Kunst
Wondere wereld vol
verkeerde mensen
'Carmen Jones' na halve
eeuw in Londen te zien
Circustheater moet opgeknapt, toneel schouwburg breder
In Verzetsmuseum werk
uit Tweede Wereldoorlog
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE
M RUSDAM SASKIA STOEUNCA Eindredactie ANNEMIEK RUYGROK Vormgeving: RUTGEfiWOGERTXJK
NIEUWSLIJN
Schilderij Eerelman gevonden
De droom is altijd dat we nog eens een Rembrandt op zolder
vinden. Maar een Eerelman is ook niet niets. Op een zolder aan
het Haagse Noordeinde is onlangs het als verloren beschouwde
schilderij 'Een bruilofsstoet in Noord-Holland', van de Gronin
ger schilder Otto van Eerelman (1839-1926), opgedoken. De zol
der werd gehuurd door een Belgische kunstverzamelaar die er
een deel van zijn collectie had opgeslagen. De Eerelman wordt
morgen geveild bij Christie's in Amsterdam en aangeboden voor
een bedrag tussen de 60.000 en 80.000 gulden.
Pavarotti nog niet uitverkocht
Luciano Pavarotti is in ons land als publiekstrekker de mindere
van Sinatra en de Stones. Voor zijn eenmalige gala-concert in
Ahoy' op 1 september, met het Rotterdams Philharmonisch Or
kest, zijn nog altijd kaarten verkrijgbaar, zij het slechts de duur
dere rangen van 450 en 650 gulden. De voorverkoop reeds in
juli vorig jaar gestart blijft daarmee achter bij de hooggespan
nen verwachtingen van organisator Harry Mens uit Lisse, die er
op had gerekend het concert snel te kunnen uitverkopen. Hoe
veel toegangsbewijzen nog beschikbaar zijn valt volgens het be
spreekbureau in Ridderkerk moeilijk te schatten.
Everly Brothers in Nederland
De Everly Brothers komen binnenkort voor enkele concerten
naar Nederland. De Amerikaanse broers beginnen hun korte
toemee op donderdag 30 mei in de Rijnhal in Arnhem. Op vrij
dag 31 mei geven zij twee concerten op een avond in het Haagse
Congresgebouw. Het laatste optreden is op 2 juni in het MECC
in Maastricht.
Cox Habbema steunt nieuw gezelschap
De directeur van de Amsterdamse Stadsschouwburg, Cox Hab
bema, steunt de plannen van Yoka van Brummelen om een
nieuw dansgezelschap in Amsterdam op te richten. De voorma
lige artistiek leider van het Groninger gezelschap Reflex wil graag
een van de vaste bespelers van de Amsterdamse Stadsschouw
burg worden. Van Brummelen heeft bij het ministerie van WVC
en de gemeente Amsterdam subsidie aangevraagd.
Dit najaar wil zij vast voorstellingen realiseren in Theater Bel-
levue in de hoofdstad. Zij denkt aan een gezelschap van 25 30
dansers, dat een repertoire-moet opbouwen van huis- en gast-
choreografen.
WREEDHEID, KLUCHT
muziek, bizarrene. haat.
freudianisme. mystiek en
nog veel meer in 'De Bud
dha van Ceylon' van Lo-
dewijk de Boer
WULPSE DAME FLIRT
met Duitse bezettings
macht in tekening uit de
Tweede Wereldoorlog Te
zien in het Verzetsmuse-
De Buddha van Ceylonvan De Appel in Leidse Schouwburg
Carol Linssen en Rudolf Ludeer in 'De Buddha v
menten van Lodewijk de Boer.
i Ceylon', een potpourri met de meest uiteenlopende ele-
FOTO PAN SOK
VOORBESCHOUWING HANS STUPERS
Voorstelling 'De Buddha van Ceyton van
Lodewijic de Boer GereHchap De Appel
Regie Lodewijk de Boer Decor/Kos-
tuurm Jan Klattrr Spel Carol Umsen. Sa-
cha Bulthuis. Rudolf Luoeer e a
Gezien in februan Appettheater,
Den Haag
Te oen Leiden Schouwbuig, woensdag
24 apnl
Lodewijk de Boers nieuwe to
neelstuk 'De Buddha van Cey
lon'. dat in een door hem zelf
geregisseerde versie door De
Appel wordt gespeeld, is een
potpourri van de meest uiteen
lopende elementen. Wreedheid,
klucht, muziek, bizarrene, haat.
freudianisme, mystiek en nog
veel meer - alles samengebracht
in een verhaal dat veel minder
door logica dan door associaties
bijeengehouden wordt.
Het zijn geen fraaie specimi
na van de menselijke soort die
De Boer ons voorschotelt. Het
stuk speelt zich af tijdens de
Tweede Wereldoorlog, in een
niet met name genoemde Ne
derlandse kolonie. Waarschijn
lijk Suriname, tenminste er is
een zwarte huishoudster die
Sranangtongo spreekt. Plaats
van handeling is het huis van
een gouverneur (Carol Linssen),
een man met uitgesproken ra
cistische en koloniale opvattin
gen. Voor cultuur heeft hij een
soort achting van horen zeggen.
Hij beroept zich erop Ovidius in
Broadway had 50 jaar geleden de première
LONDEN CEES VAN ZWEDEN
Londen is met tweemaal zoveel
premières als New York en Pa
rijs Samen de onbetwiste
hoofdstad van de musical. Maar
één show was er nog nooit te
zien geweest: 'Carmen Jones'
van de vermaarde Amerikaanse
tekstschrijver Oscar Hammer-
stein. Deze maand is daar ver
andering in gekomen. Bijna een
halve eeuw nadat 'Carmen Jo
nes' op Broadway het publiek
betoverde, is de produktie nu
ook in Londens mooiste theater
'The Old Vic' te zien.
'Carmen' wordt beschouwd
als de opera/musical die het
meest is opgevoerd. Het was
oorspronkelijk een opera van de
19de eeuwe Franse componist
Georges Bizet. De Fransman
had de muziek geschreven bij
een klassiek liefdesverhaal dat
zich in Zuid-Spanje afspeelde
temidden van zigeuners, smok
kelaars en toreadors. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog maakte
de tekstschrijver Oscar Ham-
merstein de opera geschikt voor
opvoering op Broadway. Zuid-
Spanje werd South-Carolina, de
zigeuners en stierenvechters
werden vervangen door negers,
het Frans door Engels. Carmen,
de hoofdrolspeelster die in Bi-
zets opera de zigeuner Don Jose
verleidde, werd Carmen Jones.
En Jose verkeerde in Joe, een le-
gerkorporaaJ.
Hammersteins 'vertaling' van
de opera was gedurfd. Nog
nooit was zo ver afgeweken van
de tekst en montering van een
oorspronkelijk stuk. Nog nooit
werd in een musical een hoofd
rolspeelster, in dit geval Carmen
Jones, op de planken vermoord.
En nooit eerder was een musi
cal in produktie gegaan met
louter zwarten die bovendien
zonder uitzondering amateurs
waren (een van de hoofdrolspe
lers was een boomlange man
die dienst deed in het politie
korps van New York).
Maar 'Carmen Jones' werd
een doorslaand succes. De mu
sical trok 502 avonden achter
een volle zalen op Broadway.
Voor het eerst schitterden zwar
te acteurs in andere rollen dan
die van slaaf. Hammerstein
schreef: "Carmen Jones is een
illustratie van het grote muzika
le- en theater-talent dat onder
de zwarten in Amerika gevon
den kan worden
De show die deze maand in
Londen opende, verschilt maar
weinig van hetgeen de Amerika
nen in 1943 te zien kregen. De
acteurs zijn zwart en Hammer
steins musical is niet 'vertaald'
naar het hedendaagse Enge
land.
In het eerste bedrijf krijgt het
publiek een werkplaats in het
diepe zuiden van Amerika voor
geschoteld waar parachutes
worden gemaakt (in 1943 ver
keerde Amerika in oorlog). Car
men, een femme fatale, verleidt
de legerkorporaal loe en haalt
hem ertoe over te deserteren en
mee te gaan naar Chicago. Daar
laat zij hem echter in de steek
voor een boomlange bokser,
Husky Miller. loe wordt jaloers
en als Husky Miller in het
laatste bedrijf een groot gevecht
levert, doodt hij haar voor de in
gang van het boksstadium.
"Het is een mysterie waarom
het zo lang heeft geduurd voor
dat de show in Londen te zien
was", zegt regiseur Simon Cal
low. "Het is een volmaakt intri
gerend verhaal, met Bizets fan
tastische muziek omgevormd
tot een muzikaal panorama van
het leven van de zwarten". Cal
low heeft voor de musical 52
zwarte acteurs aangetrokken uit
Amerika en Engeland, waarmee
de bezetting van Carmen Jo
nes' groter is dan die van enige
andere musical in Londen. Om
dat de show acht keer per week
wordt opgevoerd, zag hij zich
bovendien gedwongen voor de
beide hoofdrollen (Carmen en
Joe) twee zangeressen en zan
gers aan te trekken. De ene
avond wordt Carmen gespeeld
door de Amerikaanse operaster
Wilhelmina Femadez die on
dermeer de titelrol speelde in de
film 'Diva', de andere avond
door Sharon Benson, bekend
geworden door haar rol in de
musical 'Cats'.
Al met al zijn de financiële ri
sico's groot. De produktiekosten
belopen bijna 7 miljoen gulden,
en de geschiedenis heeft ge
leerd dat moeilijk valt te voor
spellen of een musical in Lon
den tien jaar lang volle zalen
trekt of na twee maanden al ge
stopt moet worden.
Omdat hun musical soms
meer weg heeft van een opera,
mikken de producenten echter
voor een deel ook op het opera-
publiek.
Ruim honderd gulden voor
het duurste kaartje mag voor de
musical-ganger dan iets meer
zijn dan hij gewend is, voor de
opera-liefhebber is het een zeer
goedkoop avondje uit.
het Grieks gelezen te hebben,
denkt dat 'Madame Butterfly"
van Rossini is en zo maakt hij
nog een aantal uitgtijerv Ze zijn
net zo pijnlijk als het potsierlijke
staatsiekostuum, dat zijn gezag
eerder ondermijnt dan bevcs
Zijn vrouw weet dat het best.
Sac ha Bulthuis speelt haar alsof
ze letterlijk gebukt gaat onder
de last van haar huwelijk. Maar
haar spottende blik verraadt
een onmiskenbaar overwicht.
I'.IS op bol eind Mi|kt MOOI M
dat overwicht vandaan heeft.
Ze leiden een namaakleven
dat alleen de kitchvanant van
grandeur uitstraalt. Zelfs hun
huis. een kopie van een neo-
klassicistische Italiaanse villa, is
een 'nabootsing van het toch al
onechte'. Jan kJatter trok er bij
na dezelfde hoge en grotendeels
open tempelwanden voor op
die hij ook al ontworpen had
voor de Andromache' van To
neelgroep Amsterdam.
De oorlog in Europa en een
Latijnsamerikaansc revolutie
brengen beweging in deze zin
loze levens. Vanuit Europa
vTaagt een gevluchte Joodse vio
list (Rudolf Lucieer) om onder
dak. iii) lijkt had vsai bm bt
schaving mee te nemen, maar
tegenover de zwarten gedraagt
hij zich net zo wit en koloniaal
als de gouverneur. De dochter
van zijn vrouw heeft hij uit ego
centrisme bij de grootmoeder
achtergelaten.
Dan is er nog de god weet
Het Circustheater in Scheveningen moet worden
opgeknapt en de toneelopening van de Koninklij
ke Schouwburg aan het Lange Voorhout moet
worden verbreed. Dat stelt het college van burge
meester en wethouders van Den Haag in de con
cept-nota Grote zalen in Den Haag, die zij giste
ren aan betrokkenen en de gemeenteraad heeft
gestuurd.
In de nota concludeert het college dat Den
Haag met vijf theaterzalen (het Circustheater, de
Koninklijke Schouwburg, de concertzaal, het
Danstheater en de Prins Willem Alexanderzaal in
het Nederlands Congresgebouw) één grote zaal
teveel heeft.
Uit een vergelijking met Rotterdam en Amster
dam blijkt dat Den Haag het kleinste aantal inwo
ners en de meeste grote zalen met de meeste
stoelen (7339) heeft. Amsterdam heeft vier zalen
Carré, Concertgebouw, Muziektheater en Stads
schouwburg - met in totaal 6645 stoelen en Rot
terdam drie - Luxor, de Doelen en de Schouw
burg - met 4004 stoelen.
Daardoor doet zich het probleem voor dat het
Circustheater en de PWA-zaal elkaar op het ge
bied van amusementsvoorstellingen beconcurre
ren. Het Circustheater, dat kampi met een te klei
ne entree en foyer, kan te weinig huur vragen en
betaalt te veel voor voorstellingen die het graag
wil hebben. De gemeente zou daarvoor de reke
ning betalen, zo meent het college, omdat zij par
ticipeert in de exploitatie van beide theaters
Het college wil het probleem oplossen door het
Circustheater voor 17,5 miljoen gulden op te
knappen. De buitenzi|de moet afgebouwd wor
den, de entree, kassaruimte en foyer vergroot, het
achtertoneel verruimd en de hijsinstallatie en de-
coraanvoer verbeterd. Het college stelt daaraan
de voorwaarden dat de situering van het Circus
theater bij de afbouw van de badplaats zal verbe
teren en het circustheater een eigen directie
krijgt, die tevens de culturele programmering \an
de PWA-zaal in het Congresgebouw gaat bepalen
De Koninklijke Schouwburg lijdt volgens de no
ta Grote Zalen in Den Haag ernstig onder het feit
dat zij de kleinste toneelopening (8.9) meter van
waar vandaan komende Prager.
door Robert Prager heel verma
kelijk gespeeld als hel prototype
van die gefrustreerde intrigant.
Zijn stem lijkt op te wellen
vanuit een gietijzeren keel en
wnngt zich lussen rotte tanden
dooi naar buiten om al even
rotte gedachten te verwoorden
Seksueel is deze Prager vhter
een minkukel, zoals uit hilan
sche scènes blijkt, en dat maakt
hem tot een uitermate geschikt
slachtoffer van de mooie huis
houdster (Marjorie Boston), dn*
met een Cubasigaar in de mond
en een cowboypistool op de
heup vooral met de revolutie
meedoet om zelf een behaaglij
ke positie te knjgen in de
sprookjeswereld van de zoge
naamde westerse beschaving
Als zij, later, gekleed in een
mantelpakje en in een schom
melstoel lui genietend van een
longdrink, haar favoriete mu
ziek mag uitkiezrn, dan klinkt
Strauss mooie blauwe Donau
door de luidsprekerv.
Zo hoeven wij, wat lodewijk
de Boer betreft, nergens op te
hopen. De wereld is lelijk en de
mensen zijn slecht of dom of
smakeloos. Gelukkig vertelt hij
zijn boodschap met veel gevoel
voor humor. Farce, slapstick en
meligheid. I It B<Mi Btlbl I
lemaal gul uit de kast De ac
teurs spelen hun rollen met ver
ve en in de overtuiging dat
slecht nieuws maai het beste op
deze manier gebracht kan wor
den.
FRANCOtSE Li DL SOI R GRD
de Nederlandse schouwburgen heeft. Decors
voorstellingen uit andere «leden passen daar zo
doende niet op het podium. In Drn Haag zouden
daardoor steeds minder voorstellingen te zien
zijn uit het doorsnee toneelaanbod.
De verbreding van de toneelopening naar 12
meter, wil het college koppelen aan de bouw van
een nieuwe toneeltoren (kosten 10 miljoen gul
den). Omdat zo n verbreding van het toneel In-
vlood kan hebben op de sfeer en bet karakteristie
kc. monumentale gezicht van de zaal. wil het col
lege een nader onderzoek. Daarnaast moet de
Koninklijke Schouwburg op sommige plaatsen
worden gerestaureerd en gemoderniseerd, aklus
het college.
rwrtum 'Ut* Waarheid'. Van der Horst
selecteerde van Rot een aantal
pakkende tckenlngrn Een fraai
voorbeeld is de als wulpse dame
geportretteerde legale pers du*
in een café druk aan het flirirn
is met de Duitse bezettings
macht. "Straks volgt de kater
zo luidt zijn voorspellende titel
De aanwinsten van Wim van
Beek (1918-1989) werden in ok
tober 1944 clandestien gedrukt
in Den Haag en verkocht om
geki te verdienen voor het ver
zet. Hij koos als ondrrwrrp on
der meer een Italiaanse soldaat
die na de vaJ van Mussolini pro
beert zijn zwarte hemd wit te
wassen met democratische
zeep'. Naar aanleiding van het
bevel van Hitier om in april
1944 overal te vlaggen ter gele
gen beid van zijn 55ste verjaar
dag liet hij twee Duitse soldaten
tussen de puinhopen wanhopig
zoeken naar een bouwwerk
waarop nog een vlag kon wor
den bevestigd
Na de oorlog was Leen jor
daan 1885 1980) nog vele jaren
actief als tekenaar en fllmrecen
sent in onder meer Het Parool.
Vri) Nederland en De Groene
Amsterdammer Tijdens de br
zetting maakte hij in het gr
beim ren serie van 32 anti
Du ft* karikaturen die kon na
de bevrijding werden uitgra
ven onder de titel Nachtmerrie
over Nederland' Van der Horst
koos van hem onder meer een
spotterule tekening van een als
vrouw vermomde Duitse sol
daat die onder het mom van
liefdadige 'wlntrrhulp' coürr
teert voor de plundering van
Nederland
De expositie bestaat verder
uit prentbriefkaarten met car
toons van politieke leiders en
felle spotprenten over de ban
delwtjze van de bezettings
macht, lei aardig humorist!* h
voorbeeld is de prentbriefkaart
die in april 1945 in Amsterdam
circuleerde Daarop greft een
boer een varken met rm na/i
vlag een geweid ige schop Om
bet leed sunnen de tekenaars
van/Hfsprrkerwi nu*t hem Ka
rel Lecnderi Links bel zich bij
voorbeeld inspireren door het
wegvoeren van ern deel van de
mannelijke bevolking van Put
ten. bet doorsteken van dijken
en de vordering van rtfwielm
1000 tot 17 00 uur en zo van 13 00 tot
17 00 uur
Het Verzetsmuseum in Amster
dam heeft onlangs een schen
king ontvangen van een aantal
originelen van anti Duitse poli
tieke prenten die Wim van Beek
tussen januari 1942 en augustus
1944 onder de schuilnaam
Wimpey maakte. De schenking
vormde dr aanleiding voor het
samenstellen van een over
zichtsexpositie. IJesbeth van
der Horst putte daarvoor verder
uit de voorraad politieke tcke
ningen en spotprenten die het
museum al eerder verwierf. Ook
in 1 1 is nog goed vi m »r tr stel
len dat dit woedende of humo
ristische werk de Nederlandse
bevolking veel morele steun
bnfl Mmn
Het afdrukken van politieke
tekeningen en spotprenten was
tijdens de Tweede Wereldoorlog
overigens geen vast gebruik in
de illegale bladen en tijdschnf
ten. Van der Horst stelde tot
hw vhirtng m dn ta h
I als propaganda
middel een relatief kleine rol
heeft gespeeld. Als oorzaak
noemt zij in de eerste plaats de
papierschaarste "De makers
van de bladen vonden het ken
nelijk zonde ruimte voor tekst
op te offeren aan tekenwerk
Daarnaast werd het echteT
niet gepast gevonden om de po
litieke situatie of het leed van de
Nederiandse bevolking op hu
moristische wijze te beoom
men tart éren, zo weet zij uit
schnftrlijkc bronnen uit die da
gen. "Er werd hier en daar zelfs
gesuggereerd dat het versprei
oen van spotprenten een list
van de ITuitsr bezettingsmacht
was".
Alleen 'Paraat en 'Metro' zijn
hekend als bladen waarin wel
veH illustraties werden afge
drukt Ian Rot 1082 1992
werkte voor 'Paraat', dat in au
gustus 1944 werd opgrrtcht als
socialistische tegenhanger van
de invloedrijke communistische
Dirigent Boskovsky overleden
De Oostenrijkse dirigent Willi Hnsknvky. die jarenlang het Wiener
PhflhartnomKcr leidde tijden» de Nieuwjaaraconcerien. ts op bijna
82 jarige leeftijd overleden Boskovskv ging In 1933 werken bij «ie
Weensr Opera en bij het WicneT Philbarmoniker later leidde hij
het Wiener Philbarmoniker tot 1979.
