Van prediker tot
milde revolutionair
Tussen goden en scharrelaars
Keramisch
reisverslag
Regenbui uit de klankkast
MAANDAG 25 MAART 1991
PAGINA 11
Meer duurdere stukken op Bredase Kunst- en Antiekbeurs
Cabaretier Fons Jansen in zijn creatie van engel in het programma 'De lachende kerk'.
Cabaretier Fons Jansen (65) overleden
DEN HAAG - Honderddui
zenden mensen hebben hem
zien optreden. Maar Fons
Jansen is nooit de cabaretier
van het volk geweest. Massa
bekendheid schuwde hij.
Zelden liet hij zich intervie
wen, voor 'de bladen' was hij
absoluut niet interessant en
de televisie duldde hij niet
bij zijn voorstellingen. Toen
hij één keer overstag ging en
de camera's binnen liet,
bleek dat hij dat niet had
moeten doen.
Fons Jansen, zaterdag overleden op
65-jarige leeftijd, ambieerde het in
tieme, rustige contact met een zaal
op huiskamerformaat. "Volgens mij
moet je klein beginnen, groter wor
den en klein eindigen", zei hij twee
jaar geleden, toen hij besloot uit
sluitend nog op invitatie op te tre
den in een broos programmaatje,
waarin hij voorlas uit eigen werk.
Hij heeft een stuk of tien boeken ge
schreven, waarvan een aantal over
de problematiek van de kerk, huwe
lijk en gezin gingen.
Wat moet een conférencier achter
een katheder? Jansen gaf zelf het
antwoord: "Van mijn veertigste tot
mijn zestigste heb ik met veel ple
zier cabaret gespeeld, maar het was
niet mijn eigenlijke vak. Ik deed het
tijdelijk er naast. Ik was aan het
klunen. Voor mijn veertigste
schreef ik columns en boeken en
hield voorlezingen uit mijn werk. Ik
vond het tijd worden daar weer naar
terug te keren".
Alphonsus Paulus Johannes Ma
ria Jansen ging in 1945 werken bij
de Radio Nieuwsdienst, werd in
1954 stafmedewerker bij een mili
tair vormings- en gesprekscentrum
en ontwikkelde pas in het begin van
de jaren zestig plannen voor caba
ret. In besloten kring deed hij zijn
eerste optredens die leidden tot het
spectaculaire succes van 'De la
chende kerk'.
Daarin werd hij de tolk voor ka
tholieken die verlangden naar ver
nieuwing in de kerk en wensten te
breken met het isolement, de ge
bruiken en de rituelen. De eerste
twee theater-programma's van
Fons Jansen gingen daarover. Wat
hij deed was 'heavy' in die dagen en
progressief: een gelovige die de
spot dreef met het instituut kerk,
maar niet met het geloof. Hij zocht
het niet in agressiviteit. Zijn toon
was beschaafd, nooit afschrikwek
kend.
Braaf
Die mildheid heeft hem nooit verla
ten, ook niet toen hij zich niet meer
tot de roomsen richtte, maar de bui
tenkerkelijken zocht in algemene
theatershows. En ze wilden graag
komen. Programma's als 'Hoe meer
zielen,' 'Kwartetten,' 'Drie maal an
dermaal,' 'Fons Jansen 5' en 'Zullen
we handhaven' speelde hij tussen
de 500 en 600 keer. Daarmee werd
Eerbetoon aan Drs. P tijdens
Amsterdams ldeinkunstfestival
AMSTERDAM (GPD) - Tijdens
het Amsterdams Kleinkunst Festi
val staat op 31 maart en 2 april het
werk van drs. Heinz Polzer in de
schijnwerpers. Polzer kreeg grote
bekendheid onder zijn pseudoniem
'Drs. P'. Op initiatief van het Neder
lands Theater Instituut er is nu voor
het eerst een boekje over zijn le
vensloop en werk beschikbaar, aan
gevuld met 50 teksten uit verschil
lende periodes. Deze klassiekers
zijn te beluisteren op de net uitge
brachte dubbel-cd T)rs P compilé
sur cd\
Polzer zelf geeft op 31 maart in de
Kleine Zaal van Theater Bellevue
een lezing over het schrijven van
teksten en muziek. Op 2 april zullen
onder meer Adèle Bloemendaal,
Gerard Cox, Ivo de Wijs, Fred
Florusse, 'Heren op Zicht', Pieter
van Empelen, Hans van Gelder en
het Amsterdams Philharmonisch
Trio een muzikale selectie uit deze
teksten presenteren. De dichters Si
mon Knepper, Driek van Wissen en
Jan Boerstoel zijn aanwezig om en
kele voorbeelden voor te lezen.
Het eerste boek over de doctoran
dus heeft van schrijver Patrick van
den Hanenberg de voor diens werk
typerende titel 'Wij maken van ons
huis geen abattoir' gekregen. Polzer
is de specialist bij uitstek in ons
land in kolderieke en vaak wat mor
bide liedteksten. Eén van de be
kendste voorbeelden is het door
hemzelf uitgevoerde lied 'De Do
denrit'. Daarin werpt een vader zijn
gezinsleden een voor een voor de
achtervolgende wolven in een mis
lukte poging zelf aan hun scherpe
tanden te ontkomen.
Ook in 'De Zusters Karamazov'
gaat het er zo bizar aan toe. Tante
Mathilde helpt haar zuster tante
Constance akelig lachend naar de
andere wereld met gebruik van ter
pentijn en een snufje rattenvenijn.
"Terwijl de kater sliep, en de pendu
le liep. en de kanarie sprak: Tjiep.
tjiep. tjiep. tjiep", voegde Drs. P er
opgewekt aan toe. Van den Hanen
berg vertelt dat hij dit gevoel voor
humor voor het eerst voor het pu
bliek kon praktizeren binnen de
muren van het Rotterdams Studen
ten Corps, waarbij Polzer (1919) zich
kort voor de oorlog meldde toen hij
economie ging studeren.
Hij heeft deze studie na afloop
van de Tweede Wereldoorlog vol
tooid, maar bleek als econoom geen
succes. Zijn liefde voor het spel met
taal in teksten waarbij hij zich nog
altijd streng aan rijmschema's
houdt, kon Polzer in de jaren vijftig
voor het eerst professioneel uitoefe
nen als tekstschrijver voor Unilever
in Indonesië. Terug in het vader
land was Polzer nog tot 1962 in
dienst als copywriter bij een recla
mebureau, daarna volgde zijn ont
dekking als schrijver en artiest door
oud-collega Willem Duys.
Duys voelde direct "dat er een
markt was voor die opvallende tek
sten in combinatie met het eigen
aardige, raspende stemgeluid". Hij
nodigde hem uit voor een televisie
optreden en bedacht ook zijn pseu
doniem. Polzer heeft verder een
aantal boeken geschreven. Daarbij
4.00 u
18.00 lot 21.00 u
17.00 u
rTijdagavond o
In Het Turfschip te Breda
wordt tot 1 april voor de vijfen
twintigste maal de Nederlandse
Kunst- en Antiekbeurs gehou
den. Ter gelegenheid van het ju
bileum hebben de deelnemen
de antiquairs extra hun best ge
daan en werden twee tentoon
stellingen ingericht. Het Bre
da's museum verzorgde een
kleine expositie met zilverwerk
uit de stad. Aanzienlijk meer
pretenties heeft Luisterrijk mil
lennium waar men naar beloofd
wordt 'topstukken uit heel Eu
ropa' te zien krijgt. Maar die
woorden stroken niet met de
werkelijkheid. Laat staan dat
een 'visie op duizend jaar kunst
nijverheid en antiek' geboden
wordt.
Er zijn beurzen om te kijken en te
kopen. Breda heeft altijd behoord
tot de beurzen waar aardige voor
werpen voor redelijke prijzen aan
geschaft konden worden. Deze keer
lijkt zich daar een omslag in af te te
kenen. Alleen al de hoge entreeprijs
zal menig liefhebber afschrikken.
Men ziet ook meer stukken in de ho
gere prijsklasse dan gebruikelijk
was. Dingen die door iedereen be
wonderd zullen worden, maar voor
vrijwel niemand betaalbaar zijn.
Meteen in stand 1, bij de kunst
handel Fijnaut, is er een prachtig
marmeren beeldje. Leda met de
zwaan voorstellend. Het werd om
streeks 1652 vervaardigd door Rom-
Heins Polzer alias Drs. P.
is het 'Handboek voor Plezierdich
ters', bedoeld voor mensen die zich
de kunst van het tekstschrijven ei
gen willen maken.
Poetry te 'redden'' met 35.000 gulden
DEN HAAG (ANP) De eerste Vlaams-Nederlandse dichtersontmoeting
Poetry in Den Haag kan toch doorgaan als er nog een bedrag van 35.000
gulden op tafel komt. Dat zegt de directeur van de Koninklijke Schouw
burg, Hans van Westreenen.
Het festival zou daar op 12 en 13 april worden gehouden, maar kwam
donderdag op losse schroeven te staan. De Gemeentelijke Commissie Bij
zondere Projecten adviseerde 10.000 gulden aan het festival te besteden in
plaats van de gevraagde 60.000 gulden.
Van Westreenen wil nu een forum over de Nederlandse taal en twee
dichters schrappen. Verder hoopt hij op drukkosten te bezuinigen. Van
Westreenen hoopt dat het geld toch van de gemeente komt, die nog moet
beslissen, of andere van het bedrijfsleven. "We hebben al wel leningen aan
geboden gekregen, maar dat is natuurlijk ook niet helemaal ideaal. We ho
pen dat de gemeente of anders sponsors ons helpen deze blamage voor de
stad Den Haag te voorkomen".
DIRECTIEPORTRETTEN Circa 70 directieportretten afkomstig van
17 Nederlandse bedrijven zijn van 27 maart tot en met 5 mei op de tentoon
stelling 'Mijne Heren' in het Slot Zeist te bezichtigen. De expositie toont
portretten uit het Nederlandse bedrijfsleven van de 18de eeuw tot heden,
aldus een bekendmaking van de stichting Onderneming Kunst.
bout Verhulst. Er tegenover bij Van
Nieuwkoop (stand 2) staat een bron
zen beeld van F. Rude Hebe met
Zeus, waarvan in elk geval de prijs
ƒ65.000,-) duidelijk maakt dat het
eveneens om een topstuk gaat.
Oude beelden zijn talrijk, oude
schilderijen ontbreken op deze
beurs. Op een reistriptiek na, toege
schreven aan de Antwerpse kunste
naar Marcellus Coffermans. Het is
te zien in stand 24 van Speybrouck
Nadrukkelijk aanwezig is daarente
gen de schilderkunst uit de vorige
eeuw. Met name Rococco (stand 11)
grossiert erin. Merkwaardig is het
getoonde werk van Mastenbroek,
befaamd als havenschilder maar
hier vertegenwoordigd met een ijs
tafereel (prijs: ƒ67.000,-) Onuitputte
lijk lijkt de voorraad matige werken
van Henriette Ronner-Knip te zijn.
Eveneens bij Rococco heeft men
van haar een schilderij met jacht
honden, Van Waning biedt een
doek met een hond plus boze poes
Juwelen
Ikonen uit Rusland vormen de spe
cialiteit van Tóth (stand 34). Heel
fijntjes is een 19e-eeuws werk uit de
Palech-school. Bij Pieter Meffert
(stand 32) is een aantal prachtige vo-
gelprenten te bewonderen. Jacques
Barraband tekende de toekans en
de scharrelaars. Het is drukwerk,
maar dan van een soort dat slechts
in één exemplaar vervaardigd kon
worden. Joséphine de Beauharnais
was een liefhebster van deze pren
ten, gaf ze dikwijls aan vrienden ten
geschenke.
Tot de meest interessante stands
behoort nummer 22 (Cock van Meg-
chelen). Ook hier dure stukken als
de reliekhouder (ƒ50.000,-), bijzon
dere kunstwerken zoals Maria met
kind en lam omstreeks 1700 te Ant
werpen gemaakt, en voorwerpen
die eerder treffen door hun achter
grond dan door hun schoonheid.
Neem bijvoorbeeld die leuke beel
den van een metselaar en een
brandhoutventer, zo n twee eeuwen
oud. samen verkrijgbaar voor
ƒ12.000.-. Of nog steeds in dezelfde
stand het 18de-eeuwse beeldje St.
Anna-te-drieen. Aan het eind van de
vijftiende eeuw was de verering van
Jezus' grootmoeder tot bloei geko
men. Ongeveer honderd jaar later
namen de kerkelijke autoriteiten af
stand van deze devotie, maar getui
ge dit beeld liet het volk dit geloof
allerminst varen.
Volop volkskunst vindt men ook
bij Van Eek in stand 18. Bij V&V Fi
ne Arts (stand 44a) is de blikvanger
een Madonnabeeld, ooit omge
bouwd tot een bijenkorf.
Ze zijn er dus nog in Breda, de an
tiquiteiten met een verhaal. Maar ze
worden schaarser. Het geheel ont
breken van ethnografica is even
kenmerkend als het overvloedig
aanbod van juwelen. De minnaars
van flonkerend edelmetaal zullen
zich door deze beurs meer aange
sproken voelen dan de bevlogen
verzamelaars.
25ste Nederlandse Kunst- en
Antiekbeurs - Het Turfschip.
('hasscveld. Breda - entree: ƒ16,-
per persoon - Open tot en met 1
april - Tijden: dagelijks 14-22 uur.
zondag, goede vrijdag, paaszater
dag, beide paasdagen 11-18 uur.
hij zoiets als 'recordhouder' op de
vaderlands podia, al bereikte hij
niet de populariteit van Kan, Her
mans of Sonneveld, die als 'de grote
drie' geboekt stonden.
Het anti-autoritaire element uit
zijn begindagen bleef voelbaar.
Voor een burgerlijk publiek parodi
eerde Jansen niet langer mannen in
toga, maar het gezag in legeruni
form en doktersjas. De leraar, een fi
losofische pianostemmer en de
elektricien werden zijn vermaarde
types. Nog meer dan Kan of Gaaike-
ma was Fons Jansen de cabaretier
van de woordspeling. Zijn onder
werpen archiveerde hij zorgvuldig
voor zijn typeringen, zijn conféren
ces en zijn liedjes waarin Frans
Oudhof hem in stijl begeleidde aan
de vleugel.
Toch hadden zijn laatste pro
gramma's iets braafs, hoewel hij
met nadruk de emancipatiegedach
te ventileerde. Jansen was een paci
fist, een conférencier met een
milieuvriendelijke boodschap. Bo
vendien kon hij prachtig zingen.
Nadat hij in 1983 gestopt was met
zijn theatershows, deed hij met de
actrice Henny Orri 'Een kleintje
Kunst' en als zangsolist een 'Onge
woon recital'.
De stem waarmee hij zoveel kon,
zwijgt voorgoed. Op de plaat is ech
ter vrijwel al zijn werk verzameld
als een monument van Nederlandse
kleinkunst.
Expositie: keramische objecten van Arie J
Bouter en schilderijen en zeefdrukken van Jan
van Zonneveld: te zien bij: STAA-galerie, Prin
ses Irenelaan 88, Alphen aan den Rijn. Tot 26
april geopend van woensdag t<
'Schepen in de haven
ALPHEN AAN DEN RIJN - Arie
Bouter maakt wonderlijke bouw
sels van rode klei, het zijn voorstel
lingen van bergdorpen op een zuil
achtige vorm, sommige zelfs van
onderaf opgebouwd, als een toren
van Babyion, uit opgestapelde huis
jes en trappetjes. Hij liet zich inspi
reren door de bouwwijze zoals die
in het verleden rond de Middelland-
sche Zee gebruikelijk was en die nu
nog voortleeft in stille dorpen met
nauwe steegjes en omhoog slinge
rende straatjes, waar de huizen te
gen elkaar aan leunen en half over
de rotsen hangen. "Een romantisch,
fantasierijk, keramisch reisver
slag", noemt hij het zelf. Arie Bou
ter was zijn eigen leermeester, hij
woont en werkt in Gouda, waar hij
de keramieken, die in grootte vari
ëren van dertig centimeter tot ruim
twee meter, deelsgewijze bakt in
een oventje van zestig centimeter
en daarna op elkaar stapelt.
Bouter lijkt geboeid door de tijd
loze, ongeordende, van toevallige
noodzakelijkheden aan elkaar han
gende wirwar van menselijke orga
nisatie en laat altijd één huisje het
bovenste zijn.
Daartegenover hangt het strak
gestileerde werk van Jan van Zon
neveld, indrukken van Hollandse
landschappen, uit papier ge
scheurd. de vormen op het oog ge
rangschikt en vervolgens overge
bracht op zeefdruk. Een hele serie is
gedrukt in dezelfde kleuren, rood,
grijs en zwart en laat op mij on
danks de krachtige vormgeving
geen indruk achter.
Een andere serie is duidelijker
landschappelijk, ze geeft een beeld
van huizen in het zonlicht, bomen,
groen en blauw, maar ook hier is
mijn eerste en mijn laatste indruk
dat ze netjes en krachtig van vorm
geving zijn, maar ook niet meer dan
dat. Jan van Zonneveld is graficus
en leraar tekenen, hij woont en
werkt m Alphen en is net als Arie
Bouter aangesloten bij de Stichting
Zondagmiddagconcert door hel "Segovia
Guilar Quarlet". bestaande uil Joop Koek.
Frank Meijer. Saskia Spinder en Ed Westerik
Georganiseerd 24 maart door de Culturele
Raad Ri|neveld in "Het Anker" te Hazerswou-
de-Rijndijk.
HAZERSWOUDE - Het Segovia
Guitar Quartet trok gistermiddag
een zeer talrijk publiek naar 'Het
Anker', een opkomst duidelijk me
de te danken aan de fusie die Ha-
zerswoude is aangegaan met Bent
huizen en Koudekerk. De meeste
werken werden gespeeld op de
klassieke Spaanse gitaar, een enke
le keer versterkt met de basgitaar
zoals in het eerste programma-on
derdeel. twee Hongaarse dansen
van Joh. Brahms, waarin al direkt
het soepel lopende samenspel en
grote mate van schijnbaar ontspan
nen (zonder blad) musiceren dank
baar was.
Manuel de Falla (1876-1946)
schreef het ballet 'El amor brujo' in
1915 (de liefde als tovenares), waar
uit het Segovia Quartet vier delen
speelde, uiteraard bewerkt voor gi
taar. Het muzikale hoogtepunt van
dit werk is de 'Danza rituel del
fuego' om de kwade geest te verja
gen die een grote rol speelt in het le
ven van de jonge en mooie Candel-
as. De delen voorafgaand aan deze
vuurdans hebben iets onheilspel
lends en magisch, door dat gebruik
is gemaakt van allerlei muzikale
middelen: het doffe geklop op een
der gitaarkasten, de redelijk mono
tone, zonder onderbreken herhaal
de, motieven en de strakke cadans
in het spel kwamen bezwerend op
de luisteraar over. De ontlading
kwam in de rituele vuurdans die
abrupt een einde vindt in een groot
aantal felle akkoorden, dit alles heel
geconcentreerd en spannend door
het Segovia Quartet uitgevoerd.
'A Cuban landscape with rain'
van L. Brouwer (1939) is een origi
neel voor gitaar geschreven impres
sie van een regenbui boven de
jungle in het Caraibisch gebied. Het
authentieke oerwoudgeluid, dat via
een bandje als een prelude en een
postludium deze compositie om
sloot, was een eigen enscenering
van het Quartet, sprak zeer tot de
verbeelding en completeerde de
exotische stemming. Met een enke
le druppel, die als 't ware bij toeval
op de bladerkroon tikt en het geluid
van vogels en apen doet verstom
men. als inleiding, komt daar lang
zaam een ongelooflijke bui aanzet
ten, die als climax heel kort over
gaat in een kletterende stortbui en
weer ophoudt met een enkele spet
ter en het opnieuw opklinken van
vogelzang. De gitaar is hiervoor een
bij uitstek geschikt instrument om
tikkelen, ruisen en kletsen na te
bootsen, zeker als het zo stem
mingsvol en spontaan gespeeld
wordt.
Na de pauze was de 'Finale' van J.
Zaradin 'geb 1943) een kort maar
hevig eerbetoon, enerzijds aan de
componist: het Quartet speelde het
zeer enthousiast, ik zou zeggen
spetterend. Anderzijds aan de spe
lers zelf: Zarudin heeft deze Finale
speciaal opgedragen en geschreven
voor het Segovia Guitar Quartet.
Met een originele Rumba van H. J.
Calloju, een nostalgisch stuk uit de
beginjaren van hun carrière, eindig-
din rif vier git.in ten zeer zelfbe
wust en op elkaar ingespeeld dit
zondagmiddagconcert. Ze mochten
pas vertrekken na een daverend ap
plaus en een gouwe ouwe toegift 'El
condor pasa', destijds zo bekend ge
worden door Simon en Garfunkel.
LIDY VAN DER SPEK
Alphense Ateliers. Een nieuw kun
stenaarsinitiatief in Alphen dat zich
ten doel heeft gesteld de belangen
te behartigen van Alphense kunste
naars. nu die zich door 'overheidste-
rugtrekking' genoodzaakt zien zelf
hun producten op de markt te bren
gen en hiertoe in februari de deuren
openden van de nieuwe STAA-gale
rie. Bij deze gelegenheid voor twee
uitereten van landschappelijkheid.
de chaos tegenover de orde, Italië
tegenover Holland.
EDWINE FELSER
Imposante 'Matthaus' Ton Koopman
Concert Matihau9 Passtoo door J S Bach, onder leiding van Ton Koopman Uitgevoerd door
leden van hel Konènkljk Concertgebouworkest. Hans Peter Btochwitz (evangelist). Robert Hoii
(Chnstus), Arieen Augér (sopraan), Annegeer Stumph.us (sopraan). Jard van Nes (alt). Ei>sabeth
von Magnus (alt), Kurt Equ-luz (tenor). Olal Bar (bas), Anton Schannger (bat). Nederland*
Kamerkoor. Jongenskoor Kathedraal St Bavo Haarlem en hel Collegium Vocale Gent.
Uitvoeringen vnjdag en zondag. Concertgebouw. Amsterdam
De Zwitsers waren beslist niet blij. toen Ton Koopman bij hen een paar af
spraken afzegde om dit weekeinde in het Amsterdamse Concertgebouw
Bachs Matthaus Passion te dirigeren. Maar op die plek, dit werk dirigeren,
vond hu zo buzonder. dat hij toch inging op de noodkreet van het Konink-
luk Concertgebouworkest om in te vallen voor de ziek geworden Nicolaus
Harnoncourt.
Koopman moest door tijdgebrek uitgaan van het uitvoeringsplan van
Harnoncourt, onder meer steunend op de ervaring van solisten uit voor
gaande jaren. Veel ruimte voor een heel eigen benadering had Koopman
daarom niet. Of het zou moeten zijn, dat hij de tempi wat rustiger nam. het
geen het totaal meditatiever maakte.
Niettemin boetseerde een bevlogen Koopman, net als Harnoncourt met
blote handen, dus zonder stokje, een geïnspireerde Passion vol expressie,
waarin hg zowel het drama van de volksopstand als dat van het lijden van
Christus vorm gaf. In de tenor Hans Peter Blochwitz had hg een ideale
evangelist, een fraaie soepele stem. waarmee hg op de juiste momenten af
stand kon nemen, dan wel zeer betrokken een traan kon laten wellen.
