voor uitgebluste paren
I
Mosselsector vreest malaise
Echtscheidingen en stress door problemen in het echtelijke bed
Seks
doet
leven
ZATERDAG 30 MAART 1991
PAGINA 31
Per jaar komen bij de NVSH 100.000 telefoontjes binnen van
mensen met vragen over seks. Ondanks de seksuele revolutie is
het nog steeds droevig gesteld met onze kennis van de liefdes
kunst. Mannen zijn povere vrijers gebleven en vrouwen zwijgen
(nog steeds) als het gaat om het uiten van hun seksuele wen
sen. Het is zelfs zo erg, dat menigeen er ziek van wordt. De oor
zaak van stress en vage gezondheidsklachten is vaak te vinden
tussen de lakens van het echtelijke bed. Verstoorde seksuele re
laties scoren hoog op de lijst van oorzaken voor echtscheidin
gen. "Het staat in de top vier", zegt dr. P. Frenken, stafmede
werker van het Nederlands Insituut voor Sociaal Sexuologisch
Onderzoek (NISSO) en bijzonder hoogleraar seksuologie in Lei
den. En als het om echtscheidingen tussen jonge mensen gaat,
dan is er sprake van een stijging op de lijst met stip.
door Ger Dijkstra
Seksspel voor paren: PartnerLink
i
"Het probleem is dat we in dit land niets
doen aan seksuele opvoeding. Ja, tijdens
de biologieles leer je hoe kindertjes wor
den gemaakt, maar dat is alles", meent
de Amsterdamse Cora Emens (33). Op
haar New Ancient Sex Academy (NASA)
een soort hogeschool voor de liefdes
kunst wordt mannen en vrouwen ge
leerd dat er meer is dan de bloemetjes en
de bijtjes. De NVSH is begonnen met het
opzetten van een lesprogramma voor uit
gebluste paren. De eerste twaalf koppels
beginnen binnenkort aan hun studie.
Utrecht heeft de primeur, andere NVSH-
afdelingen volgen.
Zonder seks is er geen leven, zo wordt
gezegd in de folder van de NASA. Zon
der seks was je er niet geweest. Waarom
zou je er dan niet optimaal van genieten.
Bovendien, seks is goed voor de gezond
heid, zegt Emens. Ook Mark Willems,
toekomstig voorzitter van de NVSH, is
overtuigd van de heilzame werking die
uitgaaf van seksualiteit.
Als het tussen de lakens niet lekker
gaat, dan kan zich dat uiten in allerlei
klachten, zoals stress en hoofdpijn. Zoals
omgekeerd stress op het werk weer een
negatieve invloed heeft op het seksleven.
"Dat heeft zijn weerslag in bed", weet
Willems. Jammer, vindt Emens, want
niets is zo heilzaam voor het verdrijven
van een barstende koppijn als de licha
melijke liefde.
Het plaatje van Hannie en de Rekels
"Vanavond heb ik hoofdpijn" kan in
de prullenbak. "Het slaat nergens op",
zegt Cora. "Seksuele energie kun je aan
wenden voor genezing van allerlei li
chaamskwalen. Echt, de hoofdpijn is zo
verdwenen". Emens beroept zich op
Mantak Chia, leermeester in de Chinese
filosofie van het taoïsme.
Geweldige energie
"In het Oosten weet men dat seksualiteit
meer is dan alleenkindertjes maken.
Daar is de relatie tussen gezondheid en
seks vanzelfsprekend. Als je plus en min
goed oplaadt, dan krijg je een energie die
geweldig is. Seks zoals die vaak wordt
bedreven, zo snel mogelijk, kost alleen
maar energie. Het is geen wonder dat
mannen dan onmiddellijk in slaap val
len. Daar word je echt moe van".
Het spel moet anders worden ge
speeld. Cora: "Seks is meer dan alleen
maar spanning, die tot ontlading moet
komen. Misschien klinkt het zweverig,
maar sinds ik de verbinding tussen
seksualiteit en spiritualiteit heb hersteld,
durf ik veel intenser te leven".
De liefdeskunst is te leren, vindt Cora.
Vooral vrouwen moeten hun traditione
le, afwachtende houding laten varen.
Veel vrouwen krijgen tijdens het bedrij
ven van de liefde geen orgasme. De frus
traties over het uitblijven van het ge
wenste hoogtepunt zijn groot. Zowel bij
de vrouwen zelf, als hun partners, zo
blijkt uit een onderzoek dat de Leidse
bijzonder hoogleraar in de seksuologie
dr. P. Frenken voor het NISSO verricht
te onder 650 echtüaren.
Een op de vijf bij het onderzoek be
trokken paren bleek van 'het echtschei
dingstype'. Die stellen hadden proble
men op velerlei terrein; ook op seksueel
gebied. De mannen bleken ontevreden
over de mate van seksuele opwinding
van hun vrouw en over het uitblijven van
een orgasme bij de partner. De vrouwen
klaagden op hun beurt over het onper
soonlijke gedrag van hun ega's. En bei
den vonden ze dat 'het' veel te weinig ge
beurde; en als het zover was, dan be
speurden de partners weinig tot geen be
zieling bij de wederhelft. Dr. Frenken:
"Zowel mannen als vrouwen willen
meer en beter vrijen, maar een slechte
emotionele verstandhouding staat een
betere seksuele relatie vaak in de weg".
Opvoeding
Problemen met seksualiteit hebben veel,
zo niet alles te maken met onze opvoe
ding. "Al generaties lang praten wij on
gehoord moeizaam over lust", vindt de
34-jarige Willems. Ondanks alle nood die
wordt geconstateerd, liggen de banen
voor afgestudeerde seksuologen, zoals
Willems, niet voor het oprapen. De doc
torandus in de klinische psychologie uit
Utrecht kreeg nergens werk. Hij is nu
computer-operatoren zijn vak hij koos
seksuologie als specialisatie kan hij al
leen als voorzitter van de NVSH uitoefe
nen.
"We hebben te weinig gedaan met de
seksuele revolutie. De vrije beleving van
de seksualiteit stond voorop met de geë
mancipeerde mens als einddoel, dat is te
idealistisch geweest", zegt Willems, die
in april voorzitter wordt van een club van
110 jaar oud met 6000 leden. Dat waren er
ooit 200.000, maar op dat aantal staart hij
zich niet blind. "Daar waren veel rubber
klanten bij. Betrouwbare condooms kon
je toen alleen via de NVSH kopen".
De cursus die de NVSH heeft opgezet
voor uitgebluste (echt)paren roept herin
neringen op aan de verloofden-cursus
sen uit de jaren zestig. Al waren die met
name gericht op anti-conceptie en nau
welijks op seksuele genoegens. De opzet
is nu anders. Voorkomen dat er onge
wenste kinderen komen, is geen pro
bleem meer; maar de kunst om lekker te
vrijen, beheersen we nog steeds niet alle
maal. Veel praten vooral eerlijk én
open kan heel bevrijdend werken, zo
blijkt in de praktijk.
Hoge school
Wie een praatgroepje niet ver genoeg
vindt gaan, kan terecht op de 'Hoge
school' van Cora Emens. Zij en haar me-
dewerk(st)ers leren cursisten het uiterste
genot uit hun seksuele relatie te halen.
Tao- en Tantra massages, gebaseerd op
respectievelijk Chinese en Indiase filoso
fieën, erotisch dansen (op Acid House
muziek), Ching Chi (een erotische acu
punctuur) en masturbatie-cursussen
voor vrouwen staan onder meer op het
nieuwe programma van NASA. De toe
loop op de cursussen is zo groot, dat ze
niet allemaal meer in het van wierook
lucht bezwangerde leslokaal in de wo
ning van Cora in de Amsterdamse Pijp
kunnen worden gegeven.
Voor paren die dit allemaal een stapje te
ver gaat, heeft de firma Goliath uit
Hattem een liefdesspel op de markt ge
bracht. De uitgever van Rummykub wil
Na tien gouden jaren tekent zich
een recessie af in de Zeeuwse
mosselbranche. De Waddenzee,
de kweekfabriek van Zeeland,
telt nagenoeg geen mossel meer.
Stormen en eidereenden sloegen
toe. De vooruitzichten stemmen
somber. Zonder mosselbroed
geen produktie van betekenis.
Als er in juni geen zaad valt, zakt
Zeelands Trots ineen. "Dan lig
gen we tot 1994 tegen de kant en
dat overleeft geen enkel bedrijf".
door Frank Balkenende
Pas in september, als duidelijk wordt of
Moeder Natuur mededogen heeft ge
toond, is de toekomst van de mossel
branche vast te stellen. Intussen nemen
de schelpdierbedrijven een voorschot op
het ergste scenario. Investeringen wor
den uitgesteld en dat treft bedrijven die
deels of volledig van deze visserijtak af
hankelijk zijn, het eerst in de portemon
nee.
"Iedereen houdt de boot af', zegt ver
koopleider Van der Reijden van
Scheepswerf Reimerswaal in Hans-
weert. "We hebben nauwelijks reparaties
en geen enkele mosselboer denkt aan
verlenging of uitbouw van zijn schip. De
werf draait toch voor een kwart tot een
derde op de mosselsector, dus delen we
behoorlijk in de malaise. Om dat te com
penseren. richten we ons nu meer op de
kustvaart".
Een nieuwe stuurhut en een lier zijn
dit seizoen het miezerige resultaat van de
Bruse machinefabrieken en scheepwer-
ven, waar in de jaren tachtig elk jaar wel
vijf nieuwe of vernieuwde kotters van de
helling liepen. Verder krimpt een aantal
schelpdierbedrijven moedwillig in. Met
de Regionale Arbeidsinspectie is afge-
met PartnerLink (prijs: 99) het liefdes
vuur helpen opstoken. Zonder datje iets
hoeft te zeggen, want het is de bedoeling
van PartnerLink dat twee geliefden door
middel van opdrachtkaarten verwikkeld
'raken in opwindende, erotische of ro
mantische liefdesavonturen. Het vari
eert van het klaarmaken van een verwen-
ontbijt voor de partner tot een 'striptease
a deux'. Een opdracht kan onmiddellijk
worden urtgevoerd, maar er zijn er ook
bij die drie dagen voorbereiding vergen.
Als je geen zin hebt het spelletje van de
wederhelft mee te spelen, dan geef je
hem of haar een veto-kaart. Een gemak
kelijke manier om 'nee' te zeggen.
PartnerLink wordt bij onze zuiderbu
ren en in Frankrijk zeer goed verkocht.
In Nederland blijven de fraai verpakte
spelen op de planken van de winkels
staan. "Het slaat aan, maar wordt vooral
via postorderbedrijven en boekenclubs
verkocht", zegt A. Golad van het Hattem-
se bedrijf. De schroom om in de speel
goedwinkel de juffrouw achter de toon
bank in plaats van Monopoly het ge
waagde liefdesspel te laten inpakken, is
kennelijk groot.
Cora Emens van NASA had geen Part
nerLink ter beschikking toen zij aan aan
haar eigen seksuele speurtocht begon.
De Amsterdamse, die studeerde voor le
rares gezondheidszorg, werd preuts op
gevoed. Als opgroeiende tiener mocht ze
niets en wist ze niets. Het hinderde haar
niet om in de praktijk aan het experi
menteren te slaan.
sproken dat na afloop van het mosselsei-
zoen, eind maart, personeel voor halve
dagen naar huis mag worden gestuurd.
Zonodig kan die voor zes weken afge
sproken regeling nog met een half jaar
worden verlengd. Een maatregel die de
grootste werkgevers, de verse handel en
conservenfabrieken, enige lucht kan bie
den. Want zelfs de grootste optimist in de
branche ziet als gevolg van de beperkte
voorraad mosselen het komend seizoen -
vanaf september - geen werk meer voor
enkele honderden arbeidskrachten.
Of dit de eerste voorbode van een dra
matische recessie is?. Zelfs het hoopvol
ste scenario zaadval in juni heeft
nauwelijks glans. "Normaal zouden we
in mei zaad vissen, dat vorig jaar is gebo
ren. Maar de zaadval is uitgebleven. Dus
liggen we volgend seizoen de meeste tijd
Ze gaf als danseres 'erotic performan
ces' in de trendy Amsterdamse disco
Roxy; verzorgde voor de populaire
hoofdstedelijke (illegale) zender Radio
100 een rubriek waarin seks-problemen
werden behandeld en deed datzelfde op
een van de eerste 06-lijnen in ons land.
"Heel spannend om te doen, hoor. Het
had een therapeutisch effect, vooral voor
mezelf'.
Echt seksueel 'ontwaken' deed ze pas
in de Verenigde Staten, waar ze een cur
sus volgde van Betty Dodson. Deze 60-ja-
rige Amerikaanse geeft masturbatieles-
sen voor vrouwen. "De eerste keer naar
zo'n cursus, dat was best eng. Maar als je
met allemaal vrouwen bij elkaar zit en je
kletst wat, dan ontstaat een ontspannen
sfeer. We hebben vreselijk gelachen. En
humor is de basis van alles, ook bij seks".
"Vrouwen zijn vaak ontevreden over
zichzelf, omdat ze hun hjf niet kennen.
Ze vinden altijd wel iets dat niet goed is,
te groot of te klein, te dik of te dun. Man
nen hebben dat minder en weten meer
over hun eigen geslachtsdeel, omdat ze
het een paar keer per dag in hun hand
houden".
Positiever
Betty Dodson leert vrouwen om wat po
sitiever over hun eigen lijf te denken. Co-
ra was zo enthousiast over die aanpak,
dat ze haar vorig jaar naar Nederland
haalde. Dat was het begin van de Sex
Academy. Ook dit voorjaar komt
Dodson voor een sessie naar Amster-
tegen de wal, want d'r ligt hooguit hon
derdduizend ton mosselen op het Wad en
de kwekers die nog mosselen hebben,
zijn in oktober praktisch uitverkocht.
Als er in juni zaad valt is de ramp te over
zien. Een jaar zonder produktie kunnen
we uitzingen, tenslotte was 1990 een top
jaar". zegt mosselkweker J. Louwerse,
die de Yersekse vissersvereniging voor
zit.
En dan nog is het allemaal kiele, kiele.
"Uitgaande van een behoorlijke zaadval,
zullen we onze beste, dus stabielste per
celen begin oktober bezaaien. We zou
den de handen dichtknijpen als we daar
van in het najaar van 1992 consumptie
mosselen kunnen oogsten. Daarvoor
moet het broed harder dan normaal
groeien. En het resultaat zal ook dan met
meer dan een klein mosseltje zijn. Maar
dam. Evenals Annie Sprinkle, een Ame
rikaanse glamour-fotografe.
"Ik kan genieten van een mooie pin-up
foto. Mannen ook, dat blijkt wel uit de
oplage van Playboy. Maar vrouwen den
ken dat ze niet kunnen concurreren met
die plaatjes. Ja, normaal kan dat ook niet.
Maar die modellen zien er ook niet altijd
zo prachtig uit. Daar zijn trucjes voor. Ik
heb een keer voor Annie geposeerd, toen
werd ik ook zo'n beauty Leuke, span
nende kleding, goede make-up en siera
den doen wonderen. Als je dan een foto
van jezelf ziet... prachtig. Goed voor je
zelfvertrouwen".
Dat veel vrouwen niets moeten heb
ben van pin-ups en glamour-fotografie,
weet Cora. "Ja. de feministen zetten zich
ertegen af. Jaloezie, anders niet. Wat is er
op tegen om lingerie te dragen, als je
weet dat je partner dat leuk vindt? Met
emancipatie heeft dat niets te maken".
"Een van de belangrijkste dingen in
een relatie is, datje het zelf prettig moet
vinden om je partner te verwennen",
vindt Mark Willems. Iets graag doen, om
dat de ander dat leuk vindt. En daarbij
mogen wat Willems betreft vrouwen best
wat egoïstischer zijn. "Ze geven anno
1991 nog steeds niet aan wat ze seksueel
wensen. En dat zouden ze wel moeten
doen. want de meeste mannen vrijen be-
De seksuele revolutie, die in de jaren
zestig begon, heeft uiteindelijk te weinig
opgeleverd, vindt de aanstaande NVSH-
voorzitter. Dat komt omdat teveel werd
dat kun je in elk geval verkopen".
Zachte winters, veronderstellen de
kwekers, blokkeren gewoonlijk een goe
de zaadval. Aan de vorst van afgelopen
winter ontlenen zij nu enig optimisme.
Maar Louwerse, een door de wol geverf
de praktijkman, heeft zijn twijfel over de
kansen op een overvloedige geboorte
van mosselzaad. Daarvoor zijn er te wei
nig moedermosselen in de Waddenzee.
"Er ligt vijf tot zeven procent van die
kleine miljoen mosselton, waar we nor
maal gesproken over beschikken. Van
dat kleine beetje moet de zaadproduktic
komen. Eerlijk, ik zie het somber in. In
elk geval moeten we in mei de wilde ban
ken met rust laten. De moedermosselen
die daar mogelijk liggen, kunnen een bij
drage leveren aan de zaadval. Laat de na
tuur alsjeblieft z'n gang gaan".
Louwerse is niet de enige pleitbezor
ger van een zekere regulatie van de mos
selzaadvisserij. In visserijkringen groeit
het besef dat bij een geringe zaadval gul
zigheid een bocmerangeffect teweeg kan
brengen. Voorzitter Van Liere van Zevi-
bel, de belangenorganisatie van de
Zeeuwse visserij, vindt dat vooraf de
zaadproduktie moet worden geïnventa
riseerd. ook omwille van het natuurbe-
lang. Vogels moeten ook eten. "Op basis
van de uitkomst kunnen we verder bekij
ken waar en hoeveel er kan worden ge
vist. Het Produktschap voor Vis en Vis-
produkten is bereid de inventarisatie te
betalen uit haar onderzoeksfond"
In dat licht blijft de wens om stabielere
percelen op het oostelijk Wad kaarsrecht
overeind. Van Liere: "De overheid ver
wijt de mosselkwekers dat ze niet zuinig
genoeg met het zaad omspringen. Maar
veel gronden in de westelijke Wadden
zee zijn ondiep en gevoelig voor storm en
stroming. Daar wordt dikwijls zaad kwijt
gezaaid De mosselsector vraagt dus niet
meer om meer, maar om vervangende
consumptiepercelen".
Over ons lijk, zeggen garnalenvissers
en natuurbeschermers. Maar in de Twee
de Kamer zit een belangrijke bondge
noot het CDA. Afgelopen week onder
streepte het Zeeuwse kamerlid Evers-
dijk nog eens dat hij alles in het werk
stelt om de wensdroom van de mossel
kwekers te vervullen. De Reimerswaalse
gedacht in termen van kwantiteit en te
weinig in termen van kwaliteit, meent
Cora Emens.
Natuurlijk, er zijn zaken ten goede ge
keerd. We praten wat gemakkelijker
over seks, we accepteren andere relatie
vormen dan de doorsnee mannetje-
vrouwtje verbintenissen en we voeden
onze kinderen wat vrijer op. Maar toch. is
dat alles?
Willems: "Nog steeds doen vrouwen
de afwas als de mannen naar Studio
Sport zitten te kijken. In 1975 hielpen de
mannen gemiddeld tien minuten per dag
mee in het huishouden; dat is nu 19 mi
nuten. Wat een vooruitgang En dan zijn
de meeste mannen nog beledigd ook' als
hun vrouw geen zin heeft in seks. Het
echtelijke bed wordt zo een slagveld, ter
wijl het mij beter lijkt als het een onder
handelingstafel wordt".
Onvrede over de verdeling van de
huishoudelijke taken is voor veel vrou
wen een belangrijk punt bij een echt
scheiding. Nog belangrijker dan een ver
stoorde seksuele relatie. "Seks is nooit
de belangrijkste reden voor echtschei
ding. Maar het speelt bijna altijd wel een
rol", zegt professor Frenken.
Volgens Frenken is dat van alle tijden,
want een slechte seksuele verhouding is
niet conjunctuur gevoelig. "In de tijd van
onze ouders was er meer onvrede dan nu.
Maar omdat scheiden taboe was, accep
teerden beide partners uiteindelijk de
verstilde status quo. Dat doet men nu
niet meer. Des te jonger men is, des te
groter is de rol die seks bij een echtschei
ding speelt".
Advies
Cora heeft een duidelijk advies aan pa
ren die hun seksuele relatie willen verbe
teren. Meer naar elkaar luisteren, zeggen
watje voelt en vooral de tijd nemen voor
het liefdesspel. "Als je de hele avond on
deruit gezakt naar de tv zit te kijken
wordt dat normaal gevonden, maar als je
een hele avond seks bedrijft, noemen ze
je een maniak". En wat Cora betreft mo
gen vrouwen eens leren luisteren naar de
signalen van hun lichaam. Toegeven aan
het balts-gedrag, zo noemt ze dat.
"In het voorjaar eens lekker de straat
op in je mini-rokje. Lekker flaneren als je
daar zin in hebt. Veel vrouwen durven
niet uit te dagen, wachten altijd maar het
initiatief van mannen af'. Willems is dat
helemaal met haar eens. "Het is toch te
gek dat vrouwen zich anno 1991 nog
schuldig voelen als ze seksueel zijn opge
wonden".
De NVSH gaat daar de komende jaren
dan ook aan werken. Niet alleen voor de
huidige generatie, ook voor de toekomst.
In de relatie cursus is de seksuele opvoe
ding van kinderen een onderdeel. "An
ders moeten we over 20 jaar weer op
nieuw beginnen".
burgemeester Verbree. als de kippen bij
Bukman om de problematiek van de
schelpdierbranche haarfijn uit te leggen,
ziet zelfs een 'positieve grondhouding bij
het ministerie'. "In de nota Zee- en Kust
visserij zal de minister ingaan op de si
tuatie in de Waddenzee. De ontknoping
nadert en ik denk dat die niet zo slecht is
voor de mosselkwekers"
Een eventuele toewijzing van stabiele
re consumptiepercelen is slechts een
dooie mus. als in juni de zaadval uitblijft.
Om te oogsten moet eerst worden ge
zaaid. Louwerse: "Dan liggen we tot 1994
tegen de kant en dat overleeft geen enkel
bedrijf. In de jaren vijftig hebben we ook
zwarte tijden meegemaakt, maar toon
waren de investeringen niet zo hoog. Je
gooide dat scheepje tegen de wal en je
ging tijdelijk wat anders doen. Nu ligt er
een mosselvloot van 120 miljoen gulden.
De afgelopen tien jaar is veel geïnves
teerd in nieuwe schepen of verbouwin
gen en die lasten drukken behoorlijk op
de kweekbed rijven. Een periode van
drie jaar overbruggen is financieel niet
haalbaar. En denk maar niet dat je met
de import van halfwasmosselen uit
Duitsland of Denemarken het hoofd bo
ven water kan houden. Dat is volstrekt
onrendabel".
Die catastrofe zou pijnlijk doorwerken
naar de handel, de conservenfabrieken
en de toeleverende bedrijven. "Je kan op
je vingers natellen", zegt burgemeester
Verbree, die visserijzaken in zijn porte
feuille heeft, "dat wanneer de handel af
neemt, er personeel uitmoet. Je ziet trou
wens nu al dat een hoop Yersekenaren
elders werk zoeken".
Om de overlevingskansen van de con-
servenindustrie op te vijzelen, propa
geert burgemeester Verbree bovenal
produktverbreding. Branchevreemde
produkten aan het pakket toevoegen, de
handel en distributie uitbouwen, die
richting moet men op. Net als bij de
kreeften, kun je grote partijen importe
ren en verder over West-Europa ver
spreiden. Daarom is een groot binnen
dijks verwatersysteem zo belangrijk.
Yerseke moet innoveren. En wat de kwe
kers betreft: die overleven wel. Twee
droge zomers en de landbouw ligt op z'n
gat. Zo is het in de mosselen ook."
De voorraad mosselen is dit seizoen beperkt.
