Vooral geld, tijd en geluk zijn nodig
BMlMlf?
H-1HPNH
IHFOmill
mm
mm
omomn
htiismmm
miisummi
IMi
Aanhang Lefèbvre
toornt op Vaticaan
Het wil maar niet vlotten
met het herstel van Kuwayt
I REPORTAGE I
Wegjagen communisten niet genoeg voor democratisering Oost-Europa
Kerken in VS
beginnen actie
voor hulp Irak
WOENSDAG 3 APRIL 1991
Het vestigen van een democratie
in Oost-Europa gaat veel verder
dan alleen maar het verjagen van
de communisten, betoogt dc
Oostenrijkse politicoloog Hans-
Gcorg Heinricb. Nodig zijn
vooral geld, tijd, energie en een
dosis geluk. Democratie kan
onder moeilijke economische
omstandigheden moeilijk
volwassen worden, en opbloeiend
nationalisme is vooral een gevaar
wanneer het gepaard gaat met
slechte sociaal-economische
omstandigheden.
WENEN Na de aanvankelijke uit
bundigheid over de politieke om
wentelingen is Oost-Europa overge
gaan tot de orde van de dag. In te
genstelling tot de simplistische be
weringen van de nieuwe, post-com-
munistische elites, komt er bij de
mocratie veel meer kijken dan al
leen maar het wegjagen van de com
munisten. Om de kloof met het Wes
ten te dichten zijn er vier dingen no
dig: geld, tijd, energie, en geluk.
Geld, omdat democratieën alleen
goed kunnen functioneren als de
belangrijkste sociale groeperingen
het zich kunnen veroorloven om
min of meer ontspannen hun belan
gen na te streven. Grote economi
sche beperkingen kunnen de demo
cratie in jgevaar brengen. Tijd en
energie zijn nodig omdat democra
tische opvattingen moeten worden
aangeleerd over een langere perio
de, binnen democratische verhou
dingen. Geluk is onontbeerlijk, om
dat het toeval een belangrijke rol
speelt bij het scheppen van een kli
maat dat gunstig is voor democrati
sche ontwikkeling.
Trucs
Een voorbeeld is het nieuwe Duits
land. Van alle staten van Oost-Euro
pa heeft alleen de DDR het geluk
gehad volledig te worden gesteund
door een partner die bereid is om de
infrastructuur te verschaffen en de
kosten te dragen die zijn gemoeid
met de overgang naar democratie,
personeel en kennis inbegrepen.
De belangrijkste voorwaarde
voor democratie is de afwezigheid
van angst. Als elkaar beconcurre
rende stromingen elkaar als vijan
den beschouwen, kan er geen wer
kelijke democratie zijn. Dit ver
klaart waarom in het huidige Roe
menië de kansen voor een democra
tische overgangsperiode minimaal
zijn. De regering heeft een hele
reeks trucs toegepast, variërend
van het beknotten van de papierle
verantie aan de gedrukte media van
de oppositie, tot de privatisering
van de televisie, juist nadat de oppo
sitie zendtijd had weten te bemach
tigen bij de staatstelevisie.
Dergelijke zetten leiden tot een si
tuatie waarin de financiële draag
kracht van de regering uitgeput
raakt, en zij bovendien te maken
krijgt met een steeds onverzettelij
ker oppositie, die die niet langer be
reid is om voormalige communis
ten in regeringsfuncties te tole
reren. Een factor die dit alles nog
ernstiger maakt is de dramatische
daling van de levensstandaard in
Roemenië, waardoor het bijna on-
ADVERTENTIE
Dagelijks van 10-17 uur. Di. 9 t/m vr. 12 april óók 19-22 uur. Toegangsprijs f 15,-,
's avonds f 10,-. Gratis Pendelbus: volg borden Q RAI.
Trein Toegangbiljetten bij NS-stations. Amctorrlam
Info: RAI Nieuwslijn 020-5 493990. MlllilCluaill
de buitenwijk Mishrif kan gratis,
dat wel - worden gebeld. Rond de
klok staan daar duizenden morren
de Kuwayti's en apathisch afwach
tende gastarbeiders (protesteren
betekent voor hen verwijdering van
het terrein) in de rij bij acht tele
foons.
Verbindingen tussen de ministe
ries die iets te maken hebben met
de reconstructiewerkzaamheden,
verlopen moeizaam. Geen ambte
naar zit achter zijn bureau. Of zijn
werktafel is door de Irakezen mee
genomen of hij wacht nog in het
buitenland op toestemming om
naar zijn land te mogen terugkeren.
Pas afgelopen donderdag maakte
het Kuwaytse kabinet via de Saudi-
sche televisie bekend onder welke
voorwaarden een autochtone inwo
ner van het emiraat mag terugke
ren. De administratieve verwerking
daarvan is zo'n rompslomp dat re
patriëring van honderdduizenden
Kuwayti's maanden in beslag zal
nemen.
Incompetent
Ook het tekort aan buitenlandse
werkkrachten maakt een energieke
aanpak onmogelijk. Daarbij gaat
het, evenals op tal van andere be
leidspunten, om een incompetent
bestuur, heilloze meningsverschil
len binnen de heersende clan en bu
reaucratische rimram. Kroonprins
en premier Saad Abdallah al Sabah
(neef van de emir) wil het aantal
gastarbeiders drastisch beperken,
maar wie er dan wel en niet in ko
men en wie van de gevluchte Ara
bieren en Aziaten naar het emiraat
mogen terugkeren, is onderwerp
van voortdurend familieberaad.
Met als gevolg dat de bedrijven die
de wederopbouw gestalte moeten
geven te weinig mensen hebben om
aan de slag te kunnen.
De kosten van het herstel waren
eerst geraamd op 100 miljard dollar,
maar het Amerikaanse financiële
dagblad The Wall Street Journal
meldde deze week dat het bedrag de
helft lager zal zijn. De nieuwe bere
keningen zijn gebaseerd op de plan
nen Vein de Kuwayti's het land te
herbouwen voor een kleinere bevol
king. Niettemin wil de Kuwaytse re
gering blijven proberen het herstel
met geleend geld te financieren, zo
dat de buitenlandse beleggingen
goed voor enkele honderden miljar
den dollars ongemoeid blijven.
Maar financiële deskundigen in het
Westen betwijfelen of op korte ter
mijn wel zoveel miljarden dollars
op de internationale kapitaalmarkt
beschikbaar zijn.
Een ding is wel zeker. De weder
opbouw van Kuwayt gaat jaren lan
ger duren dan de tijd die was voor
zien. Voor veel Kuwaytïs, gewend
aan luxe en luiheid, wordt dat nog
een hele beproeving.
GEESTELIJK LEVEN
Uitvaartmis door duizenden bezocht
ECONE (EPD-KIPA-AFP) -
Ongeveer 12.000 mensen heb
ben gisteren in het Zwitserse
dorp Ecóne de uitvaartmis
voor de geëxcommuniceerde
aartsbisschop Marcel Lefèb
vre bijgewoond. Lefèbvre, die
in 1988 uit de Rooms-Katho-
lieke Kerk werd gezet, over
leed 25 maart in een zieken
huis in Martigny.
Al vroeg in de morgen verzamel
den duizenden aanhangers van
de door Lefèbvre opgerichte
priesterbroederschap Pius X zich
in het dorp in het kanton Valais,
waar de broederschap is geves
tigd. De mis volgens de ritus die
voor het Tweede Vaticaans Con
cilie gangbaar was, had in een
tent plaats en nam vier uur in be
slag. Hoofdcelebrant was bis
schop Bernard Tissier de Malle-
rais, een van de vier priesters die
in 1988 door Lefèbvre ondanks
het uitdrukkelijk verbod van het
Vaticaan bisschop werden ge
wijd.
De kist werd vervolgens in aan
wezigheid van familieleden en
priesters bijgezet in de crypte in
het seminarie van de priester
broederschap.
De opvolger van Lefèbvre als
hoofd van de priesterbroeder
schap, abt Franz Schmidberger,
riep de gelovigen op het levens
werk van Lefèbvre "moedig en
vol vertrouwen" voort te zetten.
De eer van de Rooms-Katholieke
Kerk moet worden gered en haar
"authentiek gist van de heilig
heid" moet worden beschermd
tegen alle modernistische neigin
gen, zei Schmidberger.
Hij riep Rome op "het verderf-
lijke oecumenisme" op te geven.
Schmidberger had weinig waar
dering voor de reactie van het Va
ticaan op de dood van Lefèbvre,
dat het altijd heeft gehoopt op een
teken van berouw van de zijde
van Lefèbvre. "Berouw is onge
past", meende Schmidberger. Le
fèbvre heeft veel goed^ voor de
kerk gedaan. "Wilt U daarvoor uw
broeder stenigen", vroeg
Schmidberger zich af.
Bij de uitvaart was geen verte
genwoordiger van het Vaticaan of
de Zwitserse bisschoppenconfe-
Het lichaam van Lefèbvre wordt
naar zijn laatste rustplaats ge
bracht. <'oto EPA)
rentie aanwezig. De nuntius in
Zwitserland, mgr. Edoardo Rovi-
da, en bisschop Henry Schwery
van Sion hebben afgelopen
woensdag stilzwijgend in de ka
pel van het seminarie van de
priesterbroederschap Lefèbvre
de laatste eer bewezen.
Abt Schmidberger. (foto ai*>
Russische kerk
maakt zich sterk
tegen jodenhaat
JERUZALEM (Kathpress) - De
Russisch-Orthodoxe Kerk be
geeft zich in de strijd tegen het an
tisemitisme in de Sovjetunie. Ook
zal de kerk een speciale functio
naris benoemen voor de betrek
kingen met Israël.
Dit heeft patriarch Aleksej II in
een gesprek met de Israëlische
president Chaim Herzog gezegd.
Het is voor het eerst sinds de op
richting van de joodse staat in
1948 dat het hoofd van de kerk
een bezoek aan Israël brengt.
In februari maakte de kerk be
kend dat zij, mogelijk met andere
orthodoxe kerken, voor het eerst
in haar geschiedenis de dialoog
met het jodendom zal aangaan.
De eerste ontmoeting zal eind
1991 in Genève of op Kreta plaats
hebben.
Vakantiebijbelklub. Kinderen
van de basisschool zijn donder
dag en vrijdag weer welkom op
de 'Kinderbijbelklub' in 'Irene'
(Driftstr. 49a). Het thema is dit
keer 'Ga je mee' en de club duurt
van tien tot half twaalf. Inlichtin
gen: Wim Hendriks (tel. 071-
316684) of mw. T. Huisman
(tel.071-720705).
Moker. De kerkelijke omroep
Moker besteedt in de uitzending
van vanmiddag (aanvang half
vijf) o.a. aandacht aan een 'stille
werker' en het Nederlands Bijbel
genootschap. Ontvangst via FM
105.7 of kabel FM 88.1.
NEW YORK (RNS/EPD) - De
Amerikaanse Raad van Kerken
(NCC) is een omvangrijke actie
voor hulp aan Irak begonnen. Het
land heeft dringend behoefte aan
medicijnen en vaccins, aldus de
grootste oecumenische organisa
tie in de Verenigde Staten.
De NCC hoopt dat de ruim der
tig lidkerken elk een miljoen dol
lar bijdragen. Met het bedrag wil
de raad ook ruim 100.000 uit Ku
wayt gevluchte Egyptenaren en
Palestijnen steunen alsmede de
inwoners van de door Israël be
zette Westelijke Jordaanoever.
Symbool van de actie is een
olijftak, bedoeld als teken van
nieuw leven na de verwoesting
van de aarde. De Raad zinspeelt
hiermee op een recent rapport
van de VN waarin de bombarde
menten op Irak "letterlijk apoca
lyptisch" worden genoemd.
Nieuwe directeur
Youth for Christ
LEIDEN Drs. Auke Lemstra
(47) is benoemd tot directeur van
Youth for Christ Nederland.
Lemstra, momenteel stafdocent
en beleidsfunctionaris van de Re
formatorische Bijbelschool in
Zeist, volgt in deze functie drs.
Niek van Exel op, die reeds vorig
jaar afscheid nam.
Lemstra, gehuwd en vier kin
deren, werd na tien jaar werk
zaam te zijn geweest in het onder
wijs, landelijk leider van de 'cap
tainsclub' van de jongerenbewe
ging Navigators. Daarna was hij
enige jaren directeur van de Wy-
cliff bijbelvertalers. In 1989 stu
deerde hij als godstdienstpeda-
goog af op een scriptie over ge
loofsoverdracht en catechisatie.
Lemstra begint deze maand in
zijn nieuwe functie part-time; in
september zal hij voor zijn volle
dige tijd in dienst treden bij
Youth for Christ.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: bedankt voor Bo
degraven J. Westland Kampen, voor
Asperen (toez.) C. J. Mantel Lopiker-
kapel, voor Berkel en Rodenrijs (toez.)
C. Cluistra Ternaard.
Gereofrmeerde Kerken: aangeno
men de benoeming tot missionair toe-
ruster van de particuliere synode van
Gelderland drs. M. A Noorloos Lely
stad, de benoeming tot geestelijk ver
zorger van het VU-ziekenhuis Amster
dam drs. J. J. A. Doolaard Amstelveen.
Christelijke Gcref. Kerken: bedankt
voor Aarlanderveen J. W. Schoonder-
woerd Soest.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Wolphaartsdijk G. Mouw Gene-
muiden; bedankt voor 's-Gravenhage
en Meeuwen G. J. van Aalst Benthui-
In 1990 ging Roemenië welgemoed o
Zo bedreigt de economisch slechte siti
mogelijk wordt om economische
bezuinigingsmaatregelen te legiti
meren en aanvaardbaar te maken.
De meer ontwikkelde Oost-
europese samenlevingen verkeren
in een iets betere positie. De nieuwe
Hongaarse regering is er dan wel
niet in geslaagd de crisis rond de
olieprijzen in de hand te houden,
maar de regering als zodanig is
daardoor niet in gevaar gekomen.
De legitimiteit van het landsbe
stuur in Budapest heeft nog grote
reserves.
Wisselgeld
Kostbare tijd en energie wordt in
Oost—Europa vooral besteed aan
allerlei symbolische politieke ge
vechten. In de meeste gevallen is dit
ritueel het gevolg van de noodzaak
om nieuwe politieke identiteiten en
profileringen te definiëren en om de
positie van oude en nieuwe groepe
ringen en hun onderlinge verhou
dingen te verduidelijken.
Voor een deel is datgene wat
wordt aangeduid als Oosteuropees
nationalisme ook een gevolg van de
noodzaak om het politieke land
schap te reconstrueren, en de poli
tieke krachten in de federale stel
sels (Tsjechoslowakije, de Sovjetu
nie en Joegoslavië) opnieuw te
rangschikken. Gebieden, die stre
ven naar grotere territoriale autono
mie, schroeven hun eisen tot in het
o weg naar democratie. Alleen het best
atie het democratiseringsproces.
extreme op om bij de uiteindelijke
onderhandelingen over voldoende
wisselgeld te beschikken.
De roep om onafhankelijkheid in
Slovenië en Kroatië heeft de onder
handelingspositie van deze Joego
slavische deelrepublieken aanzien
lijk versterkt als het er op aankomt
een akkoord te bereiken met Servië.
Ook het huidige geharrewar tussen
Slowakijke en Tsjechië moet vanuit
dit perspectief worden benaderd. In
Slowakije worden de nationalisti
sche sentimenten bovendien flink
aangewakkerd door de Slowaakse
partijen, die elkaar proberen te
overtroeven met eisen voor meer
onafhankelijkheid, een spel van
bieden dat overigens grotendeels
aan de inwoners voorbij gaat.
In het nationalisme schuilt een
groot gevaar, wanneer het samen
gaat met sociaal-economische en
andere problemen. Een voorbeeld
is de Joegoslavische provincie Kos
ovo, waar de Serviërs en de Albane
zen niet alleen worden gescheiden
door een verschillende cultuur,
maar ook door een economische
kloof en een totaal vërschillende le
venswijze. En in de Sovjetunie
werd het nationalisme pas een ge
vaar voor het hele land, toen een
aantal stoutmoedige republieken
een voedselembargo afkondigden
tegen Russische steden.
van verzetshelden is om dat te
De nieuwe elites blijken hun les
maar gedeeltelijk te hebben ge
leerd. Slechts langzaam wint de ge
dachte veld dat voor een democra
tie niet alleen de helden van het on
dergronds verzet nodig zijn, maar
ook kundige bestuurders, beroeps
politici en voor alles het onder
linge krachtenspel van autonome
groeperingen. Met uitzondering van
Polen zijn belangrijke tegenkrach
ten van de regering, zoals vakbon
den, nog in het stadium van oprich
ting.
Verder kan worden gesteld dat de
Oosteuropese samenlevingen mis
sen wat als de sociale ruggegraat
van een democratie kan worden be
schouwd: een brede, onafhankelij
ke middenklasse.
Zakkenvullen
De nieuwe politieke elites leunen
voor een belangrijk deel op de lage
re middenklasse, die vooral bestaat
uit werknemers van de staat en klei
ne zelfstandigen. Het grote kapitaal
wordt vertegenwoordigd door een
dunne laag van zakenlieden en
managers, die van de gelegenheid
gebruik hebben gemaakt om snel
hun zakken te vullen; onder hun is
een aanzienlijk aantal leden van het
voormalige communistische amb
tenarenapparaat.
De herstructurering van het
liken echter niet genoeg, blijkt nu.
(archieffoto)
staatsapparaat wordt de lakmoes
proef voor de jonge democratieën in
Oost-Europa omdat de juridische
en bestuurlijke kennis tot nu toe het
exclusieve monopolie van de com
munistische partijkaders zijn ge
weest. De integratie van dit aanzien
lijke deel van de bevolking (het
Poolse ambtenarenapparaat omvat
bijvoorbeeld meer dan 900.000 men
sen) zal veel omzichtheid en politie
ke wijsheid vergen. Zonder die
wijsheid ontstaan nieuwe onrecht
vaardigheden.
Tsjechoslowakije heeft deze ope
ratie waarschijnlijk sneller en beter
volbracht dan andere landen: hoe
wel een groot aantal voormalige
communisten is ontslagen, heeft de
nadruk bij het beleid toch meer ge
legen op compromis en competen
tie, dan op politieke confrontatie.
Politiek pluralisme is in het open
bare leven en in de openbare instel
lingen inmiddels redelijk ingebur
gerd. Het scheppen van een demo
cratisch klimaat en een sfeer van to
lerantie in de bureaucratie en het lo
kaal bestuur is echter veel moeilij
ker.
Hans-Georg Heinrich is hoogle
raar politieke wetenschappen aan
de universiteit van Wenen, met als
specialisatie Oost-Europa en het
Midden-Oosten.
Van onze correspondent
Taco Slagter
KUWAYT-STAD - Sinds enkele
dagen brandt het licht weer in Ku-
wayt-Stad. Nog niet overal, maar de
gehavende hoofdstad van het emi
raat heeft zijn spookachtig karakter
na zonsondergang in elk geval ver
loren. In sommige wijken komt er
zelfs water uit de kraan. En de voed
selvoorziening verloopt ook weer
iets beter. Het heeft sinds de bevrij
ding vier weken geduurd eer deze
basisvoorzieningen provisorisch
waren gerepareerd. Daarom heb
ben de Kuwayters weinig vertrou
wen in de totale wederopbouw van
het land.
De airconditioning verlicht dan
wel de gevolgen van het woestijn
klimaat toch al koeler door de
pikzwarte rookwolken van de olie-
branden maar van het noodpro-
gramma voor de eerste drie maan
den is nog nauwelijks of niets uitge
voerd. Tijdens de Iraakse bezetting
maakten emir Jaber al Sabah en zijn
ministersploeg ambitieuze plannen
voor de wederopbouw van het ver
nielde en geplunderde sjeikdom.
Ingenieurs van het Amerikaanse le
ger (Army Corps of Engineers) wa
ren daar nauw bij betrokken. Ze
kregen ruim 90 miljoen gulden om
daarmee snel de meest urgente za
ken weer van de grond te helpen.
Maar de omvang van de schade en
de duur van de reparaties werden
fors onderschat.
Na een eerste kennismaking met
Kuwayt-Stad lijkt het allemaal mee
te vallen. Wie echter de moeite
neemt wat verder te kijken, ontdekt
al snel dat de bendes van Saddam
Hussein weinig hebben heel gela
ten. Geen overheidsgebouw of com
mercieel centrum is aan de verniel
zucht van deze rovers ontkomen.
De ministeries en banken zijn leeg
geplunderd tot de laatste punaise
van het prikbord. De oude souk
(markt) in de wijk Al Safat is vernie
tigd.
Geblakerde puinhoop
De meeste luxe hotels in Kuwayt-
Stad werden twee dagen voor de be
vrijding in brand geschoten. Het
treurigst staat het Meridien-hotel er
bij. Eens een parel van westerse en
Oriëntaalse architectuur, nu een
zwart geblakerde puinhoop.
Met de infrastructuur is het al niet
beter gesteld. Veel wegen zijn ver
nield door de rupsbanden van tanks
of vertonen bomkraters. Ook inter
lokaal en internationaal telefoneren
zal vermoedelijk de eerste maanden
niet of nauwelijks mogelijk zijn. Be
halve dat er centrales en veel tus
senstations zijn beschadigd, roof
den de Irakezen ook de meeste tele
foontoestellen. Alleen vanuit het
PTT-telecommunicatiecentrum in
Twee Kuwaiti'
dan voorzien.
-
lopen door een verwoeste winkelstraat. De wederopbouw van Kuwayt
gaat jaren langer duren
(foto GPD)
