Wetenschap
Europese satelliet
kijkt met 'milieu-ogen
De omroeper van radio 5
spreekt via de telefoon
Hoe maken
we een raket
onzichtbaar?
Texas was op 'pizza
buur van Antarctica
Per dag 25
eieren, toch
kerngezond
Neushoornhoorn: f 100.000 per kg
Japan bouwt duur schip
om plutonium te beschermen
Dinsdag 7 mei 1991
071-161100 Redact* en eindredactie: RAYMOND PSL Vormgeving: RALPH KLEINHOUT
23
NIEUWSLIJN
Bloedtransfusies overbodig
Aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit is een methode ont
wikkeld waarmee bloedtransfusies behalve bij spoedoperaties
vrijwel overbodig worden. In de uren voor een operatie wordt
het bloed van de patiënt sterk verdund met een plasmavervan-
gende vloeistof. Tijdens de operatie verliest de patiënt dan veel
minder bloed, waardoor hij minder snel in levensgevaar komt.
Onlangs publiceerden vier artsen van de medische faculteit en
het ziekenhuis Dijkzigt hun rinding in het toonaangevende, in
ternationale medisch vakblad The tóncet. De artsen kwamen tot
de Ontwikkeling dank zij medische experimenten op Jehova's
Getuigen. Het is aan patiënten uit deze religieuze groep op
grond van hun geloof verboden een bloedtransfusie te krijgen.
Links krijgt werkloosheid niet lager
Indien de het CDA in de kabinetten Lubbers I en II in de jaren
tachtig had geregeerd met de PvdA (en D66) in plaats van de
WD waren de werkloosheidscijfers niet lager geweest. Dat is on
danks het feit dat. in tegenstelling tot de algemene verwachting,
centrum-linkse kabinetten wel meer geld zouden hebben uitge
geven aan investeringen die werk hebben opgeleverd.
Tot die conclusie komt onderzoeker drs. Ben jongbloed van de
faculteit bestuurskunde van Universiteit Twente. Op 2 mei is de
Fries gepromoveerd op een onderzoek naar de verbanden tus
sen regeringssamenstelling en overheidsbeleid. Deze econoom
is voorts voor loonmatiging, want dat leidt volgens hem tot meer
arbeidsplaatsen en een lager overheidstekort.
Resten oude burcht in Domburg
Van een duizend jaar oude burcht zijn in het Zeeuwse Domburg
resten gevonden. Onder een bouwterrein zijn een plaggenwal en
scherven aardewerk aangetroffen. De vondsten geven voor het
eerst zekerheid over de lang vermoede aanwezigheid van een
burcht uit de tijd van Karei de Grote in Domburg. Deskundigen
dachten zelfs dat de vesting door verschuiving van de kustlijn in
middels in zee zou liggen.
De aangetroffen plaggenwal heeft aan het eind van de negende
eeuw rond de vesting gelegen. De burcht had waarschijnlijk een
doorsnee van 200 meter. De plaggenwal met daaromheen de
vestinggracht moest bescherming bieden tegen aanvallen van
buitenaf.
Schildpad verdrinkt in garnalennet
De Verenigde Staten hebben de import van garnalen uit Surina
me verboden, omdat de Surinaamse vissers onvoldoende voor
zorgsmaatregelen nemen om de zeeschilpadden te beschermen.
Volgens het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken
hebben 13 Caribische landen wel maatregelen getroffen om te
voorkomen dat zeeschilpadden in de voor de garnalen bestem
de netten verstrikt raken en verdrinken. Het importverbod is ge
baseerd op een uit 1989 stammende milieuwet, waarin de zee
schilpad tot bedreigde diersoort werd verklaard.
300 kilo aan draadje van 1 mm
Driehonderd kilo aan een draadje van één millimeter dik. Dat
kan in theorie met de nieuwe PPX-vezel. De praktijk wijst anders
uit. Dat blijkt uit het proefschrift van drs. H. van der Werff, me
dewerker van Akzo. In theorie is de vezel vijf tot tien keer sterker
dan in de praktijk. "Dat komt doordat de structuur van deze ve
zels buitengewoon ingewikkeld is. Daardoor kan een kleine ver
storing de vezel nogal verzwakken".
Wel blijkt de vezel in de praktijk, net als in theorie, niet of nau
welijks enige rekbaarheid te vertonen. Als de vezel beter wordt
zijn kan het materiaal voor trossen en kabels worden gebruikt.
Een groot voordeel van de vezel is dat die op een milieuvriende
lijke manier tón worden gemaakt.
menten uitgevoerd voor h
SDI-programma van het minis
terie van defensie en gezocht
naar stoffen die de vlucht van
raketten onzichtbaar kunnen
maken. Een van de belangrijk
ste doelstellingen van deze eer
ste niet geheime militaire ruim-
tevlucht is onderzoek om de
vlucht van raketten (baDistiS( In-
raketten. die als wapen dienen)
onzichtbaar te maken.
De experimenten op de Disco
very hebben enige tijd vertra
ging opgelopen omdat twee
bandrecorders, die nodig zijn
om informatie op te slaan over
experimenten voor het SDI-pro-
gramma, niet naar behoren
functioneerden. De bemanning
observeerde lichtstralen in de
atmosfeer, ook wel aurora ge
noemd, met apparatuur die niet
werd gehinderd door het tech
nisch mankement. Eerder had
den zij al waarnemingen ge
daan van de Crab-nevel, een
enorme gaswolk in de ruimte.
De passagiers aan boord van de
shuttle brengen tevens een in
strument in de ruimte dat de
uitlaatgassen van de Discovery,
en andere gassen in de ruimte
die wellicht als camouflage voor
raketten kunnen dienen, gaat
Star Wars experimenten
Zeven astronauten aan boord .an de Discovery ruien
instrumenten lesten voor het Star Wars programma De
resultaten van de experimenten bifven gehé*m
SENSOR SATELLIET
NOGAL VREEMD GAAN
computers en andere gevoeli
ge elektronische apparatuur
zch gedragen onder invloed
van de radto-golven.
DE MILIEU-SATELLIET k.jkt
dank bj een actieve radar ge
woon door de wolken heen
DE IDEALE COMPUTER
je stopt er al je problemen in
en ze komen er nooit meer uit
Gelanceerd vanal shuttle
Telescoop registreert
infrarood leht (van raketten) De
telescoop is gekoeld om
gevoeligheid te vergroten De
telescoop zaJ 4 tot 12 km van de
satelliet voor de uitstoot van
chemicaliën worden
gepositioneerd.
Bandrecorder
SATELLIET VOOR UITSTOOT CHEMICALIËN
CARIL WIEMERS
Chemische
tank
Gelanceerd vana! shutOe
—■Stool gassen uil die
vergelijkbaar zijn mei de
uitstoot van ballistische
rakenen d« vana! de grond
worden gelanceerd
meten en analyseren. Deze
ruimtesonde zal 36 uur met de
Discovery meevliegen.
De gegevens van de weten
schappelijke instrumenten aan
boord van het ruimteveer wor
den rechtstreeks naar de aardt-
gestraald. De vlucht van de
Discovery is de tweede van een
Amerikaans ruimteveer deze
NICO HYLKEMA
HENK HELLEMA
MEDEWERKER CPD
Uitzonderingen bevestigen de
regel. Iedereen kent wel iemand
in de familie of in de kennissen
kring die een hoge leeftijd heeft
bereikt ondanks het feit dat hij
of zij emstig tegen gezond
heidsvoorschriften heeft gezon
digd.
In een recent nummer van het
medische vakblad 'The New
England Journal of Medicine'
wordt het geval beschreven van
een 88-jarige man die zeker al
vijftien jaar lang naast de gewo
ne maaltijden zo'n 25 eieren per
dag eet. Toch is het cholesterol
gehalte in zijn bloed niet te
hoog. Integendeel, het schom
melde rond ideaal.
Artsen van de Medische Facul
teit van de Universiteit van Co
lorado in Denver kwamen tij
dens hun onderzoek naar de
cholesterol-stofwisseling van
verschillende groepen mensen
in contact met een 88-jarige
man in een bejaardenhuis die
vereenzaamd, lijdende aan
emstig geheugenverlies en bij
tijd en wijle depressief
dwangmatig dagelijks tussen de
20 en 30 eieren consumeerde.
Wordt bij controle-personen
ongeveer de helft van het ge
consumeerde cholesterol via de
darmwand in het bloed opge
nomen. bij deze man is dat
slechts voor 18 procent het ge
val. De overige 82 procent ver
laat direct via de ontlasting zijn
lichaam. Daarnaast bleek dat
ook veel meer van het wel opge
nomen dan wel door het li
c haam zelf geproduceerde cho
lesterol versneld in de lever
wordt afgebroken..
Geregeld duiken ze op, de ver
halen over broodroosicrs die ra-
diomuziek oppikken, elektroni
sche orgels die de wereldom
roep ten gehore brengen en ge
stoorde telefoons via welke ken
nelijk de omroeper van radio 1
heeft gebeld. Zo regende het vo
rig week klachten in de provin
cie Flevoland, waar de straling
van de radiozendmasten bij de
gemeente Zeewolde nogal wat
I mensen van dergelijke
verschijnselen al gauw het erg
ste vermoeden, gaat het hier om
een eenvoudig te verklaren, na
tuurkundig fenomeen: de elekt
romagnetische golven die de
zendmasten de ether in sturen,
worden in de omgeving opge
pikt door elk stukje draad. Dat
werkt in feite als een soort an
tenne. De apparatuur verbon
den aan deze kleine antenne
raakt daardoor gestoord.
De zendmasten voor korte en
maand. Het veer heeft voor 260
miljoen dollar militaire appara
tuur aan boord.
Vorige week moest de lancering
van de Discovery worden uitge
steld wegens een defecte brand-
stofpomp. In tegenstelling tot
eerdere militaire vluchten was
de lancering van de Discovery
niet geheim gehouden.
ANR-VERSLAGGEVER
De zorg om het verslechterende milieu over de
hele wereld is de belangrijkste drijfveer achter het
ambitieuze project vuur a.mluhMTvatie van dc
Europese ruimtevaartorganisatie ESA in Parijs.
Met spanning w.u hten de deskundigen op de
eerste gegevens die de eerste Europese milieu-sa
telliet ERS Euroftean Remote Sensing Satellite).
De lancering van de Europese lanceerbasis bij
Kourou in Frans-Guyana was voor afgelopen
vrijdag gepland, maai is enkele dagen uitgesteld.
Met behulp van de zeer geavanceerde aardobser
vatiesatelliet. waarin Nederland een aand. \an
50 miljoen gulili n heeft, wil men er.u liter zien te
komen hoe allerlei veranderingen in de damp
kring tot stand komen, die een serieuze bedrei
ging voor het milieu vormen.
De Europese satelliet is veelzijdig. Voor het Me-
tereologisch Instituut in De Bilt kan de satelliet
onder meer windsnelheden meten en de wind
richting. alsook de ■uMbewa^npn van de ocea
nen nauwkeurig in kaart brengen. Op die manier
verwacht het instituut meer betrouwbare weers
voorspellingen te doen Van slechte weersom
standigheden zaJ de ERS geen last hebben. Dank
zij een actieve radar 'kijkt de satelliet eenvoudig
door de wolken heen.
De klimaatgegevens en de informatie over het ge
drag van de wereldzeeen, die de ERS dag en
nacht over de gehele aardbol verzamelt. zi|n ver
der nuttig voor de koopvaardij en de internatio
nale zeedeepvaart. Scheepvaartondememingen
kunnen niet alleen veel brandstof besparen, maar
ook stormschade tot een minimum beperken
door de route van de vaartuigen aan te passen
aan de gegevens van de aardobservatie-satelliet.
I h- informatie van de 1 RS HÉ de AÉbtA|Nft
die zich bezighouden met de inspectie en repara
ties van olie- en g.opl.uforms op /er «ad geld
kunnen besparen Dank zij de satelliet kunnen zij
sneller over gegevens over de golfbewegingen be
schikken. Hetzelfde geldt voor de Nederlandse
ondernemingen die betrokken zijn bij de bouw
en het verplaatsen van de boorinstallaties en dc
aanleg van waterhom-,m (fcBO
In dit opzicht betekent de aardobservatiesatelliet
een grote vooruitgang. Waarnemingen van wind
snelheden en -richtingen worden nu VOOnl g«'
daan op mm uile
in zee. Dit wereldwijde meetnet vertoont echter
grote gaten. Met de F.RS, die op een hr>ogtc van
785 kilometer boven de aarde zal cirkelen, kan
men binnen drie uur oxer alle informatie be
schikken die tevens veel betrouwbaarder is
Goede iMMMfafl den biedt .le I RS
voor hot ministene van landbouw en visserij bij
de doorlopende c«intn>le >p hel landgebruik en
de visvangst. De departementen van milieube
heer en verkeer en waterstaat houden met behulp
van de waarnemingen uit de ruimte de verontrei
nigingen van de kustwateren, randmeren en an
dere gTotc wateroppervlakken, alsmede lozingen
van fabrieken en de luchtverontreiniging in ste
delijke en industnéle gebieden in de peiling
De ERS zal met IQHImMB hondrrd minuten om
de aardbol elke drie dagen dc gehele planeet heb
ben afgetast. De satelliei zal een grote stroom van
gegevens meer d.m hondrrd mMMO hits pa
seconde constant naar de grondstations van
de Europese ruimtevaartorganisaties sturen Dit
komt neer op 5600 pagina's geschreven tekst per
seconde.
Antarctica en Texas, nu vele duizenden kilometers uiteen gelegen,
zijn ooit eikaars buren geweest. Dat blijkt uit een computersimula
tie van een miljard jaar oude Noordamerikaanse rotspartij (de
Grenville Belt) en een formatie van vergelijkbare leeftijd op Antarc
tica, het zuidpoolcontinent. Ian Dalziel van de Universiteit van
Texas vond een overeenkomst tussen Antarctica's Shackleton-ber-
gen en rotsen in Arizona, zo weet New Scientist te melden.
Ian Dalziel en Eldridge Moores van de Universiteit van Califomië in
Davis vermoeden dat de twee continenten ongeveer een half mil
jard jaar geleden met elkaar verbonden zijn geweest. Vergelijkbare
grondafzettingen in Australië, Antarctica en Noord-Amerika wek
ken de suggestie dat ook Australië deel uitmaakte van het grote
continent.
Volgens Dalziel is de vergelijking van het oude continent met een
pizza verhelderend. Noord-Amerika zou een stuk geweest zijn dat
tussen Antarctica en Zuid-Amerika paste. Toen Noord-Amerika
zich 'losmaakte', werd de Grote Oceaan geopend.
In die tijd was de meest voorkomende levensvorm op aarde de tri-
boliet. Fossielen van tribolieten op Antarctica verschillen nogal van
die gevonden in Noord-Amerika. Volgens Dalziel zou de snelle af
brak van de 'pizza' een snelle, uiteenlopende ontwikkeling van de
levensvormen mogelijk hebben gemaakt.
Een verdoofde, zwarte neushoorn wordt door Zlmbabwanen naar een marvaat gebracht Zimbabwe heeft
pers te houden, beschermde reservaten voor verschillende soorten rhlnocerossen in het leven geroepen
n deze dieren uit de handen van stro
FOTO GPD
middengolf (Wereldomroep en
radio 1 en 5) veroorzaken al ge
ruime tijd de nodige overlast in
de regio. Huishoudelijke appa
raten, computers en andere gc-
vrieligr elektronist he app.ir.t
tuur blijken zich nogal vreemd
te gedragen onder invloed van
de radio-golven. Televisie-ont
vangsten worden gestoord, ter
wijl fax-apparaten helemaal niet
weten wat ze er mee aan moe
ten en het compleet begeven.
De gemeente Zeewolde heeft
zelfs besloten een onderzoek in
te stellen naar de invloed die
elektro-magnetische straling
heeft op de gezondheid van de
bevolking in zuidoostelijk
Flevoland. Vooral om de bur
gers gerust te stellen. Volgens
woordvoerder H. Leonhard de
Nederlandse Omroep Zender-
maalschappii (NoZCTflj b hef
technische probleem vrij een
voudig op te lossen. In de mees
te gevallen door de apparatuur
te ontstoren.
Dat laatste speelt een rol bij het
taaiste deel van de elektromag
netische hekserij: in de nabij
heid van de zendmasten liggen
veertig tot vijftig tuin- en akker
bouwbedrijven. Er zijn al kli
maatcomputers van slag ge
raakt.
Zo sprongen afgelopen winter
spontaan de luiken van de be-
waarcellen v an een appelteler
open, terwijl buiten de tempe
ratuur ver beneden nul was
Ternauwernood werd voorko
men dat de oogst van de teler
bevroor, wat een schadepost
van enkele tonnen had kunnen
opleveren.
Niet meer dan 11.000 neus
hoorns lopen er op de aardbol
rond, tegen ruim 100.000 in de
jaren zestig. Een kilo neus
hoomhoorn kost tot 100.000
gulden, meer dan twee keer zo
duur als goud. En als de Chine
zen en andere zuidoost-Aziati
sche volken met het oog op hun
koorts, zenuwen, slechtziend
heid, reuma of verminderde po
tentie gemalen hoorn blijven
slikken, wordt die prijs snel
twee keer zo hoog en gaat dat
uitsterven twee keer zo hard.
Volgens Edmond Bradley Mar
tin. expert op het gebied van de
neushoomhandcl, is dc situatie
niet hopeloos. Hij verwijst naar
landen als Hongkong, Japan.
Macau en Malaysia, waar tien
jaar geleden ook hoorns van de
rhinoceros op grote schaal wer
den geimporteerd. I)e regerin
gen in die landen verboden de
handel in booms. Ook in Ye
men. in de zeventiger jaren een
van dc belangrijkste importeurs
van de hoorns VU de uflaan
se rhinoceros, werd de handel
verboden en teruggedrongen,
aldus Bradley.
Volgens het Wercldnatuurfonds
fWNF) zijn Zuid-Korea. Taiwan.
China en Thailand, vrrantwoor
delijk voor de uitroeiing van dc
neushoorn. Deze vier landen,
waartegen het WNF een cam
pagne is begonnen, imponeren
geheel in stnjd met het interna
ttonalc handelsverbod nog
steeds op grote schaal hoorns
van de rninocerov De booms
Afrika en Azic
i organisatie die
de handel in zeldza
me dieren, heeft aangekondigd
dat In de vier landen dc contro
le op de handel in de booms
wordt verscherpt. Dc campagne
tegen de vier landen zal zeker
komen
Traffic,
waakt c
tot 1992 iopen. dan is de vol
gendr conferentie van dc lidsta
ten die het Verdrag inzake de
Internationale Handel in Zeld
zame Planten- en Diersoorten
(Cites) hebben ondertekend
Hoe zeldzaam dc verschillende
v>orten neushoorns zi)n blijkt
uit gegevens van bet VVNF over
dc nog levende aantallen er zijn
nog 4800 Afrikaanse breedlip
neushoorns. 3400 Afrikaanse
puntlipneushooms. 2000 Aziati
sche neushoorns, nog geen
1000 Sumatraanse neushoorns
en 70 lavaanse neushoorns.
Door het optreden van stropen
sterven ze nog verder uit.
STELLINGEN
Analoog aan dc voetballerij
waar een 'dienende' speler als
Jan Wouters, voetballer van het
jaar 1990, op zijn juiste waarde
wordt geschat, zou het Neder
lands Kanker Instituut de 'die
nende' wetenschapper meer
moeten waarderen.
Een maaltijd nuttigen tijdens
een sollicitatiegesprek onder
het mottto dat snelle eters har
de werkers zijn. heeft alleen zin
wanneer de sollicitant geen
partner heeft, aangezien de ge
woonte tot snel eten onder in
vloed van de laatste verloren
kan gaan
F.Ji<an Schooien, loeiden
Dat het gebruik van moderne
betaalmiddelen leidt tot langere
wachttijden bij kassa's en loket
ten. kan niet vaak genoeg op
nieuw gesteld worden
(Cornells Sicben, Amsterdam)
Een regeringsverklaring is een
idee dat aan body building
heeft gedaan. Het lijkt altijd in
drukwekkender dan het is.
Wanneer men dc bevuiling van
onze stranden beschouwt, be
grijpt men waarom de zee zich
een paar maal per dag terug
trekt
De ideale computer moet nog
uitgevonden. Je stopt er aJ jc
problemen in en ze komen er
nooit meer uit.
Bomen zijn schadelijk voor het
doorgaand verkeer'.
Een slechte aanbeveling voor
een proefschrift is dat men het
in één adem uitleest
(A.F. Crocnewnud)
De Japanse overheid gaat een
speciaal schip houwen voor de
begeleiding van plutonium
transporten Dat schip gaat 200
miljoen gulden kosten. Volgrnd
jaar zal vanuit Europa een
transnon plaats hebben van
I XX) kilo plutonium naar Japan.
Het gaat om plutonium die
wordt gebaald uit gebruikte
brandstof van lapansc krmern
trales >mdat Japan dat nog
niet zelf kan beeft bet deze gr
bruikte brandstof naar dc op
wrTkingsfabnekrn in het franse
I a I lague en het Engelse Sella
field gestuurd.
De Franse opwerkingsfabriek ia
onlanj
ana in gebmik f
in Engeland volf
t genomen.
I vnbi owr (rn
jaar. In een opwerkingsfabriek
wordt het plutonium uit dr gr
bnÉR brandstof grha.dd
Daarbij blijft radioactief afval
achter Dr rrrstr lading plutoni
um komt volgrnd jaar beschik
baar en zal naar Japan worden
grstuurd voor grbniik in onder
zoeksreactoren.
f futnnlum ia dr grondstof voor
krmwaprns. Vanwegr het risico
van aanslagen of dirrstaJ is een
speciaal schip nodig om hei
piutoniumtranspon tr brgrlri
den. Dr Japanse overheid zaJ de
hiervoor benodigde 200 miljoen
gulden betalen.
