STDP THf
OF THE KURK
Wel hulp, geen steun
Naar een Kurdische diaspora
Geschiedenis
herhaalt
zich wéér
voor Kurden
ZATERDAG 6 APRIL 1991
F.XTRA
pagina 21
Honderdduizenden Kurden zijn op de vlucht.
Verjaagd door het leger van Saddam Hus
sein. De Iraakse president heeft de opstand
in zijn land onder controle, maar daarvan zijn
de Kurden het slachtoffer geworden. Velen
zijn om het leven gebracht. Tallozen zijn de
bergen ingetrokken, vaak met niet meer dan
hun kleren. In alle gevallen aan hun lot over
gelaten. Iran en Turkije hebben onder grote
internationale druk de grenzen geopend,
maar daarmee is de situatie voor de Kurden
nauwelijks verbeterd. Ze krijgen wel hulp,
maar geen steun. Voor de zoveelste maal her
haalt de geschiedenis zich voor de Kurden.
Met de schamele bezittingen op een tractor, vluchten de
Kurden uit Irak naar de Turkse grens.
Een kort overzicht van de Kurdische strijd
autonomie sinds de Eerste Wereldoorlog:
- 1920: Het verdrag van Sevres, waarmee het
Turks-Ottomaanse rijk werd geliquideerd, roept
op tot de vorming van een autonome Kurdische
staat. Na de militaire opleving van Turkije onder
Kemal Ataturk wordt het verdrag vervangen door
het Verdrag van Lausanne, waarin geen melding
meer wordt gemaakt van de Kurden.
- 1925: Sunnitische Kurden in oost-Turkije ko
men in opstand tegen het Kemalistisch bewind.
De opstand wordt neergeslagen door Turkse
strijdkrachten.
- 1946: De Kurden stichten met hulp van de Sov
jetunie een republiek in Iran. Na de terugtrekking
van het Sovjet-leger uit Iraans Azerbaid^jan en
Kurdistan staan de Kurden alleen tegenover het
Iraanse leger en valt hun republiek uiteen.
-1961Onder leiding van Mustafa Barzani begin
nen de Iraakse Kurden opstanden
-1970: De Baath-partij, die in 1968 in Irak aan de
macht is gekomen, probeert de Kurden te paaien
door hun beperkte autonomie aan te bieden. De
Kurden wijzen het aanbod van de hand.
1975: De sjah van Perzie (Iran) en de Iraakse pre
sident Saddam Hussein tekenen het Verdrag van
Algiers. De sjah belooft zich te onthouden van ver
dere steun aan de Iraakse Kurden in ruil voor geza
menlijke zeggenschap met Irak over de waterweg
Shatt al-Arab.
- 1988: Saddam straft de Kurden voor hun steun
aan Iran tijdens de Golfoorlog met dat land met
een wreed 'verschroeide-aarde'-offensief. Duizen
den Kurden worden gedood door gifgas
-1991: Het geallieerde offensief tegen Irak zet de
Kurden ertoe aan opnieuw tegen Saddam in op
stand te komen. Regeringstroepen verslaan de op
standelingen en de Kurden vluchten bij tiendui
zenden de bergen in.
Emotioneel protest tegen het uitmoorden van de Kurden.
Uiteindelijk kon de Amerikaanse presi
dent Bush er toch niet onderuit. Woens
dag onderbrak bij zijn golf- en visvakan
tie in Florida een paar minuten om mee
gereisde journalisten te vertellen dat
Amerika de Kurden niet zal helpen.
Het was voor het eerst sinds Saddams
troepen hun ongewoon wrede en vernie
tigende aanvallen op eerst de rebelleren
de Sji-iten en daarna de Kurden begon
nen waren, dat een lid van de Ameri
kaanse regering dat in het openbaar zei.
Bush zelf, zijn ministers en zijn defen-
sietop hadden tot dan toe allemaal ge
zwegen over de dramatische gebeurte
nissen in Irak. Het voeren van het woord
was aan mindere goden overgelaten,
zoals dame Tutwiler van het ministerie
van buitenlandse zaken.
Niet voor niets, want het Witte Huis zit
stevig in zijn maag met de Iraakse burge
roorlog. Immers, in meer dan e-e-n op
zicht draagt de Amerikaanse regering
verantwoordelijkheid voor dit conflict.
Zonder het Amerikaanse ingrijpen in
het Golf-conflict zou Irak nooit in de be
stuurlijke chaos zijn terechtgekomen die
de voedingsbodem voor de opstanden
vormde. Bush zelf riep nog in februari
het Iraakse volk op om zich van zijn lei
der te ontdoen. Een maand eerder had hij
de Amerikaanse geheime dienst, de CIA,
zelfs opdracht gegeven rebellerende
groepen, zoals de Kurden te steunen.
Maar toen Sji-iten en Kurden Bush's
advies volgden, gaf hij niet thuis. Moreel
is dat een op z'n minst aanvechtbare
keus, zo hebben tal van Amerikaanse co
lumnisten de afgelopen dagen geschre
ven. Het is, om een van hen te citeren,
"een verraad van de waarden waarover
we altijd zo hard hebben geroepen". An
deren vragen honend waar de 'nieuwe
wereldorde' van Bush nu gebleven is.
Maar die oppositie is voor het Witte
Huis makkelijk hanteerbaar. In Amerika
bestaat er over het algemeen weinig ver
ontwaardiging over, of zelfs maar be
langstelling voor het lot van de onfor
tuinlijke Kurden.
Argumenten
Waarom wil Bush de Kurden niet hel
pen? Er zijn vier argumenten. Allereerst
is er het formele argument dat de Ameri-
.kaanse troepen alleen in de Golf vertoe
ven op basis van het VN-mandaat voor
de bevrijding van Kuwayt.
De VN, aldus Bush woensdag, heeft
ons niet gevraagd ook de Kurden te hel
pen, en daarom doen we dat niet. Militai
re hulp aan de Kurden zou bovendien in
menging in de binnenlandse aangelegen
heden van een autonome staat zijn, en
niet-inmenging is nu eenmaal een hoek-
door Henk Dam en Hans de Bruijn
La'
glorieus gewonnen. Een langdurig ver
blijf van de GI's in en rond Irak, laat
staan nieuwe gevechten, zou de glans
van de overwinning snel doen doven.
Daar voelt Bush, die volgend jaar herko
zen wil worden, niets voor.
Het Witte Huis is verder bang, dat suc
cesvolle opstanden van Kurden en Sji-
iten tot het uiteenvallen van Irak zouden
kunnen leiden. Dan zou automatisch
Dat de Kurden "geen vrienden heb
ben", wordt hun van jongsafaan
voorgehouden. Des te opmerkelijker,
en tragischer, is dat ze toch steeds
weer heil verwachten van mensen en
machten die zij als verre weldoeners
Bij de kortstondige 'Kurdische re
publiek van Mahabad' die in 1946 in
Iran werd gesticht, gold de Sovjetu
nie als beschermer. Deze stak echter
geen vinger uit toen de Sjah nog dat
zelfde jaar de beweging in bloed
smoorde.
In 1974 was het Kissinger die de
Irakse Kurden leek te steunen bij
hun opstand tegen het, ook toen al
drukkende, bewind in Baghdad.
Toen Amerika's bondgenoot, de
Sjah, een jaar later van dat regime
een territoriale concessie kreeg, liet
hij hen vallen als een baksteen. Circa
240.000 Kurden dat lijkt nu weinig
wqren inmiddels gevlucht naar
Iran, dat ook zijn steun introk. Kur-
denleider Mustafa Barzani zelf
vluchtte naar de Verenigde Staten.
Hoewel Khomeini weinig weg had
van een Kurden-vriend trouwens
van wie wel de vriend? - werd hij
door talloze Kurden uit Irak tijdens
de Golfoorlog van 1980-'88 gezien als
de man die de verlossing kon bren
gen van het onvoorstelbaar drukken
de regime van Saddam Hussein. De
vrede tussen de twee landen bleek
andermaal funest voor deze Kurden:
zij werden gebombardeerd met gif
gas en ditmaal richtte de vluchtelin
genstroom zich vooral op Turkije.
Tijdens onderhandelingen over auto
nomie werd kort daarop de Iraanse
Kurdenleider dr. Khassemlu in een
Weens hotel vermoord.
Bush Hadji
Nog twee weken geleden noemden
de Iraakse Kurden in hun kortstondi
ge vrijheidseuforie overwinnaar
Bush 'Hadji' ('Pelgrim'). Een eren
aam die slechts zelden aan niet-mos-
lims wordt gegeven. Ze leken alweer
door Frans van Hasselt
vergeten dat de president tijdens de
Golfcrisis elk contact met hun leiders
uit de weg was gegaan. Nu ook deze
Amerikaan hen als een - inmiddels
nog veel zwaardere baksteen heeft
laten vallen, lijkt alleen nog president
Mitterrand, en vooral diens vrouw
Danielle, in aanmerking te komen
om door Kurden ais verre buitenlan
der te worden vereerd.
In het Duitse blad Die Zeit van
deze week komt een Kurd, Namo
Aziz, aan het woord die in zijn leven
al zowat alles heeft meegemaakt, in
clusief een verblijf als politiek vluch
teling in een Nederlandse gevange
nis. Het artikel is vermoedelijk vlak
voor de grote catastrofe geschreven,
maar zijn verzuchting klinkt reeds
profetisch:
"Sinds enkele maanden is het
'Kurden-probleem' op ieders lip
pen... Turkije wil de sympathie van
de Iraakse Kurden winnen, de Iraak
se Shi'iten, die voorstanders zijn van
de oude politiek van Khomeini, kon
digen democratische hervormingen
aan voor de periode na de val van
Saddam Hussein en beloven de Kur
den autonomie. Syrië mengt zich ook
in dit sympathiegeruis. De steun van
deze landen heeft me erg aan het
schrikken gemaakt. Ik ben bang. Er
knaagt iets aan mij. Elke keer dat
men ons vanuit deze vier landen
'helpt' is de catastrofe nabij, en nu ko
men ze met zyn drieën tegelijk".
Toekomst
Een ding blijkt zeker, de Kurden zul
len zich na dit alles in de toekomst
niet meer door anderen, dichtbij of
verweg, laten gebruiken. Maar daar
mee samen hangt natuurlijk ook het
feit dat zij als compacte macht steeds
meer aan 'bruikbaarheid' verliezen.
Vluchtende Kurden hoopten tot nu
toe altijd op terugkeer. Ooggetuigen
melden echter dat Kurden die nu
Irak verlaten zeggen, daarheen nooit
te zullen weerkeren. Leegloop van
oeroud Kurdisch grondgebied vol
trekt zich ook in Turkije, waar talloze
dorpen vrijwillig of gedwongen wor
den verlaten en de steden in het wes
ten gevuld worden met Kurden. Is
tanbul is nu al verreweg de Kurden-
rijkste stad ter wereld.
De honderdduizenden Kurden die
nu Iran en Turkije binnentrekken
zullen daar waarschijnlkijk niet blij
ven zij zullen verder willen en
Teheran en Ankara willen ook dat zij
dat doen. Terecht spreekt men van
een bijbelse uittocht. Komt er voor
de Kurden een diaspora zoals joden
en ook zigeuners die kennen? En wat
zal dat voor uitwerking hebben op
hun onderlinge betrekkingen die
door de eeuwen heen veel te wensen
overlieten? Ontstaat er een nieuwe
onderlinge solidariteit? En komt er,
op veel langere termijn, misschien
toch ooit nog eens een Kurdisch Is
raël?
Iran de supermogendheid in de Golf
worden, en dat is iets dat de Amerikanen
al helemaal niet willen.
Ten slotte denkt de Amerikaanse rege
ring, dat een succesvolle Kurdische op
stand in Irak kan leiden tot rebellie on
der ook de Kurden in Turkije, een trou
we bondgenoot.
Al die overwegingen betekenen, dat
Saddam van Bush nu niets te vrezen
heeft. Het even grillige als wrede lot wil,
dat de belangen van Bush en van de man
die hij nog maar pas geleden 'erger dan
Hitier' noemde, op dit moment parallel
lopen.
EG-top
De Europese Gemeenschap zal de ko
mende maanden weer eens diep in de
buidel moeten tasten. De Britse premier
Miyor riep zijn EG-collega's (en overi
gens ook de VS en andere westerse lan
den) op tot een massale hulpoperatie.
Maandag komen de regeringsleiders van
de twaalf voor een extra-top bijeen in
Luxemburg, waar het Kurdische vraag
stuk hoog op de agenda zal staan.
Afgelopen week kondigde de Europe
se Commissie al aan meer dan 11 miljoen
gulden voor de opvang van de vluchte
lingen uit te trekken, maar dat is natuur
lijk niet genoeg nu het om honderddui
zenden mensen blijkt te gaan.
Waar dat geld naar toe gaat is nog on
duidelijk. De Europese Commissie stelt
het ter beschikking aan het Rode Kruis,
de vluchtelingsorganisatie van de VN en
andere hulporganisaties. Maar ook de
landen die de vluchtelingen moeten op
vangen zullen zeker de hand in Brussel
komen ophouden.
Daarover is door de EG-troika al ge
sproken in Iran. Wat de rol van Turkije
wordt is echter veel minder duidelijk. De
Turken hebben tot nog toe de vluchtelin
genstroom aan de Turks-Iraakse grens
weten tegen te houden, hier en daar zelfs
met geweld.Sinds gisteren zijn de gren
zen officieus open.
Turkije behoorde al tot de zg. 'front-
lijnstaten' (samen met Egypte en Jorda
nië) die tijdens de Golfcrisis voor hon
derden miljoenen guldens aan steun van
de EG hebben gekregen. Daarmee moes
ten zij het verlies aan inkomsten opvan
gen.
President Ozal heeft herhaaldelijk ge
zegd dat Turkije voor zijn houding in de
Golfoorlog beloond moet worden. Ho
sneed de Iraakse oliepijpleidingen af (en
verloor daardoor veel geld) en stelde zijn
grondgebied en bases beschikbaar voor
Amerikaanse acties tegen Irak.
Misschien ziet Turkije de recente ont
wikkelingen ook als een middel om de
banden met Europa nauwer aan te halen.
De uiteindelijke beloning zou dan het
EG-lidmaatschap moeten zijn. Vier jaar
geleden vroeg Ankara dat in Brussel aan,
maar de EG heeft daarop zacht gezegd
- nogal terughoudend gereageerd.
Als er al sprake kan zijn van een EG-
lidmaatschap, dan kunnen de besprekin
gen daarover pas na 1993 beginnen, zo
zegt men in Brussel. En daarna zal het
nog zeker zeven tot tien jaar duren voor
dat die zijn afgerond. De EG heeft nooit
verzwegen dat toetreding van 'echte' Eu
ropese landen als Oostenrijk, Zweden of
Noorwegen eerder aan de orde is. ook al
hebben de laatste twee nog niet eens een
verzoek ingediend Zelfs Oosteuropese
landen als Tsjechoslowakije, Polen en
Hongarije maken een grotere kans.
Enorme problemen
Toetreding van Turkije tot de EG zou de
Gemeenschap voor enorme problemen
stellen. Een stroom van miljoenen Turk
se immigranten (die zich dan vrijeluk in
de rest van EG mogen vestigen) en meer
dan een verdubbeling van het aantal Eu
ropese boeren (terwijl de Europese land
bouw het nu al moeilijk genoeg heeft)
zijn slechts enkele van de moeilijkheden.
Nog afgezien van het feit dat erfvijand
Griekenland (wel EG-lid) de Turken hoe
dan ook buiten de EG zal willen houden.
Het Kurdische probleem zou door Tur
kije echter als een breekijzer gebruikt
kunnen worden. Zonder internationale
steun kunnen Turkije noch Iran de Kur
dische vluchtelingenstroom opvangen.
