Economie
'Doe mij in het laatje dat nooit open gaat'
Dinsdag 21 mei 1991
MKBr 023 150324 JANINE BOSAAA
DE EG Is gisteren een dne jaar duren
de promotiecampagne gestart om de
afzet van Europese produkten op de
Japanse markt te vergroten Daarmee
wil Brussel het groetende handels
overschot van Japan met de EG ver
minderen
VoEwy.ny AA1T7K MfiJERHOE
DE DUITSE minister van economi
sche zaken, Möllemann, heeft de
Sovjetunie zondag gewaarschuwd
dat de Duitse financiéfe steun aan
Moskou afhankelijk is van de manier
waarop het Duitse bedn|fsleven
wordt behandeld
DE RELATIE tussen beide naties werd
eerder deze maand verstoord door
onenigheid over de toekenning van
bouworders voor de behuizmg van
Sovjet-militairen die uit de voormalige
DDR terugkeren naar hun land
In het gebouw van sociale zekerheid is de vloer'verrot
Nederland heeft het mooiste en omvangrijkste stelsel van sociale
zekerheid ter wereld. In uurtjes om de borreltafel én in tijden van
bezuinigingen vitten we er veel en graag op en worden alle regelin
gen weer ter discussie gesteld. Maar tegelijkertijd praten we vol
trots over 'ons gebouw van sociale zekerheid'. Het unieke van het
Nederlandse systeem is de Algemene Bijstandswet. Een bodem
voorziening, die iedere Nederlander die niet in het eigen onder
houd kan voorzien, recht geeft op een uitkering op het minimum
niveau. Zo'n voorziening bestaat in geen enkel land. De bijstands
wet vormt de vloer van het gebouw van sociale zekerheid, maar die
vloer is totaal verrot. Een verhaal over anonieme bijstandstrekkers,
anonieme ambtenaren en anonieme verantwoordelijken.
DEN HAAG GERARD KRUL
Tom de timmerman begon te werken op zijn vijftiende.
Het duurde 38 jaar en 35 bazen, voordat hij 'zijn wilde
haren kwijt was'. Tom: „Ik houd van mijn vak. Wil graag
een mooi stukje timmerwerk leveren. Als ik daarvoor de
kans niet kreeg was ik weg." Zijn laatste baas doekte het
bedrijf op en sindsdien is hij via de werkloosheidsvoor
zieningen 'doorgezakt' naar de bijstand.
nood op het arbeidsbureau.
„Een aardige meneer vroeg
vriendelijk of hij iets voor mij
kon doen. Nou, nee, dat zal ik
toch zelf moeten doen, zei ik.
Oké, zei de man, zichtbaar op
gelucht. Dan zet ik u voorlopig
in de Bak Onbemiddelbaar.
Daarna heb ik van het arbeids
bureau niets meer vernomen",
aldus Arie.
Van de bijstand 1.040 gulden
per maand) redt hij het niet. Als
barkeeper verdient hij 400 gul
den per maand bij. Zijn vrien
din, ook bijstandsgerechtigd,
woont met hem samen. Ze staat
ingeschreven op een ander
adres, zodat ze een eigen uitke
ring van 1.000 gulden per
maand kan behouden.
Of Arie dat fraude vindt? „Jaze
ker, ik ben niet gek. je voelt je er
niet lekker bij. Zeker niet Maar
het is ook wraak. Op die onont
warbare regels. Op die stomme
ambtenaren." Hij zwijgt, onge
makkelijk. Dan, met stentor
stem: Ach, ze zoeken het maar
uit. Met mij heeft dat allemaal
niets te maken."
Tom was voorheen, zo zegt hij
zelf, nooit langer dan een week
werkloos. „In de bouw ging je
van de ene baas naar de andere.
Was het dan 's mooi weer, dan
liep je wel eens een paar dagen
te kantelen voor je een nieuw
karwei pakte."
Bij het recht op een bijstands
uitkering hoort de plicht tot sol
licitatie. Een lege huls, zo merk
te Tom. Bij het arbeidsbureau
zeiden ze in het eerste gesprek:
„U bent ouder dan vijftig. Dan
zoeken wij niet meer. Vindt u
dat erg?"
Van de bijstand krijgt hij maan
delijks 1.100 gulden. „Mijn ba
sisinkomen", zegt Tom. Naar
behoefte vult hij dat inkomen
aan met klussen. „Vooreen
goeie timmerman is er werk te
over." En: „Naar believen vul ik
mijn basisinkomen aan tot de
gewenste levensstandaard. Die
moet vrij hoog zijn, want het
ergste is de verveling. Die be
strijden is een dure zaak.
De ambtenaren van de Sociale
Dienst hebben hem gevraagd of
hij zwart bijverdiende. Tom
houdt niet van liegen en heeft
met 'ja' geantwoord. Hoeveel,
vroegen ze? „Eigenlijk te wei
nig", antwoordde Tom. Daar
bleef het bij.
Paulien, beleidsmedewerkster
bij de sociale dienst: „Zwart bij
verdienen is fraude. Da s helder.
Maar fraude is ook: mensen
dwingen te solliciteren, terwijl
we allemaal weten dat er geen
banen zijn, zeker niet voor de
ouderen. Tom weet dat hij
wordt belazerd door de over
heid en ontleent daaraan het
recht vervolgens zijn eigen re
gels te stellen."
Schrijver (M/V)
Arie (32) is schrijver en leeft
in een grote stad die naar olie
en verre oorden ruikt. Hij leeft
al vijf jaar in de bijstand. Niet
vén, maar "in de bijstand, want
voor een gerieflijker leven moet
je er wat bij doen.
Bij het arbeidsbureau schreef
hij zich vijf jaar geleden in als
werkzoekend schrijver. Niet dat
hij ooit de advertentie was te
gengekomen met "Vacature:
Schrijver (M/V)', maar de me
vrouw op het arbeidsbureau
vond het wel enig. „Ik heb nog
nooit een echte schrijver inge
schreven," kraaide zij, „als uw
boekje verschijnt koop ik zeker
een exemplaar.
Sollicitatieplicht? Na twee jaar
bijstand werd Arie per brief ge-
NIEUWSLIJN
De Benedetti wast handen in onschuld
De Italiaanse industrieel De Benedetti had geen enkele macht
toen hij 65 dagen lang het vice-presidentschap bekleedde bij de
inmiddels failliete Italiaanse bank Banco Ambrosiano. Dat heeft
De Benedetti gisteren gezegd bij zijn eerste optreden voor de
rechtbank in Milaan. Het gerechtelijk onderzoek naar de onder
gang van de bank loopt al een jaar. De Italiaanse zakenman wist
een gang naar de rechtszaal lange tijd te vermijden, maar nieuw
bewijsmateriaal was voor justitie aanleiding De Benedetti alsnog
aan te klagen voor fraude en afpersing in verband met de onder
gang van de bank.
Vendex grijpt in bij Mr. Goodbuys
Vendex heeft maatregelen getroffen om een einde te maken aan
de aanhoudende verliezen van de /Amerikaanse dochter Mr.
Goodbuys. Voor deze keten van 'homecenters' is een zogenoem
de Chapter XI-procedure in gang gezet, vergelijkbaar met een
surséance van betaling. De procedure is in de VS een gangbaar
middel om een operationele en financiële herstructurering op
gang te brengen Mr. Goodbuys is als gevolg van hevige concur-
lentie en een zwakke huizenmarkt in ernstige problemen ge
raakt. I. 1990 zijn vijf van de zeventien vestigingen gesloten.
Onbeheersbaar
Robert is bijstandsmaat-
schappelijk werker. Hij zegt:
„De enige effectieve manier om
fraude met de bijstandwet te
bestrijden is afschaffing van het
begrip fraude."
Robert: .Afschaffen, dat
zeg ik. De zaak is volkomen on
beheersbaar geworden. Het
barst van de regels en verfijnin
gen op de regels. Die passen
niet op de werkelijkheid van al
ledag. Ze zijn onuitvoerbaar en
oncontroleerbaar. Zelfs als je tot
in de slaapkamer van samen
wonende uitkeringsgerechtig
den weet door te dringen en je
stelt daar gezamenlijke activi
teiten vast, dan nog is er geen
'economische eenheid' bewe-
Robert heeft een bestand van
110 bijstandsgerechtigden. Eens
in de acht maanden komen ze
voor 'heronderzoek', met de
laatste vijf giro afschriften en
kopieën van brieven om te laten
zien dat er gesolliciteerd is. Of
de cliënt ook een tweede girore
kening heeft wordt niet nageke
ken. Of de sollicitatiebrieven
ook verstuurd zijn, wordt niet
gecontroleerd.
Hoeveel van Roberts klanten
lappen de regels aan de laars?
„Officieel luidt mijn antwoord:
nul. Ik vermoed echter fraude
bij 70 procent van mijn klanten.
Bij één op de drie klanten weet
ik het zeker. Maar hoe moet ik
juridisch waterdicht bewijs pro
duceren? Die ene sociale re
chercheur kan ook maar één
zaakje tegelijk doen."
.Anders dan het grootste deel
van mijn collega's woon ik ook
in de stad waar ik werk. Ik kom
mijn klanten tegen op het
sportveld, in de winkels, zie ze
werken in de horeca. Met die
gegevens doe ik vrijwel nooit
iets. Hoezo niet? Ik moet ver
domme ook gewoon leven. In
mijn straat woont een klant van
een collega die tegen zwart geld
meer dan een gemiddelde
werkweek klust. Hij wéét dat ik
dat weet. Maar zijn kinderen
spelen op straat met mijn kin
deren. Moet ik dat aangeven?
Dat verdom ik!"
Geen geld
George.klusjesman is 38 jaar
oud. Is sinds vijf jaar werkloos,
maar heeft vroeger altijd ge
werkt als klusjesman. „Wie
huurt er nog een fatsoenlijke
klusjesman als er al zoveel
zwart wordt geklust?", vraagt
hij.
Nu leeft George van de bijstand.
Drie jaar geleden is hij bewust
gestopt een nette burger te zijn.
Vanuit de bijstand liep hij tegen
een mooi klusje aan. Keukentje
verbouwen in Aalsmeer. Hij ver
diende in vier weken 2.400 gul
den. En meldde de bijverdienste
op het uitkeringsbriefje.
„Daar kreeg ik een heisa mee!
Mijn uitkering werd stopgezet.
Voor een maand, maar dat was
ook terecht. Daarom had ik het
zelf ook opgegeven. Een mens
zorgt liever voor zichzelf, niet
waar? Maar vier maanden daar
na kreeg ik nog steeds geen
geld. terwijl ik weer zonder werk
zat. Brieven geschreven; geen
antwoord. Gebeld; geen reactie.
Langs geweest; ze zouden het
nakijken. Pas na vier maanden
werd het rechtgetrokken."
Onverwachte neveninkomsten
geeft George sindsdien niet
meer op.
Gerard Oude Engbrink en Aat
Brand werken op de sociaal we
tenschappelijke afdeling van de
(«emeentelijke Sociale Dienst
Rotterdam. Ze zitten dicht op
de praktijk in een stad met
60.000 mensen die van de bij
stand moeten leven en gelden
als vooraanstaande weten
schappers op hun vakgebied.
Volgens hen fraudeert zo'n 10
procent van de uitkeringstrek
kers. In de praktijk van de GSD
Rotterdam behoort fraude tot
het leven van alledag. Van sys
tematisch opsporen kan geen
sprake zijn. Mensen en midde
len ontbreken daarvoor. Het
systeem van de bijstandswet is
erop gebaseerd dat mensen zelf
melding maken van veranderde
omstandigheden (werk gevon
den, inkomen verworven, part
ner met inkomen gekregen).
Doen mensen dat niet dan
„komt hun verzuim slechts
door toeval aan het licht". De
fraudeurs behoren volgens Ou
de Engbrink vrijwel altijd tot de
groep beter opgeleiden. „Om te
frauderen heb je kennis, kennis
sen en lef nodig".
Steeds meer fraude
De /Algemene Bijstandswet
dateert van 1965. Minister dr.
Marga Klompé (KVP) van Maat
schappelijk Werk verdedigde de
wet in de Tweede Kamer en
sprak toen de verwachting uit
dat landelijk zo'n 7.000 Neder
landers van deze voorziening
gebruik zouden gaan maken. In
1990 bedroeg het aantal bij
standsgerechtigden in Neaer-
land 545.000.
De zaken zijn volstrekt onbe
heersbaar geworden. De bij
standwet is een gezinswet. ge
baseerd op het gemiddelde
huishouden zoals Nederland
dat in de jaren vijftig kende.
Door emancipatie (vrouwen
zijn bevrijd uit het gevang van
een onmogelijk huwelijk; kinde
ren zijn veel eerder zelfstandig;
mensen kiezen samenlevings
vormen op individuele basis) is
de wet eenter met stromen
nieuwe regelgeving uitgebreid.
Zo vergaand dat al die nieuwe
regeltjes hun eigen mogelijkhe
den tot ontwijking, ontduiking
of fraude oproepen.
Oude Engbrink „Tot Den Haag,
de politiek en de bijbehorende
inbiwaï, la t>0| nta dooige
drongen dat de mensen in het
land doen wat ze zelf willen
i in Haag la totaal nmraamd
van Nederland Volgend jaar
komt er een nieuwe bijstands
wet. maar die wordt net zo'n
bureaucratische lappendeken
als de oude nu is."
Het feit dat de bijstandswet van
Klompé is gemaakt in tijden van
De sollicitatieplicht die werklozen dwingt om actief om te kijken naar e
lijks iets voor te stellen.
volledige werkgelegenheid, is
een tweede belangnjke reden
waarom het allemaal is misge
gaan. Ook in de nieuwe wet
wordt aan die functie vastge
houden. Terwijl iedereen weet,
ook de politiek en beleidsamb
tenaren, dat de bulk van de
werklozen in de bijstand niet
meer aan de bak zal komen."
Oude Engbrink: „De werklozen
in de bijstand zitten vooral aan
de onderkant van de arbeids
markt Door de technologische
revolutie die we doormaken,
valt hun soort arbeid, gebaseerd
op spierkracht, af. Toch blijven
we die mensen verplichten te
solliciteren naar banen die er
niet meer zijn of naar banen die
ze niet aan kunnen. Dat is een
dubbele bodem waardoor veel
bijstandsmensen zich belazerd
voelen
Vijf maal verlengd
Eredenk. 55 jaar. benist in
zijn lot. Hi) weet dat hij in de
bijstand zal blijven tot z'n aow.
..Ik ben er tijdens de eerste be
zuinigjngsgolf in het hoger on
derwijs uitgezwiept en wist di
rect, dat wordt nooit meer
wat". Hij was toen 45 jaar. de
werkloosheid steeg explosief en
„niemand /at on mij te wa< h
ten", aldus Ereoerik.
Na enkele jaren in de bijstand
geschiedde het wonder Een
jaarcontract op een weten
schappelijk laboratorium „Ik
heb het werk met veel plezier
gedaan Ie kreeg een beetje
m«r Rekl. maar dur (ftnjj Iwl
niet om. Hef was leuk weer mee
te doen Ik was vier tdlen bin
nen en had al een overvolle
agenda. Een werkje is dat wat je
er zelf van maakt
Het jaarrontract werd vijf maal
verlengd Toen kwam er weer
een bezuinigingsgolf en Errde
rik stond weer op straat Bij het
arbeidsbureau zeiden ze ..I I
bent over de vqftdl meneer li
komt in de Bak Onbemiddd
baar
frederik ..Da's best. zei ik toen
Doet u mi| maar in het laatje
dat nooit weer open gaat Maar
als zich nog een werkje aan
nieuwe regeltjes, al
verfijninkicA Vroeg
ze per onleesbare c
regel aan. waarvan wc helaas
vooraf al kunnen melden dal-ie
niet zal werken en z'n eigen
fraude gaat oproepen longc
werkloze mensen vanaf achttien
jaar krijgen bijstand op het ni
vrau van de studiebeurs van de
thuiswonende student Ik voor
spel je dat straks al die kinderen
komen vertellen dat ze niet met
die rot ouders onder eén dak
kunnen wonen. Ouders gaan
verklaringen afleggen dat hun
ettertjes' het huis uit moeten
Den Haag noodt weer tot leu
gen. list en bedrog". zegt Pau
lohn. zo luidt zijn schuilnaam
Hij wenst zich te vestigen te
Amsterdam gox.t genoeg >n-
anoniem te blijven' Hi| vindt
zichzelf een luxe-probleem, hij
is immers rijk .eseheiden
moeders tn de bijstand met een
paar kindertjes hebben niks te
kiezen Ik wel", zegt lohn.
Rijk in de bijstand? lazeker. hi|
kampt weliswaar regelmatig
met een tijdelijk gebrek aan
geld ('ruggetje rood', noemt hij
aat). maar hij doet wat hij leuk
vindt en geld heeft hij genoeg
lohn verdient bij in het illegale
gokcircuit.
Hij werd werkloos als construe
tiet ekenaar en schreef zich als
zodanig in bij het arbeidsbu
reau In al die jaren heeft hij
nooit grsollu iteerd Hi| N
ciale Dienst heerste toen de to
tale desinteresse Vroegen ze
'Heeft u uw inschrijvingsbewnjs
van het arbeidsbureau bij u?
/ei ik Som vergeten. ft bil ng
het morgen wel even langs Dat
deed je dan niet en je hoorde er
nooit meer wat van."
Vorig jaar heeft hij naar zijn
zeggen tienduizend gulden nel
to verdiend aan de pokrriafel
„Daar gaat eerst de rekening
van de kroegbaas vanaf, io n
dient, houd ik mi| van harte
aanbevolen
Nooit meer iet* gehoord Hij
leeft van de ioaw de hijstand
voor oudere werklozrn Met die
1.100 per maand redt hij het
niet. „Ie kunt ervan eten en wo
nen Meer niet Ie moet er wat
bij doen om te voorkomen dat
je doordraait in het isolement
Errdenk werkt twintig uur per
week in een sportkantine voor 6
gulden per uur
Veiligstellen
Paulien. de hrlndsmrdr
werkster .Al* je dit werk een
tijdje doet ga je onwillekeurig
I ik ril <1.11 .Ir .<11 hl. I>.U< tl
het departrment van sociale za-
hn ml bi rig Mn lm rim
banen veilig tr stellen Altijd
altijd nieuwe
Vroeger kregen we
r circulaire Nu
zijn bet even onleesbare stukjes
in de Staatscourant Uitplui/m
wat er echt berkirkl wordt is
een heidense klus
..Nu komt er weer ren
per week", aldus lohn vervol
gens: „Eigenlijk ben ik belache
lijk rijk. Als je niet carrière gr
voelig bent en je hoeft niet thui»
tr lm OM tr vvrinig grl<!
dan heb je een prachtleven'
„Nee. het is natuurlijk geen toe
komstbeeld tot je zestigste
Maar omdat het zo makkelijk
gaat. is het ook moeilijk van
zo'n leuk leventje afstand te ne
Nooit iets borer
Robert, de bijstandsmaat
srhappeii|k werker „De kankrt
is van binnenuit gegroeid In de
jaren tachtig hebben de Sociale
Diensten, lot op het directieni
veau, blind gekozen voor de
klanten Het belang van de ge
meenschap is vaak bij wijze van
politiekr daad. losgelairn
„In Den Haag huisde de vijand
De overheid zwom »n de miljar
den en deed alles om onze kian
ten het leven zuur te maken In
de jaren zeventig bevochten de
ambtenaren Het Kapitaal en Dr
xtv In de jaren tac
kapitalisme heli
chaamd door de overheid, met
Ruiling m lubbers ril dr gO
bohsche klassevijandrn
Of hij zelf rechts ts7 „Nee hoor
gewoon PvdA'rr Maar dat geldt
in dr dienst niet als links, oven
grns Ik viel hij binnenkomst
gelijk al buiten de boot omdat il
nette kleren aanhad Geen
stropdas, hoor. maar grwoon
een pak met een pullover I v
dames met wie ik wrrktr vroe
gen na een paar weken of ik
«mi'
bnnkr
paste zo slecht in de cultuur var
deh I
vraagt mij
i mim
Robert .Hei is ook een ner
sprctieflorr klotrbaan De re
gris zijn onuitvoerbaar CoMVD
Ie ontbreekt of wordt br
sc houwd als verraderswerk Het
arbeidsbureau gooit et met dr
pet naar De soOKitaticpiM ht is
ren inhoudsloos ritueel En In
mijn kamer verschijnen mrt
enige rrgrlmaat mensen van
wie ik weel dat ze met uitkenng
en zwart werk meer ovrrhou
den dan de brmrrdr 2-100 gul
den pcT maand die ik verdien
l >f fii| weggaat .r-i-u
zovrlrn. net verloop ts gigan
ttoch
Robert lacht sarcastisch Aal ik
je lets moois vertrllrn' Ik heb
me nu twee jaar gr leden latm
ins< hrijven als wrTk/orkende
bij bet arbeidsbureau
hért leerzaam Ik heb nooit
meer iets van ze jptinord Net
al* mijn klantjes
