFFOTO CPD
spraak wekte hij de schijn geen
krachtig leider te zijn. Hij was
niet in staat hetzelfde optimisti
sche simplisme te prediken als
Ronald Reagan. Meer dan iets
anders kostte dit hem het ambt.
Goede daden
Maar Carter heeft ontdekt dat er
leven is na het presidentschap.
Terwijl Reagan zijn tijd en talent
aan de hoogste bieder vergooit.
Gerald Ford bijna dagelijks blijft
proberen een goed golfer te
worden en Richard Nixon geob
sedeerd is een eervolle plaats in
de geschiedenisboeken te her
winnen, reist Carter de wereld
rond om Goede Daden te ver
richten.
Woest reageerde hij als waarne
mer bij de verkiezingen in Pa
nama op generaal Manuel No
riega, die de resultaten negeer
de en via frauduleuze handelin
gen de uitslag beïnvloedde.
„Puur bedrog" noemde Carter
deze verkiezingen op een inder
haast door hem bijeengeroepen
persconferentie in Panama-
Stad.
En het was Carter die in Etiopië
voor het eerst gesprekken tus
sen het toenmalige, inmiddels
verdreven regime van Mengistu
en het Eritrese verzet tot stand
bracht. Carter wist toenmalig
president Ortega ervan te over
tuigen de 30.000 Miskito-india-
nen terug te laten keren naar
Nicaragua. Hij legde de grond
slag voor de algemene verkie
zingen in dit land en zag eind
vorig jaar toe op een correct
verloop van de eerste vrije ver
kiezingen in Haïti.
Tien jaar na zijn smadelijke af
gang als president is Jimmy
Carter bij alle brandhaarden in
de wereld aanwezig en leidt hij,
met instemming van Washing
ton, een soort alternatief minis
terie van buitenlandse zaken.
Hoog aanzien
Carter is de perfecte ambassa
deur-zonder-portefeuille. Als
oud-president heeft hij een
hoog aanzien, zonder gebonden
te zijn aan enige officiële status.
Zijn hoge morele standaard,
waar hij tijdens zijn president
schap noodgedwongen van
moest afwijken, werkt nu in zijn
voordeel. Net als alle andere ei
genschappen: ijver, detaillisme,
oprechtheid en eenvoud, waar
hij als president zoveel weer
stand mee opriep.
Toen hij in 1982 in Atlanta met
het Carter Presidential Centre
begon, wilde hij meer dan lou
ter een bibliotheek en studie
oord. De bibliotheek en het mu
seum functioneren inmiddels
met behulp van federale fond
sen. De andere activiteiten, be
groot op 16 miljoen dollar per
jaar, worden gefinancierd met
particuliere giften uit binnen-
en buitenland.
Naast de „denktank" en de
„conflict-oplossings-groep" is
een belangrijk deel ingericht
voor het zogeheten Global 2000
Inc., een organisatie die pro
beert oplossingen te vinden
voor ziektes in de Derde Wereld
en voor methodes om de land-
bouwproduktie te-verhogen.
Carter, 67 jaar inmiddels, zegt
niet te zijn veranderd sinds zijn
presidentschap. „Het is interes
sant te zien dat de media nu
eensgezind melden dat er een
nieuwe en andere Jimmy Carter
is die op competente wijze het
Carter Centrum leidt. Een Car
ter die niet te halsstarrig vast
houdt aan details en zijn geloof
niet te veel op de voorgrond
stelt. Maar ik ben niet veran
derd. De optiek van de media
heeft zich gewijzigd."
Paf tkook
MUSEN, OM Ot\S VCEUES IL o, MAAK fo'6 g^T-
"FE- gePöZKEN iVwereN jmue AIS PAU ook MEIEEN
e£M STUtyE. IP0N INtEAie^ j fcCN STUK Ipow rE&JG,
C1.C1, riVOOP- pejacen
CORRESPONDENT
De Golfstaten hebben geen zin meer
miljarden oliedollars aan hulp in de bo
demloze putten van arme Arabische en
islamitiscne 'broederlanden' te storten.
Als uitgangspunt voor het radicaal gewij
zigde beleid geldt, dat de weg te geven
sommen daadwerkelijk economische
verbeteringen in deze landen tot stand
brengen. Rovendien staat bij de GCC-
stnten (Gulf Cooperation Council) voor
op dat deze nieuwe vorm van ontwikke
lingssamenwerking hun belangen als
veiligheid en politieke stabiliteit niet
doorkruist.
Deze koerswijziging is het gevolg van de
bittere lessen die de GCC-staten (Saudi-
Arabië, Kuwayt, Rahrayn. de Verenigde
Arabische Emiraten (VAE), Qatar en
Oman) van de Golfcrisis leerden. Landen
,iis Jordanië, Yenwn en Sudan ontvingen
van de Golflanden de afgelopen 17 jaar
meer dan 30 miljard gulden aan steun,
maar kozen desalniettemin de zijde van
Irak. Dat land zelf inde honderd miljard
gulden tijdens de acht jaar durende oor
log tegen Iran. Volgens een deze week
gepubliceerd economisch bulletin van
het ministerie van buitenlandse zaken in
de VAE kreeg de Palestijnse bevrijdings
organisatie PLO ruim 2 miljard gulden,
maar ook deze generositeit weerhield
Yasser Arafat er niet van de agressie-po
litiek van Saddam Hussein te
Cijfers
Het Is de eerste keer dat de GCC-staten
de exacte bedragen aan regionale hulp
openbaar maken. Die openheid heeft
een reden. Tijdens de Golfcrisis lobbyde
Irak voor meer aanhang onder de Ara
bieren door de rijke Golfstaten te verwij
ten dat ze alles voor zichzelf hielden.
Maar Saddam's propaganda schoot te
kort. Alleen de Palestijnen trapten er
massaal in.
De Golflanden zien nu in dat het een
grove beleidsfout was nooit over de ont
vangers en de omvang van Kiften te rep
pen. Door nu met cijfers te komen willen
zij vooral bij de arme bevolking van de
landen die de miljarden opstreken, aan
tonen dat er wel degelijk in de Olierijk
dom Is gedeeld.
De nieuwe strategie in de hulpverlening
werd eind april ontwikkeld op een mi
nistersvergadering in de Saudische
hoofdstad Riyad. Daarbij gingen de mi
nisters van het standpunt uit dat het met
die ongeremde vrijgevigheid maar eens
afgelopen moest zijn. Ze stelden een
fonds in met twintig miljard gulden,
waaruit voor de komende tien jaar ont
wikkelingsprojecten zijn te financieren.
In niet mis te verstande bewoordingen
hebben de GCC-landen duidelijk ge
maakt dat de centen niet meer in de
staatskassen van de hulpbehoevende re
gimes zullen verdwijnen. „Die kochten
er toch maar wapens voor", aldus een
uitspraak van Abdullah Al-Quwaiz, assis
tent secreataris-geneneraal van de afde
ling economische zaken van de GCC.
In zijn visie zullen er vooral projecten
moeten worden opgezet die het bedrijfs
leven aanmoedigen te investeren in een
hogere en kwalitatief betere produktie.
Daarnaast moet dat extra banen opleve
ren. J lef idee erachter is dat we stabili
teit en veiligheid in de regio willen hand-
li. urn mrl economist he groei en wel
vaart", zo betoogde Al-Quwaiz.
Toezicht
Met deze benadering zijn de GCC-lan
den ook van plan streng toe te zien op de
besteding van de gelden. Behalve dat de
sterke voorkeur uitgaat naar de privé-
sector van de ontvangende landen, wil
len zij greep op de ontwikkelingen hou
den door zelf nieuwe bedrijven in die
landen te stichten of joint-ventures aan
te gaan. Daarnaast krijgen landbouw- en
industriële projecten die zijn aanbevolen
door de Werelbank, een voorkeursbe
handeling.
Zo n nuchtere aanpak werd een jaar ge
leden nog voor onmogelijk gehouden.
Tot voor de Golfcrisis dachten de regi
mes van de schatrijke emiraten en het
Saudisch koninkrijk dat loyaliteit van las
tige. veelal radicale 'broeders' als de
PLO. Yemen. Libië en Syrië met veel geld
te koop was. Vooral Saudi-Arabië en Ku
wayt meenden dat rust en veiligheid in
de regio op afbetaling was te krijgen.
Wanneer radicale stromingen binnen de
Anbta he wereld de boel in de ogen van
de gematigde landen weer eens dreigden
te verzieken, trokken koning en sjeiks
hun chequesboekjes.
Maar Saddam Hussein opende de ogen
van zijn Arabische suikerooms. Arabi
sche rethoriek maakte plaats voor realis
me en pragmatisme won het van ideolo
gische en emotionele overwegingen.
CORRESPONDENT
Terwijl paus Johannes Paulus II
voor de vierde keer een bezoek
aan zijn vaderland brengt,
groeit in Polen de kritiek op de
invloed van de rooms-katholie-
ke kerk. Onlangs was er voor het
eerst een openlijke aanvaring,
toen premier Bielecki een con
servatieve staatssecretaris ont
sloeg wegens diens standpun
ten over condooms en aids. Op
de achtergrond speelt de vraag
of, met de nieuwe Grondwet in
de maak, de scheiding tussen
kerk en staat ongedaan moet
worden gemaakt.
Volgens kerkelijke hoogwaar
digheidsbekleders is die schei
ding een verfoeilijk overblijfsel
van het communisme. En hoe
wel nog niemand met zoveel
woorden gezegd heeft dat de
kerk een deel van de regerings
macht wil, maken de priesters
duidelijk dat ze meer invloed op
het regeringsbeleid willen.
De kerk spreekt van 'coöperatie
met de staat' en 'het nastreven
van dezelfde ethische doelen'.
Volgens de Poolse kardinaal
Glemp willen de katholieken
van Polen geen staat op reli
gieuze grondslag maken. Maar
een staat van louter leken, zoals
onder de communisten, vindt
hij ook niet aanvaarbaar.
Onlangs formuleerde een hoog
leraar van de katholieke univer
siteit in Lublin, de priester Bart-
nik, op een conferentie het ker
kelijke standpunt zo: „De staat
mag niet ideologisch neutraal
zijn of, erger nog, zelfs atheïs
tisch". De meerderheid van de
bevolking is overigens een an
dere mening toegedaan. Uit een
half mei gehouden enquête
blijkt dat 68 procent van de Po
len vindt dat staat en kerk ge
scheiden moeten blijven.
Abortus
Sinds de communisten de
macht aan Solidariteit kwijt
raakten, proberen conservatieve
katholieken de samenleving
volledig in hun greep te krijgen.
Een eerste succes boekten ze
vorig jaar, toen ondanks protes
ten van ouders op alle scholen
godsdienstonderwijs werd inge
voerd. Maar tot teleurstelling
van sommige katholieken werd
toen overigens niet verplicht ge
steld die lessen te volgen. Con
servatieve krachten proberen
dat nu alsnog voor elkaar te krij
gen.
Het grote discussiepunt van dit
moment is een verbod op abor
tus. Een wetsontwerp waarin
zwangerschapsonderbreking
vrijwel verboden wordt, zou
twee weken geleden in het par
lement worden besproken. Dat
de behandeling van de wet zo
kort voor het bezoek van de
paus was geagendeerd, was vol
gens velen geen toeval: de wet
zou een aardig cadeautje voor
de kerkvorst zijn geweest.
Maar inmiddels is de behande
ling van het zeer omstreden
wetsontwerp tot ergens in juli
Paus Johannes Paulus II begroet bij zijn vierde bezoek aan Polen in Kiel-
ce een groep enthousiaste religieuzen. De invloed van de katholieke
kerk in Polen ontmoet steeds meer weerstand foto afp derrick cerac
uitgesteld. Dat komt onder
meer omdat een abortusverbod
in de samenleving helemaal
niet zo vanzelfsprekend is als de
kerk wil doen geloven. Slechts
13 procent van de bevolking is
aanhanger van een absoluut
verbod, terwijl bijna zestig pro
cent zwangerschapsonderbre
king onder bepaalde of onder
alle omstandigheden wil toe
staan.
De kerk is zich daar heel goed
van bewust en verzet zich dan
ook fel tegen het voorstel om
een referendum over de kwestie
te organiseren. Het verbod op
abortus is een natuurwet, luidt
het religieuze argument tegen
zo n volksstemming, en daar
kun je het volk dus niet over la
ten beslissen. Bovendien zijn de
Polen na veertig jaar commu
nistisch bewind moreel zo ge
corrumpeerd dat ze niet meer
goed over dergelijke ethische
kwesties kunnen oordelen.
De kans dat het abortusverbod
er uiteindelijk toch door komt,
is groot. Er is weinig georgani
seerd verzet tegen, net zoals er
ook weinig protesten zijn tegen
het conservatisme van de kerk
in zijn algemeenheid.
Huwdijk
Ondertussen gebruiken de radi-
kale katholieken die geringe op
positie voor nieuwe conserva
tieve voorstellen. Zo heeft mi
nister van justitie Wieslaw Chr-
znowski onlangs heel voorzich
tig voorgesteld om het burger
lijk huwelijk af te schaffen.
Dat zou ernstige consequenties
hebben. Wie niet voor de kerk
wil trouwen, kan een boterbrief
je vergeten. Maar veel belangrij
ker is dat scheiden dan eigenlijk
ook niet meer mogelijk is. De
roomskatholieke kerk is immers
maar in een zeer beperkt aantal
gevallen bereid een huwelijk te
ontbinden. En een slechte rela
tie valt daar niet onder.
Echt serieus wordt er nog niet
gepraat over dat voorstel, maar
dat iemand het oppert, zegt veel
over het benauwde geestelijke
Idimaat in Polen. Toch begint er
inmiddels ook in de politiek
verzet tegen het kerkelijke con
servatisme te ontstaan. Toen de
staatssecretaris van gezond
heidszorg Kazimierz Kapela on
langs zei dat verspreiding van
condooms ter voorkoming van
aids niet noodzakelijk was, om
dat dat toch een ziekte van per-
versen was, klom de Poolse pers
in de pen. De man, die zich
overigens ook uitsprak tegen
het gebruik van voorbehoeds
middelen in zijn algemeenheid,
werd op staande voet door pre
mier Bielecki ontslagen.
Kardinaal Glemp noemde het
onaanvaardbaar dat Kapela
voor zijn persoonlijke mening
werd gestraft en sprak zelfs van
een vervolging van de kerk zoals
tijdens het communisme. Maar
Bielecki hield ondanks dit in
grijpen van de primaat voet bij
stuk. Het was voor het eerst dat
de kerk zo openlijk probeerde
een beslissing van de regering
terug te draaien. Het was ook
voor het eerst dat een politicus
een verzoek van de kerk zo uit
drukkelijk negeerde.
