Feiten
Kroatië rouwt na golf van geweld
'Deze man heeft niemand meer'
Oostland
Maandag 6 mal 1991 Md*#* 021-150225 janine bos ma altan erdogan ronald frjsart (chef) onno ha vermans Patrick van den hurk hans jacobs margot klompmaker jan pre enen sjaak smakman
Vormgeving: jakeuen paulus
EN MENINGEN
Bengalen verbijsterd over niets ontziend geweld wervelstorm
Het waren vijf meter hoge golven die Djoma's huis 's
nachts meesleurden. Terwijl ze zich aan een boom vast
klampte, moest ze haar beide zoontjes loslaten. „Ik kon
het niet volhouden". De lichaampjes van Sohel en Jewel
werden pas dagen later gevonden, maar Djorna heeft ze
niet meer te zien gekregen. Ze weet ook niet waar of hoe
ze begraven zijn.
SAND WIP MIEKE K OOISTRA
Volgens meteorologen in de
hoofdstad Dhaka van Bangla
desh is de volgende cycloon al
weer in aantocht. Gisteren kon
door het noodweer geen hulp
worden verleend. Reddingswer
kers zonden noodseinen uit.
Vijf dagen na de ramp is Djor
na vanaf de nederzetting Bau-
ria, op het eiland Sandwip, ko
men lopen naar het iets hoger
gelegen Rahamattur, omdat er
niets meer te eten was. Haar
man is achtergebleven om in de
modder te zoeken naar hun
schamele bezittingen.
Op het eiland Sandwip, dat
door een van de ergste wervel
stormen in de geschiedenis van
Bangladesh is veranderd in een
poel van dood en verderf, heeft
iedereen een gruwelverhaal te
vertellen. Zoals ook Karnal Udin
(40), die behalve de kleren aan
zijn lijf en een felroze paraplu,
alles in één nacht heelt verlo
ren. Alle zeventien leden van
zijn familie zijn bij de ramp om
gekomen. Zijn vrouw, zijn ne
gen kinderen, zijn moeder, zijn
schoonfamilie, nichten en ne
ven.
„Deze man heeft niemand
meer op de hele wereld", zegt
schoolmeester Jazim Haldin,
die Kamal onder zijn hoede
heeft genomen nadat hij voor
de deur aanspoelde.
„Toen de storm kwam, werd
mijn huis bijna meteen vernie
tigd. Ik heb me vastgegrepen
aan een grote tafel en ben daar
op blijven drijven", zegt Kamal,
die opnieuw de lijst met vermis
te familieleden repeteert, alsof
hij zichzelf nog moet overtui
gen. „Mijn vrouw, mijn kinde
ren! Oh, mister, mijn toekomst
is alleen maar zwart", jammert
hij. „Deze man heeft erg gele
den, hij is mentaal ziek", waar
schuwt de schoolmeester terwijl
hij Kamal bemoedigend op de
schouders klopt.
Een van de zwaarste wervel
stormen in de geschiedenis van
het geteisterde Bangladesh
heeft meer dan 125.000 mensen
het leven gekost. Honderddui
zenden zijn dakloos geraakt. De
meeste slat htoffers /ijn gevallen
in de gebieden rond de kust van
Chittagong en Cox's Bazaar met
zijn laaggelegen eilanden. In
Sandwip, met een bevolking
van meer dan 300.000 mensen,
zijn volgens voorlopige of
ficiële cijfers ten minste 60.000
mensen omgekomen.
Overal rouwen overlevenden
op Sandwip te midden van hun
vernietigde huisraad. Nu het
water na twee droge dagen ein
delijk begint te zakken, wordt
de omvang van de vernietiging
pas echt duidelijk. In het ge
hucht Azintur zijn alle huishou
dens gereduceerd tot een rom
melige hoop bamboestokken en
matten, overdekt door dikke
modder. Wat eens een voorge
vel was van een huis of winkel,
ligt verkruimeld in het rijstveld.
Hier en daar wordt gepoogd
om verloren bezit te redden.
Een lappen deken, een alumini
um kookpot, een stuk wegge
waaid golfplaat. Zo goed en zo
kwaad proberen de overleven
den de chaos te veranderen in
een tijdelijke schuilplaats. Een
boekenrek van een schooltje,
een doorgelopen schrift, een
kinderledikant waarvan de spijl
tjes zijn gebroken: het zijn stille
getuigen van nog steeds moei
lijk voorstelbaar leed.
De meeste lichamen zijn ge
borgen, maar overal overheerst
de zure stank van rottende ka
davers. Zij die niets meer over
hebben om op te bouwen, heb
ben zich verzameld op de droge
plekken waar helikopters van de
luchtmacht tot zondag af- en
aanvlogen. „Het grootste pro
bleem is voedsel en onderdak
voor deze mensen", zegt Miza-
nur Rahman van de organisatie
Rode Halve Maan. „Bovendien
hebben erg veel patiënten met
dysenterie niet voldoende me
dicijnen".
Pas sinds zaterdag is het mo
gelijk voor de helikopters van de
luchtmacht, die vluchten uit
voeren vanaf Chittagong om op
Sandwip te landen. Maar voor
de duizenden daklozen die reik
halzend naar iedere landing uit
zien, is het gebodene op zijn
zachtst gezegd teleurstellend. In
de twee uur dat ik op de lan
dingsplaats doorbracht, zag ik
drie helikopters landen.
De eerste bracht drie camera
ploegen van buitenlandse tele
visiestations, de tweede bracht
achttien soldaten en 10.000
chapati's (een soon panne-
koek), de derde helikopter
bracht opnieuw soldaten, deze
keer met tenten en eigen voor
raad. Van de duizenden door
Saudi-Arabië gestuurde dekens
en tenten heb ik er niet één ge
zien.
Het eerste medische team,
bestaande uit twee legerdokters
en vier assistenten, kwam op
zondag op Sandwip aan. „In het
eerste uur hebben we vijftien
patiënten behandeld", zegt de
legerarts majoor Azahar Ali,
„tien daarvan hebben dysente
rie, de rest heeft verwondingen
als gevolg van de storm".
De angst voor het uitbreken
van epidemieën is enigszins ge
weken, nu de meeste lichamen
zijn geborgen, maar tekorten
aan drinkwater en medicijnen
maken de behandeling van
mensen in de afgelegen gebie
den zo goed als onmogelijk.
Hoewel er is gewaarschuwd
voor cholera, zijn er op Sandwip
nog geen gevallen gemeld.
„We kunnen nog moeilijk
overzien wat er in de afgelegen
gebieden aan de hand is. De
stukken die nog steeds onder
water staan, kunnen we niet be
reiken", aldus majoor Ali. Heli
kopterpiloten en hulpverleners
die over de zuidelijker gelegen
eilanden Kotubdia en Ma-
heskhal zijn gevlogen, spreken
nog steeds over drijvende licha
men en karkassen. De bevol
king op de ondergelopen eilan
den is voor voedsel en water
volkomen afhankelijk van wat
helikopters uit de lucht laten
vallen. Mensen schreeuwen
daar om hulp. Iedere keer als
we daar komen woedt er een
veldslag", aldus een helikopter
piloot.
Volgens communicatieminis
ter M. K. Anwar, die de hulp
operaties vanuit Chittagong co
ördineert, heeft Bangladesh
slechts genoeg eigen voorraden
om een maand lang hulp te ge
ven. „Daarna hopen we op bui
tenlandse hulp", aldus de mi
nister. Het geven van hulp
wordt ernstig gehinderd door
het gebrek aan communicatie
en vervoer. „We doen ons best
en geloven dat iedereen ten
minste iets te eten heeft ont
vangen. Maar met slechts tien
helikopters blijven onze moge
lijkheden beperkt".
De bevolking van de eilanden
voor de kust zijn voornamelijk
arme, landloze boeren die, ge
dwongen door de overbevol
king, geen andere keus hebben
dan zich in dit rampgevoelige
gebied te vestigen. „Ik heb al
vaak tegen mijn man gezegd
dat we moesten verhuizen,
vooral na de storm van 1985",
jammert een vrouw. „Maar hier
woonden we in het huis van
mijn schoonvader, en we heb
ben geen geld om ergens anders
heen te gaan".
Een vrouw met een kind in haar armen rouwt bij een overleden familielid. Het officiële dodental in Bangla
desh is opgelopen tot meer dan 100.000. Nog eens honderdduizenden zijn alles in de wervelstorm kwijt ge
raakt foto afp
Kroaten hopen dat Servië na week vol incidenten tot inkeer komt
KOKANJE
dat vooraanstaande Duitse Hit-
ler-aanhangers een reisje naar
IJsland maakten.
Volgens De Vries is de Ger
maanse geest in diepste wezen
romantisch van aard. In de Ger
maan heerst een leegte die naar
vervulling hunkert. Zijn ziel is
gespleten, waarbij een nuchtere
zin voor de alledaagse werke
lijkheid op gespannen voet ver
keert met een rusteloze hang
naar het onbekende en onbe
reikbare.
Dit Germaanse verlangen
drijft ganse volken van de
haardsteden weg en zendt hen
over bergen, steppen en ocea
nen. De oversteek naar Amerika
kan helaas niets goeds opleve
ren, schrijft De Vries in 'Het
herwonnen verleden', want
daar zal het Germaanse ele
ment in de volksbrij verdwijnen:
„En dan zullen ook zij weder
een treurig voorbeeld zijn van
een Germaans volksdeel, dat
slechts gediend heeft om de
meststof voor een vreemde cul
tuur te leveren".
Dit keer moet het rusteloze
verlangen van de Germaan zich
op het oosten richten, om de
„schromelijk verwaarloosde"
akkers en weiden in Polen en
Rusland weer in cultuur te
brengen. Ook vroeger trokken
er immers al Nederlandse boe
ren naar het Oostland:
Naer oostland willen wij rijden,
Naer Oostland willen wij mee
Al over die groene heiden,
Daer is er een betere stee.
De Duitse soldaat, die in de
steppen van Rusland „wonde
ren van dapperheid" verricht,
wordt door de oude droom be
zield om het Oostland te koloni
seren. Hier wacht ook voor de
Nederlandse boeren een groot
se taak! De tijd is rijp voor een
nieuwe Volksverhuizing, maar
nu niet naar het westen en zui
den van Europa, maar naar het
oosten. „De jonge mannen die
aan het Oostfront strijden", zegt
De Vries, „de boerenzoons die
zich voor de tocht naar Oost
land opmaken, zij zijn het. die
weer vervuld zijn van het Ger
maanse verlangen en wier ogen
daarom weer schitteren van een
vlam, die een droom daarin
ontstoken heeft".
De droom van Jan de Vries
kwam niet uit. Een boer is nu
eenmaal geen nomade, die met
sikkel en ploegschaar op reis
gaat. Zelf ondernam de voorzit
ter van het Letterengilde wel de
gelijk de reis naar het Oostland
toen de geallieerden hier
voet aan land zetten, verdween
hij samen met zijn bescherm
heren naar Germanje.
Een paar weken geleden liet ik
op deze plaats de naam van Jan
de Vries vallen. Deze volkskun
dige en oud-germanist, die de
IJslandse Edda vertaalde en een
etymologisch woordenboek sa
menstelde, werd in de oorlog
een van de topmensen binnen
de Kultuurkamer. Een brief
schrijver wees mij erop dat De
Vries in die tijd een zeer kwalij
ke reputatie opbouwde als pro
pagandist van de nationaalsoci-
alistische zaak. Hij schrok er
niet voor terug om zijn enorme
kennis van de Germaanse ge
schiedenis in dienst te stellen
van het politieke gedachten-
goed van de bruin- en zwar-
themden. In de brief werd het
boek 'Het herwonnen verleden'
genoemd, een bundel met voor
drachten die in 1944 bij de foute
uitgeverij De Schouw ver
scheen.
Ik kende dat beruchte ge
schrift al. Toen ik een paar jaar
geleden met mijn Ilsland-boek
bezig was, en me verdiepte in
wat Nederlandse schrijvers in
de loop der tijden over dit noor
delijke eiland hadden geschre
ven, kwam ik als vanzelfspre
kend de naam van professor jan
de Vries tegen. Hij was zijn
loopbaan als pleitbezorger van
de Germaanse oudheid begon
nen en keerde zich tegen het
banale en mistekende beeld dat
in schoolboekjes van het Ger
maanse verleden werd gegeven.
Onze voorzaten waren niet zo
zeer dobbelende dronkaards,
die de mede uit de schedels van
hun overwonnen vijanden
dronken, alswel vitale boeren en
krijgers die in een bezield ver
band met de natuur en de go
den leefden.
„Als de Romeinen in onze ge
westen komen", zegt De Vries,
„zijn zij ontsteld over de som
bere emst van land en volk. Wie
zou, roept Tacitus uit, er ooit
toe komen om naar Germanje
te trekken, naar dat vormloze
gebied met zijn ruwe klimaat,
met zijn herfstnevels, die het
land omfloersen, de eindeloze
winters die het leven doen ver
starren, de bleke zon die zich
nauwelijks boven de horizon
verheft: zij hebben de Ger
maanse ziel zwaarmoedig ge
maakt en daarin het verlangen
naar verlossing gelegd".
IJsland was voor hem het land
waar de Germaanse geest in
zuivere staat bewaard was ge
bleven. Vandaar dat het in de
jaren dertig heel gewoon was
ROEMENIË
Een bezem blokkeert de ope
ning waar enkele uren eerder
nog een glazen deur de toegang
tot de winkel markeerde. Bin
nen staat een vrouw met haar
armen over elkaar. Ze kijkt met
nauw verholen woede en haat
naar buiten. De voorbije nacht
zijn woedende Kroatische dor
pelingen het slaperige Zadar
binnengekomen.
Daar hebben ze Joegoslavi
sche en Servische zaken aange
vallen. Schoenwinkels, een kle
dingzaak, het kantoor van de
nationale luchtvaartmaatschap
pij JAT. De ruiten en etalages
zijn vernield, de inventaris ligt
gedeeltelijk op straat. Met stof
fer en blik wordt het glas opge
ruimd, maar niemand van de
voorbijgangers besteedt veel
aandaent besteed aan de ver
in. ■Iingrn.
Het Is maar een klein incident
1111 de K'»lf van geweld en ver
nielingen die dc Joegoslavische
deelrepubliek Kroatië over
spoelt. Op andere plaatsen,
zoals Sotin, Vukovar en Borovo
Selo blijft het niet hij ingegooide
ruiten. Daar wordt ook gescho
ten. Sinds donderdag zijn min
stens 17 mensen onder wie
13 politie agenten gedood bij
vuurgevechten tussen Kroaten
en Serven. Volgens de Joegosla
vische vice-president Mesic zijn
dc agenten op beestachtige wij
ze vennoord. „Terroristen zijn
het, die vanuit Servië infiltre
ren", aldus de nationalistische
burgemeester van Zadar, Ive Li-
vljanié. Volgens Servië zijn juist
de Kroatische nationalisten
schuldig.
Rood-wlt-blauw
Kroatië is zaterdag in rouw ge
dompeld. Niet vanwege dc her
denking van de elfde sterfdag
van president Tito, maar van
wege de begrafenissen van de
eerder in de week gevallen do
den. Overal hangt de rood-wit-
blauwe vlag, voorzien van een
zwarte band. In het hele land
worden bijeenkomsten gehou
den Om de wens vont tUtOIK)
mie te onderstrepen en om ui
ting te geven aan de woede en
het verdriet over de laatste serie
van geweld.
In de hoofdstad Zagreb zetten
tienduizenden een kaars voor
het raam. Ook de communisten
doen mee aan de protesten,
/elfs in het anders zo bed.i.igdr.
want welvarende, Istrië zijn bc-
Rouw In Kroatië, waar de afgelopen dagen minstens zeventien mensen werden gedood bij schietpartijen tus
sen Kroaten en Serviërs. Deze vrouw In het door Serviërs omsingelde Kijevo bidt om een vredige afloop van
het conflict dat Joegoslavië verscheurt. foto rober raitic
togingen. Kroatië heeft vrijdag
zijn politiereserves gemobili
seerd. In het oude centrum van
Zadar lopen de mannen van de
mUitijn in groepjes van twee
wacht, het geweer in de aanslag.
Jongeren worden staande ge
houden en naar hun papieren
gevraagd. Nog niet alle agenten
hebben een uniform, niet ieder
een heeft een modem wapen,
maar voor de Kroaten is de aan
wezigheid van 'eigen' troepen
'in de straten een morele opkik
ker. Het Joegoslavische leger en
de nationale politie worden als
partijdig gezien. De meeste offi
cieren zijn namelijk afkomstig
uit Servië. „Het leger kijkt toe.
Alleen als onze mensen tussen
beide willen komen, wordt er
opgetreden", klaagt Livljanic.
Dat de politie kennelijk geen
poot uitstak toen de 'Joegoslavi
sche' winkels in de stad werden
aangepakt vergeet hij gemaks
halve maar even. De burge
meester vertegenwoordigt de
Kroatische Democratische Partij
(HDZ) die sinds vorig jaar mei
de macht heeft in de deelrepu
bliek.
Privileges
Dertig jaar eerder zat Livljanié
voor zijn anti-communistische
opvattingen gevangen op een
eilandje voor de kust, nu zwaait
hij de scepter in het eeuwenou
de stadje. „De communisten
kunnen hun macht en privile
ges maar moeilijk opgeven",
bemerkt hij.
In buurstaat Servië regeren de
communisten nog wel met
strakke hand. Servië wil niets
weten van een nieuwe staats
vorm of van meer autonomie
voor de deelstaten, zoals Kroatië
en het meer noordelijk gelegen
Slovenië wensen. De Serven
vormen de grootste bevolkings
groep in de veel-vol keren repu
bliek Joegoslavië. In Kroatië ma
ken de 600.000 Serven dertien
procent van de bevolking uit.
De Servische enclave Krajina
heeft zijn afscheiding van Kroa
tië uitgeroepen en wil in de toe
komst onder het bestuur van de
republiek Servië komen. Dat
streven wordt vanuit Servië
aangemoedigd. „Het is maar
een kleine minderheid die on
rust stookt. De meeste Serven
willen gewoon in vrede met ons
samenwonen", denkt Livljanic.
De gewelddadige acties ma
ken dat vredig samenwonen
echter steeds moeilijker. De
Kroatische president Tudjman
maant de bevolking via de tele
visie weliswaar tot kalmte, maar
met het binnenrollen van de
Joegoslavische tanks in het
grensgebied tussen Servië en
Kroatië stijgt de spanning ver
der. "Dit schudt ons wakker,
maar misschien dat Servië nu
ook inziet dat het zo niet langer
kan", meent de burgemeester.
.Anders is een burgeroorlog
niet ondenkbaar".
Vechten
Dat wordt al langer geroepen,
met name in Servië. „We zijn
misschien geen goede werkers,
maar vechten kunnen we", liet
de communistische Servische
president Milosevic zich onlang
nog ontvallen. „Met zo'n man
valt niet samen te werken",
weet Livljanié. Zijn hoop is ge
vestigd op de gematigde krach
ten. die na het geweld van de
voorbije dagen hun afkeuring
uitspraken. „Het is duidelijk dat
ook Belgrado de situatie niet
meer in de hand heeft. Dat
moet snel veranderen".
Kroatië bad zaterdag dat die
verandering zonder nog meer
geweld tot stand zal komen.
