Binnenland
wtA\
'Geen land kan zonder spiegel'
'Politiek zet ten onrechte botte bijl in wao'
Nederlanders in Spanje boos
over uitblijven van kiesrecht
Opgaven ook voor Cito puzzel
S
Zaterdag 11 me» 1991
Radicbe: Q23-1S022S
t BOSMA ALT AN ERDOGAN RONALD FRISART tfW PATRICK VAN DEN HURK SJAAK
MA ROOT KLOMPMAKER Vownggywy MfTTK MEUERHCT
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Gemeenschappelijke Persdienst (GPD). Inter Press Service (IPS).
Vragenlijst TNO-psycholoog spoort dreigende arbeidsongeschiktheid op
CDA-fractieleider Brinkman
kan op zijn kop gaan staan,
maar het lukt hem nooit om
mensen die al jaren in de wao
zitten snel aan het werk te krij
gen. „Hoe langer de mensen in
de wao vertoeven, hoe moeilij
ker het voor hen wordt om te
rug te komen. Al willen ze dat
graag, de bazen zitten niet op
hen te wachten. De andere
kant is dat er wao'ers zijn die
vrede hebben met de situatie
waarin ze zich bevinden. Zeg
maar dat ze ermee hebben le
ren leven".
Psycholoog De Winter van het
Nederlands Instituut voor Rrae-
ventieve Gezondheidszorg TNO
in Leiden windt er geen doekjes
om: de politiek pakt het wao-
probleem aan het verkeerde
einde aan. Er moet veel meer
worden gezet op het voorko-
i dat
de
recht komen. De Winter heeft
een manier ontwikkeld waar
mee arbeidsongeschiktheid tij
dig kan worden opgespoord
met behulp van een vragenlijst.
Hij volgde jaren achtereen 4500
werknemers uit vier bedrijven
om vroege signalen van dreig
den arbeidsongeschiktheid op
het spoor te komen. Op basis
daarvan ontwikkelde hij de vra
genlijst.
Hoewel kritiek op de politiek
geen deel uitmaakt van zijn on
derzoek, schroomt hij niet om
er zijn mening over te verkondi
gen. De Winter „Het doel van
de wao-wetgeving was en is nog
altijd om werknemers, die in de
wao zitten weer aan het ar
beidsproces te laten meedoen.
De politiek heeft dat geen'mo-
ment waargemaakt. Anders wa
ren er nu niet «oveel wao'ers. Ik
vind dat de politici de wet eens
wat serieuzer moet hanteren.
Mijn onderzoek moet een aan
zet zijn om arbeidsongeschikt
heid tegen te gaan door op tijd
de
het
gaat te kijken".
De Winters vingertje gaat om
hoog. „De politiek moet de
hand in eigen boezem steken.
Met de botte bijl te keer gaan is
niet de juiste oplossing. Een wet
die bijna een kwart eeuw van
kracht, is kun je in drie maan
den niet optimaal laten werken.
Uitgesloten. De politiek heeft er
altijd met haar neus bovenop
gestaan en weinig actie onder
nomen. Nu moet er ineens in
zo n korte tijd orde op zaken
worden gesteld. Brinkman kan
dat rustig vergeten".
De TNO-onderzoeker is op
grond van zijn ervaringen tot de
conclusie gekomen dat arbeids
ongeschiktheid zich tot vijf jaar
tevoren aankondigt. Dan, zegt
hij, is er nog alle tijd mens en
werk aan elkaar aan te passen,
zodat arbeidsongeschiktheid
kan worden voorkomen. Hoe
wel de bestaande literatuur daar
anders over meldt, komt De
Winter tot de slotsom dal chefs
naar verhouding zeker zo vaak
arbeidsongeschikt worden als
mensen op de werkvloer.
Opvallend is eveneens dat
blijkens zijn onderzoek arbeids
ongeschiktheid bij werknemers
in de produktie minder voor
komt dan op andere afdelingen.
In het algemeen wordt er san
uitgegaan dat het verschijnsel
zien meer voordoet onder
handwerklieden
De TNO-psycholoog zet grote
vraagtekens achter de wijdver
breide veronderstelling dat al
leen lichamelijke slijtage leidt
tot arbeidsongeschiktheid. De
Winter stelt dat lichamelijk be
lasting een afwijking of aandoe
ning kan veroorzaken. „Ik denk
Psycholoog René Diekstra over opinie-onderzoek GPD-bladen:
-
i
'Stel dat er een duidelijk verband is tussen de woonomgeving en het aantal psychische klachten v
het is nuttiger die buurt anders in te richten'.
LEIDEN PETER DE VRIES
PETER VEENENDAAL
Geen Nederlander kijkt er meer
van op als hij telefonisch, schrif
telijk of persoonlijk wordt on
dervraagd over de meest uit
eenlopende zaken. Er gaat vrij
wel geen dag voorbij of de me
dia besteden aandacht aan de
uitkomst van één of andere en
quête.
ontwikkding. We maken als het
ware een grote spiegel en hou
den die de samenleving voor."
„Dat is een duidelijke vinger
wijzing naar de beleidsmakers,
maar ook naar de ondervraag
den. Eigenlijk zou iedere kran
telezer die meedoet een kopiet
je van zijn antwoorden moeten
bewaren. Als de landelijke resul
taten worden bekendgemaakt,
kan men dan zelf zien waar de
Op het eerste gezicht lijkt de omstandigheden of ervaringen
Veel mensen
zijn best
tevreden met
het bestuur
in Nederland
grote vragenlijst onder de ti
tel 'De Staat van het Land'
die deze krant volgende week
zaterdag samen met veertien
andere dagbladen afdrukt, dan
ook niet zo bijzonder. Is dat nu
wel zinnig, alweer zo'n onder
zoek? Is alles zo
onderhand al
niet gevraagd
en verwerkt in
handzame ko
lommen en
grafiekjes?
René Diek
stra, hoogleraar
psychologie
aan de Rijks
universiteit Lei
den, is één van
de wetenschappelijke begelei
ders van 'De Staat van het
Land'. Hij erkent dat de meeste
onderdelen van de enquête re
gelmatig apart worden onder
zocht. Maar, en dat maakt dit
onderzoek zo uniek, niet in on
derlinge samenhang en op zo'n
grote schaal.
„Ik hoop vurig op een grote
respons", aldus Diekstra. „Want
het gaat om belangrijke zaken,
over de kwaliteit van het leven
in Nederland. Geen systeem,
geen land kan zonder informa
tie over zijn eigen functioneren.
Die informatie beïnvloedt de
afwijken, zodat de oorzaak i
een persoonlijk probleem hel
derder wordt. Stoei er maar wat
Diekstra en stafmedewerker
Marja Schouten zijn verant
woordelijk voor ongeveer de
helft van de ruim
honderd vragen in
de enquête: het
deel dat gaat over
het geestelijk en li
chamelijk welbe
vinden van de on
dervraagden en
hun opvattingen
over staat, instel
lingen en ethische
zaken. Een aantal
van die vragen
raakt de diepste en meest per
soonlijke gevoelens.
Diekstra: „Uit eerdere onder
zoeken is niet gebleken dat men
zich tegen dat soort vragen ver
zet. Bovendien is de enquête
anoniem. De ondervraagden
hebben recht op die zekerheid.
Anonimiteit bevordert ook de
eerlijkheid van de antwoorden."
De enquête zal gelijktijdig
worden gepubliceerd in vijftien
dagbladen, die met elkaar sa
menwerken via de Gemeen
schappelijke Pers Dienst in Den
Haag. In totaal komt de vragen
lijst terecht in zo'n anderhalf
miljoen huishoudens. Verwacht
wordt dat enkele tienduizenden
mensen de vragen zullen beant
woorden en terugsturen.
Maakt het, op dat soort aantal
len, wat uit of het er 30.000 of
50.000 zullen worden?
Diekstra: „Dat is afhankelijk van
de verdeling over het land. Als
de respons in alle regio's waar
de kranten verschijnen goed is,
biedt dat ons de mogelijkheid
de resultaten per streek te ana
lyseren. In Utrecht kunnen bij
voorbeeld andere verbanden
tussen wonen, werken en gees
telijk welzijn bestaan dan in
West-Brabant. Dat maakt het
onderzoek veel waardevoller en
voor de lezers interessanter."
„De meeste onderzoeken ge
ven een zogenoemd landelijk
beeld. Maar zelf twijfel ik sterk
aan de homogeniteit van de Ne
derlanders. Ik denk dat uit het
onderzoek zal blijken dat er
subculturen zijn met grotere
onderlinge verschillen dan nu
wordt aangenomen."
Diekstra verwacht overigens
nog meer opmerkelijke uitkom
sten. „Het is natuurlijk wat ge
vaarlijk om daar nu al op in te
gaan. maar ik denk bijvoorbeeld
dat de stelling dat vooral jonge
ren het gevoel hebben er beter
aan toe te zijn, een mythe zal
blijken. Volgens mij vinden iuist
ouderen dat ze het goed heb
ben. Nog een riskante hypothe
se: Ik verwacht dat duidelijk
wordt dat Nederlanders een
heel braaf volkje zijn, ondanks
het gekrakeel in het café en op
familiefeestjes over moreel ver
val en de discussie in Den Haag
over zieke samenleving."
„Verder denk ik dat de mees-
best tevreden zijn
de tien-
over de kwaliteit van het lands
bestuur, ondanks al het ge
scheld. En ik denk dat men za
ken op het persoonlijke vlak be
langrijker blijkt te vinden dan
materiële dingen, uitgaande van
een zeker minimum-niveau van
welstand."
„Wat mij ook erg interesseert,
is de omvang van de groep
mensen die zich buitenspel
voelen staan, die denken dat ze
niet meer meetellen. Men zegt
dat die groep ongeveer vijf pro
cent van de bevolking uitmaakt,
maar ik vrees dat het veel meer
is. Die mensen hebben we mis
schien te vroeg opgegeven. Dat
zou een belangrijk signaal zijn
aan de samenleving."
De verwerking v;
duizenden formu
lieren die terug
verwacht worden,
zal enige tijd in be
slag nemen. Vanaf
september krijgt u
als lezer in deze
krant de vruchten
van uw eigen werk
te zien in de vorm
van artikelen, re
portages en inter
views. Kan de
computer van Diekstra niet wat
sneller draaien? De hoogleraar
gunt ons een klein kijkje in zijn
technische keuken: „We moe
ten alle gegevens in de compu
ter invoeren, en daarna zorgvul
dig controleren. Formulieren
die maar half zijn ingevuld,
moeten verwijderd worden. We
moeten ook statistische analy
ses maken om te kijken of de
jnjzezonden formulieren een re
delijke vertegenwoordiging van
ons land zijn naar geslacht,
godsdienst en leeftijd. Daar zijn
trucs voor."
„Maar het meeste werk wordt
natuurlijk het precies uitteke
nen van de verbanden tussen al
die zaken die we onderzoeken.
Het is heel verleidelijk
te
i dat er wel i
verband zal bestaan tussen
ziekteverzuim en slechte werk
omstandigheden. Maar wellicht
dat we na enig zoeken tot de
conclusie moeten komen dat
arbeidsongeschiktheid samen
hangt met veel meer verschil
lende factoren, zoals het huis.
de gezinssituatie etcetera."
Oorzaken of verbanden die uit
onderzoek naar voren komen,
klinken soms zo logisch dat men
het nut van het onderzoek in
twijfel kan trekken. Het zal bij
voorbeeld niemand lerbazen als
een enquête
uitwijst dat
mensen die in
een sterk ver
vuild industrie-
gebied wonen
zich minder ge
lukkig voelen.
Wordt er niet
onnodig veel
onderzoek ver
richt?
Diekstra: „Een geloofwaardig
verband bedenken is iets anders
dan een bewijs leveren. Boven
dien is een samenhang tussen
factoren pas bewezen als uit
meer onderzoeken hetzelfde re
sultaat naar voren komt. Stel
dat er een duidelijk verband
bliikt te bestaan tussen de vei
ligheid in een buurt en het aan
tal psychische klachten van be
woners. Dan kun je de samenle
ving wd volplempen met 'ogen
en gogen', maar het is nuttiger
die buurt anders in te richten.
Daarom bli)ft onderzoek nood
zakelijk."
Ik denk dat
niet jongeren,
maar vooral
ouderen zich
heter voelen
dat er te veel met de gedachte
wordt geleefd dat zwaar werk
tot slijtage leidt en dat die slijta
ge afkeuring tot gevolg heeft.
Mijn mening is dat er meer aan
de hand is. Een voorbeeld? Kijk
eens naar het onderwijs waar
leerkrachten vroegtijdig zijn af
gebrand".
Arbeidsongeschiktheid kun je
in de meeste gevallen zien aan
komen. Klachten nemen toe en
ziekteverzuim stijgt tot de men
sen vertrekken. Af en toe. na
een ongeluk of ernstig hartfalen,
treedt arbeidsongeschiktheid
van de ene op de andere dag
op. De vragenlijst geeftaan wel
ke werknemers gevaar lopen.
„Met die gegevens in de hand
kun je proberen er wat aan te
De Winter Een wet die bijna een kwart eeuw van kracht rs kun je in
drie maanden niet opömaaJ laten werken
veris iv hun ziekteverzuim min
der dan dat van mensen die niet
vervroegd ophouden met wvr
doen. Pogen om
het werk aan elkaar aan te pas
sen. Dan sla je in elk geval de
goede weg m
Hij deed ook onderzoek naar
werknemers die vervroegd uit
het arbeidsproces treden. De
toekomstige vut-ganger blijkt
niet overbelast, zoals altijd
wordt gedacht. Het tegendeel is
waar. schrijft De Winter in zijn
proefschrift. De werknemers die
met de vut gaan. hebben weinig
klachten over hun werk. ge
zondheid en spanningen. Te
ken
De psycholoog vindt dan ook
dat werknemers die niet met de
vut gaan. extra aandacht moe
ten krijgen van de bedrijfsge
zondheidszorg, omdat zij over
het algemeen meer problemen
hebben met hun gezondheid en
hel werk. De oorzaak van dit
verschijnsel is voor dc TNO-on
derzoeker niet helemaal duidc-
lijk-
MADWO RUUD DE WTT
CORRESPONDENT
Nederlanders die al enkele jaren
in Spanje wonen, zijn kwaad
omdat zij op 26 mei niet kun
nen stemmen bij de Spaanse lo
kale verkiezingen. Een aantal
van hen, woonachtig in Beni-
dorm en omgeving, probeert dit
nu via de Spaanse rechter af te
dwingen. Als dat niet lukt, over
wegen zij naar de Europese
Commissie te stappen.
In de zomer van 1989 sloten
Nederland en Spanje een over
eenkomst over de deelname
van hun wederzijdse onderda
nen aan lokale verkiezingen. Ze
moesten daarvoor minstens vijf
jaar in Spanje of Nederland wo
nen. De betreffende wet werd
echter pas afgelopen december
in de Cortes hel Spaanse par
lement ingediend. De defini
tieve versie, die de Cortes in fe
bruari aannam, noemt niet de
verkiezingen van 26 mei als dc
eerste gelegenheid voor Neder
landers in Spanje om te stem
men. maar dc gemeenteraads
verkiezingen van 1992
Hen woordvoerder van dc Ne
derlandse ambassade in Madrid
spreekt van een uiterst ongeluk
kige situatie, waaraan echter
niets te doen valt: „De Neder
landse Kieswet zit wat dat be
treft eenvoudig in elkaar Iedere
buitenlander die legaal vijf jaar
in Nederland woont en inge
schreven is in het bevolkingsre
gister, ontvangt automatisch
een stemoprocp In Spanje ligt
dat ingewikkelder
Daar moet men zich regelma
tig opnieuw als kiezer laten re
gistreren. terwijl de lokale en
landelijke bureaucratie al hele
maal niet voorbereid is om bui
tenlanders een stemoprocp te
sturen. De meeste gemeentebe
sturen bezitten ook geen ar
chief. waaruit blijkt welke bui
tenlanders al wat langer in hun
stad of dorp wonen. De ambav
sade kan niet zeggen hoeveel
Nederlanders er in Spanje
daadwerkelijk zouden kunnen
stemmen, maar houdt hot op
„enkele duizenden
Dat lijkt niet veel. Maar in
sommige gevallen had dat In-
slissend kunnen zijn. vindt lan
Arend Meijer (62). die al vijf jaar
in Alfaz del Pi bij Bcnidorm
woont. „Er wonen hier zo'n
6500 buitenlanders. Dat is meer
dan de helft van het totaal aan
tal inwoners
Volgens Metier is het belang
rijk dat de buitenlanders in
Spanje invloed krijgen op dc
gang van zaken in hun gemeen
ten „Wij zijn de melkkoe go-
worden van dc lokale gemeen
tebesturen, die ambitieuze
plannen lanceren zonder dat er
daarvoor een sluitende begro
ting bestaat Ah dat dan
misloopt, moeten wij cr voor
opdraaien.
Examenkoorts breekt los voor 210.000 middelbare scholieren
Voor 210.000 scholieren van
lbo. mavo. havo en vwo begint
maandag de examenkoorts.
Veertien dagen zweten. Op
donderdag 6 juni ontvangen de
scholen dc uitslagen.
Bij het Cito zijn de voorberei
dingen klaar de opgaven liggen
al enige tijd in de kluis. Bij het
samenstellen van de examens
zijn 300 docenten ingeschakeld.
Per schooltype en per vak is er
bovendien een commissie, de
CEVO, die de opgaven vaststelt.
De 'makers' van de examens
zijn in gedachten al weer ver
der. Want nu al wordt gewerkt
aan de opgaven voor 1992.
Veel tijd heeft het Cito gestopt
in een onderzoek naar het
handhaven van de normen.
Want de examens zijn ieder jaar
anders, maar de moeilijkheids
graad moet gelijk blijven. De
praktijk is echter dat de cxa
mens het ene jaar makkelijker
zijn dan het andere. Het Cito
heeft een methode ontwikkeld
voor handhaving van de nor
men, die toepasbaar is voor een
tiental vakken. Niet voor aard
rijkskunde. geschiedenis, maat
schappijleer en filosofie, omdat
die te maken hebben met
steeds wisselende onderwerpen.
Het is moeilijk vast te stellen
of een examen moeilijker, dan
wel makkelijker wordt, zegt het
hoofd van de afdeling examens
van het Instituut voor Toetsont
wikkeling, Luijten. Soms wor
den leerlingen gewoon beter,
soms ook slechter Neem een
vak als Engels. Dat wordt veel
als examenvak gekozen. Het ni
veau van de scholieren is hoog,
ook al omdat Engels bijna onze
tweede taal is geworden. Zo
hoog, dat slechts 20 procent van
de VWO kandidaten vorig jaar
een onvoldoende scoorde
Maar het omgekeerde komt
ook voor. Bij economie bijvoor
beeld. dc laatste jaren ook zo'n
enorm populair vak „Leerlin
gen die het eigenlijk niet aan
kunnen. nemen het nu in het
pakketzegt luijten Gevolg:
slechtere gemiddelde examen
resultaten
De inhoud cct> kan
ook veranderen. Aan praktisch
Luijten: leerlingen die economie eigenlijk niet aankunnen, nemen het
nu in het pakket •tOTOGK)»ai\/O*
gebruik wordt bij moderne ta
len nu een hogere waarde toe
gekend dan aan een perfecte
tekstverklaring Bij wiskunde is
eenzelfde ontwikkeling te zien.
Toegepaste wiskunde wordt
steeds belangrijker. De theoreti
sche kennis van vroeger is
slechts voor een bepaald aantal
vervolgstudies nog van In-lang
Maar betekent dat niet. dat dc
gemiddelde examenkandidaat
wiskunde slechter is dan voor
heen? Luijten: „Onderzoek heeft
uitgewezen dat we internatio
naal hoog scoren. Achter lapan.
maar ver voor Amerika
Ongewenst
Het Cito probeert ongr
wenste factoren, die van invloed
zijn op de beantwoording van
vragen, uit te bannen. Door tek
sten zakelijk te houden en emo
tioneel geladen onderwerpen
als drugs of ziekten zoveel mo
gelijk te vermijden. Wd teksirn
os-er videoclips of popmuziek, al
vallen die ook niet altijd goed
bij iedereen. Over de dips wrr
den zrlfs kamervragen gestekt
omdat bepaalde protestants
christdijke gmepenngrn zich
benadeeld voelden. Als je geen
tv mag kijken, hoe moei Je dan
over het onderwerp oordelen7
lammer maar hrlaav is in
zo'n geval het oordeel Anders is
het. als blijkt dat door de wijze
van formulering of keu/r van
het onderwerp grote groepen
worden benadeeld Hen tekst
over auto's sluit brier aan bé| de
grdachtrnwerekJ van jongens
dan bij meisjes Vorig jaar bleek
omgekeerd dat meisjes bil het
examen geschiedenis beter
scoorden dan jongens. Het the
ma was dan ook vrouwrngr
schiedent*.
I>c meeste voorbedden v.in
ongewenste (acttwen worden
gevonden in de teksten van do.
ramen» moderne talen. Om if£
de toekomst deze incidenten tr
voorkomen is een onderzoek
begonnen naar het gebruik van
tekstmateriaal. Volgend jaar zal
het Cito met een mogdijke op
lossing komen.
longrns ên meisjes gaan in
ieder geval mannende weken
tegemoet AJnocwel. dc exa
mens moeten niet worden over-
schat luijten „De meestr kan
didaten zullen geen last hebben
van stress Die wisten na het
schoolonderzoek, toch bet err
str dod van
goed zaten
