Turks: tweede taal van Rotterdam
Heen en weer
1
ZATERDAGS
z
BIJVOEGSEL ONZ E T A A L
XK HEB AL HEEL WAT BOEKEN UTTGELEEM»
en nooit meer trruggencn Daar staal
tegenover dat ik ook alleriei boeken
heb die niet van mi) rijn: geleend, maar tk
weet niet meer van wie. of de rechtmatige ei
genaar woont nu in Australië, 't Zal mekaar
wel ongeveer in evenwicht houden.
Een doodenkele keer gebeurt het dat ik bij ie
mand een aardig boek in de kast zie staan dat
ik graag zou lenen en dan blijkt het mijn ei
gen boek te zijn dat ik jaren geleden had uit
geleend en niet meer teruggekregen
Wat bij boeken tamelijk zelden voorkomt, ge
beurt tussen talen geregeld Namelijk dat een
woord ontleend wordt aan een andere taal
die dat woord lang geleden ook zelf ontleend
had Een bekend verbeeld is ons woord
boulevard. Wij hebben dat overgenomen uit
het Frans. Maar hoe kwam het Frans er aan?
Precies, de Fransen hebben het lang voor
dien bij ons vandaan gehaald het is het Ne
derlandse bolwerk dat de Fransen overna
men. een beetje anders uitspraken en schre
ven. en dat wij vervolgens als boulevard weer
'terug' ontleenden
Net zoiets is gebeurd met mannequin, dat wij
van het Frans hebben afgekeken, maar het
Frans had het lang daarvoor zelf van het Ne
derlands overgenomen, manneke, of zoals
men het vroeger zee manneken of manne-
kUTI
Zelfs de fauteuiL die er toch erg Frans uitziet,
komt oorspronkelijk uit onze streken, want
het is het Germaanse woord faldestoel ofte
wel vouwstoel, dat de Fransen verhaspelden
tot fauteuiL Toen we het terugontleendea
herkenden we het al niet meer
ontlenen zit achter het woord tickei Wij heb
ben ons ticket overgenomen uit het Engels.
Maar hoe kwam hrt Engels er aan? Het En
gels heeft het uit het Frans, waar het vroeger
klonk als estiquet Maar ook het Frans had
zijn estiquet niet van zichzelf, het Frans had
dat woord ontleend aan het Nederlandse ste
ken Een estiquet was dan ook een briefje of
label dat men vastprikte op een zak of een
pakket Vla het Frans en daarna het Engels
hebben we dus een oorspronkelijk stukje Ne-
derands weer terug in de vorm van ticket
Pakket is trouwens zelf ook zo n geval van
heen en weer ontlenen. Het Nederlandse pak
of pakje werd in Frankrijk tot pacquel en in
die vorm hebben wij het weer naar ons toe
gehaaid
Het oude Franse estiquet ontwikkelde zich
ondertussen tot ttiquettr. en ook dat werd
vervolgens door allerlei talen overgenomen:
in het Engels als etiquette en bij ons als eti
ket En net als wij hebben trouwens ook de
Fransen het woord ticket weer aan het Fngeb
OflttMBd Mal -il<. (WOUÉl in alledne deze
talen de woorden ticket en etiket nu naast el
kaar bestaan.
fllELPS DE STIKKEB IS NOG VEJtRE FAMILIE. él
sticker is van Engelsen huize, en daar afgeleid
van het werkwoord to stick (lijmen, plak
ken'). Maar voordat er geplakt en gelijmd
werd. werden de briefjes vastgrpnkt en het
EngeLse woord to stick is dan ook een broertje
van ons woord steken. Zodat de sticker en de
stekker neef en nicht van elkaar genoemd
mogen worden. En dan hebben we bet nog
niet eens gehad over stekel, stekje, steek, stik
ken en stiksel, wat ook allemaal familieleden
zijn. al zou je het er nauwelijks meer aan af
Maar ook al is de ticket dus vla via toch Ne-
dertandser dan we dachten, toch vind ik het
raar dat we voor de trein een kaan je kopen,
en ook voor de bioscoop, en voor de bus zdb
een strippenkaan. maar voor het vliegtuig
een ticket.
klinkt het sjieker. berrisder of Internationa
le!? Een toon bluf dus.
>OOP VAN D€* HOPST
universitair docent Nederlands
Nurettin Yilmaz geeft Turkse kinderen in Rotterdam les in eigen taal en cultuur. foto cor vos
Eigen onderwijs ook belangrijk voor derde generatie 'Nederlandse Turken
In Rotterdam moet rekening worden
gehouden met inwoners die Turks,
Arabisch, Surinaams, Spaans, Portu
gees of Grieks als eerste taal gebruiken. Al
met al huizen er in de stad mensen van meer
dan negentig nationaliteiten, die lang niet al
lemaal het Nederlandse beheersen. Ruim
37.000 inwoners zijn afkomstig uit Suriname.
.De Turken vormen met ruim 26.000 zielen de
op een na grootste groep migranten in Rot
terdam. Na de Turken komen de Marokka
nen (16.000). Uit Griekenland, Italië, Por
tugal, Spanje en Joegoslavië zijn op dit mo
ment zo'n 9000 inwoners in Rotterdam neer
gestreken. Daarnaast zijn er nog Antillianen
(8000) en Kaapverdianen (9000).
Derhalve worden er op de Rotterdamse ba
sisscholen nogal wat talen gesproken en
moet de afdeling voorlichting van het stad
huis de informatie over de stad in diverse ta
len geven. Als enige grote stad in het land laat
Rotterdam hiervoor al tien jaar kranten druk
ken in de taal van een aantal migrantengroe-
pen. De Rotterdam Post, een maandelijkse
uitgave van het gemeentelijke bureau voor
lichting, heeft een Kaapverdiaanse, een Turk
se en een Marokkaanse versie. De krant bevat
algemene informatie over het gemeentebe
leid, maar ook artikelen over specifieke mi
grantenprojecten. een interview met de wet
houder voor culturele minderheden of een
gesprek met een gezondheidsvoorlichtster
die de positie van migrantenvrouwen belicht
EIGEN KRANT
De omvang van de Turkse bevolkingsgroep
deed Rotterdam besluiten daar een eigen
krant voor uit te brengen. Bij de Marokkanen
en de Kaapverdianen brachten de slechte
schoolresultaten van kinderen uit die groe
pen en de economisch maatschappelijke
achterstanden van de gezinnen het gemeen
tebestuur zo ver. Migrantenvoorlichter Sliley-
man Dönmez legt uit dat het vooral de
Marokkanen en de Kaapverdianen. in verge
lijking met bij voorbeeld de Surinamers en de
Italianen in de stad, veel moeite kost in de
Nederlandse maatschappij te integreren.
De achterpagina's van de kranten bevatten
een Nederlandse samenvatting van de be
langrijkste artikelen, bedoeld voor hulpverle
ners die van het migrantennieuws op de
hoogte moeten blijven. Maar die samenvat
ting is ook geschreven voor migrantenkinde
ren die inmiddels beter Nederlands lezen
dan de taal die zij van huis uit hebben mee
gekregen. „De Nederlandse pagina heeft in
de loop der tijd een heel belangrijke functie
gekregen. Veel migrantenkinderen kunnen
goed Nederlands lezen en het is gebleken dat
zij de informatie veelal doorspelen naar hun
ouders. Dat is belangrijk, omdat er onder de
oudere migranten veel mensen zijn die ook
hun eigen taal slecht kunnen lezen", aldus
Dönmez.
ANDERE BENADERING
De gemeente heeft journalisten aangesteld
die afkomstig zijn uit de drie migrantengroe-
pen. „Voorlichting aan buitenlanders is meer
dan een Nederlands bericht eventjes vlot ver
talen. Het vereist een andere benadering
Meestal minder direct, voorzichtiger." De
journalisten komen zelf met de onderwer
pen. afhankelijk van wat er in de gemeen
schappen leeft. Een vertaald berichtje of fol
der over de hondenbelasting zul je dank zij
deze opzet in Rotterdam niet in de migran
tenvoorlichting aantreffen, ook al omdat
maar heel weinig migranten een hond als
huisdier hebben.
Burgemeester en wethouders van Rotterdam
hebben onlangs in een nota aanzetten gege
ven voor nieuw migrantenbeleid. Dat is hard
nodig, want de werkloosheid onder de mi
granten is groot: 17.000 van hen zoeken werk;
het aantal werkzoekende 'Nederlandse' Rot
terdammers bedraagt 31.000. De culturele
minderheden hebben nog steeds geen gelijk
waardige positie in onze samenleving weten
te bereiken. Van echte integratie is dan ook
nog geen sprake. Op korte termijn wordt de
ze situatie, als er geen andere koers wordt ge
varen, zelfs nog slechter, want onder de mi
granten is maar een kleine groep (30 procent)
die een opleiding in het voortgezet onderwijs
heeft gehad. Ook dat staat het werkelijk in
burgeren van de migranten in de weg. De ge
meente wil daarom haast maken met een
grootschalig onderwijs- en alfabetiserings-
programmé en een nieuwe opzet van het on
derwijs in eigen taal en cultuur voor migran
tenkinderen. Afgekort wordt dat het oetc-on
derwijs genoemd.
Het aantal buitenlanders in de stad heeft zo
'Alleen handen wassen'staat er
in zes talen - waaronder Turks
en Arabisch - op een papiertje
boven de wastafel van het sta
tionstoilet. In het stadhuis
staan de gemeentelijke afdelin
gen ook in het Turks aangege
ven. Rotterdam heeft 579.150
inwoners, waarvan 108.065
migranten. Turken vormen na
Surinamers de grootste groep.
Turks is daardoor zo ongeveer
de tweede taal van de stad.
zijn invloed op het basisonderwijs. Op de
Rotterdamse scholen is de Turkse of Marok
kaanse onderwijzer die wekelijks oetc-onder-
wijs geeft, een doodnormaal verschijnsel.
Zo'n 2,5 uur per week krijgen Turkse en
Marokkaanse leerlingen in een apart school
lokaal deze lessen.
Op de openbare basisschool De Evenaar in
de Rotterdamse volkswijk Middelland krijgen
de kinderen van groep zeven les van de Turk
se leerkracht Nurettin Yilmaz. De Marok
kaanse leerlingen zitten een lokaal verderop
en de twee Nederlandse leerlingen die over-
Turkse tv in
veel steden
In een groot aantal gemeenten wordt de
Turkse tv zender TRT via de kabel doorgege
ven. In bijna alle grote steden en talloze klei
nere plaatsen kan de Turkse bevolkingsgroep
kijken en luisteren naar het nieuws in de ei
gen taal en genieten van programma's die in
het vaderland zijn gemaakt.
In deze regio is TRT te zien op het Haar
lemse, Haarlemmermeerse en Velsense ka
belnet. In Beverwijk en Heemskerk staat het
doorgeven van de Turkse zender voor vol
gend jaar gepland maar in Alphen aan den
Rijn is toewijzing voorlopig afgewezen. In
Leiden is veel belangstelling voor de Turkse
zender maar daar is nog geen ruimte op de
kabel vrijgekomen.
blijven nemen zolang met hun leerkracht wat
extra werk door. De Turkse kinderen uit
groep zeven zijn van de zogenaamde derde
generatie. Zij zijn veelal in Rotterdam gebo
ren en kennen het land van heikomst van
hun ouders alleen van verhalen en van de zo
mervakanties.
De Turkse kinderen uit groep zeven spreken
met een onvervalst Rotterdams accent. Op
het schoolplein praten zij met hun klasge
nootjes Nederlands, zelfs als ze met kinderen
spelen die ook van Turkse afkomst zijn. Met
broertjes en zusjes en moeder spreken zij Ne
derlands. alleen met vader, die veelal minder
goed onze taal beheerst. Turks.
SPECIALE GELEGENHEDEN
Een rondvraag langs alle Turkse kinderen van
groep zeven maakt duidelijk dat de leerlingen
zelfs overwegend in het Nederlands denken
en zich verreweg het gemakkelijkst in deze
taal uitdrukken. De Turkse taal spreken zij ei
genlijk alleen tijdens speciale gelegenheden;
als zij met hun ouders naar de moskee gaan
of tijdens verjaardagen of andere gebeurte
nissen als de familie even compleet is
VN elke rol speelt het Turks nog voor Turkse
kinderen die in Rotterdam gel>oren zijn en
nauwelijks verschillen van Nederlandse kin
deren? „Het Turks is ook voor deze derde-ge
neratie kinderen nog heel belangrijk. Hun
ouders spreken veelal slecht Nederlands. Als
deze kinderen op school geen Turks leren,
zijn zij alleen het Nederlands machtig en
kunnen zij niet of beperkt met hun ouders
praten vertelt Cengiz Ergün. coördinator
van het Turkse onderwijs in eigen taal en cul
tuur in Rotterdam en zelf Turk.
Zouden de Turkse kinderen zich niet goed
kunnen redden in de taal van hun ouders,
dan kan cr een gevaarlijke emotionele ont
wikkeling ontstaan, waarbij ouders en kind
uit elkaar kunnen groeien, waarschuwt Er
gün. De ouders voelen dit aan en hechten
veel waarde aan het oetc-onderwijs. Van alle
Turkse kinderen in Rotterdam volgt 96 pro
cent de lessen in eigen taal en cultuur omdat
de ouders dat zo willen. Sinds 1985, toen in
de wet op het basisonderwijs het oetc-onder
wijs een recht werd waar de ouders aan
spraak op konden maken, b de deelneming
aan de lessen nog meer toegenomen.
BELANGSTELLING BLIJFT
De Turkse coördinator verwacht dat de be
langstelling voorlopig wel groot zal blijven.
„Ook deze kinderen willen later als zij ge
trouwd zijn en kinderen krijgen, dat hun na
geslacht de Turkse taal machtig is. F.r komen
nog steeds nieuwe Turken naar Nederland,
Turkse jongens en meisjes trouwen in Neder
land nog steeds overwegend binnen onze ei
gen bevolkingsgroep Het b voorbarig om te
roepen dat over zoveel generaties de behoef
te om de Turkse taal te leren misschien wel
weg is."
Ook onder de Turken van de derde generatie
leeft nog steeds een sterk vadcriandsgevoel.
„De kinderen zullen altijd een stukje van dit
gevoel in hun hart dragen. Zelfs de generatie
die straks met een Nederlands meisje of jon
gen trouwt, zal uit chauvinisme willen dat
het nageslacht Turks leen Dat blijft zeker
nog wel zo tot de vijfde of zesde generatie."
Op de oetc-lcssen leren dc kinderen zkh te
redden in de Turkse taal. De lessen zijn er
niet langer op gericht het kind zoved Turks
te leren dat het. als de familie besluit naar het
land van herkomst terug te keren, zonder al
te veel moeite aansluiting kan vinden in het
Turkse onderwijssysteem Hoewel de taalles
sen in het oetc-onderwijs nog steeds een be
langrijke plaats innemen, noemt leerkracht
Nurettin Yilmaz het ontdekken en bespreken
van de culturele wortels van de Turkse kinde
ren het belangrijkste onderdeel van zijn les-
„Tijdens de taallessen kun je heel goed cul
tuurelementen overdragen, waardoor je er
voor kunt zorgen dat dc/e leeriingen niet In
een identiteitscrisis raken Ik breng tijdens de
oetc het brie vraagstuk rond de immigratie
aan de orde. Wat zochten onze ouders hier
en wat zijn onze eigen kansen in Nederland?
Om de kinderen te laten voelen hoe be
langnjk het b dat zij straks hun opleiding In
het voortgezet onderwijs afmaken, nam
Yilmaz de kinderen onlangs mee op excursie
naar SheO en naar een demonstratie van ar
beiders die riepen om hogere lonen. ..Ik liet
hen daar zien hoe hun vaders bij Shell vies en
gevaarlijk werk doen en doot hun geringe op
leiding maar weinig geld verdienen. Ik wil
niet dat deze kinderen zkh schamen voor de
prestaties van hun ouders Maar ik wil ze wel
laten inzien dat er voor hen betere kansen
zijn weggelegd Hopelijk kan ik bij de lande
ren bewerkstelligen dat ze zelf denken, ik wil
meer dan dat.
