Feiten
Laatste vlucht voor
'vliegende guppies'
Nota over tbs is slechts 'groot onderhoud'
Woensdag 24 april 1991 Radactie 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART frMh ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
FRANS VISSER Vormgeving; JAN KUNGE
EN MENINGEN
Lelijkste vliegtuig van de wereld afgedankt
Stel je een gigantische, vliegende matrusjka voor, zo'n Russiche pop waarin een
reeks steeds Ideinere popjes verborgen zit. De neus van het vliegende gevaarte wordt
opengeklapt en binnenin bevindt zich nog een vliegtuig - of tenminste een deel van
een vliegtuig. Het is een bedrieglijk eenvoudige operatie, maar de mannen die hem
uitvoeren hebben dan ook al heel wat oefening gehad.
the independent
Eenentwintig jaar lang is het
waarschijnlijk lelijkste vliegtuig
ter wereld iedere dag aangeko
men in de montagehal van de
Airbus Industrie in Toulouse,
Frankrijk, waar het een vleugel,
staart of neus heeft uitgebraakt.
Dit is de Super Guppy. Airbus
heeft er vier van. Het model is
afgeleid van een na oorlogs lijn-
vliegtuig, de Boeing Stratocrui-
ser. Hind deze maand zal een
beslissing worden genomen
waardoor het doek zal vallen
voor de Super Guppies.
Ze zijn opgeblazen en onmoge
lijk van vorm en ze hebben mis
schien hun beste tijd gehad,
maar Guppies zijn een fascine
rende, bizarre verschijning. Ze
zijn bijzonder luidruchtig. I.ang
voordat je ze ziet, hoor je ze al
aankomen.
Crash
De landing heeft meer weg van
een beheerste crash dan van
een touchdown. Anders dan bij
gewone vliegtuigen, die op het
laatste moment nun neus om-
trekken alvoren
landingsbaan r
len, moet de piloot van een
per Guppy een duikvlucht r
ken naar het betdn, omdat de
bolle romp bijna net zoveel op-
waarste druk levert als de vleu
gels.
Het gevaarte wordt door deze
ongelukkige aërodynamische
eigenschap zwevend
gehouden en heeft
zijn vier zuigermoto
ren. die vier enom
spatelvormige pro
pellors aandrijven,
hard nodig om na;
de aarde terug te
peddelen.
Ondanks de eigen
aardigheden van de
Guppy en het weinig
flatteuse uiterlijk,
zullen de piloten hem missen.
Een gezagvoerder: „Over het al
gemeen is de Guppy een volg
zaam vliegtuig, Meen bij turbu
lentie is het lastig vliegen. Dat
komt door de grote romp. De
Guppy schokt en hotst en heeft
geen automatische piloot, je
moet hem helemaal zelf vliegen.
Bij goed weer is er geen verschil
met andere vliegtuigen. Alleen
de landing verloopt wat eigen
aardig. Maar we hebben niets
dan goede herinneringen."
Anders dan in gewone lijnvlieg-
tuigen, waar met de ruimte
moet worden gewoekerd, be
schikt de gezagvoerder in de Su
per Guppy over een grote, niet
volgepropte cockpit. De neus
bestaat uit glazen panelen. Het
panoramische uitzicht wordt al
leen verstoord door een zwart-
metalen, met bouten aan de
vloer vastgeklonken
paneel met een verza
meling mechanische
meters. De twee pilo-
Dp up uk wnrdt len beschikken ieder
veneus worar overeenb|okconlro.
losgekoppeld le-panelcn ter grote
van een busstuur en
eit opzij gerold boven hen bungelen
twee stevige touwen
met een lus en een
houten handvat: voor
het noodluik. De Su
per Guppy is gespeend van alle
moderne electronische snufjes.
Neus losgekoppeld
Achter de stoel van de boord
werktuigkundige bevindt zich
de deur - die maar zelden wordt
geopend - naar het laadruim,
dat tot op enkele centimeters
afstand van de wand door de la
ding wordt gevuld. Beneden
voert een touwladder langs een
chemisch toilet op een open
plateautje naar de uitgang. En
meer is er niet in dit uniek func
tionele vliegtuig.
Om het vliegtuig te lossen, ont-
Voor de gemiddeld veertig jaar oude Super Guppy is het einde in zicht. Airbus zoekt r
1 ander transportmiddel.
koppelt een team werktuigkun
digen alle electrische verbindin
gen die van de cockpit naar de
staart en de vleugels lopen. Dan
wordt de neus losgekoppeld en
rond een scharnierpunt naar
rechts opzijgerold. Een hydrau
lische helling wordt in stelling
gebracht en het stuk vliegtuig
wordt naar buiten gerold. De
hele operatie, van het loskoppe
len van de neus tot en met net
afvoeren van de lading naar de
montagehal, neemt niet meer
dan twaalf minuten in beslag.
De Super Guppy heeft een sleu
telrol gespeeld bij de ontwikke
ling van Airbus, het Europese
vüegtuigbouyvconsortium. Het
vliegtuig was oorspronkelijk
ontwikkeld om dertig ton zware
delen van de Saturnus V raket te
vervoeren voor het Amerikaanse
Apollo-ruimteprogramma. NA
SA heeft het vliegtuig in 1974
buiten dienst gesteld, maar het
'zwangere guppy' bleek uitein
delijk een geschenk uit de he
mel voor de Europeanen. De
oplossing voor een probleem
dat het consortium al bij de ge
boorte de das om had kunnen
doen.
British Aerospace, Deutsche
Airbus, het Franse Aerospatiale
en het Spaanse CASA moesten
de zware vliegtuigdelen die in
Bristol, Chester, Hamburg,
Bremen, Saint Nazaire en Ma
drid werden gefabriceerd, snel
en onbeschadigd
naar de eindmon
tagehal in Toulou-
se transporteren.
In 1970 vervoerde
de eerste Super
Guppy delen van
de Airbus A300.
Tussen 1973 en
1984 werden nog
drie Guppies in
gebruik genomen
en nu is de geza-
melijke Guppy-vloot meer dan
vier maanden per jaar in de
lucht.
Maar met een gemiddelde leef-
Lang voordat je
ze ziet, hoor je
ze al aankomen
tijd van veertig jaar worden ze
steeds duurder in onderhoud.
Als het Airbus
consortium in
I l)S5 de beraamde
produktie van 25
toestellen per
maand wil halen,
moet de aanvoer-
capaciteit naar de
montagehal wor
den vergroot. Dit
betekent dat er
nieuwe vliegtuigen
moeten worden
n de Guppies te
FOTO THE INDEPENDENT BRIAN HARRIS
laadvermogen tot vijftig ton,
waarmee de grootste delen van
dë nieuwe familie van A340/330
Airbussen kunnen worden ver
voerd. Tevens zou dit de halve
ring betekenen van de 47,5
vluchturen die het kost om alle
delen voor één Airbus naar Tou-
louse te transporteren.
Officieel zal de omgebouwde
A300 de Super Airbus Transpor
ter gaan heten, maar in vlieg
tuigkringen wordt al druk ge
speculeerd over welke visse-
naam het nieuwe gevaarte toe
bedeeld zal krijgen. 'Super Vlie
gende Walvis', 'Super Flipper'
en 'De Dolfijn' liggen vooraan
in de race.
In Amerika maakte de Super Guppy In 1974 de laatste vlucht voor NASA. Het contrast met het prive-vlieg-
tuigje Is wel heel erg groot. De 'Gup' zou er een paar dozijn van kunnen vervoeren archieffoto anp
STANDPLAATS BERLUN
Fietsend Berlijn heeft zich mas
saal gestort op de vroegere To
desstreifen, ooit de moorddadi
ge scheiding tussen heide stads-
helften. Waar anderhalf jaar ge
leden nog Vopo's in hun Tra
banties patrouilleerden om te
voorkomen dat iemand vluchtte
uit het arbeiders- en boerenpa
radijs op Duitse bodem, rijden
nu elk weekeinde tienduizen
den fietsende Berlijners. Gewa
pend met een tubetje solutie,
wat plakkers en extra ven
tielslang, gingen ook wij op een
verkenningstocht van meer dan
honderd kilometer ex-Vopo-as-
falt.
Op het eerste stuk herinneren
alleen de schijnwerpermasten
en de resten van de anti-tank
gracht nog aan de Muur. De To
dcsstreifen is er een paar hon
derd meter breed. Maar ineens
kronkelt de smalle asfaltweg bij
na door achtertuinen heen.
Hooguit 25 meter scheidden in
het verleden de in vrijheid le
vende Westberlijners van hun
onder het communistische juk
lijdende stadgenoten. Maar
minstens zo opvallend is dat
aan de oostkant keurig onder
houden. vrijstaande villaatjes
staan, terwijl aap de vrijheids
kant het sombere beton van
flats domineert. Wat voor men
sen woonden en wonen in deze
keurige huizen? Natuurlijk ab
soluut betrouwbare staatsdie-
'Todesstreifen'
als fietspad
naren, want nergens was de
kans om te vluchten groter. Na
tuurlijk zeggen ze nu altijd te
gen de partij te zijn geweest en
(lat ze hun bezit rechtmatig
hebben verworven. Veel West
berlijners denken daar anders
over. Alleen al hier is het bezit
van 90 procent van de huizen
omstreden. Maar de Oostber
lijnse bewoners peinzen er niet
over om te vertrekken. Sommi
gen hebben op de Todesstreifen
al illegale volkstuintjes aange
legd
Rustig doorpeddelend langs
Trabi-wrakken en mobiele eet
tentjes van ondernemende 'Os-
sies komen we door een groot
bos. Hier lijkt de tijd stil te heb
ben gestaan. De wachttorens
staan er nog alsof de Vopo's
even een blokje om zijn. En dan
een schok: over een lengte van
honderden meters staat de
Muur nog recht overeind.
Even verderop wordt de stilte
doorbrclken door gehamer: we
komen bij een reusachtige op
slagplaats van gedemonteerde
wachttorens en veelal bont be
schilderde Muursegmenten.
'Muurspechtcn' die in het cen
trum van de stad vergeefs zoe
ken naar een stukje ongeschon
den 'Antikapitalistische Be
scherm ings wal' kunnen hier
hun hart ophalen. Sommigen
hakken voor eigen gebruik, an
deren om zaken te kunnen
doen rond de Brandenburger
Poort.
We rijden verder door slaperige
Berlijnse voorstadjes. Hier geen
mobiele eettentjes, maar wel
een fraai bord: 'Heropend: Res
taurant Waldidylle'. Aangezien
we toe zijn aan een sanitaire
stop en een versnapering be
sluiten we aan te leggen bij dit
geprivatiseerde hom «bedrijf
I let is meer dan royaal voorzien
van westerse reclame, maar de
service is nog even slecht als
voor de Wende. Drie kwartier
wachten op een miezerige ome
let voorzien van drie zure
spruitjes tegen een prijs waar
voor je in het Westen van de
stad een complete maaltijd
krijgt.
Terug op de Todesstreifen ra
ken wc in gesprek met een Ber
lijnse fietsontnousiast. „Heerlijk
hé. dat we nu zo rond en dwars
door onze stad kunnen rijden
zegt hij. Dan, zorgelijk: „Ik ben
bang dat ze deze weg binnen
kort ook willen slopen. Maar
.dan richt ik een burgercomité
op". We hebben hem alvast ons
adres gegeven, want dit unieke
pad mag niet verdwijnen.
CORRESPONDENT
Voor- en tegenstanders verwachten geen wijzigingen in omstreden wet
Wie in Nederland levenslang
krijgt, zit maximaal twintig jaar
in de gevangenis. In de Van
Mesdag-kliniek in Groningen zit
een veroordeelde echter al 25
jaar achter slot en grendel. Uit
zicht op vrijlating heeft hij niet.
Hij is 'ter beschikking gesteld'
(tbs), de méést omstreden
maatregel die het strafrecht
kent.
Deze zomer verschijnt de 'Nota
tbs' van het ministerie van justi
tie. waarin de terbeschikking
stelling kritisch wordt bekeken.
Over ae inhoud'is nog niets be
kend, maar ingrijpende veran
deringen worden niet verwacht.
Al is er genoeg kritiek.
Volgens het Wetboek van Straf
recht horen mensen met een
„gebrekkige ontwikkeling of zie
kelijke stoornis van de geestver
mogens" niet in de gevangenis
thuis. Zij krijgen van de rechter
geen straf opgelegd, maar de
maatregel terbeschikkingstel
ling.
Deze maatregel is in de eerste
plaats bedoeld om de maat
schappij te beschermen. Het
gaat meestal om plegers van
zware misdrijven, zoals moord
of verkrachting. Vooral daders
van seksuele misdrijven verval
len vaak opnieuw in hun misda
dige gedrag, vertelt mr. E. Hof
stee. universitair docent aan de
Vrije Universiteit en deeltijd-
rechter bij tie Amsterdamse
rechtbank. Hij promoveerde in
1987 op een proefschrift over de
geschiedenis van terbeschik
kingstelling.
Tot in de jaren dertig werden
criminelen die als 'gestoord'
werden gebrandmerkt, ge
plaatst in de zogenoemde gek
kenhuizen. Van enige behande
ling was geen sprake. Met de
opkomst van de psychiatrie
maakten de hoge muren en het
prikkeldraad plaats voor de di
van en de therapieën.
Als iemand genezen werd ver
klaard. kon hij weer gaan. ook al
was hij door Je rechter in de in
richting geplaatst. Het is Hof
stee niet bekend of misdadigers
hiervan profiteerden door gekte
te simuleren, om daama in ras
Jarenlange opsluiting en behandeling in een tbs-kliniek is in de eerste
plaats bedoeld als bescherming van de maatschappij, anefo rob bo-
gaerts
van de mens toonde ook aan
dat mensen niet noodzakelijk óf
normaal óf gestoord waren, ver
telt Hofstee. Er bleken ook men
sen te zijn die hun daad niet he
lemaal toe te rekenen viel:
„Mensen met een dwangneuro-
se. zoals een kleptomaan, zijn
inderdaad helemaal niet toere
keningsvatbaar. Maar er zijn
veel soorten misdadigers die
voor een groot deel niet ge
stoord zijn".
Als gevolg van deze
nis werd in 1928 een nieuw
middel ingezet: de terbeschik
kingstelling van de regering
(tbr). Daarin werden misdadi
gers verc
nisstraf v
ken-
misdrijf dat hen aan te rekenen
viel. Daama kwamen zij terecht
in speciale tbr-klinieken.
Daar moesten zij blijven totdat
zij voldoende aangepast waren
om weer veilig de straat op te
kunnen. Het belangrijkste crite
rium was het gevaar voor recidi
ve: hoe groot is de kans dat de
veroordeelde, eenmaal op
straat, weer eenzelfde misdrijf
begaat?
Een rechtbank kon en "kan
iemand maximaal twee jaar tbr
opleggen. Daama moesten de
rechters, na advies van de psy
chiaters van de kliniek, oorde
len of de misdadiger weer naar
huis mocht. Zo niet, dan kreegt
hij of zij een of twee jaar verlen
ging. Dat kon doorgaan tot de
dood van de veroordeelde.
Na de Tweede Wereldoorlog
kwamen de eerste hiaten in de
wetgeving aan het licht. Het
bleek niet mogelijk iedereen
naar behoren te behandelen.
Sommigen vonden zichzelf niet
'ziek' of 'gestoord'. Daardoor
kon een eenvoudige fietsendief
met tbr de rest van zijn leven in
de kliniek vastzitten.
Ook bleek de behandeling zeer
veel tijd in beslag te riemen. De
psychiaters moesten de veroor
deelde eerst langdurig observe
ren, voordat tot een behande
ling werd besloten. Die nam
ook weer jaren in beslag. Ge
middeld zit een terbeschikking-
gestelde vijf jaar vast; voor da
ders van seksuele misdaden is
dat vijftien jaar.
Vanuit de psychologische hoek
kwam nog meer kritiek, onder
meer van de klinisch psycho
loog H. Hamers. Hij werkte lan
ge tijd bij het Meijers Instituut,
van waaruit ter beschikking ge
stelden worden verdeeld over
de verschillende klinieken. Ha
mers deed in 1986 onderzoek
naar de effectiviteit van de ver
leende hulp. „Die bleek er nau
welijks te zijn", vertelt hij. „De
recidive onder ex-ter beschik
king gestelden was bijna even
hoog als die van ex-gevange-
Zijn cijfers worden bestreden
door onder anderen directeur-
coördinator T. de Wijs van tbs-
ldiniek Veldzicht: „Het is heel
moeilijk om goede cijfers over
recidive te krijgen. Daarvoor
zou je een groep ter beschikking
gestelden los rond moeten laten
lopen. Ik ken geen enkele rech
ter die dat zal aandurven".
Zijn onderzoek deed Hamers
evenwel besluiten zijn baan
vaarwel te zeggen. Nu werkt hij
als zelfstandig psycholoog is
Amsterdam. Ook is hij lid van
het bestuur van de Stichting Be
langenbehartiging (ex-)TBR-ge-
stelden. Deze vereniging be
strijdt het systeem van terbe-
schikkingstelling.
Sinds 1970 wordt in 'Den Haag'
gepraat over aanpassing van de
wet. Dat leidde, na achttien jaar
debatteren, tot de nieuwe wet.
Naast een naamsverkorting tot
enkel 'terbeschikkingstelling'
(tbs), zaten daarin drie belang
rijke aanscherpingen:
Iemand kan alleen tbs krijgen
als hij voor een misdrijf tot vier
jaar gevangenisstraf, of langer,
is veroordeeld:
Bij misdrijven waarbij geen
geweld tegen personen is ge
bruikt, duurt de tbs maximaal
vier jaar:
Na zes jaar tbs is de rechter
verplicht om. naast het advies
van de kliniek, een oordeel van
twee andere deskundigen te
krijgen.
Hamers vindt de veranderingen
niet zo opzienbarend: „Maar
weinig tbs-klanten hebben geen
geweld gebruikt. En er zijn zo
weinig deskundigen in ons land.
dat na die zes jaar meestal me
dewerkers van een andere kli
niek ingeschakeld worden. Dat
is natuurlijk twee handen op
één buik".
Over afschaffing is nooit ge
praat. „De bescherming van de
maatschappij is de rechtvaardi
ging voor tbs", zegt Hofstee.
„Het enige nadeel wat ik signa
leer. is dat vaak eerst mensen
een gevangenisstraf uitzitten en
dan pas in behandeling worden
genomen. Het is mogelijk men
sen al tijdens hun gevangenis
tijd te behandelen".
Hofstee verwacht dan ook niet
dat de wet in de komende jaren
aangepast zal worden. „Daar is
inderdaad geen reden toe", zegt
directeur De Wijs van tbs-kli
niek Veldzicht. „Ie moet na
tuurlijk kritisch
i tegeno
et als eei
