Feiten
Het Friese orakel
is terug
Tijd voor historisch gebaar Israël
Cuba na achttien
jaar uit Afrika
Joegoslavië
Donderdag 16 mei 1991
tod*»* 032-190225 JANINF BOSMA ALTAN ERDOCAN RONALD FRiSART 'dw' ONNO HA VERMANS PATRICK V
Vormgeving RUUD BLOKHUIZEN
BAKER GEEFT DE moed
niet op, maar de vooruit
zichten voor een vredes
conferentie zijn niet be
moedigend.
EN MENINGEN
WIM STEVENHAGEN
Wiegel op de pu
blieke tribune van
de Tweede Kamer,
bij de presentatie
van de regerings
verklaring van het
huidige kabinet.
FOTONFP
-PC 6Z6L TüSfeN TIN66 HOOISCHELVEN PlE N)£T KlEltM l<QM
COMMENTAAR
media, is er meer aan de hand
dan alleen maar speculaties.
Dat werd bovendien bevestigd
door de officiële verklaring van
Bolkestein. „Wij verwelkomen
de kandidatuur van de heer
Wiegel voor het lijsttrekker
schap van de WD", zo luidde
de eerste reactie. l>ater zwakte
Bolkestein dat wel weer af, maar
weer iets later meldde de
woordvoerder van de WD-frac-
tie dat er daar wel degelijk
wordt uitgegeaan van een kan
didatuur van Wiegel voor een
hoge politieke functie.
Een terugkeer van Wiegel naar
Den Haag zou het politieke
krachtenveld danig kunnen ver
anderen. Zoals gezegd zal in
eerste instantie het CDA een ge
voelige klap krijgen. Lubbers is
waarschijnlijk geen lijsttrekker
meer bij de volgende verkiezin
gen en dus zal Brinkman het te
gen Wiegel moeten opnemen.
Wiegel moet in staat zijn de
WD weer boven de dertig zetels
uit te tillen.
D66 daarentegen hoeft weinig
te vrezen van de WD. Uit on
derzoek blijkt dat er heel weinig
Kroatië beschuldigde Servië de
laatste weken van het uitlokken
van onlusten, waardoor het le
ger moest worden aangemoe
digd tot ingrijpen. In zo n situa
tie zou de presidentsverkiezing
niet kunnen plaatsvinden. Het
opzetje mislukte omdat het le
ger het hoofd koel hield, al
meende de rqinister van defen
sie dat de gevreesde burgeroor
log reeds was uitgebroken.
Die strijd lijkt nu weer een stap
dichterbij gekomen. Mesic
voorspelt een oorlog nu Kroatië
direct uit de federatie wil stap
pen. hetgeen de Servische min
derheid in de deelrepubliek niet
zal accepteren. Slovenië gaat
vanaf volgende maand haar ei
gen weg als Joegoslavië voor die
tijd niet is omgevormd tot 'con
federatie van zelfstandige sta
ten'. Bosnië-Herzegowina en
Macedonië hebben nog geen
tijdschema opgesteld, maar zul
len zeker volgen.
Het is onwaarschijnlijk dat de
boedelscheiding zonder bloed
vergieten kan geschieden. Het
verleden zorgt voor een onover
brugbare kloof tussen Kroaten
en Serviërs. Beide volkeren zijn
met name de massamoorden
en bittere onderlinge strijd uit
de Tweede Wereldoorlog niet
vergeten. Het nationalistische
vuurtje is de laatste maanden
extra aangewakkerd door de
Servische president Milosevic
en zijn Kroatische collega Tudj-
man.
Van hen valt geen wijsheid te
verwachten, waardoor voor het
leger de verleiding om de macht
alsnog te grijpen erg groot
wordt. Maar het eveneens langs
etnische lijnen verdeelde leger
kan het land niet redden. Oos
tenrijk heeft Europese bemid
deling voorgesteld. Dat lijkt in
derdaad de enige mogelijkheid
om oorlog te voorkomen. West-
Europa, dat bij de problemen in
Kuwayt en in het Midden-Oos
ten haantje de voorste wil zijn,
heeft de afgelopen maanden
verbluffend passief toegekeken
terwijl het in het de Balkan
steeds meer gist en borrelt. Het
is tijd voor actie want de Joego-
slaven komen er zelf niet meer
uit.
lien enkele reis voor Hans Wiegel van I>eeuwarden naar
Den Haag. Het is voor velen een complete nachtmerrie,
maar de achterban van de WD zou de loper uitleggen.
Eindelijk zou er weer eens een echt krachtige leider op
staan. die het liberale gedachtengoed weer in de vaart
der volkeren zou kunnen opstoten.
een enorme populariteit bij het
Nederlandse volk.
De vraag, die ook na een giste
ren inderhaast door Frits Bolke
stein belegde persconferentie,
nog niet is beantwoord: Komt
Wiegel nu terug naar Den Haag
of niet? Wiegel is er een meester
in die vraag onbeantwoord te
laten, maar met een duidelijke
suggestie dat het niet uitgeslo
ten is. In de tien voorbije jaren
heeft hij op gezette tijden de
deur naar Den Haag op een
klein kiertje laten staan.
Het verschil tussen die uitspra
ken en het televisie-interview
van afgelopen weekeinde ligt
dan ook vooral in de grootte
van de kier en het rammelen
van de deur in haar hangsels.
Het is overduidelijk dat hij nu
iets enthousiaster reageerde op
de onvermijdelijke vraag dan in
het verleden. En het is ook over
duidelijk dat Wiegels Friese pe
riode bijna voorbij is.
Welkom
Gezien de serieuze reactie van
Bototrin op de berichten in de
kiezersuitwisseling is tussen
D66 en de WD. D66 haalt zijn
aanhang vooral bij de PvdA
weg. Wim Kok moet niet in
staat worden geacht zich tegen
het verbale geweld van Hans
Wiegel te weren. Dót zou kun
nen leiden tot een politiek
krachtenveld, waarin het CDA
de grootste partij blijft, direct
gevolgd door de drie ongeveer
even grote fracties van WD,
PvdA en D66.
Frits Bolkestein heeft tenslotte
een ernstige politieke fout ge
maakt door nu al aan te kondi
gen dat hij zich zal terugtrekken
als Wiegel lijsttrekker wil wor
den van de WD. Politieke kop
stukken die aankondigen te zul
len vertrekken, verliezen on
middellijk veel van hun invloed.
Mocht Wiegel alsnog besluiten
niet te willen terugkeren in de
landspolitiek, dan zal de WD
toch nog moeten omzien naar
een andere leider. Geen enkele
partij kan de verkiezingen in
met een lijsttrekker die ook in
zijn eigen ogen tweede keus is.
Joegoslavië heeft gekozen voor
de chaos. De weigering van Ser
vië, Montenegro en de Servi
sche provincies Vojvodina en
Kosovo om de Kroaat Mesic tot
Cresident te kiezen, heeft het
ind in een constitutionele cri
sis gestort. Sinds middernacht,
toen Mesic de taken van de Ser
viër Jovic had moeten overne
men, zit Joegoslavië zonder
staatshoofd en opperbevelheb
ber van het leger.
Vier deelrepublieken, met Kroa
tië en Slovenië voorop, sturen
aan op een andere staatsvorm
voor de Balkanstaat. De als
pragmatisch bekend staande
Mesic voorspelde dan ook dat
hij wel eens de 'laatste presi
dent van Joegoslavië' zou kun
nen worden. Dat was voor Ser
vië en op de achtergrond het
federale leger voldoende
aanleiding om zijn verkiezing te
blokkeren. Servië en het leger
verliezen aan macht en invloed
bij het uitkleden van de huidige
federatie en zijn daar dus tegen.
De geruchten en speculaties
doen in Den I laag weer volop
de ronde, nu de Friese (Commis
saris van de Koningin zijn mo
gelijk komende vertrek uit
1 .eeuwarden heeft aangekon
digd i ent wis ei sen televisie-
interview, afgelopen zondag,
dat de harten van vele politici
sneller deed kloppen. Vervol
gens deed het daghlad Het Pa
rool er gisteren nog een schepje
bovenop door te berichten over
een afspraak tussen de huidige
en voormalige leider van de
WD, Botateln en Wiegel
En het waren niet alleen WD-
harten die op hol sloegen. Ook
bij het CDA en de PvdA waren
enige ritme-stoornissen te be
speuren. Dat is niet verwonder
lijk. Het CDA heeft in de afgelo
pen jaren, door de volstrekte
chaos binnen de WD, een groot
aantal kiezers bij de liberalen
kunnen weghalen. Kiezers die
vermoedelijk voor een groot
deel in de liberale moeder
schoot zouden terugkeren, als
Wiegel het roer weer in handen
Polarisatie
Maar ook de PvdA kan er niet
gerust op zijn dat de ouderwet
se polarisatie, die met de komst
van Wiegel ongetwijfeld haar
rentree in de politiek zal maken,
gunstig voor haar zal uitwerken.
De Friese liberaal staat erom
bekend de zaken bij hun naam
te noemen. En gezien de laatste
enquêtes geniet hij nog steeds
LUPIN «HANS JACOBS
Als een onvermoeibare brand
weerman blijft de Amerikaanse
minister van buitenlandse za
ken Baker proheren om de
overal in het Midden-Oosten
opvlammende verzetshaardjes
tegen zijn vredesplan te blus
sen Baker bezoekt voor de sier
de keer in korte tijd de hoofd
rolspelers in het conflict. Hij wil
liefst volgende maand nog een
vredesconferentie beleggen
Na de Golfoorlog had Baker de
verwachting dat Israël en de
Arabische huurlanden plooi
baar zouden zijn. Althans dat ze
ontvankelijk zouden zijn voor
nieuwe Initiatieven. Dat valt
aardig tegen. Baker geeft de
moed niet op, maar de vooruit
zichten zijn niet bemoedigend.
I )aar heeft de steun van zijn
Sovjet collega Bessmcrtnych,
die in het voetspoor van Baker
het Midden-Oosten doorkruist,
niets aan veranderd
De grootste dwarsliggers zijn Is
raël en Syrië, en in mindere ma
te Saudi Arabië. l erwijl de Pa-
lestiinen, Jordanië en Egypte
hebben beloold aan tafel aan te
huh 'Ti. sirii het mo Bikte
inoütenm
Saudi Arabië wil eigenlijk niet
bij het proces worden betrok
ken. IX* machthebbers in
Riyadh geven tot woede van de
Amerikanen de voorkeur aan
een plaats in de coulissen.
Stank voor dank. is de reactie in
Washington, dat nog bezig is de
500.000 man troepen lenig te
trekken die het woestijn en
oliekoninkrijk met in/et van ei
gen leven hebben venhiiigd.
Inmiddels zijn de Saudi s iets
bijgetrokken. Ze willen samen
met de andere Golfstaten nu
wel als waarnemer aan een vre
desconferentie deelnemen.
Israël vindt dat maar niets.
Geen waarnemers, maar deel
nemers hebben we nodig, luidt
het terechte commentaar in Je
ruzalem. Israël heeft zich steeds
op het standpunt gesteld dat er
met de Arabieren direct zaken
moeten worden gedaan. Sinds
het historische bezoek van de
Egyptische president Sadat aan
lenizalem in 1978 wordt reik
halzend uitgekeken naar de
komst van de volgende Arabi
sche leider die bereid is Israël te
erkennen. Dan pas is leruzalem
bereid tot een serieus gesprek.
Niet eerder.
Het plan van Baker roept daar
om ook maar weinigenthou-
M.ismr op Mi IS bang om ti|
dens zo n conferentie in het
nauw te worden gedwongen
wanneer de Arabische landen
als blok optreden, en de Sov
jetunie en Amerika concessies
proberen af te dwingen. Een ce
remoniële openingszitting kan
er nog mee door desnoods
mm ten wimnm van de Vei
enigde Naties en van de EG
maar daarna moet het échte
onderhandelen en fietit comité
verder gaan. Aan het wispelturi
ge en met meerdere tongen
sprekende Europa heeft Israël
erder geen boodschap. I5e VN
hebben, sinds er de zionisme is
racisme resolutie werd aange
nomen. geen enkel krediet in
Jeruzalem.
Tactisch
Syrië wenst juist een sterke rol
voor de VTV President Assad wil
om binnenlands politieke rede
nen de Amerikanen zoveel mo
gelijk bulten de deur houden
Zijn steun voor de geallieerden
was in de (ïolfoorlog vooral een
tactische zet.
Vijand en rivaal Irak werd aan
'Eerst de slager (Saddam Hussein), toen de bakker (James Baker), ga
naar huis lastpak'. De mening van deze Israëliërs over de plannen van
minister Baker voor een vredesconferentie in het Midden-Oosten is dui
delijk. FOTO Afp•SVaMMCR11RANP
gepakt, het was handig om daar dank daarvoor van het imago
vanuit de tweede rij in een als terroristenland verlost te
leunstoel bij toe te kijken en als worden. Ondertussen kon Assad
dan ook even zijn gang gaan in
buurland Libanon. Dat werd
zonder de retoriek die Saddam
Hussein gebruikte voor de be
zetting van Kuwayt, even effec
tief ingelijfd. Met stilzwijgende
instemming van Washington.
Assad wil bovendien pas aan
schuiven als Israël bij voorbaat
toezegt de geannexeerde Golan-
hoogten terug te geven. De Go
lan werd in 1967 tijdens de Zes
daagse oorlog door Israël ver
overd nadat de Syriërs vanaf de
strategische hoogten jarenlang
de joodse nederzettingen langs
de lordaan hadden bestookt.
Assad weet dat de Israëlische
regering zo n toezegging vooraf
nooit kan doen.
Bessmertnych heeft Syrië tot
tweemaal toe niet op andere ge
dachten kunnen brengen. Zijn
voorganger Sjevemadze heeft al
voorgesteld landen die niet in-
st hikkehjk zijn met VN-sancties
daartoe te dwingen. Voor de
Sovjetunie ligt daar een schone
taak, al moet invloed van de
Sovjets in het rijk van Assad niet
worden overschat.
Koppig
Baker overweegt nu maar een
conferentie te beginnen zonder
Syrië, maar daarmee is succes
nog niet verzekerd. Israël is niet
minder koppig dan Syrië. Het
wil zeggenschap over de sa
menstelling van een Palestijnse
delegatie (als onderdeel van die
van Jordanië), geen rol voor de
VN en EG. geen voorwaarden
vooraf en slechts één zitting.
En om aan te geven dat er voor
die tijd geen duimbreed wordt
toegegeven, worden her en der
op de Westelijke Jordaanoever
weer nieuwe nederzettingen ge
sticht Op die manier houdt
premier Shamir zijn achterban
ook tevreden, want die vindt dat
praten alleen al te ver gaat. Ju-
dea en Samaria horen bij Eretz
Israel, het joodse stamland.
Daarin is geen ruimte voor een
Palestijnse staat, hoe die er ook
moet uitzien.
Shamir wil niet de geschiedenis
ingaan als de premier die land
heeft weggeven. Tegelijk geeft
zijn handelen aan dat hij niet
veel manoevreerruimte heeft.
Als hij toegeeflijk is, verliest hij
zijn regering. Al biedt het aan
bod van rivaal en oppositielei
der Peres hem in dat geval te
steunen (en aan een meerder
heid te helpen) mogelijkheden.
Baker kan de zwarte piet dus
net zo goed in Jeruzalem op ta
fel leggen, maar een vredescon
ferentie zonder Israël is niet mo
gelijk. Shamir beseft dat maar al
te goed. Hij mist echter de visie
en het leiderschap om net als
Sadat dertien jaar geleden een
dramatisch en historisch gebaar
te maken. Door te kiezen voor
vrede en een plaats voor de Pa-
lestijnen. Zo n erkenning niet
uit zwakte, maar vanuit de door
de Golfoorlog versterkte politie
ke positie van Israël kan de
noodzakelijke impuls geven aan
het vredesproces.
Eigenlijk hoeft Shamir niet
meer te doen dan de conferen
tie an sich te aanvaarden. En
geen vraagtekens zetten bij de
samenstelling van de Palestijnse
afvaardiging. Voorwaar geen Ie
vensbedreigende concessies Als
Jeruzalem daartoe niet bereid
is. rest Baker weinig anders dan
hetzelfde doel met andere mid
delen te bereiken. De miljar
denhulp van de Verenigde Sta
ten kan als hefboom dienen als
het gezonde verstand het laat
afweten. Het mag niet zo zijn
dat nu niets meer gebeurt.
LONDEN OBINAA ANYADIKE
IPS-CORRESPONDENT
Nadat in april het laatste batal
jon Cubaanse militairen Congo
verliet, zal per 1 juli ook Angola
de laatste 12.000 Cubaanse sol
daten zien verdwijnen. Dit bete
kent het einde van achttien jaar
gewapende aanwez.igheid van
Het Caribische eiland in Afrika.
De rol van de Cubaanse briga
des is uitgespeeld nu de econo
mie van het land barre tijden
doormaakt, de Koude Oorlog
voorbij is en het Afrikaans soci
alisme op de meeste plaatsen
plaats heeft gemaakt voor
„pragmatisme". Op het hoogte
punt van de Cubaanse militaire
inmenging aan het eind jaren
van de jaren zeventig, telden de
Cubaanse troepen in Afrika
liefst 50.000 man. gelegerd ver
van elkaar verwijderde landen
als Etiopië, Angola en Guinee-
Bissau.
De steun van Cuba aan de Afri
kaanse geestverwanten begon
in het begin van de jaren '60.
vlak na de revolutie tenslotte
„vloeit er Afrikaans bloed door
onze aderen", aldus president
Fidel Castro. Voor de beide su
permachten had Afrika in die
dagen weinig prioriteit; Cuba
sprong in het gat. Begonnen als
humanitaire en technische bij
stand. nam de hulp in 1963 voor
het eerst een militair karakter
aan. toen het land Algerije
steunde in een grensoorlog met
Marokko,
Nergens is de Cubaanse aanwe
zigheid van beslissender bete
kenis geweest dan in Angola. In
november 1975, kort na het
abrupte vertrek van de Portuge
zen. werden 20.000 militairen
overgevlogen om steun te bie
den aan de in het nauw geraak
te communistische MPLA, een
van de drie bevrijdingsbewegin
gen die de macht van de Portu
gezen wilden overnemen. Met
Cubaanse hulp slaagde de
MPLA erin de door de VS ge
steunde coalitie van Unita en
het Nationaal Bevrijdingsfront
van Angola (FNLA), gewapen
derhand bijgestaan door Zuid-
Afrika. naar het zuiden van het
land terug te slaan.
Tot 1989 hield Zuid-Afrika een
strook in het zuiden van Angola
bezet. Pretoria en Washington
hielden vol dat de Zuidafrika
nen pas konden vertrekken als
de Cubanen naar huis waren.
Maar voor de M PI A-regering
vormden die juist de enige ga
rantie tegen verdere destabilisa
tie door Zuid-Afrika. Het was de
Cubaanse militaire overwinning
bij Cuito Cuavanale die Pretoria
ervan overtuigde dat de prijs
voor voortgaande betrokken
heid te hoog was. Uiteindelijk
resulteerde dit in de positieve
ontwikkelingen van de laatste
paar jaar.
De verwoesting die het po
tentieel zeer rijke Angola
door de oorlog heeft ondergaan
is gigantisch. De materiele
schade wordt op 33 miljard gul
den geschat. Daarnaast z.ijn er
honderdduizenden doden ge
vallen en kent het land het
hoogste aantal geamputeerden
van de wereld. Het vertrek van
de Cubanen brengt nieuwe pro
blemen met zich mee. aange
zien samen met de militairen
ook enkele duizenden leer
krachten. artsen en andere vak
lieden zullen terugkeren naar
hun vaderland.
