De tweede jeugd
van Onze Taal
■ssgss£fsSv
ft Nee, ze hadden me wel op stand by,
maar ik was even in Bangkok voor
die turn around job. weet je wei? In
door die trip ontbrak mij de feed
back?
in in it
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Het genootschap Onze Taal beijvert zich deze maand zestig jaar lang voor
een correct gebruik van de Nederlandse taal. Ondanks de respectabele
leeftijd is het genootschap vitaal als nooit tevoren. Door tijdig het roer om
te gooien en in te spelen op de hernieuwde belangstelling voor taal, heeft
Onze Taal een nieuwe, jonge lezersgroep voor het gelijknamige blad weten
te winnen.
,e\
t^eV°
behe^ftidè
llz. .boe»;
vatvde „taaV.
urtan,
p initiatief van de Amsterdamse
koopman P.C. Smit jr. kwam op
16 mei 1931 een dertigtal lieden
bijeen in het Centraal Hotel aan de Stadhou
derskade om 'een nieuwe vereeniging tot het
onderling beoefenen van zuiver Neder-
landsch' op te richten. Smit had zich laten in
spireren door artikelen in het Algemeen Han
delsblad. waarin fel werd geageerd tegen de
toenemende verontreiniging van onze taal.
Vooral de Duitse invloed op het Nederlands,
terug te vinden in een groeiend aantal ger
manismen. was de schrijver, C.K. Elout, een
doom in het oog. Tegen diens zin werd tij
dens de oprichtingsvergadering besloten de brochure uit te geven, proefnummers rond te
zijn we tot het inzicht gekomen dat h<jt zo
niet werkt."
ONBEKEND
J.G. Smit, de man die vorig jaar door Smul
ders werd opgevolgd als directeur, komt de
eer toe de basis te hebben gelegd voor het
nieuwe beleid. Na zijn pensionering als di
recteur van technische uitgeverij Stam ge
bruikte hij zijn ervaring om de marketing
voor Onze Taal op poten te zetten.
Smulders: „Vóór Smit hadden we nooit een
aanvalsplan om nieuwe leden te vinden. Hij
kwam met het idee om te adverteren, een
bekendheid op te bouwen,
geen doel op zich. maar we
vinden het wel belangrijk om zo veel moge
lijk mensen te bereiken. We merken dat ons
vereeniging gezag groeit naarmate we groter worden
tdere
jtieeW
...co'
.\eefdeTl
iee^uS d
,-se^'L^. daad
taai
activiteiten niet te beperken tot het bestrij- sturen
den van germanismen, maar de doelstelling Groei is
algemener te kiezen. Voorop stond dat het
genootschap geen beroepsclub van taal kun
digen mocht worden, maar 'eei
van dilettanten die belang stellen in onze taal
en waarde hechten aan de zuiverheid ervan'
„Die leken-inslag is gebleven", stelt drs.
Peter Smulders (35). de huidige directeur van
het genootschap. ..Nog geen 10 procent van
onze leden is taalkundige of leraar Neder
lands. Veel lezers hebben wel een beroep de adverteerder. Smulders: ..We hebben
respons op elk teken van leven
maakte duidelijk hoe onbekend Onze Taal ei
genlijk was bij het grote publiek. Van Tros
Kompas tot Vrij Nederland, in elke lezers
kring bleek een groot aantal taalliefhebbers
verscholen te zitten. Soms tot verbazing van
Belegen genootschap krijgt nieuwe impuls dankzij
hernieuwde belangstelling ia
voor het Nederlands
,a\o?
laaDs'
die
eetvi*:
■ie^e'
;icH beZ.
i taal een belangrijke rol speelt: journa
listen. redacteuren, voorlichters. Voor die
groep is taal geen studie-object maar een
stuk gereedschap. Het gebruiksbelang staat
voorop. In de artikelen in ons blad proberen
we daar rekening mee te houden: niet teveel
vaktermen, niet te theoretisch."
TAAL IS WEER 'iN'
Afgezien van een kleine inzinking gedurende
de oorlogsjaren heeft Onze Taal een gestage
groei gekend. Tussen het elfde en twaalfde
hoog opgeleid publiek. Driekwart
lezers heeft een universitaire of een HBO-op-
leiding gevolgd. Toch hebben we vanwege de
grote verspreiding ook geadverteerd in een
blad als de ANWB - kampioenAan elk van die
advertenties hebben we vijf-, zeshonderd
nieuwe leden overgehouden.'"
Een belangrijke doelgroep voor Onze Taal is
de jeugd. „Het gevaar voor een organisatie
als de onze is dat ze vergrijst", weet Smul
ders. „We zijn opgericht met een doelstelling
die vroeger sterk leefde, maar de tijden
lustrum schoot het ledental echter omhoog anderen. Slaag je er niet in aansluiting te v
i 15.000 tot ruim 30.000. De verklaring
voor de plotselinge expansie zoekt Smul
ders in twee onafhankelijke ontwikkelin
gen.
„We delen in de toegenomen belangstel
ling voor taal en taalgebruik. Taal is
weer 'in'. Je ziet het aan de taalrubrie
ken op radio en tv, aan de taalquizzen,
je ziet het aan de uitgave van populai
re taalboekjes. Uitgevers brengen ze
in massa's op de markt en ze worden
nog verkocht ook. Alles wat over taal
gaat wordt gevreten, heb ik een uit
gever horen zeggen.
„Je kunt ook een toenemende be
hoefte aan normering constateren.
Men wil weer van deskundigen
horen hoe het moet. men wil
houvast. Er i:
id, O. ugl' vo\uttevan ver-
'nder waV, gtoeP^ de
,ru& be°efeI\;e
oA-sV -.Tsof^^oW ^e, \e taai
osoot-
osoft'
osofts
,r>etv.
T f°nOSTwooiTaa" r gen de
oepe"
'>°S,°bè'otden^
fonds io^aad^det'
rtnen
^°erêetsvan
voor de etiquette, binnenkort
komt er een zwaarlijvig werk uit
over titulatuur, de normen voor
'zeer geachte weledelgeleerde
heer' en zo. Het zijn allemaal
onderdelen van een trend.
Dat het genootschap de wind
vol in de zeilen heeft is vol
gens Smulders ook te dan
ken aan de professionalise
ring die is doorgevoerd.
.Zes. zeven jaar geleden
den bij de jongere generatie dan sterf je uit.
We hebben een zustervereniging in Vlaande
ren waar zich dat heeft voorgedaan. In de
zelfde tijd dat wij qua omvang zijn verdub
beld zijn zij twee keer gehalveerd. Ze hebben
de formule van het blad nooit veranderd en
daardoor hebben ze nu nog maar 1500 leden
Onze Taal heeft die fout niet gemaakt. In de
jaren '60 is taalzuivering als doelstelling lang
zaam maar zeker naar de achtergrond ge
schoven en werden voorlichting geven over
taal en het streven naar verantwoord taalge
bruik de nieuwe kernwoorden. Hoewel de
statuten pas veel later zijn aangepast, wordt
de komst van Veering als redacteur aange
wezen als omslagpunt in de vernieuwing.
Nadat Veering vanaf 1952 een kwart eeuw
r belangstelling het gezicht van het blad had bepaald, werd
wat bedenkeli|k is of niet kan „Onze laai is
volgens mij het best gecorrigeerde blad van
Nederland", stelt Smulders dan ook
Niettemin zal de redactie moeten leven met
de wetenschap dat er voor menig lezer geen
groter genot bestaat dan het signaleren van
een taalfout in Onze Taal. Smulders is hei
zich pijnlijk bewust. „Vooral nieuwe leden
die voor het eerst een blad krijgen hebben de
neiging om ons te schrijven in de trant van:
'Het verbaast me nu toch wel dat...'. En dan
komt er een waslijst van woorden en con
structies die niet zouden deugen. Dan moet
je al die kwesties waarover in het blad al tien
jaar Is gediscussieerd weer gaan uitleggen."
NIET EXCLUSIEF MEER
De grote toestroom van nieuwe leden heeft
tot gevolg gehad dat het exclusieve van het
lidmaatschap van Onze Taal er een beetje af
is. Smulders vindt het geen nadeel. „In het
begin was Onze Taal wel een elite-clubje,
maar door de groei is dat er af gegaan We
hebben zeker niet de behoefte exclusief te
blijven.
Ongetwijfeld tot spijt1
die het geliefde Alge
meen Beschaafd Ne
derlands steeds meer
terrein ziet prijsge
ven aan de turbotaal
menig oudere lezer. Nederlands Het i:
Een dergelijke aanpak is allang losgelaten,
maar dat wil niet zeggen dat Onze Taal te
genwoordig niet streng meer zou zijn. Smul
ders: „We zijn misschien wel het strengste
taaiblad van Nederland Onze Taal is name
lijk het enige blad waarin nog discussies wor
den gevoerd over wat goed is en wat fout en
over wat nog aanvaardbaar is. In de jaren '60
is normativiteit in het verdomhoekje geraakt
Ook taalkundigen houden zich er niet meer
mee bezig. De meest gezaghebbende gram
matica van dit moment, de Algemene Neder
landse Spraakkunst, is zelfs van alle kanten
gehekeld vanwege het gebrek aan normativi
teit. Toen het werk na 14 jaar eindelijk af was
ging iedereen zitten zoeken of bepaalde vor
men nou goed of fout waren In plaats daar
van stond er alleen maar dit komt voor en
dtf ooi i M voél rilh tta won In <i«-
kou gezet."
Waar diezelfde leek maar niet aan kan wen
nen ie dat hij zelf (mede) bepaalt wat goed en
wat fout is. Immers, als maar genoeg mensen
een bepaalde fout maken, wordt die onjuiste
vroeg of laat geaccepteerd als correct
de r
-gen
zijn werk voortgezet door I Renkema. be
kend als auteur van 13e Schrijfwijzer, het best
verkochte Nederlandse taaihandboek. Hij
was de laatste redacteur die in zijn eentje
verantwoordelijk was voor de inhoud van het
blad
IN DE LOGEERKAMER
Door de sterke groei werd aanpassing van de
organisatie (of moet je zeggen: de opbouw
daarvan) onvermijdelijk. Toen Smulders in
1983 als onbezoldigd redactie-assistent zijn
werd reclame maken nog opwachting maakte bij Onze Taal. was het
nog gebruikelijk dat dc eenhoofdige redactie
ratie. Smulders: „We
zitten altijd op de
wip tussen twee ge
neraties. We hebben
een vrij grote groep
trouwe leden, die
willen dat we streng
zijn en vaker verma
nend optreden. Aan
de andere kant we
ten we dat bij de jeugd een heel andere taal
beleving plaatsvindt en dat daar onze toe
komst ligt. Het zou de ondergang
Jongerentaal
„Gisteren weer onwijs wezen stappen. Eerst
even een vette bek gehaakt bij die nieuur to
ko. een open ruggetje en een patatje oorlog
Daarna helemaal uit de boL kipje gesnoven.
Gen, joh. Dus vanochtend lig ik nog lekker
in m'n bed te leilepoten. belt m'n ex. Dan
heb ik echt zoiets van: ja doeiiL' Dat trek Ik
dus niet meer. Ik word echt rasgefopt van
dat frusti gedoe."
dit proces van taalver
meuwing te danken
dat het Nederlands
van Hadewijch en
loost van den VondH
nu toch wat geda
teerd overkomt
Smulders „Taalkun
digen hebben al
tientallen jaren gele
ilt li k't-.n rj>tfs r<l
dat je geen normen
kunt voorschrijven
waar iedereen zich
aan moet houden
Dat inzicht is de ba
sis van de moderne
i soort vloek gevonden
Dat deed een eerbied
waardig genootschap
niet Als mensen echt
geïnteresseerd waren
kwamen ze wel naar
ons toe. In de jaren 80
statief,
ebruikmaken van..
c in België,-3. wat gangba»,
al: het taalgebruik beslist wat geoorloojL
et tegenwoordige, het dagelijkse taalgeb
(-s); ...gedrag, o., houding van de taalgeb
iin taal, wijze waarop hij met zijn taal
-v. (-n), iem. die de taalkunde toi
--■otenschappelijk beoefe-
u->noen), de ge-
I.O.V. zijn
igt: ...geleerde, m.-,.
bijzondere studie maakt; wea...
x van de taal: ...gemeenschap, v. (...schap^
nenlijke personen die één zelfde taal spreken; ...geo-
afie, v., tak van de taalwetenschap die zich bezighoudt
et het in kaart brengen van taalverschijnselen en de
•rklaring van de verspreiding van die verschijnselen
.geschiedenis, v.. discipline, tak van de taalwetenscha
die de ontwikkeling van de taalvormen bestudeert; ...g
het blad thuis in elkaar zette. Het secretariaat
van het genootschap was destijds gevestigd
in de logeerkamer van de secretaresse in De
Lier. waar een tikmachine en een kopieerap
paraat de enige aanwijzingen vormden dat
op die plek het hart van )nze Taal klopte.
Inmiddels is het secre
tariaat gevestigd op de
tweede verdieping van
een pand aan de
Haagse Laan van
Meerdervoort. het
vierde onderkomen in
vijf jaar. De verwach
ting is dat ook deze
ruimte binnen twee
jaar te krap zal blijken.
Het blad wordt tegen
woordig door vier re
dacteuren verzorgd,
allemaal neerlandici.
Vijf correctoren kijken
onafhankelijk van el
kaar de drukproeven
alleen op zet
Managersconversatie
A Zeg, nu Ik je toch zie. heb je het nieuwe
businessplan al gezien?
B: Nee, ik dacht dat het nog geprocessed
werd. De marketing options waren toch
nog niet gemonitored?
A Jawel hoor, de productmanagers
hebben 't stuk al gemonitored. Was jij
dan niet involved?
A Vtrrèk. you're right! Als ik jou
was. zou ik zorgen dat ik hiervan
snel een personal copy liet xer
oxen. Ik vind het plan een echte
eye opener... Maar. see for
yourself...
a OK. seeing is believing.. Zeg J
fouten.
op alles
taalwetenschap: je beschrijft wat er voorkomt
en probeert daann regelmatigheden te ont
dekken Alleen, de leek heeft andere behoef
eniging betekenen als we teveel zouden vast ten.
houden aan verouderde normen, aan hoe de Inspelend op die behoefte aan duidelijkheid
heeft het genootschap in 19R5 de Taaladvies
dienst ingrsteld Een mooi woord voor een
parttimer, die telefonische vragen verzamel
de en kostenloos doorspeelde aan deskundi
gen op het betreflende terrein. Het initiatief
was van meet af aan een succes In het eente
jaar kwamen er al zo n honderdvijftig vragen
binnen, vanerend van: 'Waar komt de naam
van m'n kind vandaan?' tot 'Kunt u voor mij
deze tekst corrigeren?" Intussen is het aantal
reacties vertienvoudigd en zijn er twee vaste
krachten fulltime mee in de weer
ENKEL- OF MEERVOUD
Aan telefoontjes gaan vaak langdurige dis
cussies. zo niet diepgaande conflicten vooraf,
soms uitlopend op weddenschappen tussen
complete afdelingen van bedrijven of minis
teries In dergelijke gevallen wordt het verlos
sende antwoord ontvangen als de winnende
treffer in een voethalfin.ilr
uitgebannen moeten worden-zoals dat in de Smulders: „Iemand heeft een reclametekst
begintijd gebeurde, is er niet meer bij Smul- gekregen en daarin staat 'Zowel lan ab
ders: „In het begin stonden er echt lijsten Piet Moet daar nou enkelvoud of meer
met verboden woorden in Onze Taai. Als een voud achter? In de grammatica staat dat het
woord op die lijst stond moest je als schrijver allebei kan. maar die beller mort een knoop
toch wel sterk in je schoenen staan wilde je doorhakken In dergelijke gevallen zijn we zo
het no® gebruiken Ie werd daar voor aangc normatief mogrhjk. soms meer dan we pre
klaagd des kunnen verantwoorden. We proberen in
taal ooit iv gew«i*st
„Onder Renkema liebben we die oude
strengheid afgeworpen, we kijken nu meer
naar de praktijk Maar het is niet zo dat we
onze normen opschuiven om bij een bepaal
de groep lezers populairder te worden Ik
denk dat wij het laatste bolwerk zijn waar be
paalde vormen nog gebezigd worden. Als wij
iets loslaten, hebben anderen dat allang ge
daan.
Heb je het over een trend als de 'verengel
sing' van onze taal dan zijn we zeer behou
dend. Het purisme is 30 jaar weggeweest,
maar de laatste jaren is de invloed van bet
Engels zo groot geworden dat het thema in
bijna elk nummer terugkomt. Door de rijk
held van onze taal aan te tonen proberen we
daartegen een dam op te werpen.
VERBODEN WOORDEN
Verbeten jagen op woorden die vermeden of
ieder geval op zo goed mogrti|ke gronden tr
zeggen u kunt beter voor die vorm kiezrn
Kun je dat niet op taalkundige argumenten
baseren, dan kun je altijd nog een praktische
wat opportunistische norm hanteren, ver
mijd de vorm die kritiek kan oproepen. Dit
staat in een verdacht hoekje, dus u kunt beter
dat kiezen. Meestal is dat de oude. gedegen 1
Vanzelfsprekend wordt tie adviesdienst grrc
geld gepolst ov er klassieke kwesties als go
ter dan .tl- en een aan la) mensen
heeft /hebben In dergelijke gevallen, waar
over in Onze Taal al tientallen pagina s zijn
volgeschrevm. bewijst de opportunistische
richtlijn goede diensten Maar wie precies wil
weten hoe de vork in de steel zit. wordt ooi
tevreden gesteld. „Hel woord 'aantal' vormt
van huis uit de kern van de constructie en t
dus moet er een enkelvoudige persoonsvorm
volgendoceert Smulders „Tenzij de na
druk noodzakelijk op het volgende woord
valt. zoals In. 'Een aantal leerlingen kwamen
na elkaar binnen' Kr is dus sprake van een
praktische norm: waarop wil je de nadruk
SPREEKTAAL
De oorlog rond als/dan heeft na een hrvigr
strijd eveneens lot een compromis geleid in
spreektaal mag je beide grbniikea Smulders
„We hebben geaccepteerd dat in tprvekiaal
andere normen griden dan in schrijftaal Bi|
na niemand is bij voorbeeld nog in staat om
in spreektaal Tien' en Tiun' uit elkaar te hou
den sprekend heb je eenvoudig geen tijd om
je af te vragen of je nu met een leidend of een
meewerkend voorwerp te maken hrbt
Dat aan de oordrien van de T aaladvtesdwmt
het nodige gewicht wordt gehecht, mogr Mij
ken ook uit net feit dat advocaten en rechters
niet schromen de dienst in te schakelen bij
juridische kwesties die th h toespitsen op een
taalkundig probleem Spraakmaikrnd was hei
geval waann een verkeerd grplaatstr komma
de eiser «en schadepost van een miljoen op
leverde. „Het ging om een subsidieverzoek
van ren vlees exporterend bedrijf', weet
Smulders zkh te hrnnnrrrn „De vraag was
meen ik of er in de omschrijving van de bil
van een varken een uitbreidende of een be
perkende bijzin was grbruiki Dat vheetdr
dat bedrijf een miljoen aan subsidie
Het subs.diebedrag waarop Onze Taal aan
spraak kan maken is aanzienlijk kleiner
slechts r> procent van de begroting wordt met
subsidies gedekt „Daar zijn de donaties van
oude heertjes die overlijden dan nog M| in
begrepen De overheid beeft niet meer over
voor ern instantie die op de bres springt voor
de Nederlandse laai We zijn dus voor **5 pro
ernt afhankelijk van inkomsten uit abonnr
menten Als organisatie komen we rond van
30 000 keer 31 gulden Dat kan. omdat de
produktiekosten laag rijn rn omdat er hier
nog met liefde wordt grwerfcl Naarmate je
groter wordt, wordt het allemaal steeds zakr
lijkeT en moet je zaken beier regrirn Maar
nu lukt het zo nog
Genootschap Onze Taal
laan van Merrdenmort 14a.
2517 AK Den Haag (Om 156 12 2
ik moet nu hurry-hurry
MT-meeting.. We keep
touch, hè? See you!
A: See you!
