Feiten
Sprankje hoop voor Ulster
Pater Jean-Bertrand Aristide laat Haïti weer lachen
•7
Donderdag 2 mei 1991
•J DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PRE ENEN SJAAK S AAA K MAN
DE HAfTIAANSE presi
dent Jean-Paul Aristide
verrast vriend en vijand.
De pater zit dan ook ste
vig in het zadel
BELFAST houdt dezer dagen de
adem in Na jaren praten de partijen
in het Noordierse conflict weer met
elkaar Eerste pnonteit lijkt de kemp
hanen aan de tafel te houden
WIM STEVENHAGEN
EN MENINGEN
Brooke balanceert tussen keiharde standpunten van betrokken partijen
In de Engelse pers is Noord-Ierland wel eens vergeleken
met een ongeliefd en slecht opgevoed weeskindje, in de
steek gelaten door Moeder Ierland en Vader Engeland. In
die vergelijking is de Britse minister van Noordierse za
ken Peter Brooke een voogd, die voor de zoveelste keer
mag proberen het arme, maar vechtlustige weesje Ulster
op eigen benen te zetten.
HAARLEM PATRICK V
Brooke zette onlangs al éën be
langrijke stap op die weg. Hij
kreeg het na ruim een jaar
moeizaam onderhandelen voor
elkaar dat de protestantse Unio
nisten, de katholieke Republi
keinen en de Ierse regering van
af deze week voor het eerst in
achttien jaar praten over een
oplossing van het al decennia
slepende Noordierse probleem.
De gesprekken bieden een
sprankje hoop, maar niemand
heeft de illusie dat de proble
men snel worden opgelost.
Daarvoor is de kloof te diep.
Het is tekenend dat Brooke
na maanden onderhandelen
nog geen plaats heeft gevonden
waar de Unionisten moeten
gaan praten met de Ierse rege
ring. De Unionisten houden
vast aan Londen, de leren aan
'ergens op het Ierse eiland'. De
minister moet verder elk woord
op een goudschaaltje wegen,
zodat hij geen enkele partij be
ledig. De term 'onderhandelin
gen is taboe. Brooke benadrukt
keer op keer dat „niets geregeld
is tot alles geregeld is". Zo wil
hij de diepgewortelde angst
wegnemen dat de ene partij een
voordeeltje wegsleept ten koste
van de andere.
De minister wil vóór 15 juli
met een voorstel komen. Dat
lijkt kort. Hij weet dat de Rept
blikeinen en de Ierse Republiek
alles zullen afwijzen waarbij Ul
ster definitief in het Verenigd
koninkrijk wordt verankerd. Ier
land wil de grondwetsartikelen
waarin Ulster wordt opgeëist
wel wal afzwakken, maar zeker
niet schrappen. De Unionisten
willen juist van geen voorstel
weten waarin sprake is van Ier
se hereniging. Hun radicale ver
tegenwoordigers eisen zelfs dat
Ulster een volwaardig deel van
het Verenigd Koninkrijk wordt
Brooke zei vorig jaar dat En
geland niets tegen een Ierse
hereniging heeft, als Ulster daar
tenminste zelf voor kiest. Hij zei
daarmee niets nieuws. De En
gelsen hebben er nooit verzwe
gen dat ze het probleem liever
kwijl dan rijk zijn. Een hereni
ging lijkt echter niet realistisch.
Brooke mikt daarom waar
schijnlijk op een nieuwe vorm
van machtsdeling en zelfbe
stuur.
Zeker is dat hij niet terug wil
naar de protestantse alleen
heerschappij en dat de Engel
sen af willen van het directe be
stuur over de provincie. Londen
nam in maart 1972 de macht
over, toen Ulster volkomen on
bestuurbaar was geworden. De
protestantse Stormont-regering
genoemd naar het regerings
gebouw in Belfast verloor
naar greep op het land na 30 ja
nuari van dat jaar. Soldaten
schoten op die dag. bekend als
'Bloody Sunday', dertien katho
lieke demonstranten dood.
De Britse ingreep was het in
directe gevolg van een vijftig
jaar eeraer gesloten compromis.
Toen de Engelsen sinds de
negende eeuw heer en meester
op het groene eiland in 1912
besloten Ierland zelfbestuur te
gunnen, dreigde de zwaar be
wapende protestantse meerder
heid in de zes graafschappen
van Ulster met een burgeroor
log. De fierste Wereldoorlog
wendde die dreiging even af,
maar daarna moest er een com
promis komen. Ierland werd in
1921 onafhankelijk. Ulster
mocht echter hij het Verenigd
Koninkrijk blijven en kreeg haar
eigen regering.
De scheiding lag aan de basis
van het gewapende conflict dat
later uitbrak. Radicale Republi
keinen vonden dat de met wa
pens afgedwongen zelfstandig
neid ook met geweld mocht
worden bestreden. De Unionis
ten wisten dat ze dankzij hun
wapens uit de handen van de
Ierse Republiek waren gebleven
en vonden dat ze die onafhan
kelijkheid met geweld mochten
verdedigen.
De Stormont-regering stelde
de katholieken stelselmatig ach
ter. De zes graafschappen wa
ren geselecteerd op hun protes
tantse meerderheid. Katholie
ken kregen stemrecht, maar wa
ren toch altijd in de minder
heid. Cïoede woningen gingen
naar protestanten. Bedrijven
Peter Brooke (midden vooraan) komt met zijn delegatie aan bij Stor
mont Castle in Belfast. Daar wordt deze week voor het eerst sinds 1973
gepraat over een oplossing voor het conflict in Ulster. foto era
weigerden op advies van de
regering katholieken aan te
nemen.
Dat systeem hield lang stand:
pas in 1968 barstte de hom. Ka
tholieke demonstraties voor ge
lijke rechten liepen uit op mas
sale rellen, waarbij veel doden
vielen. In 1969 greep het Engel
se leger in. Daarop viel de slui
merende IRA uiteen in een poli
tieke en een actieve, radicale
vleugel. Het geweld barstte in
alle hevigheid los, met de instel
ling van het directe bestuur als
Kevo'K
Brookes poging om tot
machtsdeling te komen is niet
de eerste. De Engelsen dachten
in 1972 nog dat direct bestuur
een tijdelijk noodzakelijk kwaad
was. Ze stuurden daarom snel
aan op een nieuwe regering,
waarin ook katholieken zeggen
schap zouden hebben. legen
alle verwachtingen in kregen ze
de partijen in I973 rond de ta
fel, de laatste keer vóór deze
week.
Moeizaam werd een coalitie
van gematigde Republikeinen
en Unionisten gevormd. Het
succes hleek van korte duur: De
regering kwam vrijwel meteen
ten val door een twee weken
durende algemene staking, die
door de meeste protestanten
werd gesteund. De Unionisten
lieten zo zien dat zij elke hen
onwelgevallige regeling konden
torpederen. Dat zorgde ervoor
dat zowel Engeland als de Ierse
Republiek daarna lang geen se
rieuze poging meer ondernam
om een politieke oplossing te
vinden. De Britten richtten zich
na 1974 vooral op de economi
sche opbouw van Ulster en op
de bestrijding van de IRA. De
leren vonden dat de Engelsen
het probleem maar moesten
oplossen.
De eerstvolgende stap zal
vooral de Unionisten nog diep
in het geheugen staan gegrift.
Omdat ze weigerden met de Re
publiek te praten, bleven ze in
1985 buiten de onderhandelin
gen tussen premier Thatcher en
haar Ierse collega Fitzgerald, die
leidden tot de Anglo-lerse over
eenkomst. Dat akkoord gaf de-
Republiek enige zeggenschap in
het bestuur van Ulster, tot grote
woede van de protestanten.
De deelname van radicale
Unionisten als Ian Paisley aan
de huidige gesprekken kan
deels worden verklaard uit de
kater die ze daaraan hebben
overgehouden. Hoewel Paisley
vorige week al zei zijn tegen
standers geen hand te zullen
schudden, willen de Unionisten
niet nog een keer het risico lo
pen dat ze buitenspel staan. Ze
kunnen na twintig jaar echter
moeilijk opeens akkoord gaan
met machtsdeling. In de Britse
en Ierse pers wordt er daarom
de laatste tijd op gespeculeerd
dat ze zouden kunnen aan
sturen op onafhankelijkheid
van zowel Engeland als Ierland.
Die constructie kent onge
twijfeld veel haken en ogen,
maar zou volgens de bedenkers
veel problemen oplossen. De
IRA en de Republikeinen zien
hun eis van Engelse terugtrek
king ingewilligd, de Unionisten
hoeven niet bang te zijn voor
een Ierse hereniging en de Ierse
en Engelse regeringen zijn van
een blok aan hun been af.
Het is afwachten of dit konijn
door een van de partijen uit de
hoge hoed wordt getoverd.
Brooke is waarschijnlijk al blij
als 'zijn' gesprekken niet wor
den gesaboteerd door een ge-
weldscampagne van de IRA of
een van de extreme protes
tantse organisaties, in dat geval
zal ook het huidige overleg in de
annalen van mislukte pogingen
worden bijgeschreven en zal het
weeslandje' Ulster waarschijn
lijk weer jaren op een nieuwe
voogd moeten wachten.
STANDPLAATS MEXICO
Het gebeurt wel meer dat de
tuinman zich bij ons komt be
klagen. Maar dit keer stond ik
met m'n oren te klapperen. „Ik
ben ingezoutenvertelde hij.
„mijn nele huis is ingezouten
En Guadalupe wij noemen
hem meestel kortweg Lupito
somde op wat er de afgelopen
tijd zoal was misgegaan: zijn
grasmaaimachine was kapot,
z'n vrouw ongewild in verwach
ting, z'n kinderen hadden een
hardnekkige griep. En, nog er
ger. zijn bezemstelen braken
om de haverklap.
Ingezouten? „Behekst", zo fluis
terde mijn echtgenote, zelf een
Mexicaanse, me voorzichtig in
het oor. Hakkelend probeerde
Ciuadelupe uit te leggen dat hij
een 'limpia' nodig had, een
grondige schoonmaakbeurt. Of
ik hem daarvoor het benodigde
geld wilde lenen.
De volgende dag gingen we sa
men op zoek naar een curan-
dero, een medicijnman in het
Nederlands of, letterlijk ver
taald, geneesheer. Naast me in
de auto zat Lupito nog steeds te
piekeren over de vraag of hij nu
alleen zichzelf zou laten 'reini-
f;en' of meteen maar z'n hele
luis. Zelf moest ik terugdenken
aan een paar van de anekdotes
die mijn vrouw me de voor
gaande avond had verteld.
Toen ze nog maar net een baby
was. iets van zes maanden oud,
dreigde ze te sterven aan een
niet te stoppen buikloop. Alle
doktoren waren ten einde raad.
Op aanraden van een buur
vrouw was haar moeder naar
een medicijnman gestapt. En
wonder boven wonder, Maria
Elena, mijn vrouw, was op slag
genezen.
Ik heb de afgelopen jaren wel
meer van dat soort verhalen ge
hoord. En op de markt bij ons
in de buurt, waar ik bijna elke
week wel een keer boodschap
pen ga doen, liggen hele stapels
vreemde soorten thee, mysteri
euze poedertjes en amuletten.
Een dode kolibri in de binnen
zak, zo hebben al meerdere
kooplui me op het hart gedrukt,
is een onfeilbaar middel om de
liefde van het tevergeefs begeer
de meisje te winnen. En natuur
lijk, je kunt niet alleen opdracht
geven om iemand te laten be
heksen, maar je loopt ook zelf
voortdurend het risico om 'in
gezouten' te worden.
Bijgeloof uit ver voorbije tijden,
zo dacht ik altijd. Maar inmid
dels ben ik erachter dat het gros
van de Mexicanen, van arm tot
rijk, er nog altijd heilig in ge
looft. Mensen als Lupito, de
tuinman, laten er zelfs hun hele
leven door leiden. Zwarte kun
sten. die sinds de Spaanse ver
overing van vijf eeuwen geleden
zijn aangedikt met een fors por
tie religie. Zelfs Lucifer, de dui
vel. komt er in bepaalde geval
len aan te pas. Maar vooral ook
de nodige 'Weest gegroetjes' en
'Onze Vaders'.
Dat bleek wel toen we samen
met onze 'medicijnman', een
nogal norse, pafferig figuur met
zware wallen onder zijn ogen,
terugkeerden naar het eenvou
dige optrekje van Guadelupe.
Hij ging meteen aan de slag met
een dos gedroogde, geurige
kruiden. Tijm, kamille en meer
van dat soort zaken. Het hele
huis werd grondig afgestoft, in
clusief Guadalupe zelf. En tege
lijkertijd moest er gebedje na
gebedje worden opgedreund,
opdat alle kwade laachten zou
den verdwijnen.
De 'ingreep' kostte Lupito een
kleine honderd gulden, bijna
een hele week salaris. Of het
ook wat heeft geholpen? De kin
deren zijn weer gezond, zijn
vrouw had een spontane abor
tus, de maaimachine draait
weer en zelfs Lupito's bezem
stelen blijven weer heel. „Maar
dat komt omdat wij erin gelo
ven", aldus mijn vrouw. En zij
kan het weten.
ROB SPRENKELS
CORRESPONDENT
'De rijken
moeten
begrijpen
dat ze geld
inleveren
voor armen
Jean-Bertrand Aristi
de zwaait tiidens een
verkiezingsbijeen
komst (december vo
rig jaar) naar zijn sup
porters. FOTO AFP
MEXICO-STAD ROB SPRENKELS
CORRESPONDENT
Niemand bulten Haïti had hem
drie maanden durven geven.
Maar inmiddels zit pater lean
Bertrand Aristide heel wat stevi
ger in het zadel dan toen hij op
lebni.uï van dit j.i.ir <»lti( irrl
werd beëdigd als staatshoofd
an de arftfw he ataai Mei
zijn eigenzinnige manier van
regeren heeft hij zowel vriend
als vijand voorlopig weten te
overtuigen.
President of niet. nog rcgclma
tig presenteert 'Tltid zich on
verwacht in een van de misera
hele sloppenwijken in en rond
de hoofdstad Port au Prince. En
daar is het dan meteen groot
feest. Ondanks hun troosteloze
ellende beginnen de mensen te
dansen van plezier. Dikke nege
rinnen schreeuwen om het
hardst. Ze willen dut I itid hun
peuters zegent en bieden hem
wat te eten of te drinken aan.
I let Is zingen en dringen, elke
keer opnieuw.
Met Aristide aan hel roer is Hat
li weer een lachende natie ge
worden. Voor het eerst sinus het
begin van de Duvalier-tirannie.
in I957, is de angst voor reprc
sailles verdwenen. Zelfs in de
meest armoedige krottenwijken
wordt tot diep in de nacht luid
nichtig gediscussieerd over de
laatste regeringsmaatregelen.
En bijna overal beginnen de
mensen zich spontaan te orga
niseren. Wijkcomitét en vak
I>onden schieten als paddestoe
len uit de grond
longerenorganisaties brachten
een paar weken geleden zo n
200.000 gulden bijeen om de
ontwikkelingsprojecten van de
nieuwe regering te steunen.
Aristide zelf is al weken in de
slag met grootgrondbezitters en
ondernemers om hen te over
tuigen van de noodzaak om het
minimumloon te verhogen, nu
nog zo'n zes gulden per dag.
Basisprodukten als rijst, suiker,
meel en bonen zijn op bevel
van de regering 10 tot 20 pro
cent goedkoper geworden.
„De rijken moeten begrijpen
dat ze het nodige moeten inle
veren om het lot van de armen
te verbeteren", aldus Aristide
tijdens een van zijn meest re
cente toespraken. Het gonst van
geruchten over de invoering
van een scherp, progressief op
lopend belastingstelsel. Vooral
de woekerwinsten moeten wor
den aangepakt, zo hebben
naaste medewerkers van de
president via de radio laten we
ten. Maar voorlopig hebben zij
nog hun handen vol aan het be
dwingen van de welig tierende
smokkelarij, die de afgelopen
jaren de legioenen van straal
venters heeft bevoorraad
Natuurlijk, Aristide heeft inmid
dels ook ile nodige tegenslagen
gekend. Zo moest hij eerst alle
zeilen bijzetten, voordat Rene
Preval als premier werd geac
cepteerd. En vervolgens weiger
de de sena.it de door Aristide
voorgestelde kandidaten voor
het Hooggerechtshof te benoe
men. Datleverde meteen een
demonstratie op van woedende
jongeren voor het parlement*
gebouw „Dechoukée", zo werd
weer uit volle borst ge
schreeuwd. Alsof iedereen bin
nen het parlement een Tonton
Macoute' z.ou zijn. een hand
langer van het vroegere Duva
lier regime.
De ruines van uitgebrande hui
zen, winkels, bioscopen en res
taurants in de straten van Port
au-Prince herinneren nog altijd
aan de volkswoede De eerste
Kuch- en phinderpartijen kwa
men na het vertrek van de Du-
vallers. op 7 februari 198b. En in
januari van dit jaar was het op-
r\ieuw raak. nadat Roger lüfon-
tant. een van de meest beruchte
voormannen van de rontons
Macoutes' tevergeefs een
staatsgreep probeerde tc plegen
om Aristide van de macht af te
houden.
Bij de meeste rijken en heterge-
stelden - en ook bii heel wat op
Haïti gestationeerde diploma
ten uit het Westen - lopen nog
altijd de rillingen over de rug als
ze eraan terugdenken. Ze ziin
niet alleen hang voor Aristide en
zijn progressieve ideeën, maar
v ooral ook voor de wijze waarop
hij het voetvolk weet te mobili
seren
Maar tegelijkertijd raken steeds
meer mensen ervan overtuigd
dat de 37-jarige pater wellicht
de enige man in het land is. die
de hongerende, uitgemergelde
massa's nog in bedwang kan
houden. En Aristide probeert
directe hotsingen uit de weg te
gaan. Hij vraagt om vrijwillige
medewerking en onderhandelt
alvorens maatregelen te nemen.
Langzaam maar zeker begint de
buitenlandse hulp binnen te
druppelen. Zelfs de regering van
de Verenigde Staten heeft voor
dit jaar zo'n 160 miljoen gulden
toegezegd. Toen vorige maand
Ertha Pascal-Trouillot achter de
trafies verdween omdat ze zou
hebben meegewerkt aan de
staatsgreep van Lafontant en
zijn 'Tontons Macoutes'. dreig
de die hulp even in gevaar te
komen. Maar een dag later
mocht de voormalige interim
presidente alweer naar huis.
ook al blijven de beschuldigin
gen tegen haar formeel nog be
staan.
Na drie maanden zit Aristide
stevig in het zadel. Hij weet in
middels niet alleen de massa's
van armen achter zich. maar
ook het officiële leger. Van de
oude, als corrupt bekendstaan
de legertop, is alleen nog gene
raal Hérard Abraham over. Hij
is door Aristide gehandhaafd als
stafchef.
Vaak genoeg begeeft de jonge
pater zich alleen op straat. De
zwarte Mercedes van 'madame
Trouillot' heeft hij met pensioen
gestuurd. Als hij plotseling er
gens heen moet en niemand
heeft een auto beschikbaar, dan
stapt hij gewoon in een 'taxi'.
Niet een van die grote Ameri
kaanse sleeën voor de deur van
het luxe hotel, schuin tegenover
zijn presidentieel paleis. Nee.
gewoon zo'n afgeleefde Japan
ner. meestal niet meer dan een
puffende schroothoop op wie-
