Economie
De (on)macht van Duisenberg
'Eerst vrije prijzen, daarna privatiseren'
Dinsdag 73 april 1991
Redactie 023-150263 JAN1NE BOSMA Vormgeving; JAKEUE PAULUS
„VANDAAG IS WORST en vlees
overal verknjgbaar in de winkels in
A/toskou Dat is het gevolg van slechts
twee weken met nieuwe prijzen
Vóór de hervorming hadden we lan
ge rijen voor brood, vlees en melk
President van de Nederlandsche Bank: schoothondje van de Staat
In bankierskringen doet de volgende wrange grap de ron
de. „Weet jij waarom we altijd met enige vertraging Duit
se besluiten rond de rente volgen? Omdat Duisenberg
eerst op de golfbaan zijn achttien holes moet afmaken."
ringen in infrastructuur en
scholing. Het bedrijfsleven
diende net produktieproces te
vernieuwen, hoe pijnlijk dat ook
mocht zijn.
Hij was de eerste die via de zo
genoemde één-procents opera
tie de stijging van de overheids
uitgaven trachtte te beperken
tot één procent van het natio
naal inkomen (het bedrag dat
wij allemaal tezamen verdie
nen) per jaar. Alleen het in de
hand houden van de overheids
uitgaven en de lonen kon het
stelsel van sociale zekerheid
overeind houden,
i loewel ouder en inmiddels
grijs geworden, is Duisenberg
eigenlijk nooit veranderd. Nog
altijd zingt hij hetzelfde liedje
over loonmatiging, bezuinigin
gen bij de Rijksoverheid, ingre
pen in de sociale zekerheid en
meer ruimte voor het bedrijfsle-
I )r. Willem Frederlk Duisen
berg, sinds 1 januari 1982 presi
dent-directeur van de Neder
landsche Bank (DNB), heeft het
niet echt gemakkelijk. Ondanks
zijn veelvuldig opgestoken
waarschuwende vingertje, is hij
in veler ogen niet meer dan het
schoothondje van de Staat, die
als grootaandeelhouder zijn wil
dwingend oplegt. De presenta
tie van het jaarverslag is een van
de weinige gelegenheden waar
bij Duisenberg geheel zelfstan
dig optreedt. Vandaag was het
Duisenberg werd ooit gezien als
opvolger van PvdA-voorman
joop Den Uyi, toen hij in 1973
minister van financiën werd.
Binnen het kabinet-Den Uyl
stond de 38-jarige Duisenberg
bekend als iemand die voortdu
rend op de rem trapte. Een
rechtse socialist. Hen man die
zich toen al keerde tegen lasten
verzwaringen om de financiële
problemen van de overheid op
te vangen. Iemand die voor
loonmatiging was.
Duisenberg waarschuwde in
1974 voor het opvoeren van de
uitgaven in de sociale zekerheid
en een verhoging van de sociale
premies. Aardgasbaten moesten
worden gebruikt voor investe-
I let jarenlang berijden van de
zelfde stokpaardjes heeft de in
vloed Duisenberg niet vergroot.
Na vier jaar ministerschap ver
dween hij uit de politiek om via
de Rabobank bij de Nederland
sche Bank op te duiken als op
volger van CDA'er Zijlstra. Nu
luncht de president-directeur
om de paar weken met 'zijn
baas': minister van financiën
Kok, die hem via een 'aanwijzi
ging' kan dwingen iets te doen
of te laten.
Samen worden alle relevante
zaken doorgenomen. Monetair
beleid, rente, financieel-econo-
misch beleid enzovoorts. Daar
naast geeft Duisenberg elk jaar
samen met de minister acte de
présence bij de vergaderingen
van het Internationaal Monetair
Fonds (IMF) en de Wereldbank.
Zijn onafhankelijkheid kan Dui
senberg alleen bewijzen via het
jaarverslag van zijn bank, zijn
optreden ajs kroonlid bij de So
ciaal-Economishce Raad (SER)
en via zijn optreden binnen de
Raad voor Economische Aange
legenheden (REA), een onder
raad van de ministerraad.
Ruzie is er desondanks nooit
tussen de president van de Ne
derlandse Bank en de minister
van Financiën. Het gaat immers
vrijwel altijd om de verre toe
komst en daarover is altijd wel
een gemeenschappelijke noe
mer te vinden. „Ik ben deel van
het instrumentarium", erkende
Duisenberg ooit. Zijn handen
zijn gebonden. Alleen door
goedbedoelde adviezen kan
enige invloed ontstaan.
Het jaarverslag heeft meer iets
van een getuigenis. Mooie
woorden waar eenieder mee
kan doen wat-ie wil. Conse
quenties heeft het toch niet.
Ook binnen de SER kan Duisen
berg roepen wat hij wil. Van
doorslaggevende betekenis is
ook dat niet. Toen hij in oktober
1990 het kabinet aan de voor
avond van de tussenbalans
waarschuwde dat het mis zou
gaan indien er niet tussen vijf
tien en twintig miljard gulden
zou worden bezuinigd, reageer
de premier Lubbers ijskoud.
„De bladeren vallen van de bo
men en de algemene beschou
wingen over de Miljoenennota
zijn geweest. Ik zat te wachten
op het moment waarop de
boodschap van de president
van de Nederlandsche bank zou
komen", orakelde Lubbers.
Veelzeggender kon het haast
niet. Als Duisenberg iets heeft
waar de politiek het mee eens
is, is hij de held. Vallen zijn
woorden niet in het pulletje,
dan worden ze ook als oud vuil
in de hoek geschoven.
Blijft over de REA. waarin Dui
senberg nog iets te berde kan
brengen. Maar ook hier heeft fi
nanciën een vinger in de pap.
Duisenberg mag nimmer zijn
gal spuwen zonder eerst overleg
te hebben gepleegd met het de
partement. Men kietelt elkaar,
maar dat is het dan ook wel.
Het enige echte examen dat
Duisenberg elke dag weer moet
afleggen, vormt het monetaire-
en rentebeleid. De proeve van
bekwaamheid waarbij voor Dui
senberg een stabiel
beleid, een harde
gulden en een lage
inflatie piketpalen
zijn. Onwrikbaar tot
1998. het jaar waarir
de dan 63-jarige
Duisenberg ermee
wil ophouden.
Wim Duisenberg,
president-directeur
van De Nederland
sche Bank: „Ik ben
deel van het instru
mentarium." foto
Sovjet-premier Pavlov presenteert zijn anti-crisisplan
NIEUWSLIJN
Sterren met stokjes
LONDEN «PETER JENKINS
Premier Pavlov heeft gisteren in
de Opperste Sovjet een nood
plan ohtvouwt, waarmee hij
denkt de economie in de Sov
jetunie uit het slop te halen. Het
'anti-crisisplan', zoals Pavlov
zelf zijn voorstel omschrijft,
t in de eerste voorzichti-
gr stappen naar privatisering
van kleine staatsbedrijven en
een verdere sanering van de
overheidsfinanciën. Op hulp
van het Westen hoeft hij voorlo
pig echter niet te rekenen. Het
internationale Monetaire Fonds
(IMF) liet afgelopen weekeinde
nog eens weten dat Moskou
eerst de „beroerde structuur"
van de economie moet aanpak
ken.
Het gaat slecht met de Sovjetu
nie. De staatskas kampt met
een gigantisch tekort. Dat is
voornamelijk het gevolg van de
instortende produktie (in de af
gelopen zes maanden is het na
tionale inkomen met naar
schatting twaalf procent ge
daald). maar ook doordat een
aantal republieken, vooral de
Russische Federatie van Boris
leltsin. hun bijdragen aan de
staatskas inhoudt.
„Nu de inflatie-spiraal een
scherpe knik naar boven laat
zien, zijn we gedwongen een
aparte begroting te presenteren
voor (Ie- rest van dit jaar Hén
van de belangrijkste onderdelen
is een stevige bezuiniging op de
overheidsuitgaven. We moeten
snel en doortastend handelen",
zegt premier Valentin Pavlov.
I >e conservatief getinte appa
ratsjik verving de in januari de
onpopulaire Nikolaj Ryzjkov,
dit' in december door een hart
infarct werd geveld. Begin deze
maand introduceerde Pavlov
een pakket drastische prijsver
hogingen, die de aanleiding
vormden voor een golf van pro
testen over de hele Sovjetunie.
I lij beweert dat zijn hervormin
gen werken, hoewel het een bit
tere pil is voor de bevolking.
„Vandaag is worst en vlees
overal verkrijgbaar in de winkels
in Moskou, en dat is het gevolg
van slechts twee weken met
nieuwe prijzen. Vóór de prijs
hervorming hadden we lange
rijen voor brood, vlees en
melk." De meeste Moskovietcn
zijn een andere mening toege
daan: „In plaats van geen vlees
voor twee roebel per kilo is er
nu geen vlees voor zeven roebel
per kilo I n dat Is alles wat Pa
vlov met zijn hervorming heeft
bereikt"
Maar hoe kan het aanbod ooit
aan de vraag voldoen als de
Valentin Pavlov «foto af
produktie niet is geprivatiseerd,
als er geen sprake is van een
echte markt? Pavlov benadnikt
dat privatisering een essentieel
onderdeel is van de economi
sche hervormingen, en dat pri
vatisering nauw is verbonden
met liberalisering van de prij
zen. „Ik heb altijd volgehouden
dat privatisering pas kan plaats
vinden als er vrije prijzen zijn.
We hebben in de Sovjetunie
nooit enige vorm van markt ge
had en dus bestaan er geen re
delijke prijzen. Hoe kun je pri
vatiseren of denationaliseren als
er geen sleutel bestaat voor het
vaststellen van de waarde van
bedrijfsmiddelen voordat ze op
de markt worden aangeboden?"
De landbouw kampt met het
zelfde probleem. De produktie
zou snel kunnen worden opge
voerd door het privatiseren van
kleine boerenbedrijfies. Maar in
tegenstelling tot andere Oost-
europese landen beschikt de
Sovjetunie volgens Pavlov nog
niet over landregisters aan de
hand waarvan een waarde kan
worden toegekend aan het land.
Het probleem is niet ideolo
gisch maar technisch.
De kernvraag luidt of de Sov
jetunie met de huidige hervor
mingsmaatregelen afstqvent op
een volledige markteconomie of
dat de regering probeert het
Sovjet-systeem effectiever te
maken met behulp van een
aantal marktmechanismen. Pa
vlov zegt nadrukkelijk: „We wil
len een eind maken aan de
staatscontróle op de economie.
We proberen bezit in handen te
brengen van eigenaar-produ
centen. Wanneer ik eigenaar
zeg, betekent dit dat bezit in
handen kan zijn van een per
soon, of dat nu een Sovjet-bur
ger is of een buitenlanden van
een bedrijf met aandeelhouders
of iedere andere vorm van kapi
taal; een gemengd bedrijf waar
in de staat een aantal aandelen
heeft; een coöperatie of iedere
andere mogelijke combinatie
van eigenaren. We streven een
kapitaal-situatie na zoals die
ook in andere landen bestaat."
Unieverdrag
Maar zouden de economische
problemen en het probleem
van de instandhouding van de
unie niet in één klap kunnen
worden opgelost door de repu
blieken economische autono
mie te verlenen in ruil voor de
toezegging dat ze binnen de
unie zullen blijven? Pavlov vindt
Volgens Pavlov zijn negen 1
de vijftien republieken bereid
het unieverdrag te onderteke
nen. De overige zes kunnen on
der speciale voorwaarden bin
nen de unie blijven of, als ze dat
willen, gebruik maken van de in
de grondwet vastgelegde proce
dure die via zelfbeschikking uit
eindelijk leidt tot het recht op
afscheiding. Maar voor het op
lossen van de huidige economi
sche crisis is een beter politiek
inzicht nodig, zowel op het ni
veau van het leiderschap van de
republieken als onder grote de
len van de bevolking.
Wat het Westen niet begrijpt, is
dat terwijl de perestrojka voort
gaat. het feitelijke management
van de industrie nog steeds in
handen is van de staat. Het is
duidelijk dat de republieken
niet beschikken over de beno
digde management-capacitei-
ten. data-banken en ervaring
om deze industrieën zelf te run
nen. Ze beschikken niet eens
r de benodigde gebouwen
om de voor de industrie verant
woordelijke ministeries te huis
vesten. Maar zouden de repu
blieken hun economie niet
sneller in eigen beheer kunnen
liberaliseren dan onder de para
plu van Moskou? Pavlov denkt
van niet. „Ik geloof dat de drang
naar liberalisering van de eco
nomie uit de centrale regering
komt. niet uit de republieken."
Hoe kan het Westen helpen bij
de omvorming van de Sovjet-
economie? De belangrijkste
stap. aldus Pavlov, is niet langer
te aarzelen over investeringen
in de Sovjetunie uit angst voor
een verandering van de politie
ke richting. De kabinetswijzi
ging die hem het premierschap
heeft gebracht, was geen poli
tieke koersverandering, bena
drukt hij. Het is te vergelijken
met een voetbalcoach die wis
selt: Pavlov is de nieuwe aanval
ler.
De Belgische culinaire wereld reageerde geschokt. Maar Pierre
Romeyer, de letterlijk rondborstige voorman van het gastrono
mische leven bij onze zuiderburen, bulderde geruststellend van
achter zijn fornuizen: er wordt bij mij nooit of nooit (want zo
zeggen ze dat hier) met stokjes gegeten! Nu zou ook niemand
zijn La Maison du Bouche (een mooiere naam kun je voor een
restaurant nauwelijks verzinnen: het huis van de mond) verwar
ren met een oosters restaurant. Maar het bericht dat zijn tempel
voor de fijnproever (en wie is dat in België niet) in Japanse han
den overgaat, baarde toch opzien.
Japanners veranderen kookkunst niet
La Maison du Bouche - de vaste gasten hebben het overigens
gewoon over Romeyer - in de Brusselse randgemeente Hoeilaart
is niet het minste restaurant. Het is een van de slechts drie eet-
tempels in België die door de gevreesde Michelin-inspecteurs
met drie sterren is bedacht: het (volgens de Fransen dan) sum
mum van kookkunst. Behalve Romeyer hebben ook het zeker zo
befaamde Comme Chez Soi van Pierre Wynants, die wel eens de
beste kok van Europa is genoemd, en Bruneau (van Jean-Pierre
met dezelfde naam) drie van die felbegeerde sterren. Ter verge
lijking: Nederland kent geen drie-sterrenrestaurant en heeft er
slechts vier met twee sterren.
Nieuwe eigenaar kan meteen beginnen
Romeyer (61) verzekert iedereen die het maar horen wil dat de
komst van de Japanners aan zijn koken niets verandert. Hij kan
zich nu volledig aan de culinaire geneugten wijden, terwijl de
nijvere Japanners voor de yens en de frankskes zorgen en de tent
draaiende zullen houden. De Japanners kunnen meteen aan het
investeren: het buitenwerk van het monumentale pand in een
park in het groene miljonairsdorp Hoeilaart is dringend aan een
opknapbeurt toe.
Avondje uit a vijfhonderd gulden
Volgens de Japanners (de bierbrouwer Asahi) is het de bedoeling
de Belgische culinaire reputatie over de wereld te verspreiden.
Zij zouden zelfs van plan zijn een restaurant la Romeyers in
New York te openen. De Belgische keuken in Japanse handen in
de Amerikaanse wereldstad. Met geld kan alles. Geld speelt na
tuurlijk ook in de horeca een hoofdrol. Nu hoefde Pierre Ro
meyer daar niet over te klagen. Een avondje eten voor twee kost
in La Maison du Bouche toch al gauw zo'n vijfhonderd gulden of
meer. Niet iedereen is overigens zo te spreken over Romeyer.
Henry Lemaire, de paus van de Belgische culinaire journalisten,
pakte La Maison du Bouche dit jaar in zijn Lje Grand Guide zo
maar een punt op tien (op de maximaal honderd) af, en veegde
Pierre Romeyer op niet mis te verstane manier de mantel uit.
Hem werd verweten er 'een keuken met twee snelheden' op na
te houden. Romeyer zou perfect koken voor belangrijke (die ko
men er veel), superrijke (dat moet wel) of bevriende gasten, ter
wijl hij voor de gewone klant die graag ook eens chic wil eten de
zaakjes maar een beetje zou afraffelen.
Mosselen met 'fritten' in Tokyo
Romeyer - ook nog oprichter van Eurotoques, een club van grote
Europese chefs - heeft zich nooit verwaardigd op die beschuldi
gingen te reageren. Dat doet een grote chef niet. En Michelin
staat in dit wereldje nu eenmaal toch veel hoger aangeschreven
dan die meneer lemaire, hoe bekend die ook is. De belangstel
ling van de Japanners voor de Belgische keuken houdt overigens
niet op in Hoeilaart. Op dezelfde dag werd bekend dat het bijna
net zo beroemde Brusselse mosselhuis Chez Leaü zijn vleugels
naar het oosten uitslaat. Binnenkort kunnen de Japanners in
Tokyo heuse (Zeeuwse) mosselen met Belgische fritten eten.
Chez Leon heeft al vestigingen in Frankrijk en Duitsland, en be
gint met nieuwe filialen in Engeland, Canada, Zweden en Japan
een soort MacDonalds van de mosselen te worden. De Belgische
keuken wordt door de kenners allang als beter dan de Franse in
geschat. Dat mag nu ook de rest van de wereld ontdekken.
