Feiten
'Us Mem' Wiegel is
nog steeds een mythe
Indiase hindoe-partij speelt in op haat tegen moslims
RAU1V GflNDff"
RAJESH
Zaterdag 18 mei 1991 Redacör- 023-150225 JAN1NE BOSMA Al TAN ERDOGAN RONALD FRJSART 1 ONNO HAVERMANS RATRKX VAN DENHURK HANSJACOBS MARGOT KLOMPAUUCER FAN RREENEN SJAAK SMAKAUN Vertap LUUTJE MEMANTEVERORIfT
DE VERKIEZINGEN IN
India zijn verspreid over
drie dagen om veilig
heidstroepen de gelegen
heid te geven zich te ver
plaatsen en overal de rust
EN MENINGEN tebewaren
De '(ioeroe van Giekerk' heeft weer gesproken. Hans
Wiegel hoefde deze week op de televisie maar één keer
op zijn terugkeer te zinspelen om heel de WD, met in
haar kielzog de halve Haagse politiek, op stelten te zet
ten. De schaduw van de oud-partijleider reikt vanuit
I riesland blijkbaar nog altijd tot diep in het Binnenhof.
'Ds Mem' is nog steeds een mythe.
Wat is de magie van Wiegel? En
waarop is zijn roem gebaseerd?
Natuurlijk speelt charisma een
grote rol. Hij is mediageniek en
zegt volgens velen waar het op
staat. Anderen noemen dat po
pulisme. Zijn licht arrogante en
quasi-nonchalante houding
suggereert zelfver
zekerdheid. Hij is
een toonbeeld van
'het goede leven';
weldoorvoed, si
gaartje en vrijwel
altijd breed glim
lachend. Een dui
delijk succesnum
Wiegel had die
'brille' van het be
gin af aan. net als
de gave zichzelf in
de kijker te spelen.
Al in zijn tweede
jaar als kamerlid
Wiegel maakte
zijn entree in 1967
als 25-jarige pu
bliceerde hij een
kritisch boekwerk
je over de parle
mentaire demo
cratie. I let werd
onthaald op licht
meewarig com
mentaar. 'jonge
heer Wiegel' werd
aangeraden iets
verder te kijken
dan zijn neus lang
Het deerde hem
niet. In juli 1971 werd hij de
jongste fractievoorzitter ooit.
Wiegel had grootse plannen
met de partij. Van een liberale
kiesvereniging' moest de WD
uitgroeien tot ,,een volkspartij
die aan alle bevolkingsgroepen
gelijke kansen wil geven." En
met een later verdwenen be
scheidenheid: „Ik heb nauwe
lijks politieke ervaring. U zult
me bij het debat over de rege
ringsverklaring stellig sidderend
van de zenuwen het spreekge
stoelte zien bestijgen."
De bibbers waren er snel af.
Wiegels ster steeg snel na de val
van het kabinet Biesheuvel in
1972. In de verkiezingscampag
ne die volgde, viel vooral zijn
harde taal op. „Hoe meer inter
rupties ik krijg, hoe beter het
gaat", verklaarde hij zelf. Te
genstanders noemden zijn op
treden 'studentikoze debatteer-
kunst' en 'holle retoriek'.
De 'jonge hond' ging frontaal in
de aanval. Hij noemde Den Uyl
„volkomen ongeschikt als pre
mier, vanwege zijn totale on
derwerping aan de vakbonden."
Het was ae polariserende stijl
winst van zes. Een formatiepo
ging tussen PvdA en CDA mis
lukte. CDA-leider Van Agt ging
met de liberalen in zee. Wiegel,
toen 36, werd minister van bin
nenlandse zaken en de jongste
vice-premier ooit. Hij liet zich
er vaak en graag op voorstaan
dat de liberalen het „puin van
de socialisten ruimden" en
„een eind maakten aan het pot
verteren". Later bleek dat de
werkloosheid onder het eerste
kabinet Van Agt explosief steeg.
Het financieringstekort verdub
belde en de collectieve uitgaven
daalden veel minder sterk dan
beoogd.
Wiegels macht in de partij bleef
desondanks ongebroken. Zo ne
geerde hij in 1980 zonder de ka-
was." Leeuwarden lag echter
niet zó ver van Den Haag. Wie
gel bleef zich met de landelijke
politiek bemoeien. Dat was niet
meteen nodig: zijn opvolger Ed
Nijpels stuwde de WD in eerste
instantie op naar 36 zetels. De
jonge belofte wist dit succes
niet lang vast te houden. De
WD regeerde weliswaar, maar
Nijpels moest door een reeks af
faires binnen de partij keer op
keer in het stof bijten.
De WD-aanhang blikte steeds
vaker begerig noordwaarts. Een
heuse terugkeer van het 'Friese
Orakel' kwam in 1986 voor het
eerst ter sprake. Minister van
binnenlandse zaken Koos Riet
kerk overleed plotseling. Wiegel
werd gevraagd hem tijdelijk te
vervangen.
Friesland stond
op z'n kop: „Als
hij gaat, kan hij
meteen hele
maal wegblij
ven", vonden
Provinciale Sta
ten. Hij bleef.
Dat weerhield
Wiegel er niet
van om mede
het beleid van
de liberalen te
bepalen. Bij het
40-jarig bestaan
van de partij in
1988 liet hij zijn
partijgenoten in
nauwelijks der
tig minuten we
ten waar het in
de Haagse poli
tiek om draait.
En passant le
verde hij de
contouren voor
die hij als oppositieleider tij
dens de regeerperiode van het
kabinet Den Uyl (1973-1977)
zou blijven hanteren: liberalis
me contra socialisme. Hii ver
weet Den Uyl „brokkenpiloten-
politiek" en een „onafzienbare
reeks blunders, goedkope stunts
en verkeerde beslissingen".
De WD voer er wel bij. Na de
val van Den Uyl volgde nog een
niets en niemand ontziende
campagne onder Wiegels lei
ding. De socialisten hadden
geen beleid, maar deden aan
„leuterbroekerij". Actievoerders
die een rode verfbom tegen de
deur van ziin huis gooiden, wa
ren „liederlijk" en „linkse fas
cisten". De verkiezingen lever
den de WD 28 zetels op, een
merfractie te raadplegen een
voorstel van de partijtop om uit
onvrede over de resulaten met
het CDA te breken. Hij had aan
een kwartier bedenktijd genoeg:
Nee. Het kabinet zat de rit uit.
Het kostte de WD bij de verkie
zingen van 1981 twee zetels.
Het CDA zocht de PvdA en D66
op voor een tweede kabinet Van
Agt. Wiegel wedde toen al op
een ander paard. In mei 1982
werd hij commissaris van de
koningin in Friesland. Later zou
hij zeggen dat het plotselinge
overlijden van zijn vrouw in
1980 een rol speelde bij zijn be
slissing Den Haag te verlaten.
„Ik ben het betrekkelijke van
een carrière daardoor nog meer
gaan inzien dan al het geval
kiezingspro-
gramma: „Paar-
demiddelen uit
de politieke
apotheek moe
ten niet worden
geschuwd. Beter twee crimine
len in één cel dan één op vrije
voeten", doceerde hij als van
ouds. Deze 'kanttekening van
de provincie', zoals Wiegel zelf
zei, werd een hard WD-pro-
grammapunt over het cellente
kort.
Toch wimpelde de 'Grote Ijs
meester' elk verzoek af om aan
het hoofd van de partij terug te
keren. Friesland kon minstens
tien jaar op hem rekenen. De in
zijn ogen te progressieve Joris
Voorhoeve die Nijpels in
1986 opvolgde kon zijn goed
keuring echter niet wegdragen.
Tijdens de verkiezingscampag
ne van 1989 stak hij weliswaar
de loftrompet over de fractie
voorzitter, maar na diens aftre
den in mei 1990 liet Wiegel de
'sociale liberaal' vallen. „Hij
heeft het meest wijze besluit ge
nomen. Dit is beter voor de
WD en beter voor Joris Voor
hoeve."
Nóg beter voor de partij was
volgens Wiegel opvolger Frits
Bolkestein. afkomstig uit zijn ei
gen conservatieve partijvleugel.
„Bolkestein heeft guts. Ik denk
dat hij de WD herstel gaat
brengen. Ik heb hem gezegd dat
het goed is dat hij geen tussen
paus wil zijn. Als Bolkestein
straks de ambitie heeft lijsttrek
ker te worden, zal hij het ook
zeker worden", zei Wiegel bij
het aantreden van de nieuwe
fractievoorzitter.
Bolkestein is ook weg van Wie
gel, bleek deze week. Hij wordt
daardoor waarschijnlijk nooit
meer lijsttrekker. Niet alleen zei
de huidige fractievoorzitter
woensdag „andere ambities dan
de politiek" te hebben, ook zou
hij „zijn vrind Hans" bij terug
keer enthousiast omarmen. Hij
zette zichzelf daarmee alvast
buitenspel.
Heeft hij dan toch niet de guts
die de 'Goeroe van Giekerk'
hem toedichtte? Een hoe zit het
met de moed van Wiegel zelf?
Nog steeds houdt hij aJle deu
ren op een kier. Een succesvolle
terugkeer is immers niet verze
kerd. De vergelijking is banaal,
maar snijdt hout: Wiegel vertrok
net als tennisser Bjöm Borg op
het hoogtepunt van zijn carriè
re. Hoe het de laatste bij zijn co
me-back verging is bekend. Van
een mythe werd hij een lacher
tje. Het tennis bleek te sterk ver
anderd.
Datzelfde kan voor de politiek
gelden. De tijd van de polarisa
tie. Wiegels sterke troef in het
verleden, is voorbij. Schoppen
tegen heilige socialistische huis
jes is er niet meer bij. De PvdA
heeft ze één voor één verlaten
en is grotendeels naar het poli
tieke midden gekropen. Wiegel
loopt het gevaar uit de mode te
zijn.
Hij is er de man niet naar om
als een grijze muis politiek te
bedrijven, laat staan in de op
positiebankjes te verkommeren.
Hij zegt het niet letterlijk, maar
het is óf het regeringspluche öf
niets. Alhoewel: vorig jaar ver
geleek Wiegel zichzelf met zijn
illustere voorganger Oud, die
ongeveer dezelfde carrière
maakte. „Na de oorlog kwam
hij terug in het parlement. Hij
bleef daar tot hij 75 was. Als ik
mijn tegenstanders nou dat
schrikbeeld eens voor ogen kan
houden."
letterlijk in beeld door een pelgrimstocht te houden
in een tot middeleeuwse hindoeïstische strijdwagen
omgebouwde Toyota. Hij legde daarmee een af
stand af van 9650 kilometer op weg naar Ayodhya,
waar volgens overlevering de hindoeïstische god
Ram werd geboren. Het bedevaartsoord Ayodhya,
480 kilometer ten oosten van New Delhi, wordt be
heerst door een reusachtige. 300 jaar oude moskee.
Advani eist dat die wordt gesloopt om plaats te ma
ken voor een hindoeïstische tempel.
De Ayodhya-pelgrimage luidde drie maanden van
rellen in, waarbij in het noorden van India meer
dan 300 mensen om het leven kwamen. De gemoe
deren zijn inmiddels tot bedaren gekomen, maar de
tempelkwestie blijft een van de belangrijkste kwes
ties bij de verkiezingen. Ayodhya is het symbool ge
worden van wat de BJP hindoeïstisch nationalisme
noemt, maar dat door anderen als hindoeïstisch
chauvinisme wordt omschreven.
De grootste kracht van de BJP is dat zij inspeelt op
de religieuze sentimenten van miljoenen mensen
die in armoede leven. De partij weet ook gebruik te
maken van de toegenomen kritiek op de Congres-
partij. die India in totaal al 43 jaar heeft geregeerd,
maar na de verkiezingen van 1989 in de oppositie
moest.
Na de verkiezingen van 1989 werd India elf maan
den lang geregeerd door de Janata Dal Partij van
premier V.P. Singh. Diens regering kwam echter ten
val doordat de BJP er vanwege de Ayodhya-tempel-
kwestie haar steun aan onttrok.
Singh werd als premier opgevolgd door Chandra
Shekhar, de leider van een afsplitsing van de lanata
Dal Partii. Shekhar zag zich al na vier maanden ge
noodzaakt af te treden en nieuwe verkiezingen uit
te schrijven.
Een olifant en een fietser passeren een verkiezingsleus op de muur van een gebouw in New Dehli In dit geval gaat het c
een steunbetuiging aan Rajiv Gandhi van de Congres-partij en Rajesh Khanna. een kandidaat van dezelfde partij die erg
populair Is als filmster. FOTO
CORRESPONDENT AP
Of de partij nu wint of verliest, zeker is dat bij de In
diase verkiezingen van 20,23 en 26 mei de meeste
aandacht uitgaat naar de hindoeïstische Bharatiya
lanata Partij (BJP). De Congrespartij van ex-premier
Rajiv Gandhi zal zeer waarschijnlijk weer als groot
ste partij uit de bus komen, maar moet een geduch
te concurrent naast zich dulden.
Waarnemers zijn verrast door de groeiende popula
riteit van de BJP. De partij speelt in op hindoeïstisch
nationalisme en blijkt daarmee veel weerklank te
vinden onder de hindoeïstische meerderheid van
de Indiase bevolking. Daarmee lijkt te worden ge
broken met de traditie dat de meeste grote partijen
in India boven de religieuze, etnische en kastever-
schillen in de Indiase maatschappij proberen te
staan.
Bij de verkiezingen van 1989 klom de BJP van 2
naar 86 zetels in het 543 leden tellende parlement.
Dat kwam mede door een lijstverbinding met de
Janata Dal-partij. Dit keer moet de BJP het zonder
die steun zien te rooien en de centrale vraag bij de
ze verkiezingen is of de partij een e\en goed resiil
taat kan neerzetten. Verwacht wordt dat de partij
winst kan boeken, maar niet voldoende zetels zal
behalen om de regering te kunnen vormen.
Ongeveer 520 miljoen van de 844 miljoen Indiërs
mogen de komende dagen naar de stembus voor
verkiezingen die met geweld zijn omgeven. Tot nu
toe kwamen meer dan 80 mensen bij gewelddadig
heden tijdens de verkiezingscampagne om het le
ven. De stemming is bewust over drie dagen ver
spreid om veiligheidstroepen de gelegenheid te ge
ven zich te verplaatsen en overal op volle sterkte de
rust te bewaren. In de deelstaten Punjab en Assam
zijn de verkiezingen uitgesteld en in Kashmir afge
last, vanwege opstanden van gewapende separatis-
De lijsttrekker van de BJP, Lal Krishna Advani, staat
bekend als een man van de harde lijn. Hij heeft eèn
gevoelige snaar geraakt onder de hindoeïstische
meerderheid, die 80 procent van de Indiase bevol
king uitmaakt. Hij heeft hun het gevoel gegeven dat
India van hen is, dat de Indiase nationale identiteit
hindoeïstisch is en dat de minderheden, vooral de
islamitische bevolkingsgroep, geen recht hebben op
een voorkeursbehandeling.
„Indiërs hebben nooit een sterk nationaal bewust
zijn gehad. Maar de BJP heeft de hindoeïstische
meerderheid een identiteit gegeven aldus Dhiren-
dra Sharma, docent aan de Jawaharlal Nehru uni
versiteit in New Delhi. India kent diepe scheidslij
nen door verschillen in taal. het kastenstelsel en
culturele en religieuze verschillen.
Het hindoeïstisch nationalisme heeft tot nu toe in
het post-koloniale India nooit veel voet aan de
grond gekregen. Het raakte in 1948 in diskrediet na
dat Mahadma Gandhi, prediker van geweldloos
heid, door een militante hindoe was vermoord.
Jawaharlal Nehru, de eerste Indiase premier van het
onafhankelijke India en stichter van de Congrespar
tij, probeerde India tot een seculiere staat te maken
en koos bescherming van minderheden als een van
zijn belangrijkste principes. Bepalingen daarover
werden in de grondwet vastgelegd.
De BIP is er vooral in geslaagd de gevoelens tegen
de moslims te mobiliseren. De moslims vormen
met twaalf procent de grootste minderheid. Waar
nemers zijn bang dat daarmee de lont in een kruit
vat is gestoken. Het kan tot „bloedige botsingen"
komen, aldus Sharma.
BIP-leider Advani reed zich eind vorig jaar vrijwel
