Extra
Ziek zijn van je werk
Ergonomie: 'de stofzuiger van de WAO'
DE WAO staat ter discus
sie. Tweemaal arbeidsom
standigheden ziek zijn
van je werk; en: ergono
mie, goeie spullen om
mee te werken en een
goede plek.
aanmaak voor compostgrond voor de
champignonteelt. Erkenning van deze aan
doening kwam pas toen de Roosendaalse
bedrijfsarts H. van de Bogart er een proef
schrift aan wijdde. Zijn onderzoek heeft
preventieve maatregelen tot gevolg gehad.
De Alkmaarse bedrijfsarts en medewerker
van het CORONEL-laboratorium van het
AMC, Ciert van der Laan. is zeer te spreken
over het 'Centrum voor beroepsziekten';
„Op deze manier kunnen beroepsziekten
veel sneller worden herkend en behandeld.
Net als in de ons omringende landen zou er
aan dit centrum ook een polikliniek moeten
worden verbonden, waar mensen kunnen
worden onderzocht en behandeld, als er in
'gewone' ziekenhuizen niet voldoende ken
nis aanwezig is".
Volgens Van der Laan zijn de voordelen van
een dergelijk centrum duidelijk bewezen in
het buitenland. „Maar vraag me niet hoe
veel geld je op den duur kunt besparen als
je beroepsziekten in een vroeg stadium
kunt herkennen. Dat is nauwelijks hard te
maken. Dat het geldbesparend zal werken
is echter zo klaar als een klontje".
Hij ziet ais deskundige op het gebied van
beroepsziekten de laatste jaren veel voor
beelden van werkgevers die zelf al actie on
dernemen om de arbeidsomstandigheden
te verbeteren. „Kijk bijvoorbeeld naar een
bedrijf als Albert Heijn. Daar is een tijdje
geleden opgemerkt dat cassières bij voort
during verkeerde bewegingen maken. Daar
door kregen ze last van de rug, nek en de
armen. Daar is men nu begonnen om de
kassa's zodanig in te richten dat de cassiè
res met het gezicht naar de klant toezitten
en alleen maar de artikelen van rechts naar
links hoeven te leggen. In de meeste super
markten is het nog een beweging van voor
naar achteren, wat erg belastend is voor de
wervelkolom".
Ontslag
Een ander voorbeeld is de werkgever in de
schildersbranche die een van zijn mensen
naar Van der Laan stuurde, omdat hij ver
moedde dat de man leed aan het Organisch
Psycho Syndroom. De werknemer zelf ont
kende het. Van der Laan: „Maar dat zie je
wel vaker. Veel mensen houden hun klach
ten voor zich uit angst hun baan te verlie
zen. Ik heb hem toch geadviseerd niet meer
aan het werk te gaan als schilder. Een half
jaar later meldde hij zich opnieuw. Hij was
nu kok in een inrichting geworden. Hij kon
weer een boek lezen, was niet meer vergee
tachtig, zijn vrouw vond hem aardiger en
hij had geen agressieve buien meer. Mede
dankzij zijn baas, die zijn probleem vroeg
tijdig herkende".
Ex-schilder M. Poot had gewild dat ook hij
vroeger op de gevaren van zijn werk was ge
wezen. „Nu roepen de verffabrikanten wel
luid dat ze milieuvriendelijke verfsoorten
produceren, op waterbasis, maar er is maar
een klein deel van die rottroep uitgehaald.
Natuurlijk is het positief dat schildersbedrij-
véri bewuster met hun werknemers om
gaan en eindelijk het probleem erkennen.
Het Sociaal Fonds Bouwnijverheid voert dit
jaar een onderzoek uit onder duizend schil
ders. Ze moeten wel. Ik zie collega's nog
steeds tri-chloor gebruiken bij het ontvetten
van een deur die geschilderd moet worden.
Ik weet dat nog steeds afbijtmiddelen wor
den gebruikt. Ik hoor nog altijd dat veel
schilders 's avonds beroerd en lamlendig
thuiskomen terwijl ze denken dat het door
het harde werken komt".
Voor Poot is het belangrijk dat zijn ziekte en
die van honderden collega's erkend wordt
als beroepsziekte. „We zullen heus niet alle
maal schadeclaims gaan indienen. Daar
gaat het helemaal niet om. Het gaat óók om
de mensen die nu actief zijn als schilder en
die het gevaar lopen in dezelfde situatie te
recht te komen als ik. Die straks ook zon
dermeer de WAO in worden geschopt.
Vooral dat heb ik ervaren als zeer onrecht
vaardig. Ik zeg vaak dat ik me net een kwast
voel. Toen ik versleten was, ben ik wegge
gooid
Werknemers vechten soms jaren voor erkenning beroepsziekte
Door schimmels in de
compost kan een
champignonkweker
een zogenaam
'champignonkwe-
kerslong' oplopen.
niet in een psychiatrische inrichting, hij
heeft me nog nooit mishandeld in et*n
agressieve bui en hij heeft nog nooit een
/elfmoordpoging gedaan. Vergeleken met
enkele andere slachtoffers kun je zelfs zeg
gen dat zijn gezondheid nog betrekkelijk
goed is".
Atlas
OPS is een ernstige beroepsziekte. In de on
langs uitgebrachte 'Arbo Atlas' worden de
meeste beroepsziekten in kaart gebracht.
Ziekten waardoor een werknemer langdurig
en zelfs blijvend wordt uitgeschakeld, maar
ook minder ernstige aandoeningen. Cijfers
over het aantal mensen dat ziek is als ge
volg van ongezond werk, zijn er nauwelijks.
Zevenendertig procent van de negenhon
derdduizend arbeidsongeschikten in Ne
derland zou een 'Beroepsziekte' hebben.
F NV-medewerker Marcel Wilders vermoedt
dat dit cijfer een te lage schatting is, omdat
veel van de beroepsziekten niet worden er-
knul.
Wilders is blij met de Arbo Atlas. „Nu nog
wordt vaak gezegd dat een ziekte een indi
vidueel geval is en niets heeft te maken met
het werk. Werkgevers voelen zich daarom
nauwelijks geroepen om de risico's van be
paalde functies in het bedrijf weg te nemen.
De atlas kan een middel zijn om in toekom
stige CAO-ondcrhandelingen betere ar
beidsomstandigheden af te dwingen".
Nederland loopt ver achter op andere lan
den in Europa wat betreft de registratie en
de kennis over beroepsziekten. Dat is niet
altijd zo geweest. Vroeger was in Nederland
de Ongevallenwet van kracht. Die wet regel
de de uitkering bij ongevallen en ziekte als
gevolg van het werk. Sinds deze is vervan
gen door de WAO. doet het er niet meer toe
waardoor iemand ziek is geworden, want
een uitkering krijg men toch wel. Daarom is
er tientallen jaren niet bijgehouden welke
beroepen bijzonder ziekmakend zijn. welke
klachten er precies bij een bepaalde functie
voorkomen en hoeveel mensen dezelfde
klachten hebben. Het ontbreken van kennis
leidde tot onderschatting van het probleem
en dus tot het ontbreken van maatregelen
om de risico's zo klein mogelijk te maken.
Hyantintenschurft
Nederland telt 180 bedrijfsgezondheids
diensten. waarvan de helft periodiek onder
zoek doet naar klachten van werknemers
over hun arbeidsomstandigheden. Op die
manier zijn wel diverse ziekten boven water
gekomen, zoals nu bekende kwalen als
hardhorendheid in de metaalindustrie en in
de fruitteelt (tractoren, kettingzagen) en
rugklachten bij garagemedewerkers en cas
sières. Maar ook minder bekende ziektes als
kappersexceem (uitslag als gevolg van aller
lei chemicaliën waarmee in kapperszaken
wordt gewerkt) en hyaricintenschurft (uit
slag voorkomend bij hyacinttelers).
In de champignonteelt is de zogenaamde
'champigonkwekerslong' sinds enige tijd
berucht. Drie procent van alle werkenden
in deze tak van tuinbouw lijdt aan deze vrij
ernstige ziekte. De 'champignonkwe-
kerslong' wordt veroorzaakt door het inade
men van schimmels die vrijkomen bij de
Bouwvakkers belanden In de wao vanwege rugklachten. foto cees zorn
Ruim driehonderddertigduizend mensen in Nederland zijn ziek als gevolg
van hun beroep. In de onlangs uitgekomen 'Arbo Atlas' worden veel van deze
'beroepsziekten' in kaart gebracht. Het achthonderd pagina's tellende rap
port kan een begin zijn van erkenning van veel van deze kwalen en een gede
gen aanpak van de oorzaken. Want in tegenstelling tot het buitenland is het
met die erkenning in Nederland slecht gesteld. Werknemers kunnen jaren
van het kastje naar de muur worden gestuurd, voordat duidelijk is dat hun
klachten het gevolg zijn van het ongezonde werk dat ze doen. Om een derge
lijke lijdensweg in de toekomst te voorkomen is een 'Centrum voor Beroeps
ziekten' nodig, zoals die in de ons omringende landen ook bestaat. Het Aca
demisch Medisch Centrum in Amsterdam wil de komende jaren een experi
ment houden, als aanzet voor een dergelijk informatie- en documentatie-
punt, annex polikliniek.
ten, liep hij de deur plat bij huisartsen en de
Bedrijfsgezondheidsdienst. Die konden
niets vinden. Het GAK stuurde hem daarom
weer aan het werk, want Poot was volgens
de artsen niet ziek.
Psychisch
Hij kwam onder behandeling van een psy
chiater. Het waren immers psychische
klachten. Lichamelijk werd nij in orde be
vonden. „Ik ben van het kastje naar de
muur gestuurd", zegt Poot nu. „In 1989 las
ik in het FNV-magazine een verhaal met de
titel 'Verf Om got van te worden'. Daarin
stonden ervaringen van diverse schilders.
Eindelijk wist ik dat ik niet de enige was.
maar dat in het schildersbedrijf, maar ook
bij autospuitbedrijven en drukkerijen hon
derden mensen dezelfde klachten hebben
Poot heeft met zijn echtgenote de 'Belan
genorganisatie Oplosmiddelenslachtoffers'
opgericht. In korte tijd meldden zich hon
derd mensen aan als lid van Poot's belan
genorganisatie. „Opvallend veel echtgeno
tes van schilders en drukkers. De verhalen
die je van hen hoort zijn werkelijk hemel
tergend", zegt mevrouw Poot. „Soms denk
ik dat wij nog in een bevoorrechte positie
zitten. Wij zijn nog bij elkaar, mijn man zit
I ien jaar zit M. Poot uit l^lystad nu thuis.
En in die jaren is hij. volgens zijn vrouw en
kinderen een ander mens geworden. De 56-
jarige ex-schilder heeft voortdurend hevige
hoofdpijn, zijn spijsvertering is in het hon
derd gelopen, hij heeft concentratieproble
men, is altijd moe en kan met zijn pijnlijke
handen en vingers nauwelijks iets doen.
Soms wordt hij zomaar agressief. Zijn
vrouw laat hem dan maar even begaan.
Soms is het wel eens lastig hem ervan te
overtuigen dat hij een film op de tv al vier
keer heeft gezien. Zijn geheugen laat hem
regelmatig in de steek. „Ik voel me steeds
verder aftakelen, terwijl ik al jaren niet meer
werk"
Poot lijdt aan het zogenaamde Organisch
Psycho Syndroom, simpel afgekort tot OPS.
Opgelopen tijdens zijn werk als schilder in
de bouw, waarbij hij elke dag weer hoge
concentraties oplosmiddelen inademde. Ze
hebben zijn zenuwstelsel onherstelbaar
vernield. Een beroepsziekte dus. Maar Poot
krijgt pas de laatste jaren enige erkenning
dat zijn klachten ook werkelijk te wijten zijn
aan hel werk dat hij dertig jaar lang met
veel plezier deed. Toen zijn klachten hem
tien jaar terug het werk onmogelijk maak
Europese normen komen, inhoud is nog wat vaag
„Ergonomie is de stofzuiger van de arbeids
ongeschiktheid". Een uitspraak die wat
overdreven klinkt, maar waarmee wordt be
doeld dat goede inrichting van werkplekken
en mensvriendelijk ontwerp van machines
en andere gebruiksvoorwerpen veel ar
beidsongeschiktheid kan voorkomen. En
zelfs dat door toepassing van
ergonomie arbeidsongeschikt
geworden werknemers opnieuw
aan passende arbeid kunnen
worden geholpen.
Deze mening nuldigt men bij
de Nederlandse Vereniging vooi
Ergonomie (NAVE). Woord
voerder I. C. Sijmonsbergen
zegt dat een preventieve aan
pak wonderen kan doen in be
drijven. .Als ondernemers hun
eigen belang begrijpen zullen
ze investeren in ergonomie. Et
varing in grote bedrijven, die ei
gen ergonomen in dienst heb
ben, is wat dit betreft leerzaam.
Die, betrekkelijk kleine, investe
ringen verdienen zich terug".
„Zo doet een goede en gezonde
werkhouding wonderen, als
daarvoor tenminste de voorwaarden zijn
geschapen. Ook durven wij de stelling aan
aldus Sijmonsbergen. „dat duizenden met
sen uit die arbeidsongeschiktheid kunnen
terugkeren. Bedrijven moeten dan bijvoor
beeld durven investeren in speciale, dure
stoelen, een voorwaarde om mensen met
gklachten het verrichten van arbeid
kracht. De inhoud daarvan is nu nog wat
vaag. Nederland heeft er niet op gewacht.
Dezelfde richtlijnen gaan straks gelden voor
de langste EG-onderdanen (Nederlanders)
en de kortste (Portugezen). Volgens des
kundigen heerst nu 'een lichte chaos'. Ne
derlandse maatstaven zijn vaak al vergaand.
Invoering verplicht
Ergonomisch ontworpen produktiemidde-
Ergonomie
De Nederlandse Vereniging voor Ergonomie hanteert de volgende
omschrijving voor het begrip ergonomie: „Ergonomie streeft naar
het zodanig ontwerpen van gebruiksvoorwerpen, technische syste
men en taken, dat de veiligheid, de gezondheid, het comfort en het
doeltreffend functioneren van mensen worden bevorderd
IX» NWE heeft nu 650 leden; de meeste actieve ergonomen zijn lid
en daarmee heeft ons land op dit gebied de grootste dichtheid ter
wereld. Ergonomen zijn een bont gezelschap specialisten: ze vari
ëren van zeer technisch tot zeer sociaal ingestelde lieden; van psy
chologen tot verpleegkundigen of artsen. Ze kunnen van huis uit
fysiotherapeut zijn. maar ook een studie bedrijfskunde achter de
rug hebben. Het beroep 'ergonoom' is formeel-juridisch nog niet
geregeld en niet beschermd. Maar de maatschappelijke erkenning
van dit wrerk begint op gang te komen.
rugklachten het vem
gelijk te maken".
I er bevordering van betere arbeidsomstan
digheden in berii ijveii worden ook op ergo
nomisch gebied Europese nonpen van
Ien en gebruiksartikelen hebben éën ding
gemeen: er is rekening gehouden met de ei
sen en behoeften van de gebruikers en met
bun taken. Volgens de Arbowet. die op 1
oktober 1990 volledig van kracht werd. is
invoering van ergonomische normen ver
plicht. Daarbij is 'de stand van de ergono
mie', de actuele situatie op het vakgebied,
de maatstaf. Een vlottend begrip, zegt ir. P.
Voskamp, die bij het ministerie van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid belast is met de
uitvoering van de ergonomische aspecten
uit de Arbowet.
Werkgevers zijn verplicht de stand van za
ken te kennen. Alle bedrijven met meer dan
500 werknemers moeten eigen ergonomen
in dienst hebben. SoZaWe doet veel om de
actuele stand van de ergonomie te helpen
invullen. Nederlandse normen en een be
oordelingsmethode voor ergonomie wor
den ontwikkeld. Er is een handboek met
richtlijnen gemaakt voor de er
gonomie van werkplekken. Sa
men met de Nederlandse Ver
eniging voor Ergonomie en het
Ned. Instituut voor Preventie
ve Geneeskunde TNO is een
post-academische opleiding
tot ergonoom ontwikkeld.
Een gloednieuw hulpmiddel is
het documentatiesysteem
IDEé dat de drie juist genoem
de instanties samen maakten,
een geautomatiseerd Informa
tie- en Documentatiesysteem
Ergonomie. Voskamp toont
een boekwerk van 400 pagi
na's met beschrijvingen van
350 ergonomische onder-
zoeks- en ontwikkelingspro
jecten, gestart tussen 1982 en
1989 en afkomstig van totaal
70 initiatiefnemers.
De NA A I vergroot en actualiseert deze da
tabase. Men denkt dat maar een klein deel
van alle sedert 1982 uitgevoerde projecten
bekend is. Diverse grote bedrijven (Philips.
PTT. Hoogovens) zijn bijvoorbeeld niet. of
onvoldoende, vertegenwoordigd.
Gezien de ontwikkelingen op wetsgebied is
het naar Voskamp's mening tijd dat bedrij
ven ernst maken met ergonomie Straks zal
de Arbowet werkgevers in gebreke stellen.
Bedrijfsleidingen en ondernemingsraden.
maar ook vakbonden moeten zich ermee
bezig houden.
Momenteel hebben de bedrijven te maken
met een vloed van regels en normen, zowel
Nederlands als Europees. Er moet nog wat
meer samenhang in. zegt Voskamp. Eu
ropese richtlijnen komen uit diverse gele
dingen van de Brusselse bureaucratie. De
indruk bestaat dat die wat langs elkaar heen
werken. In ieder geval is er een certifice-
rings- en keuringsregime aan verbonden:
Europees keurmerk 'CE'.
Het Europees Certificatie Instituut stelt fun
damentele eisen. Streven is binnen de EG
geen machine, werktuig, meubilair e.d. te
hebben met ergonomische gebreken.
'Brussel' begrijpt dat eind 1992 niet haal
baar is voor dit veelomvattende terrein. De
situatie is nu dat de overheid let op wat het
bedrijfsleven doet om dat tot norm te ver
heffen. terwijl het bedrijfsleven wat betreft
richtlijnen kijkt naar overheidsvoorschrif
ten. In sommige gevallen wordt zelfs ge
wacht met investeringsbeslissingen.
De NWE propageert dus sterk bevordering
van ergonomisch verantwoorde werkom
standigheden. In sommige ondernemingen
bestaat al de verplichting ergonomen in te
schakelen bij het ontwerp van nieuwe ge
bouwen of ruimten. De overtuiging groeit
dat 'zieke gebouwen' mede kunnen worden
voorkomen door betrekkelijke kleinigheden
zoals individueel te openen ramen en goe
de ventilatie.
Voorbeeld van een ergonomische aanpak in
de praktijk is het puntlassen van autozij
wanden bij Volvo Car in Born (L). Aan- en
afvoerhandelingen bleken een zwaardere
ergonomische belasting voor de werkers
dan het laswerk zelf. Wijzigingen in die on
derdelen van het proces waren duur, kost
ten veel inspanning, maar verdienden zich
zelf, economisch gezien, terug. Ook ver
minderde het ziekteverzuim en nam de
motivatie van betrokkenen toe. Verrassend
effect was dat door de inzet van robots min
der lassers nodig waren. De overtolligen
konden via omscholing binnen het bedrijf
worden herplaatst.
Sancties
Wat zijn de sancties op het achterwege la
ten van verbeteringen waartoe de Arbowet
verplicht? De Arbeidsinspectie controleert,
zegt Voskamp, maar natuurlijk niet alle
400.000 in aanmerking komende bedrijven.
Werknemers kunnen zelf een controlerende
rol spelen. Door voorlichting via onderne
mingsraden dringt informatie op de werk
vloer door. OR'en zijn trouwens verplicht
hun bevindingen op Arbo-gebied schrifte
lijk vast te leggen. Overtredingen zijn straf
baar. vallen onder de Wet Economische
Mededinging.
Voor goede toepassing van ergonomie ligt
nog een groot gebied braak. Bijvoorbeeld it
het onderwijs, waarvoor de Arbowet echter
niet geldt. Volgens Voskamp ontdekt de Ar
beidsinspectie in scholen de 'meest vreselij
ke mankementen'. Er is weinig tegen te
doen. Pas bij hevige klachten laat men voor
de kinderen aangepaste meubels komen.
Onderwijs is echt een 'achtergebleven ge
bied'. waar ergonomen succes zouden Kun
nen hebben.
