Cultuur
Manuscript als alternatief behang
c
Vreemde hartverlammingen en
een gouden vondst
Een eindeloze
reeks misvattingen
Bouwen in
harmonie
met natuur
Zwaarmoedigheid als
lood tussen de regels
Verdwijnende
personages
Donderdag 2 mei 1991
Redactie: 071 -161400 CEES VAN HOORE RENEE DE BORST Eindredactie PAUL DE TOMBE Vormgeving RUTGER J HOOGERDOK
BOEKEN
DEBUTANT REINOUT WIERS
gebruikt cliché s uit dames- en
knapenlectuur Behalve in één ver
haal. waarin een prostituee 'n
schnjver te kakken zet
'Hollandse nieuwevan Baantjer en Appel
LITERATUURAl If VH|
RECENSIE* ROOS POST
A C Baantjer, De Cock en danse macabre ^dÊÊr'
Uitg Fontein ƒ15.90
René Appel, Oppassen, Uitg. Bert Bakker P
ƒ29.90
HH et meest impone
rende aan het nieu
we boek van Baan
tjer 'De Cock en dans macabre'
vind ik de uitvoerige opsom
ming achterin. Een lijst van
veertig boeken. Allemaal ge
schreven door een man die als
politieman zijn pensioen heeft
gehaald. Rechercheur Baantjer
van bureau Warmoesstraat. Ap-
pie voor zijn vrienden, A.C.
Baantjer op de omslagen van
zijn boeken. De bekendste
schrijvende oom agent, die uit
zonderlijk produktief met zijn
vrije tijd is omgesprongen. Met
groot succes. Vraag het maar in
de bibliotheken. De Baantjers
zijn bijna nooit binnen. Altijd
onderweg. Eén van de meest
gevraagde auteurs. Je vraagt je
af waarom. Zo bijzonder zijn z'n
boeken niet. Een tikkeltje braaf
eigenlijk. Maar wel warm en
menselijk. Je kan er jezelf en je
buurman in herkennen. In een
heel gewoon en even herken
baar decor. Met sympathieke
hoofdpersonen.
De in het vak vergrijsde, wat
versleten rechercheur De Cock
(met ceeooceekaa) mag dan lie
ver thuis achter zijn cognacje
zitten dan op criminelen te ja
gen, zijn fijne neus voor mis
daad zit nog niet verstopt. Al
beweert zijn gemakkelijk door
dravende assistent Vledder bij
hoog en bij laag dat het alleen
maar toeval is dat een paar
kunstverzamelaars achter elkaar
aan hartverlamming overlijden,
De Cock laat zich door dat 'toe
val' niet in slaap sussen. Uiter
aard krijgt hij zijn gelijk.
De slimme baas, de minder
intelligente assistent, aantrek
kelijke vrouwen rondom doden
die met een mysterieuze waas
zijn omgeven: het is bepaald
geen nieuw patroon in de mis
daadliteratuur. Maar het blijft
bij Baantjer leuke ontspan
ningslectuur.
Ongecompliceerd, gemoede
lijk en gezellig. Ik lees de over
zijn geesteskind De Cock fanta
serende thrillerauteur A.C.
Baantjer in elk geval vele malen
liever dan de gepensioneerde
Boudewijn Büch over popmuziek in 'Rock Roll
en naar eigen goeddunken ge
bruikt, kan het geen kwaad zout
op wat slakken te leggen Bou
dewijn de man die als gedre
ven televisiemaker nauwelijks
onderdoet voor Frits Bom
doet nog het meeste denken
aan het infantiele broertje van
The Blues Brothers. Zijn litanie
is één grote getuigenis, één gro
te gelijkhebbenj. een grote Tm
on a mission from God
De tristesse van dit boek is
van tweéerlei aard. In zijn zucht
hoog te reiken volgens Büch
stelt de Nederlandse popjour
nalistiek zo weinig voor is hij
gelijk de mythologische Icarus.
Nog als de dag van gisteren zie
ik hoe hij zich klapwiekend pro
beerde op te houden in de na
bijheid van zijn Zonnegod,
Mick Jagger. en potsierlijk ter
aarde stortte. Het tv-interview
maakte niets duidelijk over jag
ger. des te meer over Büch. Het
staat dan ook pontificaal en in
tegraal afgedrukt in Rock Roll.
Zoals zovele van Büchs onzinni
ge vraaggesprekken trouwens.
Misschien kun je lachen om
Büch of kun je stellen dat ie
mand die de popmuziek van
enige afstand gadeslaat kndere
dingen gadeslaat dan een ver
doofde freak maar Boude-
Forse displays in
boekhandels ma
ken duidelijk dat
het enfant terrible opnieuw
heeft toegeslagen: Boude
wijn Büch liefhebber
van eilanden. Mick Jagger
en Goethe heeft een
boek gewrochten over rock
roll. Of is het rock and
roll? Eh...excuseer rock 'n'
roll.
Deze drie spellingen komen
lukraak voor in Büchs litanie
over de zo vergankelijk lijkende
en telkens weer opbloeiende
rock 'n' roll. Het kan muggezif-
ten zijn. maar in kringen waar
de liefde voor fifties-rock het
grootst is. wegen zulke details
zwaar. Wie niet juist kan benoe
men, kan en mèg geen naam
hebben.
Waar Büch in zijn boek een
bijna eindeloze serie feiten en
feitjes opsomt, aan elkaar kleeft
A.C. Baantjer bijna nooit 'thuis' in de bibliotheken.
foto»
politieman Baantjer die zo no
dig moet vertellen hoeveel beter
het vroeger allemaal was.
Deze nieuwe De Cock zal zijn
weg naar de bibliotheken onge
twijfeld weer vlot vinden en ik
maak mij sterk, dat hij dan ook
niet vaak 'thuis' zal zijn.
Appel
Drie enthousiast ontvangen
boeken schreef René Appel voor
hij zijn eerste verhalenbundel
onder de titel 'Oppassen' in de
boekwinkels deponeerde. Een
serie korte verhalen, alle geënt
op wantrouwen en achteraocht.
Stuk voor stuk studies van men
selijk onvermogen. Tot welke
banale extremiteiten mensen
kunnen worden gedreven door
dat zij niet in staat zijn hun[
maal aanwezige argwaan te be
teugelen, maar in hun onge
breidelde fantasieën de mug to
een olifant zien groeien. Met al
le ellendige gevolgen van dien.
Ik ben in principe geen voor
stander van zulke korte verha
len. De auteur moet in te weinig
tijd te veel zeggen. Ik geef de
voorkeur aan werken waarin de
auteurs steen voor steen hun li
teraire huizen kunnen opbou
wen. Maar ik moet erkennen
dat René Appel zich een mees
ter in dit korte werk toont. Hij
heeft maar heel weinig woorden
nodig om sfeer te creëren. Hij
treft heel gemakkelijk de moe
deloosheid en machteloosheid
van de mens die slachtoffer van
zijn eigen twijfels wordt. Uiter
aard zijn niet alle verhaaltjes
even sterk. Maar heel knap zit
het verhaal in elkaar van de
vrouw die haar man niet ver
trouwt. Vooral het slot is ont
hutsend. Wat dat betreft heeft
Appel trouwens meermalen een
gouden vondst. Onverwachte
ontknopingen in een enkel sim
pel zinnetje neergezet. Ik zal ze
nier niet onthullen. Het zou veel
wegnemen van de kracht van
deze imponerende verhalen
bundel, waarvan men op zijn
gemak moet genieten.
MARTIN VELTMAN
BIJLMER
De flatgebouwen trekken zwarte lijnen
nu de gedeukte auto's zijn verstomd.
Ik tracht mij tot een trilling te verkleinen
in 't zoemen van de ondergrondse treinen
terwijl de maan zich om de bajes kromt.
Bovenstaand vers komt uit de
bundel 'Hollandse Quinrijnen'
van Martin Veltman. Veltman,
die in deze bundel veertig quin
rijnen heeft gebundeld die gaan
over plekken en steden 'waar hij
iets mee heeft', wordt wel een
'traditioneel' dichter genoemd.
Velen horen daar dan meteen
achteraan: 'niet meer t<an deze
tijd'. Dat is echter een grote mis
vatting. Veltmans gedichten mo
gen wat vorm en anekdotische
inslag betreft dan misschien niet
'Donker bewarenvan Reinout Wiers: debuut van uitersten
Halverwege zijn boek
neemt de architect
Ion Alberts een
staatje op, met daarin onthul
lende waarderingscijfers. Het
blijkt dat het NMB-hoofdkan-
toor in Amsterdam Zuidoost,
zijn meest bekende schepping
(1987) bij de "mensen op
straat" het meest populaire mo
derne gebouw van ons land is.
Met straatlengte voorsprong.
Geroemde vakgenoten als Hert
zberger, Weeber, Quist en Dam
hebben het nakijken met hun
gebouwen. "Deze resultaten
vormen een schril contrast met
de opvattingen van de vakpers",
schrijft Alberts.
Dat klopt. Ton Alberts en zijn
partner Max van Huut nemen
een dubbele positie in binnen
de Nederlands architectuur.
Door medestanders bewierookt
maar door tegenstanders wor
den zij verketterd om hun an
troposofische opvattingen over
'bouwen in harmonie met de
natuur'.
Jammer is dat een nuchtere
discussie over de voor- en nade
len van hun aanpak doorgaans
ontbreekt. Dit wreekt zich ook
bij lezing van het boek.
De filosofieën van de koude
grond die overal opduiken, drei
gen aan het oog te onttrekken
dat de antroposoof zeer zinnige
dingen te melden heeft. Alberts'
collega's zouden er goed aan
doen kennis te nemen van
diens ideën. onbevooroordeeld.
recensie rob vooren
Reinout Wiers, Donker bewaren, verha
lenbundel. Uitg Prometheus, ƒ27,50
Het valt niet mee een
literair debuut te
beoordelen, laat
staan het te vervaardigen. Rein
out Wiers maakt het zijn critici
met ziin eersteling 'Donker be
waren', een bundel met twaalf
verhalen, niet heel eenvoudig.
Een debuut van uitersten.
Al in de vorige eeuw wees do
minee Busken Huet gestreng op
het belang van gezond verstand
en goede smaak - twee criteria,
die onveranderlijk geldig zijn.
Aan het gezonde verstand Van
Wiers wil ik niet ogenblikkelijk
twijfelen, maar tegen de goede
smaak zondigt hij meteen met
zijn eerste verhaal. 'Bezeten'
heet het, en volgens een recen
sente van NRC Handelsblad
hebben we van doen met iets
moois, 'Een superieur kort ver
haal over eenzaam maar tome
loos zinnelijk genot'.
Deze blootbladtaai doet
prompt het ergste vrezen, en ja
wel, we hebben te maken met
een malle, eufemistische om
schrijving voor een oerwoud-
vertelling van bedenkelijke en
zompige aard. Neem een war
me broeinacht, een uitheemse
plantage, een maanzieke me
vrouw en wat zachte, suggestie
ve flora. Laat mevrouw zich In
lust rondkronkelen. Voeg wat
maanlicht, schaduwen en een
exotisch sfeertje toe, en je hebt
een verhaal waaraan alleen nog
de illustratie van een naakt,
smeuïg kronkelend, vrouweli
chaam ontbreekt. Een sappige
puberfantasie. Met goede
Reinout Wiers. enthousiaste bestudering romantische jargon knapen-
en dameslectuur. foto wout /an balhuizen
smaak en enig gezond verstand
had Wiers deze akelige natte
droom voorgoed in portefeuille
gehouden.
Dit stuitende begin doet het
ergste vrezen, en ook verderop
neemt de schrijver de bezorgd
heid niet helemaal weg. We le
zen over Pipeloontje, een schrij
versfantasie 'met fluwelen stem'
die haar vleugels ontvouwt en
wegvliegt uit haar zelfgebreide
cocon. Over een slooppand.
Over authentieke Portugese vis
sers. Eva en magere Michael
('Ze is een vleermuis en ik ben
haar gewillige prooi'). We lezen:
'Denk er maar even rustig over
na. pap. Ik kan het best Begrij
pen als je Juan nu niet wil zien.
Het komt natuurlijk allemaal
erg onverwacht. Maar je vindt
hem vast aardig'
Gezond Verstand adviseert
ons het lezen te staken In bo
vengenoemde en volgende ver
halen is het een komen en gaan
van passages vol clichés en zin
sneden die wijzen op enthou
siaste bestudering van het ro
mantisch jargon in knapen- en
dameslectuur
Des te verrassender is 'Publie
ke intimiteiten', het sublieme
verhaal waarmee de bundel be
sluit. Ineens als de doorsnee
lezer de hoop heeft laten varen
en het debuut van Wiers sma
lend terzijde heeft geworpen -
een verhaal dat door inhoud en
structuur bijna een parel vormt
tussen dc platgetreden kiezels
van de grauwe Nederlandse ver
teltraditie.
In drie stukjes met een listig
wisselend vertelperspectief vol
gen we in 'Publieke intimitei
ten' Wim, die een eetcafé bin
nengaat. Hij is in euforische
staat, want hij heeft net een ver
haal geschreven waarop hij
trots is. Hij geeft het ter lezing
aan een prostituee, in wie hij
Carla herkent, een vroegere,
door hem begeerde klasgenote
Carla vindt het verhaal 'klote'
en licht dat ook eenvoudig toe:
'Lees zelf maar Het is van zo n
schrijver die alleen met z'n ei
gen bezig is. Lr gebeurt hele
maal niets. Hij loopt wat door
de stad en dat is het dan. En hij
vindt z'n eigen verhaal goed,
geloof ik. ze lachte schaterend,
wat een gelul'.
Het Droste-effeci van een ver
haal in een verhaal in een ver
haal krijgt een schitterende
apotheose, als tenslotte Wim
zich met Carta in haar rode
sportauto terugtrekt en de
raampjes dichtplakt met zijn
manuscript. Letterlijk binnen
het verhaal wordt hrt verhaal
voortgezet, maar ongezien door
de lezers, die noodgedwongen
bulten blijven
Een prachtige vertelling en
een hecht, uniek sluitstuk van
een overigens tochtige bundel
verhalen.
Boudewijn Büch: éen grote getuigenis, één grote gelijkhebber!].
wijn mist het scherpzinnige ob
servatievermogen van Youp van
't Hek die tijdens het WK Voet
bal als betrekkelijke outsider
wél veelvuldig de kem van zijn
onderwerp wist te raken.
Een eindeloze reeks misvat
tingen slingert Büch het gedul
dige papier op. Enkele voor
beelden: "Gianna Nannini ver
wijst lanis Joplin op het podium
naar het rijk der fabelen "De
Beatles waren hype en de Sto
nes stonden in een traditie en
dus op een hoger plan". "Zon
der Bo Diddley zou de jammer-
plankenghcul SM limi liflUdlÜ
niet bestaan hebben".
Boeken over pop of rock ver
kopen amper in Nederland. Dit
tot de avant garde poezte wor
den gerekend, de thematiek die
erin aan de orde komt is van alle
rijden. De laatste versregel van
dit quinrijn is zeer sterk en bo
vendien hoogst origineel. Velt
man, die ooit de spreuk 'Heerlijk
Helder Heineken' bedacht, gaat
na een periode van dichten de
reclame weer in. Ik zou dat als
ik hem was niet doen.
Ben Borgart: een smakelijk verteller
onderbroken met aanzetten
voor een te schrijven verhaal
De nacht van de lezing eindigt
niet in het bed van het enige
mooie meisje in de zaal. maar
op de harde bank van een win
derig station.
De ontknoping van alle acht
verhalen is zorgvuldig tot de
laatste bladzijde(n) uitgesteld
De ene keer is de afloop wat
sterker dan de andere keer.
maar nemen* komen deze ver
halen gekunsteld of bedacht
over een treurig stel dat een
dagje met een fantasierijk kind
op stap gaat. ome Niek die zijn
vrouw bij rijn
huisje van de
volkstuin heeft
begraven, twee
oude mannen in
een verpleeg
mm
Prachtig Is het
verhaal 'lacht-
lust', waarin de
nadagen van een
leeuw en rijn
baas worden be
schreven. Bij le
ring van een ver
haal als 'Het red
dendc woord
zou je willen dat
Borgart dat wat
dieper had uitge
werkt tot een no
veile, of een ro
man In enkele
woorden weet
Borgart de sfeer
van het verval tr
tekenen; de zelf
kant rond het
centraal station
van Amsterdam
Motregen daal
1 de neer uit een
M zwart grauwe he
md Dof glom
Ben Borgart ten onrech- het asfalt. In een
te nooit op het literaire atmosfeer van
erepodium kille neveligheid
fotocb vanzotn vervaagde de
grens tussen
Wallekanten en
het water Het cnfge leven dat cr
op dit uur te bespeuren vid was
soma een rood puntje van een
sigaret, opgloeiend in de buurt
van een urinoir, en wat schim
men van meisjes die heen en
weer drentelden over de kaai.
Verslaafden
Urtg DeBeage* ƒ22.30
Er rijn schrijvers die al
zon twintig jaar
schrijven, maar voor
het grote publiek onbekend blij
ven. omdat rij literair niet op
het erepodium staan en de pech
hebben gehad nooit voor de
AKO- prijs te rijn genomineerd.
Ben Borgart (1940) Is zon
schrijver.
De titel van zijn
nieuwste verha
lenbundel 'Het
geluk ligt om de
hoek' geeft als
variant op de uit
drukking 'de hu
mor ligt op straat'
het treurig lot van
rijn hoofdperso
nen. Want met
geen enkele
hoofdpersoon in
deze verhalen
loopt het goed af.
Het blijft tobben.
Borgart debu
teerde in 1972
met 'De vuilnis
roos'. De flap
tekst van rijn
nieuwe boek leert
dat riin eersteling
inmiddels al aan
dc '6e druk' toe
is. In zijn debuut
gaat het naast
een liefdesrelatie
en de milieustrijd
In de jaren zestig. J
om een vermake
lijke beschrijving A
van een zwcr-
vers best aan
DU dm
ondanks de ver
schijning van drie
boeken tussen
1972 en deze
laatste - is uitgangspunt van het
eerste verbaal Schrijf stof.
waarin de toon voor de rest van
het boek wordt gezet. De hoofd
persoon is op weg naar een le
zing. Hij moet aan 'de vierde
man' van Cierard Rcve denken,
maar als Thomas Frappe een
café binnenkomt om de weg te
vragen naar t Nut' valt het de
dne wachtenden aan een café
tafel alleen maar tegen dat hij
niet de vierde man is op wie rij
wachten voor hun kaan rondje
Borgart beschrijft deze verne
derende gang van een brood
schrijver op een luchtige, koele,
ironiserende toon die toch geen
afbreuk doet aan de As sar moe
digheid die ais lood tussen de
rege ls hangt. Het verhaal wordt
Uit deze nieuwe verhalen van
Borgart blijkt dat geluk niet op
straal ligt en ook niet om de
hoek. al zi)n er tOR» m tic VK
halen wel gelukkige' coïnciden
ties die de hoofdpersoon voor
•Tgrr behoeden Maar ook in
deze gevallen \Taag je je af of er
wrl sprake Is van redding'.
Verhalen van een smakelijk
verteller met een gezonde dosis
treurigheid
foto» klaasrom
hoek van Büch vormt misschien
dc lamlendige uitzondenng op
de regel. We citeren de schrijver
slechts eenmaal met instem
ming 'Popmuziek verdient een
beter lot aan het onderwerp te
rijn van roddel, domme praat
en gepresenteerd te worden
door knappe. maar loos praten
de jongens en meisjeshoofd
jea".
ia
wé* v»
•do ƒ37.50
oms krijgt een schni
s ver pas erkenning
door een gelukkige sa
menloon van omstandigheden
Zo wordt het succes van dc ro
man Henenschimmen van
LBemlef voornamelijk toege
schreven aan het feit dat er ten
tijde van verschijning een grote
maatschappelijke belangstelling
bestond voor het verschijnsel
dementie.
Bemlef dankt rijn populariteit
(van 'Hersenschimmen zijn in
middels meer dan 300.000
exemplaren verkocht) natuurlijk
niet aan het blinde toeval Het
boek is een product van dertig
jaar schrijverschap waarin met
slechts één thema voortdurend
is geëxperimenteerd Ik noem
het hier gemakshalve maar
even "hrt vergetrn'. waarmee de
dood zich nadrukkrlijk aan
dient.
Het vergetrn is in Bemiefs vi
sic de voorafschaduwing van de
dood en dat thema loopt als«M
rode draad door bijna id zijn ro
mans. verhalen en gedichten
Van het proza dat hij voor rijn
grote doorbraak schreef is nu
een gedeelte opnieuw bijeenge
bracht in de verhalenbundel
Verborgen helden'
Herlering van Verborgen hd
den lijkt veel on een ontmor
ting met een oude bekende die
ie alleen nog vaag van gericht
kent. Van w«t die vroeger zoal
te zenen had. heb je niets ont
houden, ro blijkt liet is mis
srhien wel inherent aan Bem
iefs thematiek en de wijze waar
on hij zijn verhalen opbouwi
Hij hecht vrd belang aan hrf
wit tussen de regris verwijst
daarmee naar he* impliciete,
het niet grzegde
Dc personages in Bemiefs
verhalen raken op een gegeven
ogenblik zoek en rijn vervol
gen» onvindbaar, alsof zr nooit
bestaan hebben (Zie bijvoor
beeld. 'De verdwijning van Kim
MlDer') De indruk die ren lezer
eraan overhoudt is die van vol
strri.tr stiltr rn Irrglr
Paradoxaal grnorg is dat pre
des hetgeen waar Brmlef je san
probeert te doordringen dat jc
voortdurend aan grttrugrn<a
pacitrit inboet, dat herinnering
bestaat uit woorden en dat
wanneer die niet meer In relatie
staan tot hun betrkmissen, je
identiteit wriorrn gaat
Hondedromen üe klok r a
verbalen)
Bemlef omsingelt "het rwartr
gat van de dood met de taal
Hij probeert bet onbenoembare
benoembaar te maken en dat je
daar af rn toe bij indommelt rn
er weinig van onthoudt, is ern
sreg trim Bemlef ts een Ni)
vrrtjr hoewel hij even snd set
dwtjnt als hij is grkomro
