De zwetsende dj's van Radio 3
Een Sovjet-onderzeeër voor Den Helder
Platvoers taalgebruik en flauwe
grappen doorn in oog collega's
ZATERDAG 30 MAART 1991
De disc-jockeys van Radio 3. Door collega's bij de
omroepen soms wat meewarig bekeken. Sommigen zijn
waanzinnig populair bij de schoolgaande jeugd.
Ondanks of misschien wel dank zij hun flauwe grappen,
kromme zinnen, platvoerse taalgebruik en gebrekkige
woordkeus. "Ik moet toegeven dat er veel kaf onder het
koren zit", zegt TROS-man Ferry Maat. "Er zitten veel
zwakke broeders op Radio 3", stelt KRO's Peter van
Bruggen vast. Onlangs kregen twee disc-jockeys, Rob
Stenders (Veronica) en Rick van Velthuijsen (AVRO),
van hun bazen een 'etherpauze' opgelegd. Vanwege
enkele misplaatste grappen. Want de dj's van Radio 3
mogen wel veel, maar toch ook weer niet alles zeggen.
door Ed Blaauw
Met uitgelaten, bijna overslaande stem
schreeuwt disc-jockey Rick van Velt
huijsen tegen zijn luisteraars: "Nou, er
gaat mij geen licht op, komt misschien,
omdat ik geen licht ben, ha, ha, ha". Weer
een plaatje. "Oei, die superstrakke mars
dreun". Het plaatje is nog lang niet afge
lopen of daar is de wauwelende dj weer,
hijgend als een paard. Een onsamenhan
gende oproep volgt. "Sturen jullie mijn
collega Robin Albers, verongelukt met
zijn motor, maar veel zieke kaartjes naar
het ziekenhuis".
Van Velthuijsen zwamt zijn uurtjes vol
op Radio 3. Veel gegil dat als enthousias
me moet overkomen. Rick van Velthuij
sen, op het eerste gehoor een schreeuw
lelijk zonder enige diepgang. Toch stem
men één miljoen luisteraars af op het
programma Discovery van de platen-
draaier. Blijkbaar beleven ze plezier aan
zijn kant noch wal rakende aan- en af
kondigingen.
Apart slag
Zoals Van Velthuijsen zijn er velen op
Radio 3. De dj's van Radio 3, een apart
slag. Ze worden omringd door platen-
pluggers en rijden in het weekeinde van
disco naar disco. Veel dj's bezitten ver
voermiddelen die niet bij hun salaris pas
sen. Velen ontlenen hun status aan hun
bekendheid.
Merkwaardig: als de microfoon uit het
zicht verdwenen is, blijken de dj's stuk
voor stuk verstandige mannen en vrou
wen, die goed uit hun woorden kunnen
komen..Maar o wee als ze in de studio zit
ten. Dan converseren de meeste (vaak
free-lance) platendraaiers op infantiele
wijze met hun jeudige luisteraars, kra
men ze onzin uit en 'amuseren' ze hun
publiek met stompzinnige spelletjes. De
meeste disc-jockeys lijken ook op elkaar.
"Tot straks, aan de andere kant van de
klok van vijf uur", roepen negen van de
tien dj's weinig origineel. Eenheidswor
sten zijn het, uitzonderingen daargela
ten.
maakte jarenlang voor VPRO-radio pop-
programma's. "Veel van die jongens we
ten totaal niet waarover ze het hebben".
Soms lijkt het er op dat dj's ongehin
derd hun gang kunnen gaan. Maar dat is
toch niet helemaal waar. Rob Stenders
(Veronica) stond enige tijd buitenspel
vanwege een 'opmerking' over Jezus en
onlangs werd Rick van Velthuijsen 'be
trapt' op een voor vrouwen discrimine
rende grap, waarna de AVRO-dj van zijn
baas, Lex de Rooij, manager amusement
twee weken 'etherpauze' kreeg opge
legd.
Lex de Rooij zei te zijn geschrokken
van het bedenkelijke niveau en zich in
toenemende mate te storen aan de flau
we grappen en het beperkte woordge
bruik van de Radio 3 disc-jockeys. "Ze
roepen maar wat. Ik wil gaan snoeien in
al die onzin. Ik wil werken aan een kwali
teitszender. We draaien nu veel meer cd-
werk. We pretenderen kwaliteitsmuziek
te brengen en ik ben van mening dat de
Ferry Maat: "Is een dj slecht als er
wekelijks een miljoen mensen naar
hem luisteren?"
presentatie ook moet meegaan naar dat
Voorlopig lijkt dat 'gewenste niveau' nog
ver weg. Kromme zinnen en onbeholpen
woordspelingen, het is schering en in
slag. Talloze dj's blijven, zo leert een
weekje verplicht Radio 3 luisteren, onge
hinderd hun gezwets door de ether slin
geren. "Vroeger liep ik wel eens langs
een groepje opgeschoten jongens met
brommers op de hoek van de straat. De
bedenkelijke taal die deze jongens bezig
den, hoor je nu vaak terug op Radio 3",
zegt disc-jockey Peter van Bruggen van
de KRO.
De kwaliteit van de disc-jockeys heeft
regelrecht te maken met het Hilversum-
se systeem, vindt Ferry Maat, hoofd Ra
dio 2 en 3 van de TROS. Hij zweert bij
horziontale programmering. "Want dan
blijven de besten over. Van de circa 85
dj's op Radio 3 zijn er slechts een stuk of
vijftien capabel, onder wie mijn mede
werkers". Peter van Bruggen beaamt:
"Er zitten veel zwakke broeders onder de
dj's".
Henk Mouwe, plaatsvervangend
hoofd gevarieerde programma's NCRV-
radio: "Ik presenteer op zaterdagmiddag
het programma Popstation. Dat probeer
ik behoudend en ingetogen te doen. Na
iedere plaat terugkomen met onzinnige
informatie, zoals velen doen, lijkt me nou
niet bepaald een bijdrage aan je pro
gramma".
Beroerd
"Afgezien van een aantal echt goede
dj's, is de gemiddelde kwaliteit vandaag
de dag tamelijk beroerd", meent Co de
Kloet. Tot enkele jaren geleden was hij
bij de VARA hoofd amusement Radio 3.
De Kloet, nu wethouder van de gemeen
te 's-Graveland was in 1959 al producer
van 'Tijd voor Teenagers', het eerste pop
programma op de Hilversumse radio.
"Ik kan me niet aan de indruk onttrek
ken dat er in Hilversum een neiging be
staat almaar lollig te wezen", vindt De
Kloet. "Dat almaar grappig willen zijn,
sorry, zelf pas ik daar voor", zegt Henk
Mouwe. "Ik wil radio maken waar veel
i met plezier naar luisteren en nog
wat van opsteken", zegt dj Karei van Co-
oten van het TROS-programma 'Vijftig
Pop of een Envelop'.
Grondig
Popstation (NCRV, Mouwe), Weeshuis
van de Hits (KRO, Peter van Bruggen) en
Vijftig Pop of een Envelop (TROS, Van
Cooten) lijken weinig op elkaar, maar
hebben gemeen dat er grondig over is na
gedacht. Er wordt niet 'zo maar wat' ge
daan. Peter van Bruggen, ooit journalist
voor de Haagse Post, muziekblad Oor en
Panorama zegt: "Ik doe vier uur radio in
de week. Mijn programma Het Weeshuis
kost me heel wat uren aan voorberei
ding. Ik schrijf zelf mijn teksten, kies zelf
mijn platen. Ik werk met thema's en vol
gens een vast stramien. Veel program
ma's op tv en radio staan van de eerste tot
de laatste minuut vast. Alleen op Radio 3
komt het voor dat mensen zo maar wat
aan het doen zijn. Onvoorbereid een uit
zending gaan doen".
Ferry Maat: "Dat programma van Pe
ter is perfect geproduceerd. Kwalitatief
erg goed en leuk om naar te luisteren. Wij
werken anders, onze doelstelling is an
ders. Onze platenkeuze is ook gebaseerd
op een vaste basis. Maar dj's van de
TROS improviseren ook veel. Zijn ook
afhankelijk van de vorm van de dag. Dat
maakt het spannend. De één doet het
zus, de ander zo. Maar dan kom je toch
bij de vraag: wat is kwaliteit? Een pro
gramma dat goed in elkaar steekt, maar
waar geen hond naar luistert, is dat kwa
liteit? De luisteraar spreekt door de luis
tercijfers een oordeel uit. De TROS staat
er voor om grote groepen luisteraars te
bevredigen. Veel muziek, weinig gespro
ken woord. Dat is onze keuze. Als bij ons
luistercijfers dramatisch zouden zakken,
dan volgt er meteen een kritisch beraad,
want dan doen we blijkbaar iets ver
keerd".
Als de TROS zijn donderdagse om-
roepbeurt heeft gehad, wil Ferry Maat
het werk van zijn dj's nog wel eens be
spreken. "Het gaat dan vooral om zaken
van technische aard. Of iemand net even
teveel of precies op het verkeerde mo
ment heeft gesproken". Bijna nooit gaat
het om inhoud en woordkeus. "Je kunt
over de vorm en de inhoud van inzicht
verschillen. Kwestie van smaak. Zonder
nu de taalpurist te willen uithangen, kan
ik me dus wel mateloos ergeren aan plat
of onjuist taalgebruik. Maar bij een be
kende dj als Jeroen van Inkel van Vero
nica is dat platte taalgebruik net weer
zijn handelsmerk".
Alle dj's willen bekend worden. Dus
proberen ze ook een beetje op Jeroen van
Inkel te lijken. Peter van Bruggen "Zo
van: ik heb de kapper van Jeroen van In
kel en de kleren van Adam Curry, nou
moet het lukken".
De NCRV wordt, net als alle andere
omroepen, wekelijks overstelpt met
mensen die als dj aan de slag willen. "We
luisteren al die bandjes af op zoek naar
talent. Na een jaar of twee nodigen we 20
a 25 mensen uit voor een gesprek en ze
mogen dan tien minuten door ons uitge
kozen plaatjes draaien. We proberen er
zo achter te komen of iemand deskundig
is en of hij in onze bedrijfscultuur past.
En als we dan mensen hebben uitgeko
zen duurt het nog een lange tijd voor ie
mand echt zelfstandig de radio op mag",
zegt Fred de Graaf, de baas van Henk
Mouwe.
"Sommige beginnende dj's zijn ge
woon klonen van bekende dj's. Je hoort
meteen hoe ze zijn beïnvloed door Ferry
Maat, Felix Meurders en noem maar op.
De imitaties leggen we meteen ter zijde",
zegt Mouwe. "En van kretologie moeten
we ook niets hebben. Toch, er wordt dan
door sommigen laatdunkend over dj's
gedaan, de meesten van onze medewer
kers hebben wel een hbo- of een acade
mische opleiding", zegt De Graaf.
Paul van de Lugt, chef Radio 3 van de
KRO: "Is bij ons ook zo. Afgezien van
hun opleiding en algemene ontwikke
ling moeten mijn dj's vooral verstand
van muziek hebben. Ik kies mensen van
wege hun journalistieke vaardigheden of
vanwege hun innemende persoonlijk
heid. Je kunt onze dj's niet vergelijken
met die van de TROS of AVRO. Wij be
steden meer aandacht aan het gesproken
woord. Ik kies mijn mensen nog wel eens
uit de cabaretwereld of het toneel.
Meestal niet uit discotheken".
Beleg
De meeste dj's hebben slechts drie a vier
uur radio in de week. waar ze gemiddeld
300 gulden per uur voor krijgen. Met hun
naamsbekendheid moeten ze het beleg
op hun boterham verdienen. "Ze zgn
daardoor weinig met hun vak bezig. Er
moet brood op de plank komen. Dus
hebben vele freelancers er andere banen
bij. Ze werken in dnve-in-disco's, spre
ken reclamespotjes in. Dj's kunnen door
ons huidige bestel nauwelijks uren ma
ken. En wie goed wil worden, moet nou
eenmaal veel op de radio te horen zijn.
Maar als de uren ontbreken, wordt het
verdomde moeilijk", zegt Ferry Maat.
Naamsbekendheid uitbuiten in het
schnabbelcircuit. Karei van Cooten, die
'Vijftig Pop of een Envelop' presenteert,
weet er alles van. "Ik heb naast mijn
werk voor de TROS mijn computerbe
drijf. Dat slokt veel tijd op. Ik ben sinds
kort vader, dan ga je niet meer het land
in. Ik heb na twintig jaar al die disco's
wel gezien. Maar radio vind ik nog steeds
erg leuk om te doen".
"Vijftig Pop. een programma zonder
diepgang? Het is maar hoe je het bekijkt.
Er wordt erg veel zorg aan besteed. Dat
programma is bestemd voor een heel
groot publiek. Vijftig Pop kent een goed
uitgedachte formule, die al vele jaren
aanslaat. Ik probeer het binnen die for
mule steeds aantrekkelijk te maken.
Door mensen in de uitzending te halen
die iets te vertellen hebben. Als ik dan
hoor dat mensen in hun auto blijven zit
ten om een deel van het programma af te
luisteren, dat vind ik dan een groot com
pliment".
"Het hoogst bereikbare voor een disc-
jockey is dat luisteraars je niet afzetten",
zegt Jan Steeman, eindredacteur van
AVRO Radio 3. Hij heeft Rick van Velt
huijsen onder zijn hoede. "De dj's aan
wie ouderen zich storen, daar lopen veel
jongeren mee weg. De kerngroep waar
de AVRO zich tussen vier en zes uur op
richt op maandag, zijn jongelui tussen de
12 en 25 jaar. De schoolgaande jeugd die
net thuis komt. Maar we willen de groep
tot 48 jaar toch ook aan ons binden. En
dat is moeilijk. Je mag hoge eisen aan
dj's stellen en ook ik weet dat er niet al
tijd even zorgvuldige kreten worden ge
slaakt. Maar die huidige enthousiaste
wijze van presenteren zou ik 's middags
toch niet willen inruilen voor die onder
koelde manier van aankondigen, zoals
ouderen meer op prijs stellen".
Non stop
Sommige zenders, zoals Sky-radio, ge
bruiken helemaal geen dj's meer. Die
zenden non-stop popmuziek uit. Sky is
vooral geliefd bij dertigers en veertigers.
Ferry Maat: "Voorziet Sky in een behoef
te? Die paar honderdduizend luiste
raars? Als er straks horizontale program
mering komt, blijven in Hilversum de
beste dj's over. De rest? Ja, vul zelf maar
in. Ik blijf me afvragen, is een dj slecht
als er wekelijks een miljoen mensen naar
hem luisteren? Het heeft zo te maken
met leeftijd en persoonlijke voorkeur".
Programma's van de VPRO. zoals No
zems Gogo op woensdagmiddag, wor
den door het grote publiek nauwelijks
beluisterd, maar door muziekjournalis-
ten zeer gewaardeerd. Bram van Splun-
teren: "Er was een tijd dat het bg de
VPRO alleen om kwaliteit ging. Maar we
kijken nu ook veel meer naar luistercij
fers. Zonder concessies te doen aan de
kwaliteit. Maar wat collega's luisteraars
soms voorschotelen. Ach, waar maken
we ons druk om, misschien vindt het pu
bliek het allemaal wel best".
Drie ondernemers uit Den Helder azen op een afgedankte Russische
onderzeeër. Dat zou een mooie attractie zijn voor dagjesmensen die
de nationale marinehaven aandoen. Het drietal reisde naar de
Sovjetunie en bekeek de ene occasion na de andere. De komende
weken beslissen ze. Wordt het een Whiskey of een Foxtrot?
door Peter Hovestad
De lange rit in de Lada's eindigt ver bui
ten de stad. Daar verschijnt Vladimir, ge
wapend met zaklantaarns en werkjassen.
De koopwaar mag toch op zondag wor
den bekeken. Althans, nadat de camera's
zijn ingeleverd, en mits er achterom
wordt gelopen, waar de wachten in hun
bouwvallige houten keet een oogje
dichtknijpen. Langs de spoorbaan, over
de schrootplaats, door een massieve
open loods vol roestige rupsbanden en
vermalen machineparken lopen drie
Russen en vier Hollanders. Ze stappen
een voor een om het prikkeldraad, be
hoedzaam, om niet van de kade te glij
den.
Dan zien ze waar ze voor gekomen zijn:
in het ijs ligt de '364', een 35 jaar oude
Sovjet-onderzeeboot van de Whiskey-
klasse. Drie Helderse ondernemers (uit
vaartverzorging, pr en horeca), verdwij
nen langs een smal trappetje in het don
ker. "De Whiskey-klasse vaart niet
meer", vertellen de begeleiders. "Dat is
maar goed ook!", is de eerste Hollandse
reactie. "Hoe konden meer dan zestig
mensen maandenlang leven in zulke
nauwe ruimten?"
De drie ondernemers zgn niet van plan
de proef op de som te nemen. Zij willen
zo snel mogelijk een Russische onder
zeeboot kopen. Een toeristische topat
tractie uit Rusland. Die krijg je niet zo
Acht maanden geleden hoorde Jan
Dop, directeur van een uitvaartvereni
ging en in zijn vrije tijd als gemeente
raadslid zoekend naar mogelijkheden
om het imago van Den Helder op te poet
sen, dat flinke aantallen schepen van de
Whiskey-klasse naar de schroothoop
gaan. "Onderzeeboten zijn al sinds jaar
en dag een topattractie tijdens de Natio
nale Vlootdagen in Den Helder. Een
exemplaar uit die grote, mysterieuze
Russische vloot zal het als permanente
attractie nog veel beter doen", redeneer
de Dop. Samen met pr-man Alex Oosten
dorp en horeca-ondememer Cees
Schoemaker'zette hg een onderneming
op. 'Klaar Voor Onder Water' luidde de
eerste werknaam. Sindsdien lijkt het op
een avontuur uit een jongensboek.
Een dag na hun eerste, clandestiene
bezoekje aan de Whiskey-boot, lopen de
drie mannen als eerste Westeuropea
nen - de onderzeebootbasis in de Letse
T J t
*TV, - I
Een Foxtrot-onderzeeër in volle glorie.
hoofdstad Riga op. Twee opdrachten
geeft contactman Dimitri: "Camera's in
de auto achterlaten. Vooral niet praten
als we voorbij de wachten lopen". De mi
litairen mogen niet weten dat dit gezel
schap 'van buiten' komt.
De contacten zgn te danken aan een
ander Helders gemeenteraadslid, Frans
Klut. Over zijn functie bij de Koninklijke
Marine is Klut doorgaans niet zo duide
lijk, maar hij heeft in zijn telefoonklap
per nummers van Russische rederijen.
Die wgzen hem op Riga, waar de onder
zeeboot ligt die het voor een museale
functie goed zou doen. Klut stond op de
nominatie het gezelschap te vergezellen
naar Riga. Zijn technische kennis en zijn
Russisch zouden goed van pas komen.
Defensie kreeg er echter lucht van en het
reisje werd de marineman verboden.
Letland binnenkomen bleek trouwens
ook voor de anderen buitengewoon las
tig te zgn. Een enthousiaste brief van de
Helderse burgemeester Gmelich Meij-
ling, tekst en uitleg aan employés van de
Sovjet-ambassade in Den Haag en aan
vragen voor een gesprek met de ambas
sadeur veranderden niet veel aan de be
langrijkste spelregel die de Russen han
teren voor 'business-trips'. Er moet een
officiële uitnodiging van bepaalde in
stanties in de Sovjetunie worden gere
geld.
Dat voorschrift maakte de eerste po
gingen kansloos, waar nog bg kwam dat
in navolging van Litouwen ook in Let
land de spanning hoog opliep. Niettemin
wilden de drie snel zaken doen. 'Te vaak
al zijn in Den Helder plannen gestrand
op jarenlang voortslepende procedures.
Snel doorzetten of helemaal afblazen is
daarom nog steeds ons uitgangspunt",
vertelt Oostendorp nu.
Het eerste contact met het Russische
staatsbedrijf liep stuk op de visumvoor
schriften en de haast van dé Nederlandse
kopers. Meermalen werden afspraken
gemaakt met het kantoor van 'Sovchart'
in het Zwitserse Genève, maar die liepen
na weken onderhandelen op niets uit. De
tweede contactlijn, via de jaren geleden
nog als KGB-nest betitelde cargadoor
Transworld in Rotterdam, bleek echter
een gouden greep. De Nederlanders in
Rotterdam legden via Sovchart in Ham
burg snel contact met Riga. Binnen de
kortste keren spuwde de fax een aanbie
ding uit. Gevolgd door een uitnodiging.
Op een zaterdagavond arriveerde
het Helderse groepje in Riga, waar be
tonnen barricaden, prikkeldraad
versperringen en afgesloten straten ge
tuigden van de spanningen. Zondagmid
dag gaf de contactman groen licht ver
koper. bemiddelaar, een oude onderzee
boot-commandant en een havenofficier
brachten het groepje naar de haven. In
een Tatort-decor - kruip door, sluip
door - liepen ze naar de Whiskey-onder
zeeboot.
Na dit bezoek leek een kijkje in een
boot van de veel grotere Foxtrot-klasse
geboden en op maandagmorgen wordt
alsnog een Foxtrot bezocht. De voor
zorgsmaatregelen zijn zo mogelijk nog
scherper. Camera's in de auto, niet pra
ten op het terrein.
Het blijkt te gaan om een een kolossale
Foxtrot die recentelijk de actieve dienst
moet hebben beëindigd als de '492'. De
gigantische torpedokamer met zes bui
zen. automatische laders en een aantal
kooien vormen op zich al een attractie.
De centrale commandoruimte is nog gro
tendeels intact en dus een museumstuk.
Het manschappenverblijf, hoe klein en
ontmanteld ook, stelt elke poging elders
een cafe of restaurantje met Hu r rh in
terieur te beginnen bg voorbaat in de
schaduw.
Voor het eerst wordt een zo zware Rus
sische onderzeeboot te koop aangebo
den aan een niet-Russische koper. De
vraagprijs is hoog, maar de Helderse on
dernemers hebben er wel oren naar. "Als
u koopt is de boot in drie dagen klaar
voor transport", verzekeren de Russen.
Rob Stenders: 'etherpauze' na misplaatste opmerking.
