Nominaties AKO-prijs: voor 't eerst jeugdboek Residentieorkest komt meer tegemoet aan wens publiek Erotisch' werk Leidse literator J. Knuttel ontsloten Bij Strijards verstikken de verhalen Het Verhaal Nieuw Sinfoniëtta in streek en klank als één instrument Afrikanen stelen kunst voor Europese verzamelaars DONDERDAG 28 MAART 1991 der Grijn, Trudy de Jong, Han Kerckhoffs, Margreet Kooistra en Diane Lensink. Gezien op 27 maart in het LAK. Al daar nog LEIDEN - 'Stel: je bent afkomstig van waar ik vandaan kom...' Zo begint het nieuwste toneelstuk 'Toeval. Voorval' van regisseur en schrijver Frans Strijards. Dat klinkt nog naar vertrouwde ver haalstructuren: bij een theater maker als Strijards is dat echter maar val héél korte duur. De ver- telmachinerie draait al vrij snel op volle toeren. Je dient wel bij zonder alert te blijven om de snel le informatiestroom te kunnen verwerken. En zelfs dan is het al lemaal vergeefse moeite. Bij Strij ards verstikken de vele, vele ver haalfragmenten in de vorm van flarden van gesprekken en mono logen Het Verhaal. Over het wie, wat, waar en waarom van gebeurtenissen en personages komen we namelijk in concreto erg weinig te weten. Ongetwijfeld is dat de 'bedoeling' van de vooraanstaande en veelge roemde theatermaker Strijards. In een hoog tempo storten de vijf (na de pauze: zes) acteurs hun met filosofische denkbeelden door spekte teksten over de toeschou wers uit. Iedere speler kiest bij het uitspreken daarvan voor een bepaalde karakteristieke eigen aardigheid. Eén van de dames bij voorbeeld gedraagt zich dan nogal neurotisch - hetgeen op zichzelf al een problematische omschrijving is. Haar optreden als 'neurotisch' kwalificeren bete kent immers een psychologise rende verklaring ervoor proberen te vipden. En het is maar zéér de vraag, of dat de bedoeling is. Met andere woorden: het bijwonen van een voorstelling als 'Toeval. Voorval', is in wezen een hoogst merkwaardig ritueel. Het is mis schien nog maar het beste om een 'ik-stond-erbij-en-keek-ernaar- houding' aan te nemen. Want waarom personage A 'dit' zegt en 'dat' doet, en waarom personage B daarop 'zo' reageert, onttrekt zich aan een manier van kijken die en logische samenhang voor onderstelt. Is 'Toevel. Voorval' leuk, span nend, saai, tragisch, aangrijpend, helder, vaag, triviaal, geniaal?! Het oordeel is aan de gezagheb bende kringen van Strijards-des- kundigen, door wiens toedoen deze regisseur/auteur in hoog aanzien staat en bijvoorbeeld steevast tot de kwaliteitsselectie bij het jaarlijks Theaterfestival behoort. Wie echter niet tot de discipelen van deze vooraan staande theatermaker behoort, zal zich door 'Toeval.Voorval' vast en zeker niet laten bekeren. WIJNAND ZEILSTRA Nieuw Sinfoniötta Amsterdam o.l.v. Lev Markiz: Haydn en Sjostakovitsj. Solist Ro nald Brautigam piano, in het Concert in Es K.V. 449 van Mozart. Gehoord op 27 maart in de Stadsgehoorzaal, Leiden. LEIDEN Zonder twijfel profi leert Nieuw Sinfoniëtta Amster dam zich zo langzamerhand als een van de meest vooraanstaande kamerorkesten van Nederland sen huize. En evenzeer leidt het geen twijfel dat het aan Lev Mar kiz' inspirerende leiding te dan ken is dat deze groep jonge geta lenteerde musici tot een zo hechte eenheid gesmeed zijn. Want er zijn weinig orkesten te vinden waarin de homogeniteit in streek en klank van de strijkers zo groot is, dat het geheel inderdaad als één instrument klinkt. Talent, orkestdiscipline, maar ook een open oor voor elkaar en de wil om steeds het beste te ge ven zijn de ingrediënten die de concerten van dit ensemble tot nogtoe steeds tot een muzikale belevenis gemaakt hebben. Zo'n opgewekte symfonie van Haydn, no. 93 met de bijnaam La Poule, wordt nergens oppervlakkig, maar is van het begin met zijn rag fijne voorslag-kakeltjes tot en met de spirituele finale een ver fijnd genoegen. Ronald Brau tigam als pianist en dit orkest als begeleider, het kan haast niet an ders dan borg staan voor een prachtige uitvoering. Mozarts Concert in Es K.V. 449 wordt jammer genoeg weinig ge speeld. Waarom dat zo is is eigen lijk niet duidelijk. Hoewel het niet zo diepgravend is als de late re grote concerten heeft het toch een grote rijkdom aan melodi sche en harmonische invallen. Zoals te verwachten was het bij Brautigam en zijn begeleiders in de best denkbare handen. Brau tigam behoort tot die pianisten die nooit 'in de weg' zitten: zijn pianistische en muzikale gaven staan in dienst van wat hij speelt zodat je in de eerste plaats Mozart hoort, en dan pas Brautigam. De Kammersinfonie op. 118a van Sjostakovitsj, een bewerking van diens strijkkwartet voor strijkorkest, besloot dit concert op indrukwekkende wijze. Hoe wel het in wezen een voor Sjostakovitsj eenvoudig stuk is, is het indrukwekkend door de grote intensiteit die alle delen kenmerkt. Het Andante is in mat te tinten gehouden, met om floerste harmonieën die soms ou derwets in elkaar vloeien. Het Al legro contrasteert met een fel ge prononceerd ritme en een groei ende verbetenheid, zoals die in veel van Sjostakovitsj' werken in veel sterkere mate te vinden is. Het Adagio heeft een peinzend karakter, met brede uitgespon nen, soms slavisch-achtige, melo dieën, in vaak tegen de stilte aan leunende fluistertoon. Vanuit een klein ritmisch motiefje ontspint zich dan het laatste deel. Een ui termate boeiend, en zeer toegan kelijk werk, perfect gespeeld door Nieuw Sinfoniëtta Amster dam dat. naar nu al bekend is. ook volgend jaar weer in de Meester- serie zal terugkeren. MIES ALBARDA 'aas-speurtocht in Leidse museum LEIDEN - In het Nationaal Natuurhistorisch Museum aan de Hooglandse Kerkgracht wordt in de Paasvakantie (van 2 tot en met 7 april) een speciale vakantie-speurtocht voor kinderen gehouden. De speurtocht heeft te maken met de lente, maar gaat niet over crocus- sen of lammetjes. Het gaat om planten en dieren die anderhalf miljoen, 65 miljoen, of zelfs 200 miljoen jaar geleden leefden. In die laatstgenoemde tijd leefde aan het strand (dat toen in de buurt van Winterswijk lag) een rep tiel dat ongeveer een meter lang kon worden, de Nothosayrus. Dit dier ko men de deelnemers aan de speurtocht tegen. In het museum kunnen nog veertien andere speurtochten worden ge maakt: langs mineralen, vulkanen en edelstenen, voorbij rivieren, gletsjers ;n grotten; langs fossielen uit Nederland en vele andere landen. De speurtochten in het Nationaal Natuurhistorisch Museum kunnen worden gemaakt van maandag tot en met vrijdag, van 10.00 tot 17.00 uur en op zondag van 14.00 tot 17.00 uur. Op zaterdagen en feestdagen is het muse- i gesloten. LEIDEN De Leidse historicus Jaak Slangen heeft in de bundel 'Verzen aan N. de J.' vijfentwintig onbekende erotische gedichten ge publiceerd van J.A.N. Knuttel (1875-1965), gevreesd literair criti cus en schrijver van het standaard werk 'Onze letteren in de Middel eeuwen'. Knuttel, die als gedreven communist voor en na de Tweede Wereldoorlog lange tijd voor de CPN in de Leidse gemeenteraad zat, schreef deze verzen voor Nyza de Jongh, een leerlinge van het Rot terdamse Gymnasium Erasmia- num. In 1902 aanvaardde Knuttel na zijn studie een baan als leraar bij dit gymnasium. Tijdens zijn werk daar werd hij verliefd op zijn leerlin ge Nyza de Jong. Twee jaar geleden, in 1989, pre senteerde de Leidse historicus Jaak Slangen Knuttels autobiografie 'Le vensloop', tesamen met een indrin gend biografisch portret van deze belangrijke letterkundige. Bij het ten doop houden van dit boek kwam Slangen ter ore dat Knuttel in 1961 een schriftje met liefdesver zen aan De Waarheid-redacteur Joop Morriën had overhandigd. Knuttel drukte hem op het hart deze verzen goed te bewaren, want het ging om "een emotionele perio de uit zijn leven". In zijn autobio grafie 'Levensloop' gaat Knuttel wel in op een onstuimige liefdesaf faire in 1902 met een leerling, maar de naam van de aanbedene wordt angstvallig door hem verzwegen. In zijn nawoord bij de bundel doet Slangen verslag van zijn zoek tocht naar de identiteit van dit meis je. Op het schutblad van het schrift je met liefdesverzen trof hij de tekst 'Verzen aan N. de J.' aan. Naspeu ringen in archieven brachten aan het licht dat het moest gaan om Nyza de Jongh, geboren in Leeuwarden op 25 mei 1988, oudste dochter van Gerrit Tammo Jan de Jongh en Anna Catharina van Val kenburg. Het gezin verhuisde op 7 december 1899 naar Rotterdam, waar Mr. G.T.J, de Jongh officieel werd geïnstalleerd als rechter bij de arrondissementsrechtbank. Toen Knuttel in september 1902 op het gymnasium Erasmianum kennismaakte met Nyza de Jongh werd hij op slag verliefd op "de into natie en warme klankrijkheid" van Nyza's stem. "Dit meisje moet mijn vrouw worden", schreef hij in zijn autobiografie. Nyza zag niet zoveel in Knuttel, maar voelde wel een warme vriend schap voor hem. Knuttel schreef de We lagen lief, in 't zongestoofde zand. Dicht aan elkaar de weeldewarme lijven. Mijn vingers grepen je vertoornde hand - Eén heet verlangen voelden we ons beiden drijven. Ik zag van al de dingen öm mij heen Maar jouw gelaat en 't lachen van je oogen - Was het de zon, die goud je haar doorscheen. Of lichtte' er weer mijn liefde's groot vermogen? Ik liet mijn handen in 't welig gouddons duiken. Bracht zacht mijn lippen naar jouw rooden mond. Nog even zag 'k je zalig de oogen luiken. Eer 'k zelfbedwelming in je kussen vond. Een l x de erotische verzen van Knuttel. vader van het meisje een brief, haar leraar elkaar in het geheim waarin hij hem vroeg of hij zijn brieven te schrijven. Als 'postillon dochter regelmatig thuis mocht be- d'amour', zo schrijft Slangen in zijn zoeken. Dit weigerde de man. Hij nawoord, fungeerde onder meer de wilde zelfs niet meer dat zijn doch- letterkundige Annie Salomons. Af ter les zou krijgen van Knuttel. Van- en toe bracht Nyza een bezoek aan af dat moment beginnen Nyza en Knuttels kamer. "Meestal vier keer Leidenaars in finale Kleinloinstfestival AMSTERDAM - De Leidse cabaretgroep 'Basterd' heeft een finaleplaats bereikt bij het Amsterdams Kleinkunstfestival dat dezer dagen wordt ge houden. Op maandag 1 april zullen Bart Leijnse en Onno Innemee (samen de groep 'Basterdvormend) in de eindstrijd om de Wim Sonneveldprijs het moeten opnemen tegen twee solisten: Marc Linsen en Ron Boszhard. De fi nale van dit concours is in het Nieuwe de la Martheater in Amsterdam. in de week kwam zij na schooltijd, haastig, want er gingen meer leer lingen dezelfde weg. En de bezoe ken konden niet lang duren, want zij moest op tijd thuis zijn", schrijft Knuttel daarover in 'Levensloop'. De verhouding tussen de twee nam een fatale wending toen Knut tel op 25 mei 1905 met een grote bos rozen naar Nyza's ouders toestapte. Een en ander had tot resultaat dat Mr. De Jongh zijn dochter van school nam. Knuttel moest zich te genover dc leiding van het gymnasi um verantwoorden en kreeg het dwingende advies zelf ontslag te ne men, wat hij na rijp beraad deed. Jaak Slangen is zeer tevreden dat de uitgave er nu eindelijk is. Slan gen: "Voor die tijd zijn het zeker ge waagde gedichten, erotische verzen eigenlijk. Knuttel moet het behoor lijk te pakken hebben gehad van dat meisje. Hij doorbrak natuurlijk een enorm taboe door zelf op de ouders van dat meisje af te stappen. Dat was enorm gedurfd, zoiets deed je niet in die tijd. Ik heb de identiteit van Nyza dan wel achterhaald, maar hoe ze er uit heeft gezien weet ik niet. Ze is kinderloos gebleven en foto's van haar heb ik niet kunnen achterhalen. Het zou mooi zijn als er naar aanleiding van deze publikatie nog wat boven water kwam". AMSTERDAM (GPD) - Ju- ry-voorzitter Frits Bolkes- tein heeft gisteren in de Eg- gertzaal van de Nieuwe Kerk in Amsterdam de zes nomi naties bekendgemaakt voor de AKO Literatuur Prijs van dit jaar. Alle betrokkenen die zeker wisten dat in elk geval Connie Palmen en F.B. Hotz tot de gelukkigen zouden horen, hebben onge lijk gekregen. Met Adriaan van Dis, Patricia de Marte- laere, Geerten Meijsing, Mi chel van der Plas, P.F. Thomése en Anne Vegter als eerste jeugdboekenschrij ver, maakte de jury opnieuw de reputatie waar dat over haar keus nooit een deugde lijke voorspelling valt te doen. Frits Bolkestein, Louis Ferron, M. Janssens, W.A.M. de Moor en John Peereboom maakten hun selectie uit 197 inzendingen van boeken die werden gepubliceerd in de periode vanaf april 1990 tot en met 15 febru ari van dit jaar. De zes auteurs kun nen dankzij hun nominatie in elk geval rekenen op hogere verkoopre sultaten; de winnaar van de AKO- prijs. gaat traditiegetrouw ook met een bedrag van 50.000 gulden naar huis. Adriaan van Dis verdiende zijn nominatie met 'Het beloofde land', een van de vele reisboeken die de jury onder ogen kreeg. Van Dis doet daarin verslag over de trektocht die hij samen met een oude vriendin langs haar familie in Zuid-Afrika maakte. In het juryrapport krijgt hij 'veel waardering' toebedeeld voor de uitmuntende concentratie op het doel dat de reisbeschrijver zich ge steld heeft en voor de helderheid, lichtheid en directheid van de stijl. 'Van Dis maakt op concrete wijze en zonder in clichématige tegenstellin gen te vervallen voelbaar hoe groot de kloof tussen zwart en blank in feite is'. In 'Littekens' beschrijft de Vlaamse auteur Patricia de Marte- laere het uitzichtloze verhaal van de briljante medische studente Eva en de hopeloze eerstejaars in de rech ten Vincent. Zij wonen af en toe sa men, maar 'kunnen zich niet be schikbaar stellen voor elkaar'. De jury noemt het opmerkelijk dat on dervindingen en gedragingen die ons 'ongeveer vertrouwd waren' zo levend worden uitgebeeld, dat ze voor het eerst onontkoombaar lij ken te worden. Het boek laat herin neringen na aan de personen en wat zij zeiden lang nadat de meeste ro mans in de nevels van het geheugen zoekgeraakt zijn, aldus de jury. Geerten Meijsing, winnaar in 1988 met 'Veranderlijk en wisselval lig', is dit jaar genomineerd met 'Al tijd de vrouw'. Daarin beschrijft hij de ingewikkelde verhouding van de intellectuele schrijver Erik met de aardse en wispelturige Eefje Wijn berg. De jury prijst Meijsing als 'een nauwgezet constructeur, maar ook, een sensitief schilder met taal en tenslotte een romanticus, die met pijnlijke objectiviteit een blik in zichzelf durft te slaan'. Michel van der Plas verdiende zijn nominatie met 'Mijnheer Gezel- Ie', een biografie van de priester dichter Guido Gezelle. Het is geen verhaal van een filoloog voor spe- cialisten-vakgenpten geworden maar een meeslepend verslag van een 'essayist die een persoonlijke, haast intieme betrokkenheid van tientallen jaren bij de figuur van Ge zelle hiermee bekroont'. De jury meent dat deze biografie voor velen een uitnodiging kan zijn de poëzie van 'Mijnheer Gezelle' zelf te gaan lezen. 'Zuidland' van P.F. Thomése is samengesteld uit twee verhalen die zich afspelen in respectievelijk het 17e-eeuwse Noordwijk en Middel burg. Voor het derde verhaal heeft de schrijver als lokatie het Tunis van de 18e eeuw gekozen. Hij 'be schrijft mensen dié verdwaald zijn geraakt in een uithoek van het le ven, die elke greep op hun omge ving kwijt zijn en die als kleine scheepjes voortdobberen op de stroom van de tijd'. Volgens de jury ligt de kracht van deze verhalen in zijn verbeelding en in zijn stijl: "Het beeldende en filosofisch getinte proza is ongewoon, trefzeker en sierlijk". Jeugboekenschrijver Anne Veg ter is geselecteerd voor haar boek 'Verse bekken!' waarin in achttien kleine verhalen een wereld wordt geschapen "waarin de gebeurtenis sen niet samenvallen met wat er voor het oog gebeurt, maar met de verrassende gedachte of houding daarachter". Vegter stelde met de klankkleuren van de absurde taal van Koolhaas' dieren, de dartelheid van Vromans poëzie, de dialogen uit Herenleed en de wereld waar de dieren hun eigen maat bezitten van Teilegen een heel persoonlijk ak koord samen, zo complimenteert haar de jury. "Haar werk betekent een aanzienlijke verrijking van onze prozaliteratuur". Op 21 mei weten we wie van deze auteurs naar huis gaat met de AKO- prijs 1991. De bekendmaking van de winnaar gebeurt tijdens een di ner voor genodigden in Hotel Krasnapolsky, maar de rest van Ne derland kan daar getuige van zijn tijdens een rechtstreekse uitzen ding van NOS-Laat. Günther Herbig vaste gastdirigent MONACO - De Franse kunstenaar Arman komt met deze opeenstapeling van auto's naar de derde Biennale van Beeldhouwwerken die in de tuinen van het casino van Monte Carlo wordt gehouden. (toto afp» DEN HAAG (ANP) - De Duitser Günther Herbig wordt met ingang van 1992 voor een periode van twee jaar de vaste gastdirigent van het Residentieorkest, met daaropvol gend een optie van nog eens twee jaar. Het komende seizoen zal Her big reeds enkele malen het Residen tieorkest dirigeren, te beginnen met Symfonie nr.8 'Unvollendete' van Schubert en Symfonie nr. 5 van Ma hler op 21 februari 1992. Chef-dirigent Hans Vonk zal na elf jaar het Residentieorkest aan het einde van het huidige seizoen verla ten. Naar verwachting zal mei 1992 de nieuwe chef-dirigent bekend ge maakt worden, zo kondigde alge meen directeur H. van den Akker gisteren tijdens de presentatie van het nieuwe programma voor het sei zoen 1991/1992 aan. Die programmering is volgens ar tistiek directeur T. Muller het ko mende seizoen meer afgestemd op de wensen van de bezoekers. Vorig seizoen bleek het aantal abonne menthouders in Den Haag met 2700 te zijn teruggelopen. Uit een pu blieksonderzoek kwamen daarvoor twee oorzaken naar voren; de be perkte foyerruimte en de program mering, die te verwarrend zou zijn. Aan de eerstgenoemde klacht zal het muziektheater tegemoet komen door een nieuwe doorschijnende glasgevel voor de huidige blauwe gevel te plaatsen. Daardoor ontstaat 700 vierkante meter foyer en 225 vierkante meter entree extra. In de gecreëerde ruimte zullen op de be gane grond een café, kassa's en een foyerruimte worden gemaakt. Op de twee etages daarboven komen restaurants. De verbouwing ge beurt met medewerking van archi tect Vermeulen, ontwerper van de Dr Anton Philpszaal. In de programmering komt de ar tistieke leiding het publiek tege moet door de concertseries eendui diger samen te stellen dan vorig jaar. Geen onverwachte vreemde elementen meer in de series, maar een duidelijke klassieke serie met onder anderen Mozart, Dvorak en Beethoven, twee iets gevarieerdere series, een Promenade-concertserie met lichtere muziek zoals van Gershwin en Tqaikovski, een ro mantische pianoconcertserie en een trio-concert met zes Nederlandse componisten, onder wie Badings, H. Andriessen en Verbey van wie de Fandango (1992) de wereldpremière zal beleven. Behalve in de Dr. Anton Philips- zaal zal het Residentieorkest het ko mende seizoen optreden in Amster dam, waar de Aida zal worden uitge voerd, Lille, Orleans en Brussel. In 1992 zal eveneens in het kader van Europa 1992 in Londen worden op getreden met de negende symfonie van Beethoven. In de Dr. Anton Philpszaal zullen het komende sei zoen weer lunch- en familieconcer ten worden gegeven. Eind 1992 zal een driedaags slagwerkfestival wor den gehouden, dat zal worden afge sloten door het Residentieorkest en de Slagwerkgroep Den Haag. LAGOS (AP) - Afrikanen sluipen dorpen binnen om er bronzen pla quettes en terracotta beeldjes te ste len en die later illegaal te verkopen aan kunsthandelaren. Koloniale overheersers hebben tientallen ja ren kunst weggehaald uit Afrika, en in sommige gevallen zijn die kunst schatten later teruggegeven, maar tot op de dag van vandaag is er voor al sprake van eenrichtingsverkeer en verdwijnen honderden Afrikaan se kostbaarheden naar het westen. Na de drugshandel vormt de ille gale kunsthandel de grootste tak van internationale misdaad waar mee Afrika wordt geconfronteerd. Ade Obayemi. directeur van musea en monumenten in Nigeria, zegt dat de situatie in zijn land het ergst is. Sinds ongeveer 20 jaar zijn Nige- riaanse terracotta beeldjes zeer in trek op de internationale kunst markt. Ze zijn vergeleken met be roemd beeldhouwwerk uit de Mes opotamische oudheid en uit oude culturen in Zuid-Amerika en er worden gigantische bedragen voor geboden, soms tot een miljoen dol lar. Volgens Obayemi bestaan er goed georganiseerde kartels die ge bruik maken van Afrikaanse tus senhandelaren, die op hun beurt dievenbendes in dienst hebben om de kunstschatten te verzamelen. Er zijn banden met politiediensten en de douane. Buurlanden van Nigeria worden gebruikt als doorvoerha ven, maar de uiteindelijke afzet markt ligt in de Verenigde Staten. Japan, Groot-Brittannie en andere Europese landen, als Frankrijk en Duitsland. Een bordje op de internationale luchthaven van Lagos waarschuwt dat „export van antiquiteiten" ver boden is, maar er is altijd wel een corrupte functionaris te vinden die in ruil voor de prijs van een flag bier een oog dicht wil kngpen. De UNESCO heeft een internatio nale conventie opgesteld tegen het uitvoeren van kunstschatten en be veelt onderhandelingen adn over weggevoerde kunstwerken. In het kader van die conventie heeft Bel gië kunstschatten teruggegeven aan zijn voormalige kolonie Zaïre. Enige belemmeringen werpt de conventie wel op voor de internatio nale kunsthandel, maar de twee grootste koloniale machten in Afri ka. Groot-Brittannie en Frankrijk, hebben de conventie niet onderte kend. Pogingen om aan de diefstal een einde te maken lopen vast vanwege gebrek aan geld en mankracht en door een weinig zelfbewuste menta liteit. "Heel weinig zwarte Afrikaan se landen nemen hun cultun- n. nis serieus. Dat is een tragedie in West-Afrika. die tot in de regerin gen is terug te vinden", aldus Obay-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1991 | | pagina 25