Altijd acht gebleven
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Annie Schmidt wordt maandag 80 jaar. Dat wordt gevierd met een expositie en twee boeken: een
met beschouwingen over haar kinderliteratuur en een gebonden uitgaiv van Pluk van de Petteflet.
Op deze pagina een gesprek met Reinold Kuipers en Tine van BuuL Zij zijn als uitgeiersechtpaar
van het allereerste begin af betrokken geweest bij het werk van Annie Schmidt. Over de 'veelheid'
van de schrijfster, haar talloze versjes, musicals, kinderboeken en gedichten.
et nou door, zo meteen staan
m ze op de stoep en boven ligt
een schoon overhemd voor
je." Volgens Karei van het Reve is dit een echt
Nederlandse zin die je onmogelijk in het
Frans, Duits of Engels kunt tegenkomen. Hij
is van Annie M.G. Schmidt en staat in een
van de 'Impressies van een simpele ziel', de
columns die zij eind jaren veertig, begin ja
ren vijftig schreef voor Het Parool.
De meest Hollandse schrijfster die er is wordt
maandag 80 jaar. Ter gelegenheid van die
verjaardag heeft uitgeverij Querido een boek
over Annie Schmidt op de marlet gebracht,
met daarin stukken van onder meer Guus Sö-
temann. Kees Fens, Erna Staal en Ed Leef-
lang. Onderwerpen: een poëzie-analyse, een
vergelijking van de Schmidt-illustraties van
Wim Bijmoer. Jan Jutte, The Tjong Khing en
Fiep Westendorp, vertalingen van versjes in
het Engels, en het reclamewerk van Annie
Schmidt.
Karei van het Reve opent het boek. Zijn bij
zonder aanstekelijke artikel 'Ha daar ben ik...'
gaat vooral over het Holland-gehalte van An
nie Schmidts proza. Van het Reve toont dat
door en door Nederlandse van haar werk met
diverse citaten aan. Zo schreef Annie
Schmidt in een 'Impressie' die gaat over de
psychologisch-pedagogische rubriek in een
damesblad: 'Jokt uw kleine wel eens? Gaat
opa wel eens alleen naar de bioscoop?'
Van het Reve noteert droogjes: „Vooral die
opa is goed. Je zou niet weten wat ertegen is
als hij af en toe eens naar de bioscoop gaat,
maar je voelt hoe die bioscoopgang voor de
lezeres van Ubelle iets onheilspellends
heeft."
'Altijd acht gebleven' - de titel van het boek is
ontleend aan een interview met Annie
Schmidt dat vorig jaar in de GPD-dagbladen
£tönd - is samengesteld onder redactie van
o.a. Tine van Buul (72). Zij heeft als uitgeef
ster bij Querido jarenlang met Annie Schmidt
samengewerkt, en bleef ook na haar pensio
nering intens bemoeienis met de schrijfster
en haar werk houden.
Zij wil best praten over de schrijfster, maar
dan wel samen met haar man Reinold Kui
pers: „Want hij kent haar het langst."
Reinold Kuipers (76) is van het eerste uur af
de uitgever geweest van Annie M.G. Schmidt,
en het doet hem nog steeds genoegen dat hij
haar gedichten, die hij als 'light verse' om
schrijft, al heel vroeg op het spoor was:
„Ik ging vóór de oorlog elke week naar de bi
bliotheek om literaire tijdschriften te lezen,
en kwam toen in 1939 in Opwaartsche We
gen haar eerste gedicht tegen, dat begint met
de regels Ik ten een God in 't diepst i>an mijn
gedachten Maar in de bibliotheek een i>olon-
HOOFD DOCUMENTATIE
Reinold Kuipers werkte van 1946 af bij De Ar
beiderspers, maar hij stapte in 1960 over naar
Querido. Zijn vrouw werkte daar al. Ze be
gonnen bijna op dezelfde dag aan hun uitge
verscarrière. „Zij op 1 mei 1946, ik op 2 mei.
Ik had dus meteen de eerste dag vrij." meldt
Kuipers glunderend.
Tine van Buul en hij hebben niet alleen een
bijna synchroon lopende carrière gehad, ook
het gesprek met het bijzonder beminnelijke
echtpaar verloopt zeer harmonieus. Ze vullen
elkaar voortdurend aan, en nemen soepeitjes
het woord van elkaar over.
Ze leerden elkaar in 1953 kennen, waarna ze
vanaf 1960 samen bij Querido werkten, „tot
jij 65 werd. en toen ben ik er ook mee opge
houden," meldt Van Buul met een vriendelij
ke blik op haar man. Dat was dus in 1979.
Maar dat het echtpaar ophield met uitgeven,
wil niet zeggen dat ze geen bemoeienissen
meer hadden met het vak of met Annie
Schmidt.
Zo stelde Tine van Buul voor Querido een di
verse keren herdrukte selectie samen uit ver
halen. rijmpjes en liedteksten van Annie
Schmidt ('Een visje bij de thee'). Verder ver
zorgde zij samen met haar man de verzamel
bundel 'Tot hier toe', met de volwassen poë
zie van Annie Schmidt, en de bundel 'Ziezo',
met de kinderversjes.
En ze schreef het hoofdstuk 'Het kinderboek
in de reclame' in 'De hele Bibelebontse berg',
een boek over kinder- en jeugdliteratuur in
Nederland. Daarin komen Annie Schmidt en
haar vaste tekenares Fiep Westendorp even
eens uitgebreid aan de orde. Kuipers droeg
aan de Bibelebontse berg een hoofdstuk bij
over 'Het gezicht van het kinderboek'.
De uitgever vertelt hoe hij Annie Schmidt
heeft leren kennen: „Na de oorlog publiceer
de zij gedichten in Ruim Baan. dat onder re
dactie stond van Wim Hora Adema. Ik vroeg
toen aan Simon Carmiggelt of hij haar kende
Hij zei: jawel, zij is hoofd documentatie bij
Het Parool."
En zo is het gekomen: boeken als 'En wat dan
nog' (poëzie. 1950), 'Het fluitketeltje' (kinder
gedichten. 1950), 'Huishoudpoëzie' (gedich
ten. 1957), de 'Impressies van een simpele
ziel' (vanaf 1951). en natuurlijk de boeken
over Jip en lanneke (vanaf 1953).
Ook in boekvorm uitgegeven zijn de teksten
uit de radioserie 'In Holland staat een huis',
beter bekend als De familie Doorsnee. Rein
old Kuipers: „Die serie was destijds zo popu
lair, daar werden vergaderingen voor uitge
steld. Want als dat werd uitgezonden kwam
er toch niemand opdagen."
ANDER LAND
Dat Annie Schmidt niet weg te denken is uit
de naoorlogse Nederlandse cultuur, daarover
is iedereen het wel eens. Maar welke invloed
heeft ze als kinderboekenschrijfster gehad op
de jeugdliteratuur van ons land?
Reinold Kuipers maakt door zijn antwoord
duidelijk dat die vraag eigenlijk veel te be
perkt is: „Nederland is een ander land gewor
den door Annie Schmidt Ze heeft invloed ge
had op de hele levenssfeer, op het taalge
bruik. Ze heeft taboes doorbroken, naar mijn
gevoel. Maar ze heeft er wel voor moeten
knokken, in het begin. Zo mocht er in De fa
milie Doorsnee, dat door de Vara werd uitge
zonden. geen sherry gedronken worden. En
het woord 'kontje' mocht ook niet van de
Vara. Ze waren zo bang voor kritiek van hun
leden!"
„In de jaren '50 hield Annie eens een lezing
in Groningen. We zaten daar na afloop in een
café met de toenmalige directeur van Wolters
(educatieve uitgeverij), later Wolters Noord-
hoff. Hij vertelde dat Jip en Janneke bijna als
leesboekjes in het fonds waren opgenomen.
Het was niet doorgegaan omdat de moeder
in het boekje haar lippen stifte!"
Annie Schmidt en Reinold Kuipers keken
nogal op van deze mededelingen, want ze
waren van de plannen van Wolters met Jip en
Janneke helemaal niet op de hoogte, laat
staan van de Groningse bezwaren tegen
wuftheden als lippenstift.
Om nog beter duidelijk te maken wat de rol
van Annie Schmidt in het Nederlandse cultu
rele landschap is geweest, leest Tine van Buul
met instemming voor wat Kees Fens schreef
in de inleiding bij 'De schrijfster in beeld',
een bio- en bibliografie uit 1984:
„De belangrijkste zin uit de Nederlandse cul
tuur van na 1945 is deze: 'Meneer is niet
thuis en mevrouw is niet thuis.' Toen die
werd gepubliceerd, was de vooroorlogse tijd
eindelijk voorbij. Meneer en mevrouw zijn
nog enkele keren terug geweest om wat spul
len op te halen; daarna is nooit meer van hen
gehoord. Iedereen kent het erop rijmende
vervolg: 'Het keteltje staat op het kolenfor-
nuis de hele familie is uit en het fluit en
het fluit en het fluit: tüüüüt.' Dat was het eer
ste sein voor de revolutie: fluiten, tot ieder
een er dol van wordt, en dat op dat bolwerk
van eeuwen behoudzucht, het kolenfomuis.
De macht is'aan de keteltjes, die zich van alle
gevestigde waarden, en daaronder vooral de
ze: een keteltje hoort te zwijgen, niets zullen
aantrekken."
Kees Fens concludeert dat Annie Schmidt
een 'Holland zonder hekken' heeft gecreëerd,
en „ook de taal van meneer en mevrouw is
nu dood. Er wordt geschreven in een zo le
vend Nederlands dat de lezer nauwelijks
doorheeft hoe knap het is, hoe fantasierijk,
hoe superieur gewoon, een taal die al zijn
kunstmatigheid kwijt is, zijn deftige uitspraak
ook, want alle schoolmeesters staan op het
plein."
ONMIDDELLIJK SUCCES
De indruk bestaat wel eens dat Annie
Schmidt als dichteres pas de laatste jaren
echt in the picture is gekomen. Ten onrechte,
zegt Reinold Kuipers: „De boeken van Annie
Schmidt waren allemaal onmiddellijk een
succes. Wel is dè nadruk in de loop van de
tijd verschoven van humoristische poëzie
naar cabaret- en musicalteksten en kinder
boeken."
De samenwerking tussen uitgever en schrijf
ster is altijd heel intensief geweest, en resul
teerde in een warme vriendschap. Aanvanke
lijk alleen met Kuipers, later ook met Tine
van Buul. Zij zegt: „Ik kende Annie aJ wel van
de Impressies, die in de jaren vijftig bij Quer
ido uitkwamen."
„Tot mijn ergernis," bromt haar man en
vroegere concurrent er met zware stem tus
sendoor.
„Ja," zegt zij peinzend, „hoe dat nou eigenlijk
kwam?"
„Dat kwam door Wim Hora Adema," vult hij
Het samenstellen van de verzamelbundels
'Tot hier toe', 'Ziezo' en een selectie uit de
'Impressies' zijn klussen geweest die maan
den en maanden hebben geduurd Dat kwam
door de grote hoeveelheid materiaal en door
dat Annie Schmidt sinds een jaar of zes erg
slecht ziet.
Reinold Kuipers: „Wij hebben alles voorgele
zen, bij haar thuis, en in discussie met Annie
gekozen wat erin moest komen."
Tine: „Dat waren heel gezellige zittingen."
Haar man: „Waarbij we soms ook wel voor
een versje hebben gevochten. Kijk. een
schrijver ontwikkelt zich en vindt dan zijn of
haar oude werk achterhaald. Dat is heel goed
te begrijpen."
Tine: „Maar als we zeiden: dat moet erin, dan
zei ze meestal, nou vooruit. Uit de Impressies
hebben we met opzet de autobiografische
stukjes bewaard. Annie schrijft nu in Het Pa
riMil 600 nMÉ "Wat ik nog weet', niet herin
neringen. Dat groeit dus ook uit lot een
nieuw boek."
Kuipers: „Die rubriek houdt ze heel goed vol,
het staat er iedere week in. Ook toen ze on
Reinold Kuipers en Tine van Buul, als uitgeversechtpaar van het allereerste begin af betrokken geweest bij het werk van Annie Schmidt „Nederland
is een ander land geworden door Annie Schmidt. Ze heeft invloed gehad op de hele levenssfeer, op het taalgebruik." foro CfD
Annie M.G. Schmidt wordt maandag 80 jaar
langs een flinke griep had Annie heeft een
gew cldigc zelfdiscipline
Of de slechte ogen van de schrijfster invloed
hebben op de manier waarop ze nu schrijft,
kan het echtpaar niet zo één twee dne zeg
gen. Tine: „Het is natuurlijk moeilijk voor
haar om het geheel van de tekst te overzien,
doordat ze niet zo makkelijk haar werk kan
teruglezen."
Hij: „Maar ze vindt het wel vreselijk Vooral
ook omdat ze nu geen woordenIvoeken meer
kan raadplegen Wat ze nog wel doet. met
een heel sterke loep. is cryptogrammen op
lossen
Zij: „En aangezien jij daar ook dol op bent
Hij „Ja. maar dat is haar schuld. Zij zei ooit
tegen me dat moet je gaan doen Afgelopen
zondag belde ze me nog over een crypto
gram."
GEEN ARCHIVARIS
Om het oude werk van Annie Schmidt boven
water te krijgen, heeft Reinold Kuipen vele
jaargangen van Het Parool doorgenomen,
het archief van Wim Sonnevdd. en de in het
Theater Instituut berustende archieven van
Wim lbo. Tine: „Want Annie zelf was niet de
grootste archivaris."
Remold „Ze zegt altijd: ik kan alleen werken
in opdracht. Ze heeft een deadline nodig. Ze
schrijft nooit uit zichzelf Daarom bewaart ze
ook weinig, omdat ze denkt: dat is over. nu
het volgende weer
line „Dat vind ik ook juist zo leuk. dat ze
niet ieder snippertje Ixwaart en er nut
zorgvuldig mee omgaat. Sommige schrijvers
vinden hun eigen werk heilig."
Reinold Kuipers en Tine van Buul zijn on
langs een paar dagen met de schrijfster op
stap geweest, naar Brugge. En ze denken met
plezier terug aan de keer dat ze met Annie
Schmidt naar klissingen zijn geweest, toen
de kinderafdeling van de Openbare Biblio
theek haar naam kreeg Annie Schmidt was
van 1941 tot 1946 directncr van de Missingse
■bftodmfc
1 ine van Buul: „Toen we op weg naar Missin
gen door haar geboorteplaats kaprllr kwa
men. liepen we om het kerkplein heen Daar
kwamen we een vrouw tegen die Annie nog
van vroeger kende. Ze sprak haar aan met
us, want werd vrorgrr ihui. gr
noemd."
Reinold Kuipers vertelt dat Annie Schmidt
vroeger voor De Inktvis, het joumattatrnca
baret van Het Parool, ook wel muziek maak
te ,,/e tr.nl in.) op in De Inktvis n d«*ed d it
schitterend. Ze kan dat verdomd goed Zin
gen kan ze ook. Maar van De Inktvis bestaan
geen opnamen, afgezien van een paar platen
die Jeanne Roos ervan liet maken Band re
corders voor eigen gebruik bestonden toen
nog niet zo."
GROOT MOMENT
Zijn er nog boeken waaraan de uitgevers sp«
ciale hennnenngen bewaren, boeken die iets
bijzonders voor hen betekenen? Na enig p»e
keren, want het is duidelijk dat de twee juist
de veelzijdigheid, 'de v eelheid zoals Tine van
Buul het noemt, van Annie Schmidt bewon
deren. en dat alle boeken van de schrijfster
hen lief zijn, zegt Kuipers:
Pluk van de Petteflet. waardoor ze in 1971
bij ons kwam, bij Querido. is tot h wel een
groot moment geweest Kijk. toen ik in I960
van De Arbeiderspers naar Querido ging had
ik het standpunt dat de auteurs van de uiig*
verij waren, en niet van mij Ik liei mijn
schrijvers dus achter Maar Annie Schmidt
KM Bril -il NDÉ MO MONO riM M ook naar
Querido «rlde
Dat gebeurde dus pas tien jaar later, toen
Pluk door De Arbeiderspers om economische
redenen werd geweigerd Hel was te duur om
te produceren, met al die kleuren illustraties
van Fiep Westendorp Kuipers ..Dat we zo n
hoek in kleur konden maken, dat was des
tijds uniek. De beginopiage was 30.000 dal
was toen ongekend veel
Dat de totale oplagr van Pluk zou oplopen
tot thans zo n 350 000 rsrmplarrn was uitrr
aard iets dat niemand had kunnen voorzien
Pluk van de Petteflet. ovrr het jongetje met
het rode kraanwagentje, is misschien wel het
meest voorgelezen kinderboek van Neder
land De palat etende Stampertjes. mevrouw
Helderder, de meeuw Karri met de houten
poot. wie kent ze niet.
Er is goed nieuws voor alir voorlezers en an
dere Pluk liefhebbers Sinds een paar dagm
ligt in de winkels een splinternieuwe ediite
van het boek Deze twaalfde editie it grbon
den. en heeft een groter formaat dan de Pluk
uitgaven met slappe kaft De prachtige illu
straiies van l iep Westendorp zijn optueuw
gelithografeerd en daardoor frisser van kleur
\an 25 mei tot ZS au gut rut u in hei inter
kundig Museum. Prinses Irmepad 10 in Den
Haag. om expositie oier Annie M C Sehmtdt
te zien onder de titel Altijd acht geblete»
tpen di Vm za 10-17 uur. zo 1117 uur
Het Schrijnen Prrntmbnei. 'Altijd acht gr
bleien (her de kinderliteratuur i«jn Annie
M.G. Schmidt niet illustraties en fntn s. u uit
grgnen bij (Juendo, 160 pagprijs fl. 34.90.
tnmr M.G Sihnudt. rink tan de Petieflei ll
lustrntirs hep Watrndoqi llltg (juerUio
twaalfde druk. gebonden, prijs fl 29 'Hl
Annie M.G. Schmidt de schrijfster die alle schoolmeesters het plein op stuurde
