'Wetenschap
i
Computer laat
handen wapperen
Zonneboiler gebruikt
ook elektriciteit
Zure regen vreet hunebedden aan
Tipje opgelicht van sluier Tsjenobyl
Ook vlinders
trekken naar
de subtropen
TSJERNOBYL
Dinsdag 23 april 1991
Redact»: 071-161411 Redactie en Eindredactie: RAYMOND PEIL Vormgeving: ED PETTT RALPH KLEINHOUT
21
Houtsingels en houtwallen zijn vrijwel alle gedoemd te sterven, volgens
Twentse onderzoekers.
FOTO WIM DUKMAN
Bomenrijen ten dode opgeschreven
De zo typisch Nederlandse houtsingels en houtwallen op het
platteland zijn vrijwel alle ten dode opgeschreven. Dat blijkt uit
een onderzoek dat Ingenieursbureau Eelerwoude verrichtte in
Twente. Volgens onderzoekers is in Twente nog slechts 20 pro
cent gezond en geldt dat ook voor de rest van Nederland. Vooral
eiken hebben het zwaar te verduren.
Voor het onderzoek werden de afgelopen drie jaar in het totaal
250 houtwallen en -singels in Twente onderzocht. Een vergelijk
bare studie in de aangrenzende Duitse Grafschaft Bentheim
komt tot dezelfde resultaten. Als oorzaak worden verzuring,
grondwaterstandsdaling en een slechte onderhoudstoestand ge
noemd. Ook ontbreken op veel plaatsen rasters, waardoor het
vee de bodem onder bomen vertrapt en vernielt.
Zonneboilers die 's winters
elektriciteit van het net gebrui
ken zijn slechter voor het milieu
dan gasboilers en duurder. Dat
schrijft ing. J. Kooreman van het
elektriciteitsbedrijf PUEM te
Utrecht in het blad Elektrotech
niek over zonneboilers met
elektrische naverwarming.
Uit onderzoek van de PUEM is
gebleken dat zonne-energje kan
zorgen voor de helft van de
jaarlijkse behoefte aan warm
water. De andere helft wordt
verkregen door elektrische ver
warming van water.
Voor de opwekking van deze
elektriciteit in een centrale is
338 kubieke meter aardgas no
dig. Het aardgasverbruik van
systemen die het hele jaar door
aardgas gebruiken om water
warm te maken bedraagt tussen
de 239 en 294 kubieke meter.
De elektrische naverwarming
van een zonneboiler gebruikt
dus meer energie dan een gas-
boiler. De uitstoot van het
broeikasgas kooldidoxide en
van stoffen die zorgen voor de
'zure regen' is daardoor bij de
zonneboiler groter. Bovendien
zijn de jaarlijkse kosten zo'n
twintig percent hoger.
De eeuwenoude grafmonumenten In Drente zijn eigenlijk geen van alle meer In goede staat. De zure regen maakt het nog erge*
FOTO NllUWSaiAO VAN MfT HOOKMH
GfP
Zure regen vreet de befaamde hunebedden
in Drenthe, hoe gek dat ook klinkt, van on
deren aan. Na alle aanslagen, die de helft
van deze eeuwenoude grafmonumenten
om zeep in de loop der jaren om zeep hiel
pen, heeft onze modeme samenleving daar
een nieuwe aan toegevoegd
Volgens dr. Henk Kars de Rijksdienst voor
Oudheidkundig Bodemonderzoek in
Amersfoort versnelt de zure regen de ver
wering van de stenen aanzienlijk. Het zuur
heeft tot gevolg dat de algengroci op de ste
nen snel toeneemt. Vooral de onderkanten
worden daardoor aangetast, want die zijn
altijd nat van de condens en in die condens
is ae zuurconcentratie vele malen hoger
dan aan de bovenkant. Bij wijze van proef
worden straks dan ook stenen aan de on
derkant behandeld met een waterafstotend
middel.
Deze behandeling maakt deel uit van een
omvangrijkere ar tie tot restauratie van ze
ventien hunebedden in Drenthe Er zijn im
mers nog meer beschadigingen aan de gra
ven aangebracht, overigens minder ernstig
dan de arhttiende-eeuwrrs. die een aantal
hunebedden in brokken hakten en de delen
opnamen in zeewering, ter vervanging van
de verrotte houten waterkeringen
Steenhouwerij De Vries te Franeker gaat de
omgevallen stenen, de verzakte en grbro
ken onderdelen van de hunebedden vol
gens plan in mei aanpakken. Dat kost onge
veer 15.000 gulden per restauratie Om die
kosten te spreiden worden er twee hune
bedden per jaar gerestaureerd.
De restauratie van de eerste stenen In Ha
velte is vooral een experiment, zo bena
drukt Hans Poelsma van steenhouwerij De
Vries. "De ervaringen die we daarbij op
doen. worden weer toegrpast bil de volgrn
de klussen" Onderzocht wordt bijvoor
beeld, door trillingrn in de pond. hoe vtt
de hunebedden uit hun verhand liggen Fen
anderr proef is erop gericht de draagstrnen
en de (lekstenen door middel van roest
vrijstaten ankers (verhindtnpatroken) met
elkaar te verbinden, zó dat oe ankers niet
zichtbaar zijn.
We moeten nog afw achten of dat alk-maai
binnen een week lukt", aklus PoeKma
"Het is voor ons wrl iet» bijzonder», want
we moeten aan dr slag met de oudste mo
numenten van Nederland".
STELLINGEN LEZERS SCHRUVEN
Het gebruik van absolute aantallen arbeidsongeschikten als maat
voor het arbiedsongeschiktheidsprobleem in ons land, zoals onder
meer door de overheid gehanteerd, leidt gemakkelijk tot foutieve
conclusies en kan daarom allen maar politieke doeleinden dienen.
O-HAM. Verbeek, Amsterdam
Van de idealen vrijheid, gelijkheid en broederschap hebben de eer
ste twee de afgelopen jaren in de psychiatrie veel nadruk gekregen.
Het is nu de tijd om het laatste ideaal, broederschap, meer in de
praktijk te brengen, al gaat dit ook wat ten koste van de eerste twee.
(Rigo van Meer. Leiden)
Het is niet duidelijk waarom een medisch specialist minder per
soonlijke aandacht voor een patiënt zou behoeven te hebben dan
een huisarts
(H. Behrendt. Amsterdam)
Meten is weten. Maar het is zeer wel mogelijk om heel nauw
keurig verkeerd te meten en ook om met grote precisie het verkeer
de te meten.
De toename van het aantal bladzijden in EJseviers Belasting Alma
nak van 384 in 1989 naar 400 in 1991 is een goede graadmeter voor
het vereenvoudigende effect van de Oort operatie.
(BA. de Jong. Amsterdam
Gebruik van de juiste terminologie door medisch personeel is be
vorderlijk voor de belangstelling van de patiënt
De begrippen 'letterlijk' en 'letterlijk en figuurlijk' worden vaak ten
onrechte in de betekenis van 'figuurlijk' gebruikt
(AJ. i«n der Sijs, Amsterdam)
(teachte Redaktic.
Om te weten wat 'fractals' zijn -
zie kop LD 12 i *91 kumm
we eigenlijk vier dingen doen in
i Éko
1 de boeken "fractals, meet
kundige fipirrn in eindeloze
herhaling en Een wereld van
fractals" door Hans Li uwen er
k ma kwik boidi
2. 16 april de wetenschapspagi
na telen, wat u dus zei. verder
3. op het binnenterrein achter
Oude Rijn 63 en 65 gaan ki)ken
(achter AH. Marca). omdat bet
patroon van de sierbestrating
daar een 'fractal' ts en
4. bij Fenix gaan kijken. Boter
markt 26. omdat bijna alle schil
derijen en lino-snede* van on
dergetekende die daar t/m 30
apnl te zien zijn. over 'fractals
gaan! Fenix is open di-za. 10-
18 uur. do. 10-21.30 uur en zo.
10-16 uur
Lid ie Bossen
>ude Rijn 63E
2312 HC Leiden
NIEUWSLIJN
Ruimtevest voor zeldzame ziekte
Een door de NASA ontwikkeld koelsysteem voor de ruimtevaart,
wordt sinds kort gebruikt voor kinderen, die aan een zeldzame
ziekte lijden. Lijders aan de ziekte 'hittestress', in Nederland
naar schatting tien kinderen, hebben geen zweetklieren, zodat
'bij een temperatuur van boven de achttien graden hun lichaam
stemperatuur te hoog oploopt. Dit is vooral voor baby's en jonge
kinderen levensbedreigend is en leidt tot opname in het zieken
huis.
'Hittestress' (Hypohydrotische Ectodermale Dysplasie, HED)
kan worden voorkomen door een paar keer afkoelen in een koud
bad, de koudste plek in huis (kelder) opzoeken of door ijszakken
op het lichaam (met gevaar voor bevriezingsverschijnselen).
Kinderen boven de twaalf jaar kunnen zich beter aanpassen en
zijn minder afhankelijk van koelvoorzieningen.
Kleurenpalet uit atomen
Wie met een felle laserstraal een atoom van een bepaalde stof
bestookt, wordt getrakteerd op een kleurenpalet. Een atoom ba
rium bijvoorbeeld stuurt reeksen lichtdeeltjes (fotonen) terug
die rood, groen of blauw oplichten. De kleur hangt af van de vi
bratie van het atoom, snel (rood) of langzaam (blauw) of er tus-
senin (groen). Dit is althans de theorie.
Het vaststellen van de volgorde van de verschillende kleuren (en
fotonen) is buitengewoon moeilijk. De Utrechtse natuurkundige
drs. CA. Schrama heeft met met behulp van filters een methode
ontwikkeld die deze theorie inderdaad bewijst. Eind deze maand
promoveert Schrama op zijn onderzoek.
GPO
Dat de kernramp in Tsjemobyl
veel ernstiger gevolgen had dan
de Sovjet-autoriteiten hebben
toegegeven, vermoedde bijna
iedereen. Maar zelfs het weten
schappelijk hoofd van de kern
centrale heeft onlangs erkend
dat de ramp 10.000 levens heeft
geëist, aanzienlijk meer dan de
31 die officieel zijn geteld.
Volgens Vladimir Tsjemoesenko
waren onder de slachtoffers veel
mijnwerkers en militairen die
werden ingezet voor schoon-
maakwerkzaamheden. Tsjer-
noesenko (50) heeft volgens
medici niet meer dan twee tot
vier jaar te leven, omdat hij zelf
aan straling bloot stond. "Nu de
autoriteiten in meer dan vijf
jaar geen spoor van eerlijkheid
hebben laten zien, moet ik,
voordat ik doodga, de wereld
bewust melken van waar we
mee worden geconfronteerd",
aldus Tsjemoesenko in een in
terview met het Engelse blad
The Independent on Sunday.
In een televisie-interview heeft
Tsjemoesenko de Sovjet-autori
teiten er ook van beschuldigd
misleidende informatie te heb
ben verstrekt over de hoeveel
heid bij de ramp vrijgekomen
straling. Officieel werd verteld
dat 'slechts' 5,7 ton radioactieve
brandstof was vrijgekomen.
Volgens Tsjemoesenko was het
eerder 60 tot 80 ton.
De Sovjet zei tevens dat 3,5 mil
joen mensen in het bij Tsjer-
nobyl gelegen Kiev zijn blootge
steld aan veel te hoge stralings
niveaus. Volgens Tsjemoesenko
hadden al deze mensen moeten
worden geëvacueerd. "Het sys
teem werd ingezet om alle in
formatie over de ramp weg te
drukken", aldus Tsjemoesenko.
Vorige week maakten Sovjet -
deskundigen op een congres in
Parijs bekend dat in het zuiden
van de Oeral, 900 kilometer ten
oosten van Moskou, de radioac
tiviteit ongeveer twintig keer zo
hoog ligt als bij Tsjemobyl. Het
kemwapencomplex in Tsjelya-
binsk heeft daar van 1949 tot
1960 een miljard curie geloosd,
ofwel 37 triljoen (10", ofwel met
18 nullen) becquerel.
Daarbij moet worden bedacht
dat de grootste hoeveelheden
radioactieve straling door on
dergrondse kemproeven van
Amerikanen en Sovjets zijn vrij
gekomen, die zich over de hele
wereld verspreidden. Het com
plex bij Tsjelyabinsk heeft ma
teriaal geloosd in een beperkt
gebied, met een doorsnee van
200 kilometer.
Tot het complex behoort een
opwerkingsfabriek waar in 1957
een tank met radioactief afval
lekraakte. 10.000 bewoners wer
den geëvacueerd. Op 19.000
hectare grond is de landbouw
nog steeds verboden wegens de
radioactieve besmetting. Er
kwam indertijd 2 miljoen curie
vrij, de op twee na grootste, be
kende radio-actieve besmetting.
Afgezien van de kemproeven.
Dat veel vogels trekken is alge
meen bekend. Maar er zijn ook
ruim zestig vlindersoorten die
trekken. Het zijn bekende vlin
ders, zoals de Atalanta, die jaar
in jaar uit van het Middellandse
Zeegebied naar het noorden
trekken. In het najaar vliegen de
nakomelingen van deze vlinders
terug naar het zuiden, omdat
ons klimaat te koud voor hen
om te overwinteren.
Deze bijzondere trek van dag
en nachtvlinders wordt in Ne
derland al meer dan vijftig jaar
onderzocht en bijgehouden,
onder meer door de speciaal
daarvoor opgerichte Trekvlin-
derregistratie Nederland. Om
dat trekvlinders over een aantal
grenzen vliegen wordt gezocht
naar samenwerking met buiten
landse clubs die zich met de
vlindertrek bezighouden,
leder jaar verschijnt er een ver
slag van de trekvlinderwaarne-
mingen. samengesteld uit waar
nemingen van mos dan mi e
honderd medewerkers uit het
hele land. Zij worden bij het In
stituut voor Taxonomische
Zoölogie in Amsterdam verza
meld.
Het afgelopen weekeinde was er
in Ede een symposium over
trekvlinders. met als doel om de
belangstelling voor trekvlinders
te vergroten. De organisatoren
vinden dat tevens van belang
vanwege het belang dat dew
vlinders ook hebben voor be
scherming van de natuur. Tij
dens dit symposium kreeg de
grondlegger van de trekvlindcr-
waameming in Nederland. B I.
lempke. een legpenning van
het Instituut uitgereikt.
Computers gaan steeds meer op
imensen lijken. Eén van de
jmoeilijkste dingen voor deze
japparaten, maar bijvoorbeeld
ook voor robots, is echter om
j het handelen van de mensgoed
na te bootsen. Het oppakken
van een potlood, wat mensen
gedachteloos gedachteloos kun-
nen, vergt voor een beetje robot
al een enorme reeks ingewikkel
de instructies: hoe herkent de
irobot het potlood (zeskantig,
rond, achtkantig, geslepen.
stomp of met gummetje hoe
i krachtig moet de greep zijn en
hoe zet je robotvingers precies
op welke aangrijppunten.
- Voortrekkers op het vertalen
I van menselijke bewegingen in
computertaal en -beeld zitten in
Groningen. Daar hebben leden
i van de stichting computerani-
matie (SCAN) de bewegingen
i van mensenhanden in compu-
terprogrammatuur kunnen ver
talen. Het programma kan met
I een eenvoudige bediening be
wegingen van mensenhanden
S feilloos in beeld brengen.
SCAN is een onderdeel van de
sector Kunstvakopleidingen
Academie Minerva van de Rijks
hogeschool Groningen.
In 'Hands simulation' zoals
het programma is gedoopt is
te zien hoe een animator met
heel weinig moeite handen kan
laten bewegen en die handen
voorwerpen kan laten oppak
ken. Tweedefase-student ir.
Hans Rijpkema en zijn hoogle
raar dr. Michael Girard hebben
zelf de handen ontworpen die
drie-dimensionaal op de com
puter verschijnen. De computer
bepaalt zelf wat de meest logi-
AMSTERDAM 16 april 1991 Page Setup: 100%
Breedte: 125 mm Hoogte: 150 mm
Onderwerp: 26 april is het vijl jaar geleden dat de ramp met de kernreactor in
Tsjemobyl gebeurde, (graphic komt ook in kleur in de mailbox)
anp intographics Nicole Smulders
is om iets
op te pakken?*"^ maar de ani -
mator kan er ook voor kiezen
om iets op een ongebruikelijke
wijze beet te pakken.
Het simulatieprogramma
bouwt voort op de software van
Michael Girard, waarmee hij
menselijke bewegingen, zoals
lopen, rennen of dansen kan
nabootsen. Dit soort onderzoek
kan van groot belang zijn voor
de ontwikkeling van betere ro
bots. Daarnaast is het van be
lang voor de studie van bewe
gingen en functioneren van het
menseljk lichaam (fysiologie).
Beide onderzoekers mikken
echter ook op toepassing van
hun computergestuurde teken
films in de kunst. Voorop staat
dat de bewegingen dc werkelijk
heid goed mogenlijk weergeven
Op de grootste jaarlijkse weten
scnapelijke conferentie op het
terrein van computergraphics
inde Verenigde Staten (SIC
GRAPH) zullen beide weten
schappers hun belangrijke
doorbraak op het vakgebied
presenteren. Rijpkema zal op
net SIGGRAPH zijn grafische si
mulatie van het gedrag van
menselijke handen presenteren.
5 JAAR LATER
Vijl jaarna de kernramp van Tsjerrvbyl e hel nog
steeds met dwdetqk hoe groot de gevotgen voor de mens
rullen z^n Er ts inde wi/de omgeving een dudetfe
stijging van het aantal zieken als gevolg van straling
en de schatting van het aantal doden wordt
teder faar hoger
HET ONGELUK
26 apré "986 123 ujf
Door een oververtiflmg
van de 4e cyimo* van
de Kernreacof ortsaat
een groie erpwsie Het
da* wordt van de readoi
afgeslagen en een enorme
hoevee red 'adoad-eve
