Kantorenmarkt Hongarije dolgedraaid
Verpalddngsindustrie ziet
milieudruk nu 'positief
'Baghdad ligt hier
niet om de hoek'
REPORTAGE
izttl k'Hj Ê2Ü1
Nederlandse makelaar verkent Budapest
VAKANTIE
STANDPLAATS
ZATERDAG 6 APRIL 1991
DEN HAAG (GPD) - Het
doen en denken van de
Nederlandse
verpakkingsindustrie wordt
in hoge mate bepaald door
het milieu. Overheid,
milieu- en
consumentenorganisaties
oefenen zware druk uit om
de berg verpakkingsafval te
beperken. Dat heeft geleid,
zegt de
verpakkingsindustrie, tot
hoge investeringen in
minder milieubelastende
produktiemethoden. De
resultaten daarvan zijn te
zien op de vakbeurs
Macropak, die van 15 tot 19
april in de Jaarbeurs in
Utrecht wordt gehouden.
De deze week door minister Alders
aangekondigde maatregelen om de
hoeveelheid verpakkingsafval te
verminderen kwamen voor de in
dustrie niet als een verrassing. De
bedrijven waren al lange tijd met de
minister in onderhandeling over
een beperking van de afvalstroom.
Immers, in het Nationaal Milieube
leidsplan werd als uitgangspunt ge
nomen dat het gebruik van verpak
kingsmaterialen in het jaar 2000 met
tien procent moet zijn afgenomen
ten opzichte van 1986 (een miljoen
ton).
Uitsluiten
Storten van verpakkingsafval moet
in het jaar 2000 geheel worden uit
gesloten, vindt de minister. Hij wil
alleen de keuze tussen recycling en
verbranden openhouden. De indus
trie, georganiseerd in het Neder
lands Verpakkings Centrum, heeft
steeds geprobeerd de discussie
hierover met de minister gaande te
houden. Immers, minister Alders
had gedreigd met eenzijdige wette
lijke maatregelen. De steun van de
1\veede Kamer had hij al door de
zogeheten 'statiegeld-motie'.
Bovendien heeft de verpakkings
industrie een aantal goede jaren
achter de rug, zo redeneerde Alders.
Het Nederlands Verpakkingscen-
1 YOGHlW
trum in Gouda, dat de belangen van
de bedrijven behartigt, spreekt ove
rigens ook van een "in alle sectoren
gezonde bedrijfstak".
De enorme milieudruk wordt
door de industrie niet als negatief
ervaren. Want mede daardoor zijn
versneld noodzakelijke veranderin
gen tot stand gebracht. Op de beurs
in Utrecht wordt een aantal novitei
ten gepresenteerd, zoals een po
lyethyleen draagtas, die is gemaakt
van 100 procent gerecycled materi
aal. Ook worden vervangers van
PVC getoond, milieuvriendelijke
en navulbare spuitbussen en alter
natieven voor de cadmium houden
de kleurstoffen in kratten en fles-
De jaren dat de verpakkingsindus
trie zich boos maakte over de kri
tiek van milieu-organisaties op
PVC-, blister- en aluminiumverpak-
kingen en het kartonnen melkpak
zijn kennelijk voorbij. Men heeft in
gehaakt op de milieuvriendelijke
trend. Minister Alders wees de in
dustrie in "eigen huis" nog eens op
de eigen verantwoordelijkheid. Op
een bijeenkomst van het NVC zei de
minister: "Ik wil niet bedenken hoe
het rpoet, ik weet wèl wat de over
heid moet doen als er niets of niet
genoeg gebeurt".
Secretaris H. Burns van de Stich
ting Verpakking en Milieu (SVM),
waarbij 120 bedrijven variërend
van grondstoffenproducenten tot
verpakkingsfabrikanten en recy
clingbedrijven zijn aangesloten,
onderhandelde anderhalf jaar met
de minister over een te sluiten over
eenkomst. Daarin wordt onder
meer voorzien in retoursystemen
voor plastic draagtassen, statiegeld
voor wijnflessen en alternatieve
verpakkingen.
Gedragen
Ondanks verzet van bijvoorbeeld
een grootwinkelbedrijf als Albert
Heijn, dat er niets voor voelt om de
handel te laten opdraaien voor het
inzamelen van verpakkingsmateri
aal, vormde het gescheiden inzame
len van afval het kernpunt van het
Masterplan dat de SVM de minister
voorlegde. "Ik ken de kritiek op on
derdelen, maar het convenant
wordt gedragen door de achter
ban", zegt Burns vol overtuiging.
"Anders zouden we het niet slui
ten".
Op de vraag wie voor de extra
kosten opdraait, zegt Burns dat het
bedrijfsleven uiteindelijk de verant
woordelijkheid draagt. „Maar als
het geld kost, dan kan het zijn dat
het wordt doorberekend in de eind-
prijs. Maar ik zeg niet dat dit ge
beurt. Ik kan dat niet overzien, om
dat niet bekend is wat de opbrengst
van de recycling is".
Karton
De consumentenverpakking is in
Nederland ook zonder de druk van
de minister en de milieuorganisa
ties volop in beweging. De grote su
permarktketens hebben al dreige
menten geuit aan het adres van de
toeleveranciers. Zij hebben grote
problemen met de enorme ver
scheidenheid aan verpakkingsfor
maten. Ze willen geen verpakkin
gen met buitensporige formaten of
vormen meer in hun schappen. De
kans dat zij 'huur' voor de schap
ruimte gaan berekenen lijkt niet
meer ver weg.
De oplossing is het streven naar
kleinere, maar toch het consumen
tenoog trekkende verpakkingen.
Dit heeft tevens een positieve uit
werking op de totale hoeveelheid
afval. De industrie is klaar voor deze
nieuwe uitdaging, zo wil men bewij
zen op de vakbeurs Macropak.
Ervaring is er genoeg, want niet
alleen de wet, de milieuorganisaties
of de wensen van de grootwinkelbe
drijven beïnvloeden de verpak
kingsindustrie. Efficiënt verpakken
is in veel bedrijfstakken een nood
zaak. De golfkartonnen doos bij
voorbeeld, is in Nederland al lang
geen op zichzelf staande verpak
king meer. Het is een onderdeel van
een logistiek systeem, afgestemd op
weg-, rail-, water- en containertrans
port. Nederland is één van de be
langrijkste schakels in de Europese
distributieketen. Door optimale
verpakkingen zijn op dit terrein
grote kostenbesparingen gereali
seerd.
BUDAPEST - "We zitten hier in
een situatie waar de prijs door de
verkoper wordt bepaald en de
markt nog nauwelijks werkt. Prij
zen komen tot stand via het geruch
tencircuit: de een heeft van de an
der gehoord datje voor een vierkan
te meter kantoorruimte wel zoveel
kunt vragen. En dat leidt tot absurd
hoge huren. Je betaalt hier vele ke
ren meer dan in Nederland".
Vanuit zijn kantoor in het World
Trade Centre ("een van de weinige
goede kantoorruimten in Bud
apest") bestiert de Nederlandse ma
kelaar Norbert ter Mors samen met
een Engelse collega de Hongaarse
poot van het internationale make
laarskantoor Debenham-Jean
Thouard-Zadelhoff (DTZ). Een
klein kantoor. Slechts één forse ka
mer hebben de twee makelaars ter
beschikking staan.
De onroerend-goedmarkt in Bud
apest is in de afgelopen twee jaar
volkomen op hol geslagen. Buiten
landers die in de stad een woning
zoeken, worden geconfronteerd
met huren die in hartje New York
niet zouden misstaan. Vier- tot vijf
duizend gulden voor een ruim en
beetje representatief appartement
is beslist geen uitzondering.
gen om te zetten in bedrijfsruimte.
Voor een buitenlands makelaars
kantoor lijkt in zo'n markt weinig te
beginnen, maar dat klopt volgens
Ter Mors niet. Niet alleen helpt DTZ
buitenlandse ondernemers met het
zoeken van een geschikt onderko
men. Het makelaarskantoor is sinds
kort ook betrokken bij de privatise
ring van een staatsonderneming die
vroeger het monopolie had in de
verhuur van kantoren en woningen
aan buitenlandse bedrijven.
Dat soort opdrachten zijn een uit
daging, vindt de Nederlandse ma
kelaar, ook al vanwege de zeer inge
wikkelde eigendomsverhoudingen
die Hongarije en de andere voorma
lige socialistische landen kennen.
Weliswaar is de staat over het alge
meen de eigenaar, maar het ge
bruiksrecht en het verhuurrecht
zijn bij verschillende (staats-) on
dernemingen ondergebracht. En
die ondernemingen, die zelf aan het
privatiseren zijn, doen van die rech
ten niet graag afstand.
Bij dit soort werk merkt Ter Mors
regelmatig dat zijn Hongaarse part
ners eigenlijk nog niets begrijpen
van de mechanismen van de markt
economie. "We zijn nu bijvoorbeeld
gevraagd te bemiddelen bij de ver
koop van een groot kantoorpand in
het centrum. Maar daar zitten nog
allemaal instellingen in en die zou
den er dan uit moeten. Als je de
Hongaarse verkoper vraagt hoe hij
zich dat had voorgesteld, is het ant
woord: ja, daar moet de koper maar
voor zorgen".
Hij beschouwt dat soort opmer
kingen als de kinderziekten van de
omschakeling van het systeem.
"Maar uiteindelijk is Budapest wel
de meest westerse stad van het
voormalige Oostblok en ik heb het
gevoel dat het zich allemaal vrij snel
ontwikkelt. Dat we hier als make
laarskantoor zijn gaan zitten, is om
dat we verwachten dat dit een inte
ressante markt wordt".
Tophuren
Nog erger is het met de kantoren-
markt, waar soms tophuren worden
gevraagd voor een kantoor dat in
Nederland nauwelijks verhuurbaar
zou zijn. De markt is krap, consta
teert Ter Mors: "Er zijn in heel Bud
apest eigenlijk maar vijf kantoor
complexen die voldoen aan wester
se maatstaven. Die zitten dan ook
vol. er zijn zelfs wachtlijsten voor".
In een zesde pand, dat op dit mo
ment in aanbouw is, hoopt zijn ma
kelaarskantoor op den duur een wat
grotere behuizing te betrekken.
Maar de meeste kantoren in de
stad zijn zoals Ter Mors dat noemt
'naadje'. Oude, vaak monumentale
panden, soms met een indrukwek
kende entree: "Maar zodra je op de
eerste verdieping komt, begint de
ellende al. Totale verwaarlozing,
overal afbladderende verf. Van die
meer dan drie meter hoge ruimten
met ongeverfde wanden en zeil op
de vloer".
Het grootste probleem is over het
algemeen de telefoon. Veel kanto
ren hebben nog een met de hand be
diende centrale, waar een telefonis
te tot vier uur 's middags schake
laars zit om te draaien. Als ze weg is,
is er geen telefoonverbinding meer
mogelijk. "Verder komt het veel
voor dat kantoren maar één tele
foonlijn hebben. Je ziet dan ook een
razende populariteit van die tele
foons die gelijktijdig ook fax- en
antwoordapparaat zijn. Alles in een,
dat bespaart".
Woningmarkt
Overigens 'doen' niet al dit soort
kantoren topprijzen van 1200 gul
den per vierkante meter per jaar.
maar het komt zeker voor. Ter
Mors: "Als je centraal wilt zitten, en
dat wil iedereen in deze stad, dan
moet je daarvoor betalen, zowel in
geld als in verlies aan comfort". On
dernemers die maar een klein kan
toor zoeken, wijken vaak uit naar de
woningmarkt. Het is in Hongarne
namelijk niet verboden om wonin-
Hoewel het Iraakse leger
opmerkelijk snel in de pan werd
gehakt, duurde de Golfoorlog
lang genoeg om de
toeristenindustrie een paar forse
dreunen toe te dienen. Reizigers
aller landen verklaarden niet
alleen Israël, Turkije en Egypte
vanwege hun indirecte
betrokkenheid tot ongewenste
vakantiebestemming, maar ook
het letterlijk en figuurlijk ver van
het strijdgewoel gebleven
Cyprus.
Met een miljoenen kostende
promotiecampagne trachten de
Cypriotische overheid en
toeristenbranche buitenlanders
alsnog massaal naar het eiland
van zon en veel natuurschoon te
lokken. Of de inhaalrace wordt
gewonnen, is nog een open
vraag. "We zullen allemaal blij
zijn als we aan het eind van het
jaar op nul uitkomen".
Vooralsnog is het op Cyprus voor
de tijd van het jaar oorverdovend
stil.
Verhuur
De scooter- en fietsverhuurder in
Paphos aan de westelijke kust
van Cyprus veert op als zich een
bezoeker meldt. Even betrekt zijn
gezicht als blijkt dat deze niets
van zijn tweewielige waar wenst;
klanten zijn in deze post-
oorlogsweken nog niet dik
gezaaid. Hij kijkt naar de strak
blauwe lucht, alsof hij de komst
van vliegtuigen vol toeristen zou
kunnen afsmeken. "November
en december gingen wel, maar de
laatste zes weken hebben we
niemand gezien", klinkt het
zuchtend.
Hij weet te vertellen dat de dag
dat de oorlog begon, zich duizend
Engelsen tegelijk van het eiland
spoedden. "En waarom? Cyprus
is hartstikke veilig". De Britse
kranten schreven maar steeds dat
de Engelsen (die van alle
nationaliteiten altijd in de
grootsten getale komen) er beter
niet naar toe moesten gaan,
beweert hy. "En onze regering
heeft te weinig gedaan om het
buitenland ervan te overtuigen
dat er geen enkele reden was om
Cyprus te mijden". Nog eens kijkt
hij naar de lucht. Lacht dan: "Het
is mooi weer. Volgende week
komen ze wel weer
binnenstromen".
Een miljoen
Voor een land dat voor zijn
inkomsten zo zwaar op toerisme
leunt (1,5 miljoen toeristen
brachten vorig jaar 1,12 miljard
dollar binnen), dreigt de oorlog
een regelrechte ramp te worden.
C. Papageoagiou, verkoopleider
bij de Cyprus Tourism
Organisation (CTO), noemt de
droefstemmende cijfers. In
januari kwamen slechts 28.000
toeristen, ruim 40 procent minder
dan vorig jaar. In februari hield
de Golfoorlog zelfs 70 procent van
de buitenlanders thuis, of in elk
geval van Cyprus weg. Vorig jaar
kwamen er in die maand ruim
62.000, nu minder dan 19.000. En
voor maart voorziet het CTO dat
het aantal toeristen met de helft
zal zijn gekelderd: van ruim
112.000 in 1990 tot zo'n 60.000 nu.
"We verwachten dat tot en met
mei er al met al veertig tot vijftig
procent minder mensen komen",
aldus Papageoagiou, "maar dat
de rest van het jaar net zoveel
bezoekers zal tellen als in 1990".
In totaal moeten dan een miljoen
mensen zijn afgekomen op zon,
strand, natuur en de
overblijfselen van een 9000 jaar
oude geschiedenis. En dat is maar
liefst een derde minder dan in
1990.
Conferenties
Ook voor Demetris Elia,
plaatsvervangend manager van
het prestigieuze viersterren Palm
Beach-hotel in Larnaca, was 2
augustus 1990 niet bepaald de
gelukkigste dag uit zijn leven. En
sinds half januari valt er voor de
hotelier al helemaal weinig te
lachen. "We hebben wel gasten,
maar lang niet zoveel als normaal.
Onze belangrijkste bron van
inkomsten in de winter zijn
conferenties; dit is het enige hotel
op Cyprus met een apart
conferentiecentrum. Maar alle
reserveringen werden
geannuleerd".
Net als opmerkelijk veel anderen
is ook Elia ervan overtuigd dat de
buitenlandse toeristen Cyprus zo
massaal taboe verklaarden omdat
menig journalist vanuit de
hoofdstad van het land, Nicosia,
verslag deed van de oorlog die
2000 kilometer verderop woedde.
Bij gebrek aan enig geografisch
inzicht meende men in het
buitenland zodoende dat
"Baghdad hier om de hoek ligt".
Maar hij beaamt onmiddellijk dat
ook de aanwezigheid van de
soevereine Britse bases op
Cyprus zijn land niet heeft
geholpen bij het ophouden van
het imago van 'veilige
buitenstaander'. Verder is er
uiteraard nog de tweedeling van
Cyprus in een Grieks-Cypriotisch
deel in het zuiden en het door
Turkije bezette noorden, een
kwestie die evenals de bezetting
van gebieden door Israël weer
volop in de belangstelling kwam
te staan.
Onbetaald verlof
Elia en de zijnen hebben
inmiddels besloten de prijs van
de kamers niet, zoals elk jaar, met
tien procent te verhogen, maar
met twintig procent te verlagen.
Veel hotels op Cyprus die niet aan
een wintersluiting doen, zaten bij
gebrek aan gasten plotsklaps met
een overdaad aan personeel. Al in
een vroeg stadium van de crisis
hebben het ministerie van
werkgelegenheid, de CTO en de
vakbonden de koppen bij elkaar
gestoken om te kijken wat men
daarmee aanmoest. "Iedereen
was het erover eens dat als gevolg
van de crisis geen ontslagen
mochten vallen", zegt Elia.
"Afgesproken is dat
personeelsleden voor wie nu geen
werk was, vervroegd hun maand
vakantie zouden opnemen of met
onbetaald verlof zouden worden
gestuurd. Deze laatste groep
kreeg van de staat zeventig
procent van het salaris betaald".
Hij wijst erop dat de klappen niet
alleen in de hotels, de restaurants
en de bars zijn gevallen. Cyprus
exporteert het nodige aan textiel,
leer, meubelen en schoenen naar
Arabische landen, waaronder
Kuwayt en Irak, en de
orderportefeuilles zijn de
afgelopen maanden aanzienlijk
ingedikt. "Ook in die sectoren
was er overschot aan personeel".
Stilte
In de straten van de
toeristencentra langs en bij de
Cypriotische kust is meer dan
duidelijk te zien wat het
wegblijven van 'het buitenland'
aanricht. In Paphos, in Larnaca,
maar vooral Protaras en Ayia
Napa heerst voor de tijd van het
jaar doodse stilte. Er is geen
enkele klant te bekennen op de
zonnige terrasjes. Lege
strandstoelen. Personeel in de
tientallen leer- en
souvenirswinkeltjes dat zich ziek
staat te vervelen. Een draaimolen
die ronddraait met één kind op
een paardje. Kortom, niet de
bruisende, gezellige en feestelijke
sfeer die de gemiddelde
zonvakantie-toerist aan
dergelijke oorden toeschrijft.
Ondanks de geleden schade zal
volgens Papageaogiou geld niet
het toverwoord in de verder
ontwikkeling van het toerisme
zijn. De Cyprioten zijn er niet op
uit hun land tot een tweede Costa
del Sol met dito
bezoekersaantallen te laten
uitgroeien. Ook al zijn er in de
kustplaatsen welhaast lukraak
hotels neergezet en komen er nog
steeds nieuwe bij. Dat heeft te
maken met de haast waarmee het
toen nog arme zuiden na de
Turkse invasie in 1974 het verlies
moest opvangen van de twee
grote noordelijke
toeristenoorden Famagusta en
Kyrinia, en met de explosieve
groei van het toerisme naar het
zuiden in de afgelopen jaren.
Kwaliteit
Maar nu zijn grenzen aan die
groei gesteld. Hotels die in de
steigers staan worden
afgebouwd, voor nieuwe
projecten worden sinds 1 januari
en voor enkele jaren geen
vergunningen afgegeven, tenzij
het gaat om een project dat iets
wezenlijks toevoegt aan het
bestaande aanbod. Het moet nu
uit de kwaliteit komen, uit betere
infrastructuur, meer
voorzieningen en een meer divers
aanbod aan
recreatiemogelijkheden. Cyprus
wil geen land worden waar steeds
meer mensen naar steeds minder
groen komen kijken. Al is de
omgekeerde situatie van de
afgelopen maanden evenmin
ideaal.
Zuid-Afrika kent drie
vakantiesiezoenen. De grote
zomervakantie rond kerstmis en de
jaarwisseling, de paasvakantie en
de wintervakantie in jnli-augustns.
Zodra de scholen sluiten, begint een
uittocht van waarlijk kolossale
afmetingen.
Honderdduizenden gezinnen,
blank en zwart, persen zichzelf en
hun bagage in hun auto's of
minibussen en zetten koers naar
hun bestemmingen. Favoriet zijn
de kust van de provincie Natal met
zijn bijna tropische klimaat en
fraaie stranden en de wildparken,
met name het Krugerpark in
Transvaal.
Tijdens deze dagen is er een
reiziger die geestdriftig over alle
wegen raast. Zijn naam: Magere
Hein. Hij heeft, zoals bekend, nooit
vrijaf, maar in het vakantieseizoen
maakt hij overuren.
Na elke vakantiepiek maken
verkeersdeskundigen de balans op
en hun conclusie is bijna elke keer
de zelfde: het was weer erger dan
verleden jaar. Pasen verbeterde
dus als vanzelfsprekend, zij het
nipt, de cijfers van vorig jaar met
220 tegen 219 doden. De kans op een
verbetering van het record van
1988,286 doden, is nog aanwezig,
want van de 977gewonden,
verkeert een aanzienlijk aantal in
levensgevaar.
De minibusjes waarmee de meeste
zwarten reizen, blijken de meeste
ongelukken te veroorzaken.
Chauffeurs die tien uur achter het
stuur zitten en bij de les denken te
blijven door stevig in de pils te
happen, zijn geen uitzondering. En
wanneer een volgestouwde mini
bus van de weg raakt, schiet het
Johannesburg
Peter van Nuijsenburg
dodencijfer meestal flink omhoog.
Voetgangers vormen de tweede
categorie, waar Hein hoog scoort
Langs elke snelweg trekken
duizenden zwarten, die vooral 's
avonds, als ze de weg denken te
aan het voort razende verkeer.
Alleen in Transvaal verloren meer
dan 30 voetgangers het afgelopen
De blanke automobilist is
natuurlijk geen haar beter dan zijn
zwarte collega en bezondigt zich
dus aan de zelfde vergrijpen, te
lang en te hard rijden en drinken,
maar ontspringt vaker de dans,
vooral dankzij zijn meestal betere
auto. Niettemin worden op de
autoweg regelmatig hele gezinnen
uitgeroeid.
Het aantal verkeersdoden,
gemiddeld 36 per dag, bezorgt de
autoriteiten hartkloppingen van
vertwijfeling. Niets lijkt in staat de
slachting op de wegen te stuiten. De
eisen voor het rij-examen worden
bijna elk jaar verzwaard, maar
dat helpt nauwelijks als een
kandidaat-wegpiraat zijn
rijbewijs voor een schappelijke
prijs op de 'vrije markt' kan kopen.
kunnen oversteken, ten prooi vallen weekeinde het leven.
onder invloed is nog weinig te
merken.
De hoop wordt nu gevestigd op de
laatste 'bewustmakingscampagne'
op de televisie. Daarbij wordt grof
geschut niet geschuwd. Een filmpje
laat een treurende jonge weduwe in
een rouwkapel zien bij twee
doodskisten, een grote en een kleine.
Op de geluidsband wordt door
middel van tot ijl gegalm
vervormde klanken de suggestie
gewekt dat de enthousiaste
kinderstem van gene zijde komt.
'Harder pappie, ik kan nu bijna
zijn bumpersticker lezen, harder'.
Daarna gaan de angstkreten
verloren in de geluiden van
knarsende remmen en scheurend
staal.
De andere filmpjes zijn even
hartverscheurend, en voor hun doel
misschien wel te aangrijpend: veel
mensen zetten de tv af, zodra de
eerste beelden verschijnen...
