Feiten
Om de plaats van de kerk
Meeste walvissoorten vrijwel uitgestorven
Beta Israël eindelijk op plaats van bestemming
WALVISVANGST
Zaterdag 1 juni 1991
Redactie 023-150225 JANINE BOS MA ALT AN ERDOGAN RONALD FR1SART fghef) ON NO HA VERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER
MARGREET HESUNGA Vormgeving; JAKEUEN PAULUS
SJAAK SMAKMAN Vertaling: LUUTJE NIEMANT5VERDRJET
AMNESTY INTERNATIONAL kun je
niet negeren Tal van minder frisse re
gimes in de wereld hebben dat ge
merkt Deze week bestaat de men
senrechtenorganisatie dertig jaar
EN MENINGEN
WARSCHAU PATRICIA CLOUGH
THE INDEPENDENT
Polen keert terug in de schooi
van de moederkerk. Een Poolse
geleerde krijgt een uitnodiging
voor een wetenschappelijk con
gres plus het advies eerst te
biecht te gaan. De man is niet
gelovig en denkt aan een grap.
maar tot /ijn ontsteltenis blijkt
het congres te worden geopend
met een hoogmis.
Het Poolse leger, tot voor kon
een communistisch 'volksleger',
is massaal op pelgrimstocht
naar het heiligdom van de
Zwarte Madonna in Czestocho-
wa. Aalmoezeniers en politie-
predikanten vullen het gat dat is
achtergelaten door het politieke
volkscommissariaat. Sinds afge
lopen herfst krijgt 96 procent
van de Poolse kinderen gods
dienstonderwijs op de staats
scholen, hoewel het officieel
een keuzevak la
En als een soort welkomstge
schenk aan paus Johannes
Paulus II, die vandaag begint
aan het bezoek aan zijn gehoor
(eland, zou abortus weer wor
den bijgeschreven in het Poolse
wetboek als een misdaad waar
op gevangenisstraf staat, zélfs in
geval van verkrachting, incest of
gevaar voor de gezondheid van
de moeder. Maar zover is het
niet Bekomen, en dat is teke
nend voor het nieuwe Polen. De
paus zal een andere kerk en een
ander land aantreffen dan hij
kende onder het communisme.
De katholieke kerk is altijd van
essentieel belang geweest voor
Polen. Zelfs in tijden dat het
land niet bestond, hield de kerk
het Poolse volk bijeen. De
laatste vijftig jaar is de kerk een
bastion geweest tegen het com
munisme. Nu de onderdrukkers
zijn verjaagd, probeert de kerk
haar invloed op het openbare
leven in Polen weer te doen gel
den door haar leer te veranke
ren in de nieuwe wetten en in
stellingen van het land. En daar
wordt vaart achter gezet nu de
toekomst van Polen nog moet
worden gevormd en voordat de
verwestelijking toeslaat.
De bischoppen beschouwen het
als hun heilige plicht om katho
lieke waarden te herstellen in
een land waar het katholicisme
kan rekenen op 97 procent van
de bevolking. Critici vinden de
kerk „arrogant, expansionistisch
en triomfantelijk", zoals een
parlementslid het onlangs uit
drukte.
Maar de campagne wordt niet
geleid door de paus of de
bischoppen. Dat is niet nodig
zolang er leken zijn als dr. Sta-
nislaw Kraiski van de Theologi
sche Academie in Warschau. Hij
beweert dat de staat haar beslis
singsbevoegdheid in alle morele
aangelegenheden aan de kerk
moet overdragen. Kraiski is
voorstander van democratie,
maar die moet wel worden ge
leid door „waarheid en goed
heid".
Dan is er Jan Lopuszanski,
wiens ultra rechtse Nationale
Katholieke Partij een van de
pleitbezorgers is van het wets
voorstel tegen abortus. Tijdens
parlementaire debatten bidt hij
openlijk zijn rozenkrans. Hij wil
echtscheiding verbieden voor
Japanse eetgewoonten houden jacht in stand
DEN HAAG MARCEL GELAUff
De landen van de Internationa
le Walvisvaart* ommfiiia 0W(
zijn het de<fe week in de IJsland
se hoofdstad Reykjavik niet
eens geworden over het eventu-
el her
ciële walvisjacht. Het conflict
tussen IJsland, Noorwegen en
Japan gaat maar over één soort:
de dwergwalvis.
De dwergwalvis Is de enige wal
vis die nog in zeer grote aantal
len voorkomt. De schattingen
Vtiru rrn van ut totaal 480 (MX)
tot 760 000 stuks die vooral
rond zwemmen bij de Zuidpool
en in de Atlantische Oceaan. Al
le andere soorten zijn gedeci
meerd tot enkele duizenden of
tienduizenden stuks.
Voor IJsland, Noorwegen en Ja
pan staat vast dat de jacht op de
dwergwalvis kan worden lier
opend, omdat er weer voldoen
de exemplaren zijn. Hen voor-
iti i van aete (trekking, dat de
drie landen deze week op de
IWS-conferenÜe in Reykjavik
deden, stuitte echter op fel ver
zet van de andere deelnemende
landen en van milicuorganisa-
Vlees
Milieuvervuiling maar vooral de
)8( 'n door de eeuwen heen
heeft ertoe geleid, dat dewaMs
het zeei moeilijk heeft. I Ié
meest bekende en meest aan
sprekende soort, de reusachtige
blauwe vinvis, is vrijwel uitge
storven. Alleen in het Antarc
tisch gebied leven er volgens
ireenjH-Hce nog ongeveer dui
zend. andere schattingen hou
den het op enkele duizenden.
Sinds 1986 mogen walvissen
Sinds 1986 is de commerciële walvisjacht voor onbepaalde
tijd verboden door do internationale walvisvaart commissie
Door twee ontsnappingsclausules van dit moratorium
konden landen zoals Japan en Noorwegen onder de noemer
"voor wetenschappelijke doeleinden* toch walvissen jagen
niet meer voor commerciële
doeleinden worden gevangen
Dat wil niet zeggen aat er sinds
1986 geen walvissen meer ge
vangen zijn. Volgens Greenpea
ce hebben (Island, Noorwegen
en lapan in de afgelopen vijf
jaar ongeveer 14.000 dieren ge
dood. „Dat gebeurt onder het
mom van wetenschappelijk on
derzoek, maar dat is echt onzin.
Het gaat alleen om het geld
zegt J. Jonkman van Greenpea
ce Nederland. „Voorweten
schappelijk onderzoek hoef je
ze niet te vangen."
Volgens Greenpeace kan lapan
ervoor zorgen dat de walvisjacht
dflflnttM wordt gestopt. „In Ja
pan is vlees van de walvis een
exclusieve en dus dure lekker
nij. Noorwegen en IJsland ver
kopen hun vangsten aan Japan.
Ze doen er zelf niets mee. Op
lapan na gebruikt geen enkel
land meer walvfsprodukten."
De IJslandse minister van visse
rij. T. Palsson, verklaarde op de
conferentie dat de walvisvangst
voor zijn land van vitaal belang
Is. „De tienduizenden walvissen
in onze wateren zijn een bron
van proteïnen en vafi economi
sche activiteit", aldus de minis
ter. Greenpeace Nederland
spreekt dat tegen. Deze bedrijfs
tak kan in IJsland alleen overle
ven dankzij subsidies van de
overheid, aidus Greenpeace.
„Ook al zouden er genoeg
dwergwalvissen zijn - en dat is
zeer moeilijk vast te stellen -
dan vinden wij nog dat de jacht
verboden moet blijven. In de
loop der eeuwen heeft de mens
bewezen geen maat te kunnen
houden en door te gaan met ja
gen tot er geen cent meer te
verdienen valt", zegt Jonkman.
Paradox
Volgens dr. P. van Bree van het
Zoölogisch Museum van de
Universiteit van Amsterdam
heeft de jacht op de walvis ertoe
geleid dat de dwergwalvis in re
latief grote aantallen voorkomt.
„Dat klinkt paradoxaal, maar
dat is het niet. Door de jacht
zijn grotere soorten als de blau
we vinvis vrijwel uitgestorven.
Daarmee kwam meer voedsel
beschikbaar voor de veel kleine
re dwergwalvis. Bovendien
heeft de aanwezigheid van veel
voedsel tot gevolg dat walvissen
veel eerder sexueel volwassen
worden. Dat kan wel drie jaar
schelen. IJsland, Noorwegen en
lapan willen alleen op de
dwergwalvis jagen, omdat veel
grotere soorten zo zeldzaam
zijn geworden, dat het econo-
sch onhaalbaar is om ze op
te zoeken."
Van Bree noemt het vaststellen
van het aantal walvissen een
moeizame aangelegenheid.
„Walvissen tellen gebeurt
vanuit het kraaienest van een
schip Men turft in een bepaald
gehied het aantal dat men te
genkomt en schat dan het totale
aantal. Dat betekent dat als je
ergens vaart waar er toevallig
weinig of juist heel veel rond
zwemmen. je veel hoger of veel
lager uitkomt."
TH AVIV. ADBlOfMENOAAL
CORRESPONDENT
Dank/ij Operatie Salomon ont
kwamen vorig weekeinde bijna
.•n oiii) i tiopist he loden naai It
m. i TalashaV werden»In
Etiopië kleinerend genoemd.
'Vreemdelingen'. Het zegt veel
over tie manier waarop ze ceu
wenlang door hun omgeving
djn bekeken ZeM noemen ze
zich 'Beta Israël', 'het Huis van
Kniel'.
Waar ze vandaan komen weet
niemand, al is er geen gebrek
aan theorieën. De rabbijnen
houden al eeuwenlang vol dat
de Lliopischc joden de stam
Dan vormen, die samen met
and* Kbegememachap
pen in 722 v.O. werd wegge
voerd door de Assyriërs en
waarvan sindsdien nooit meer
Iets ts vernomen.
In andere verklaringen worden
ze afstammelingen genoemd
van koning Salomo en de ko
ningin van Sheba, die geregeerd
zou hebben over Etiopië en Ie
man Maai het teamnemeftjkei
dat het gaat om joodse bekeer
lingen onder de oorspronkelijke
bevolking van Bflop»
Etiopische joden leren Hebreeuws in
In ieder geval heeft Beta Israël
zich in het geïsoleerde land dui
zend jaar lang beschouwd als
alles wat er van het jodendom
was overgebleven. In de mid
deleeuwen leverden de joodse
koningen veelvuldig strijd met
christelijke heersers. Waar
schijnlijk dateert de term
'fala&ha' uit die periode. Alleen
een opvangcentrum in Jeruzalem.
foro AfP
joden die zich tot het christen
dom bekeerden konden land er
ven en wie weigerde werd
voortaan beschouwd als een
'vreemdeling'.
In de loop van de eeuwen heeft
het Etiopische jodendom in
vloed ondergaan van het chris
tendom «mi in mindere mate de
islam. Een uniek kloosterleven
zorgde ervoor dat de gods
dienstige gebruiken in stand
bleven. De bewoners van de
joodse dorpen, geconcentreerd
m het noorden ven het land,
waren boeren en handwerkslie
den. Vijfhonderd jaar geleden
telde Beta Israël waarschijnlijk
eo'n 400.000 leden, maar Inde
ze eeuw, voor de grote verhui
zing naar Israël, was dat aantal
teruggelopen tot 30.000.
De Etiopische joden volgen nl
leen de wetten van Mozes en
niet de hun onbekende rabbijn
se traditie. Hun bijbel is een ze
vende eeuwse overzetting in het
ie ei ''''n oude Ihlopiit he ie
mMei he taal) tail de Septua
dni daMak» wstaüiig van
net hide i èstamenL
i ir eerste i ontacten mei IsraH
dateren uit de jaren vijftig, toen
een groep Etiopische kinderen
een Israëlische kostschool volg
de. Een aantal van hen keerde
terug om in Etiopië Hebreeuw
se les en joodse geschiedenis te
onderwijzen. Ondertussen
woedde in Israël een discussie
oia da vraag of de leden van
Beta Israël mochten worden be
schouwd als joden.
In 1973 kwam opperrabijn Ova-
dia Joseph met het verlossende
antwoord. Hij bepaalde dat de
joden van Etiopië in Israël als
BOdanig moesten worden er
kend en dus aanspraak konden
maken op emigratie volgens de
zogenoemde "Wet op de Terug
keer'.
Sinds 1977 heeft de Israëlische
regering de Etiopische overheid
herhaaldelijk gevraagd de joden
te laten vertrekken. Hoewel het
sommige joden lukte via allerlei
omwegen Israël te bereiken
duurde het tot het eind van
1984 voor de eerste luchtbrug
kon worden geopend. Grote
groepen Etiopische joden waren
in die tijd naar Sudan gevlucht,
waar ze van honger dreigden te
sterven. De geheime 'Operatie
Mozes' bracht 7.000 van hen
naar Israël, tot loslippigheid
binnen het loods Agentschap
en perspublicaties na een paar
maanden een eind maakten
aan de luchtbrug
In het kader van familiehereni
ging bereikten in de jaren die
volgden nog eens 10.000 Etio-
piërs de joodse staat en met de
afsluiting van 'Operatie Salomo'
is nu bijna heel Beta Israël op
de plaats van bestemming aan
gekomen.
Het Poolse volk is zeer katholiek. Dat stakers in de oj^enlucht massaal te biecht gaan, is geen uitzondelng.
Deze foto werd in 1988 gemaakt in de Oostzeehaven Gdansk. rtjo f
mensen die in de kerk zijn ge
trouwd en gelooft, net als veel
katholieke conservatieven, dat
Polen een missie heeft om het
spiritueel verarmde Westen op
nieuw te kerstenen. „We willen
dat Europa terugkeert naar haar
christelijke oorsprong om niet
alleen tot een economische,
maar ook tot een spirituele en
morele eenheid te komen", al
dus Lopuszanski. De Poolse
kerk heeft het vizier ook op het
Oosten gericht. Priesters zijn
naar de Sovjetunie afgereisd om
voormalige katholieke gemeen
ten daar nieuw leven in te bla
zen.
Vergeleken met de leken-kruis-
vaarders, stelt de geestelijkheid
zich nog betrekkelijk gematigd
op. Ook de kerk is tegen abor
tus, maar vindt dat de artsen en
'medeplichtigen' moeten wor
den gestraft en niet de vrouwen
die de ingreep hebben onder
gaan. Het abortusvraagstuk
heeft een heftige discussie los
gemaakt over de verhouding
tussen kerk en staat. Want 45
jaar officieel atheïsme en het
westerse concept van scheiding
tussen kerk en staat hebben de
Polen niet onberoerd gelaten.
De kerk is dan ook fel gekant te
gen een volksstemming over
abortus, dat ze wel eens zou
kunnen verliezen.
„Polen is al westers geworden
zegt pater Stanislaw Opiela, re
dacteur van een invloedrijke je-
zuïtentijdschrift. Opiniepeilin
gen geven aan dat een meerder
heid van de bevolking abortus
goedkeurt. Maar liefst 67 pro
cent van de Polen vindt boven
dien dat de kerk te veel macht
heeft en rond de veertig procent
meent dat kerkelijke verorde
ningen niet onder alle omstan
digheden nagevolgd hoeven te
worden.
Hoewel de kerken vol zitten,
groeit de oppositie. Op muren
verschijnen graffiti-teksten als
'Glemp-ayatollah', waarin de
Poolse aartsbischop Jozef
Glemp ervan wordt beschuldigd
van Polen een theocratie te wil
len maken, een staat waarin het
priesterdom de lakens uitdeelt.
Er zijn demonstraties gehouden
tegen de kerk en het woord an-
ti-clericalisme is teruggekeerd
in de Poolse taal. De voormalige
communisten, de Democrati
sche Partij, de Poolse Socialisti
sche Partij en andere groeperin
gen trekken ten strijde tejen de
'clericalisatie' van de ma»t-
schappij. Feministische organi
saties schieten als paddestoelen
uit de grond.
Het parlementaire deba over
abortus is twee weken voor het
bezoek van de paus tijdelijk op
geschort. De Democratische
Unie (grotendeels gevoiud uit
de liberale vleugel van het vak
verbond Solidariteit) is er met
behulp van de ex-comnunisti-
sche meerderheid in geslaagd
zowel het wetsvoorstel tegen
abortus als het referendum over
deze kwestie tegen te houden.
Tijdens zijn rondreis zal de paus
ongetwijfeld tegen abortus van
leer trekken en de Polen aan
hun katholieke tradities herin
neren. Maar de strijd is nog niet
beslecht en zal weer in alle he
vigheid oplaaien wanneer de
verkiezingscampagnes aan het
eind van de zomer beginnen.
Want het volgende parlement
zal zich niet alleen moeten uit
spreken over abortus, maar ook
over het ruimere vraagstuk van
de plaats van de kerk in de sa
menleving.
LONDEN CEES V
CORRESPONDENT
Julio de Pena Valdez was vak
bondsleider in de Dominicaan
se Republiek toen hij in 1975 in
handen van de politie viel.
Naakt werd hij opgesloten in
een ondergrondse cel van de
gevangenis in Santa Domingo.
Maar ae buitenwereld vergat
hem niet, en spoedig kreeg de
gevangenisdirecteur brieven
waarin om zijn vrijlating werd
gevraagd.
„Toen de eerste tweehonderd
brieven binnen waren, gaven ze
me mijn kleren terug", herin
nert hij zich. „Na de volgende
lading van tweehonderd brie
ven kreeg ik bezoek van de di
recteur. Toen er drieduizend
waren bezorgd, werd de presi
dent ingelicht. Maar de brieven
bleven komen, en uiteindelijk
gelastte de president mijn vrijla
una
De Pena Valdez werd ontboden
bij de president, Joaquin Bala-
guer. „Hoe is het mogelijk dat
een vakbondsleider zo veel
vrienden over de hele wereld
heeft?", wilde de president we
ten. Het antwoord was eenvou
dig: Amnesty International.
Sinds haar oprichting, deze
week dertig jaar geleden, heeft
de mensenrechtenorganisatie
42.000 slachtoffers van rege-
ringsterreur getracht te helpen.
De meeste pogingen faalden
jammerlijk, maar soms was het
succesi
malige 1
zelfs tot president van hun land:
Robert Mugabe in Zimbabwe
en Vaclav Havel in Tsjechoslo-
wakije.
Individuele slachtoffers die door
Amnesty worden 'geadopteerd',
weten zich gesteund door de
honderdduizenden leden van
de organisatie. De president van
Colombia werd onlangs in één
week tijd onder 20.000 brieven
bedolven. En een Westafrikaans
staatshoof klaagde dat hij geen
dissident meer Kan oppakken
zonder een vloedgolf van brie
ven en kaarten te ontketenen.
Maar het succes van de in Lon
den gevestigde organisatie reikt
verder dan een paar duizend in
dividuele vrijlatingen. Amnesty
is het geweten geworden van de
wereld, een organisatie waar re
geringen niet meer omheen
kunnen.
Drie jaar geleden stelde Amnes
ty vragen over een incident in
Gibraltar waarbij drie ongewa
pende leden van de Ierse ver
zetsbeweging IRA door het Brit
se leger werden doodgeschoten.
Premier Thatcher was furieus.
Het onderzoek was „in een
woord schandelijk" en ze wei
gerde de vragen te beantwoor
den
Thatcher reageerde zo opge
wonden omdat het Amnesty
was die de vragen stelde. Het
Wereld Natuurfonds kan wor
den doodgezwegen, Greenpea
ce genegeerd, maar een organi
satie met de reputatie van Am
nesty International niet.
Die reputatie is er een van be
trouw naarheid en volstrekte on
afhankelijkheid. Amnesty Inter
national weigert geld aan te ne
men van regeringen om niet ge
corrumpeerd te kunnen wor
den. En medewerkers die on
derzoek in landen doen, mogen
nooit de nationaliteit van die
landen hebben. In Israël is een
Italiaan belast met het onder
zoek, in Engeland een Cana
dees.
Mede daarom werd Amnesty in
de Sovjetunie als mantelorgani
satie van de CIA omschreven,
terwijl Zuid-Afrika haar als
communistisch brandmerkte.
Omdat Amnesty weigert een
rangorde aan te brengen in aard
van de schendingen van de
mensenrechten, heeft ze zelfs
de toorn van westerse regerin
gen over zich afgeroepen. Het
doodschieten van vermeende
terroristen in Noord-Ierland
omschrijft de organisatie als
„buitenrechtelijke executies".
Daarmee wordt het democrati
sche Engeland in dezelfde cate
gorie geplaatst als Irak, waar de
schendingen de vorm van vol
kerenmoord aannemen.
Het is deze week precies dertig
jaar geleden dat het Britse zon
dagsblad The Observer een pa
ginagroot artikel publiceerde
van de advocaat Peter Benen-
son. De kop luidde 'De Vergeten
Gevangenen'. Benenson kon
digde een wereldwijde campag
ne aan voor amnestie voor poli
tieke gevangenen. Daarmee was
de organisatie geboren.
In 1961 had Amnesty een bud
get van 20.000 gulden. In 1977
stond Beneson, toen net met
pensioen, op zijn boerderij een
koe te melken toen de telefoon
ging: Amnesty had de Nobel
prijs voor de Vrede gewonnen.
In 1978 passeerde het ledental
de grens van 100.000. Nu heeft
Amnesty 1,1 miljoen leden en
een budget van meer dan 30
miljoen gulden.
De organisatie is een multina
tional. maar anders dan een
echte multinational hoopt Am
nesty dat zij wegens succes kan
worden opgeheven. De actrice-
/politica Glenda lackson ver
tolkte deze week de gedachten
van velen toen nl J tt H
hopen dat in de dertig komende
jaren het prachtige werk van
Amnesty niet meer nodig zal
zijn".
1 Bezoek Paus Johannes
Paulus aan Polen
ok
POLEN
