Extra
'Het leven is te
kort om in Roemenië te blijven'
Baltische bitterheid,
de teleurstelling van
een Litouwse revolutie
Dinsdag 16apnl1991
023-150239 PIET BERGHUIS
Vormgeving: JAKE LI EN PAULUS
Tot twee maal toe ontvluchtte zij
Roemenië [De eerste keer voor het
communistische regime van Ceauses-
cu. de tweede keer voor het bewind
van lliescu Het relaas van een Roe
meense vluchteling in Nederland
Bitterheid is de overheer
sende emotie in de straten
en overheidsgebouwen van
de Litouwse hoofdstad Vil
nius. Er is diepe teleurstel
ling over de afzijdige hou
ding van het Westen
Ze is er weer. Maar nu voorgoed. „Ik ga echt nooit meer terug. Onder lliescu
is alle hoop weggevallen die ik in die paar maanden na de omwenteling van
1989 had opgebouwd. Wat valt er nog in mijn land te hopen, na te streven, te
vechten en te willen? Niks, helemaal niks", zegt Camy. Zij is 23 jaar, woonde
en werkte als elektricien in Bukarest.
«MARCREET FOGTELOO
Camy is een optimist, een hardnekkige
doordouwer. En daarom is ze nu weer in
Nederland. De stelligheid van haar bewe
ring heeft een totaal andere klank dan die
van haar eerdere uitspraak in 1989. „Nooit,
nee nooit, keer ik meer terug naar mijn va
derland". Toen vluchtte ze voor het bewind
van Ceausescu en wist ze zeker dat er niet
eerder verandering zou komen in de dicta
tuur, voordat Hij zou sterven. Maar als ze
zou terugkeren, als er iets zou veranderen,
dan zou ze het doen voor haar land. Haar
land had haar nodig.
Wat er ook gebeurt, wat er schijnbaar ook
moge veranderen in de politiek. Camy
bouwt haar leven hier op. Hier liggen haar
kansen, hier ligt haar toekomst, hier moet
ze het gaan maken. Roemenië is verloren.
Het zal een mensenleven kosten, voordat
daar sprake is van economische groei, van
een evenwichtige democratie en van indivi
duele ontplooiing. En daarvoor is het leven
van een jonge vrouw te kort.
In 1989 trok zij met haar vader onder het
mom van een bezoek aan familie ir> Honga
rije met de auto over de Roemeense grens.
Aan de vlucht was een lange voorbereiding
vooraf gegaan. Twee paspoorten op de
zwarte markt - twee jaarsalarissen - bete
kende jarenlang sparen en nog zuiniger en
schraler leven dan waar je door de econo
mische barre omstandigheden al toe ge
dwongen was. Ze namen niets mee om zo
min mogelijk verdacht te lijken. Behalve
twee woordenboeken, Roemeens-Frans en
Roemeens-Engels.
In Budapest hoorden ze van andere Oost-
europese vluchtelingen dat Nederland een
van de meest gastvrije en vriendelijke lan
den was van Europa. Waar Nederland lag,
wisten ze niet precies, maar twee enkeltjes
Schiphol - de auto werd verkocht - waren
het resultaat van deze berichtgeving.
Vluchtelingenkamp
Het is in die tijd dat ik Camy door toeval
leerde kennen. Ik zie het nog voor me: haar
moedeloze vader, net hersteld van een klei
ne hartattaque en Camy in een stone-
washed spijkerpak, samen in een kleine
sombere kamer in een oud Brabants kloos
ter temidden van een bont gezelschap van
vluchtelingen uit alle delen van de wereld.
Nee. zij vonden het er helemaal niet som
ber. het was er fijn. Het voornaamste geluk
gold de warme temperatuur van het vluch
telingenkamp in Brabant. In Roemenië
hadden zij immers gedurende de winter
maanden in huis een temperatuur van rond
de 10 graden.
Twee maanden na de vlucht brak in Roe
menië de opstand uit, een van de ergste re
gimes van het Oostblok stortte in. Camy lo
geerde toen tijdens de kerstdagen bij mij en
via de tv volgde zij de revolutie. Haar onge
loof sloeg langzaam om in voorzichtige eu
forie. Bij de beelden van de geëxcecuteerde
lichamen van het echtpaar Ceausescu rol
den de tranen over haar bleke gezicht. Vlak
voor oud en nieuw waren Camy en haar va
der weer thuis.
Precies een jaar later vroegen zij opnieuw
asiel aan in Nederland. Teleurgesteld en
nog berooider dan toen keerden zij terug.
Het enige bezit bestaat nog steeds uit twee
woordenboeken. Maar Camy is ouder en
wijzer geworden. Ze weet wat het is als illu
sies kapot worden gemaakt door de stalen
buizen van mijnwerkers. En ze weet wat er
te koop is in het Westen. Ze is jong en oud
tegelijk. Te jong om haar toekomst te ver
kwanselen in een land zonder perspectie
ven. Te oud om te wachten.
Schandalen
Camy zit weer voor me in haar stone-
washed spijkerpak. Rookt ieder half uur een
Marlboro sigaret. Ze spreekt bijna onbewo
gen over haar afgelopen jaar.j\l in januari
1990 begon de verwarring. Te veel vragen
bleven onbeantwoord. Maar we hielden een
sterk geloof in een betere toekomst. Eigen
lijk zijn al in februari mijn dromen kapot
gegaan. Steeds meer schandalen kwamen
aan het licht, het drong toen ook tot de
meesten door dat de revolutie geen sponta
ne was geweest. Een aantal processen tegen
oude Securitate-functionarissen moest ons
het idee geven dat de veiligheidsdienst
daarmee ontmanteld zou zijn".
„De strategie van het Front van Nationale
Redding is er echter nooit op gericht ge
weest de Securitate te ontmantelen, maar
juist te beschermen en in functie hetzij
onder een andere naam te herstellen.
Langzaam maar zeker ging je steeds meer
oude Securitategezichten zien. Ook herken
de ik op straat de langzaam rijdende auto's
van de vroegere veiligheidspolitie".
Mijnwerkers
„In de zomer is het echt mis gegaan, toen
op 14 juni de mijnwerkers in Bukarest de
'orde kwamen herstellen'. Dag en nacht wa
ren wij al op het Universiteitsplein, toen op
die bewuste nacht honderden mijnwerkers
arriveerden. Het was.rennen voor je leven.
Camy ontvluchtte Bukarest voor de tweede keer
De Roemeense Cay, die haar land voor de tweede keer ontvluchtte. "Roemenië wordt beheerst door haat angst en onverschilligheid". «roTo •ueserrH mnntsun
Wij waren immers in hun ogen drugsver
slaafden, rotzooitrappers die de revolutie
tegenwerkten
Eén ding vergeeft ze zichzelf nooit. Voor het
eerst verschijnt er enige emotie in haar
vlakke gezicht. „Voor mijn ogen werd een
vrouw door een groep mijnwerkers afge
beuld. De primitieve haat stond in hun
ogen. Bij iedere klap gilde ze. Haar haren
werden eruit gerukt. En ik kon niets doen.
althans ik heb geprobeerd ze tegen te hou
den, maar kreeg een klap en een grom dat
ik een zelfde behandeling zou krijgen. Toen
gingen mijn benen vanzelf rennen. Weg van
de haat. Maar die vrouw liet ik achter, die
werd verscheurd en daarover droom ik nog
wekelijks
„Mijn land wordt beheerst door haat, angst
en onverschilligheid. Zigeuners. Hongaren,
en Roemenen, studenten en arbeiders, de
ene groep haat de andere. Op het werk in
de fabrieken wordt gejat als de raven waar
na die spullen op illegale wijze verdwijnen
naar markten in Turitije. Verder verhuren
wij scheepsladingen vol hoeren aan Turkije.
Pornofilms en hoeren, dat zijn de belang
rijkste verworvenheden van de vrijheid".
Verbittering
Verbittering is de enige emotie die ze toonL
Maar ze moet vol zijn van verdriet. In het
openbaar emoties tonen hebben Roeme
nen afgeleerd. Zii heeft werk. land en haar
vriend twiv m.t.il ,u htergelaten >f zoals
Camy het zegt: 'Het is net als twee maal van
de dokter horen d it |e kanker hebt'. „De
eerste keer ben je er kapot van, maar na ge
nezing is er hoop en kracht voor het nieuwe
leven. De tweede keer ben je echt kapot
Hoop op genezing is dan voorgoed vrrdwr-
Of Camy en haar vader lang in Nederland
zullen bli|.rn is nog maar de waag De
asielprocidure duurt in Nederland wel is
waar erg lang. maar het vluchtrlingrnbrlcid
wordt, onder bet bewind van staatssrcreta
nskosto siiiijs s< herper Was -am\ in
1989 nog een politieke vluchtelingenu
wordt zij gezien als een economische Much
irlinfr
Zandzakken en een gewapend militia-lid voor dhet parlementsgebouw in Vilnius. De Litouwers Wijven bang voor een Sowjet-mtervenbe in hue repuWiek
VILNIUS*PETER DE VRIES
De Litouwse revolutie had de bevrijding van
de verstikkende omarming door het Sovjet
imperium moeten brengen. Maar bitterheid
is de overheersende emotie in de straten en
overheidsgebouwen van de Litouwse
hoofdstad Vilnius. Er is diepe teleurstelling
over de afzijdige houding van het Westen.
Het militaire optreden van Moskou, waarbij
op 13 januari 14 doden vielen, heeft nauwe
lijks verholen woede losgemaakt. Maar ook
binnen de afscheidingsbeweging staan de
kampen verhard tegenover elkaar. Voorma
lig premier Prunskiene zegt dat president
landsbergis van Litouwen kansen heeft la
ten lopen, de democratie aan de eenheid
opoffert en de dreiging van militair ingrij
pen voor eigen doeleinden gebruikt.
Het eendaagse bezoek onlangs van de Ne
derlandse parlementaire delegatie aan Vil
nius heeft slechts één conclusie toegelaten:
in een stad die voorbereid is op een herha
ling van het bloedbad, in een parlementsge
bouw dat omgeven is met tankbarricades,
metershoge betonblokken en prikkeldraad,
bestaat een patstelling waarvan wantrou
wen en onbuigzaamheid in alle kampen de
belangrijkste ingrediënten zijn.
President Vitautas Landsbergis verwoordt
de ergernis over het Westen met zeldzaam
veel understatements tegenover de Neder
landse parlementariërs. ,,ln januari, toen
het parlementsgebouw bestormd werd door
het leger, waren hierbinnen volksvertegen
woordigers uit Polen en Tsjechoslowakije.
bereid om met ons te sterven. Andere parle
menten hebben later verklaringen van af
keuring aangenomen, waarvoor ze natuur
lijk ook bedankt worden".
De joodse voorzitter Emanualis Zingeris
van de parlementscommissie voor buiten
landse zaken is uiterst diplomatiek: „Mis
schien is het wel te wijten aan onze onerva
renheid in het politieke veld, maar we had
den meer van het Westen verwacht: als er
niet direct tot erkenning kon worden over
gegaan. dan zou op zijn minst meer druk
op Moskou welkom zijn geweest. Maar wij
hebben de westerse moraal overschat".
Versperring
De met een oud geweer gewapende wacht
van de vrijwilligersmilitie van Litouwen
staat fier naast de wal van zandzakken. Het
is een van de talloze versperringen in het
parlementsgebouw, dat slechts met aparte
pasjes en een grondige inspectie valt te be
treden. De Litouwers lachen hard wanneer
we vragen hoe ze zich willen verdedigen te
gen een nieuwe aanval van Moskou-getrou
we troepen. „Onze militairen zijn niet be
wapend", luidt het officiële antwoord.
Landsbergis heeft die ochtend gewaar
schuwd dat een nieuwe confrontatie in de
maak is: „Een week geleden hebben we in
formatie gekregen dat het elke dag tot een
herhaling van de militaire aanval kan ko
men". Navraag leert dat de Litouwers voor
al bang zijn voor een bezetting van hun
banken, omdat dat elke geplande geldzui-
vering de uitgifte van eigen geld en afschaf
fing van de roebel zal bemoeilijken.
'Sluipende bezetting'
Landsbergis waarschuwt echter ook voor de
„sluipende bezettinger vindt in Vilnius
een soort landje-pik plaats, waarbij Mos-
kouse troepen telkens weer gebouwen in
handen nemen. Zo werd deze week een
sporthal bezet „Het is een sluipend proces,
waartegen het Westen niet protesteert om
dat er geen doden onder de burgerij val
len". zegt een verbitterde Landsbergis
Het bo«c van de 13e januari is nog lang niet
gesloten. Als het aan de I Jtouwers ligt. komt
er een tribunaal waar Gorbatsjov en de zij
nen bij verstek aangeklaagd zullen worden
voor de 14 doden. Een internationale on
derzoekcommissie is ook welkom, sugge
reert landsbergis de luisterende Neder
landse kamerleden.
Het wantrouwen jegens Moskou zit diep bij
de Litouwers. Na het telefoongesprek tus
sen Gorbatsjov en landsbergis. begin deze
maand, is de deur voor besprekingen met
Moskou over de afscheiding weer van het
slot gehaald. (»orbatsjov heeft zelfs een ont
moeting met de IJtouwse president in mei,
na zijn staatsbezoek aan lapan. niet uitge
sloten Maar in Vilnius wordt het voorlopig
beoordeeld als „enkel nieuwe beloftes
landsbergis: „Gorbatsjov heeft zelfs de te
ruggave van de bezette tv toren en andere
gelxniwen doorverwezen naar de onder
handelingen Daar kan geen sprake van
zijn Als u vraagt wat het Westen kan doen.
zeg ik: Eis dat de Sovjetunie al onze eigen
dommen teruggeeft Men vendjt ons hals
stamaheid, maar wij zijn niet zo flexibel dat
we zelfs de legaliteit van de bezetting van
ons land gaan erkennen".
Het halsstarrig radicalisme, waarmee
landsbergis Ij touwen op de rand van de af
grond berft gebracht, is de precies de kern
van de kritiek van de 8 januari afgetreden
premier KazimleTa Prunskiene In de hal
van een bold, ver buiten bet gezichtsveld
van de haar niet meer welgezinde 1 Jtouwse
officials, staat ze journalisten te woord. „Er
waren vele redenen voor mijn vertrek, maar
ren ervan was dat ik een andere mening
heli over de onderhandelingen met Mos
kou".
Dialoog
„landsbergis denkt dat de lijd in zijn voor
deel werkt, terwijl ik geloof dat wr midden
vorig jaar. tegen de achtergrond van de
eenwording van Duitsland, de beste kansen
hadden. Die hebben we verloren laten
gaan Ik ben voor een pnwipiüe dialoog
mei de Moskouse gesprekspartners, I anris
bereis ziet slechts de strijd met de vijand
Cforhatsjov. Voor die (ategonsche. op de
persoon gerichte politiek, kritiseer ik hem
We kunnen ons die houding niet j>rnnitte
ren".
Prunskiene verwijt de Utouwse leiders te
vervallen In „oude Sovjet fouten, de trage
die van bet monopoliseren van de macht
De handen in de blonde haardos wrijvend,
dnftl U lüfl dk batUr urrn als pre
mier „De aanleiding voor mijn aftreden
was de gang van zaken rond de pnjsverho
gingen l>ie waren als onderdeel van een
nervrirmingsjwikket voor de economie
noodzakelijk en realistisch. Maar bei parte
ment hield «lat opeens tegen President
Landsbergis heeft dat voorbereid en mijn
aftreden was een protest tegen die gang van
zaken".
Vreet
Prunskiene „Ik verwijt de hutdtgr letdrn
dat re doen alsof zr IJ touwen meer lief
hebben dan anderen. Ze voeren een stelle
politiek, waann geen plaats Is voor toleran
tie ledereen die wel eens een boek van de
- .mmonistische Partij onder de arm beeft
gehouden. Is fout Alle chefs In bedrijven
zijn fout Het to over radicalisme We heb
hm gren tijd voor liquidaties We moeten
de democratie niet aan de eenheid opoffe
ren. maar een realistische politiek voeren".
In de lift van het hotel geeft zr haar visie op
de mogelijkheid dat het bloedbad van jami
art zich herhaalt landsbergis mOri dat wH
zrggrn Hij herft die vrees nodig Hoe lan
get hi| erop kan hamerrn. hoe heter het
vtiot zijn rtgrn positie la".
