Holland Festival zonder
dwingend landenthema
Liefdes veteranen sneuvelen
Bas van der Poll: etser op drift
'Dc ga niet met een
prijs marchanderen'
Minister stelt kunst-Databank in gebruik
Verzetsprijs voor Burnier
en Constant Nieuwenhuys
WOENSDAG 20 MAART 1991
KUNST
PAGINA 23
Schokgolf door VS na roman Michael Cunningham
Van onze correspondent
Ed van Eeden
AMSTERDAM (GPD) - De
Amerikaan Michael Cun
ningham (38) schreef met 'A
Home at the End of the
World' een meer dan opval
lende roman over liefde,
vriendschap, ouderschap,
aids, dood en overleven.
Eigenlijk is A Home at the End of
the World geen echt debuut. In 1983
publiceerde Michael Cunningham
namelijk ook al een roman, getiteld
'Golden States'. Het boek kreeg
goede kritieken, maar toch besloot
de schrijver om het niet te laten her
drukken als paperback. Die ma
noeuvre kostte hem niet alleen geld,
maar zorgde er ook voor dat Golden
States voor het grote publiek eigen
lijk nooit echt bestaan heeft. Dat
was echter precies de bedoeling, zo
legt een grijnzende Cunningham uit
in zijn Amsterdame hotel: "Mijn le
ven was tot op dat moment totaal
zonder structuur. Ik had een poosje
met een vrouw samengeleefd op
een boerderijtje in Nebraska, maar
merkte dat ik daar niet geschikt
voor was. Voor de vrouw noch voor
de boerderij, en ook niet voor de
universiteit, die daarna kwam. Toen
ben ik gaan zwerven: ik nam allerlei
ambitieloze baantjes aan, en zei te
gen iedereen die het horen wilde dat
ik een schrijver was. Toen ik dertig
werd, raakte ik in paniek. Als ik op
deze manier doorging, zou ik op
mijn zestigste nog zeggen dat ik een
schrijver was".
"In een paar weken schreef ik dat
boek, en hoewel het goed ontvan
gen werd, heeft het me nooit aange
staan. Er zijn al veel te veel boeken
die niet echt slecht zijn, maar er niet
toe doen. Daarom heb ik besloten
het niet langer te laten leven. Je
moet je lezers nu eenmaal iets bie
den dat de moeite en de tijd van het
lezen waard is. Mijn nieuwe boek is
allesbehalve volmaakt, maar het
verdient wel gelezen te worden".
Dankzij een kleine erfenis kon Cun
ningham zich een jaar terugtrekken
in een verbouwde wijngrot met uit
zicht op de Aegeische zee. in Grie
kenland. Daar werd het idee voor 'A
House at the End of the World' ge
boren: "Ik wilde een verhaal schrij
ven over een romance tussen een
homoseksuele en een heteroseksue
le man, waarbij het zou moeten
gaan om de thema's die mijzelf be
zighielden: mannelijkheid, liefde en
vriendschap. Die tot mislukken ge
doemde liefdesgeschiedenis ging
echter een eigen leven leiden. Ver
schillende personages drongen zich
op, zonder dat ik me ertegen verzet
te. Je kunt niet teveel van je perso
nages houden, anders zijn ze niet
menselijk. Als je een roman teveel
van tevoren plant, wordt het nooit
een levenseéht verhaal. Flannery
O'Connor zei niet voor niets: hoe
kunnen er nu ooit verrassingen zijn
voor de lezer, als die er niet zijn voor
de schrijver?"
"Hoe dan ook, ik probeerde van
alles, en voerde op een gegeven mo
ment zelfs een pratende broodroos
ter op, die zijn visie op het verhaal
gaf. Ik schreef honderden bladzij
den die uiteindelijk niet in het boek
terecht zijn gekomen. Dat is mis
schien wel niet zo'n efficiënte ma
nier om een roman te schrijven,
maar ik heb er veel van geleerd".
Verliefd
Eenmaal weer terug in New York
vond Cunningham eindelijk zijn
draai. Hij begon er te werken voor
de Carnegie Foundation, en werd
verliefd op een man die hem zover
kreeg dat hij een hoofdstuk van zijn
verhaal stuurde naar de New Yor
ker, het meest gezaghebbende lite
raire tijdschrift in de Verenigde Sta
ten. Cunningham zelf verwachtte er
niet veel van: het verhaal dat hij ge
stuurd had, bevatte een vrijscène op
een kerkhof, een passage over een 9-
jarig jongetje dat aan de drugs was,
en de beschrijving van een geweld
dadige dood. Niettemin stonden de
uitgevers direct na plaatsing in de
rij om naar zijn gunsten te dingen.
Cunningham vroeg en kreeg de tijd
om zijn vertelling uit te bouwen tot
een volwassen roman. Toen hij die
uiteindelijk uit handen gaf, veroor
zaakte de verschijning nog meer op
winding dan de voorpublikatie al
gedaan had.
Het verhaal van 'A Home at the
End of the World' is even gewaagd
als briljant. De homoseksuele Jo
nathan en de liefdesveteraan Clare,
die aan vele fronten actief is ge
weest, delen een flat in New York,
en besluiten dat ze samen een kind
willen. Hun verschillende seksuele
geaardheid maakt deze wens alleen
maar makkelijker, omdat er geen
vertroebelende factoren zijn. De
technische afwerking wordt uitein
delijk waargenomen door Jo
nathans jeugdvriend Bobby, die
ook bij hen intrekt. Gedrieën ver
heugen zij zich als hun dochtertje
Rebecca geboren wordt, en ze be
sluiten om als een gelukkig gezin
netje in een huis bij Woodstock te
gaan wonen. Vanzelfsprekend loopt
een en ander niet zo idyllisch als het
trio gehoopt had.
Het thuis aan het eind van de we
reld dat de drie zich geschapen lij
ken te hebben, biedt niet de afzon
dering en de beslotenheid die ze
zoeken. In de persoon van Erich,
een sekspartner van Jonathan,
komt de dood binnen. Hoewel de
naam van de ziekte niet genoemd
wordt, is duidelijk dat Erich lang
zaam sterft aan aids. Cunningham
gebruikt het thema zonder ook
maar een moment te zwichten voor
de modieuze motieven die de onge
neeslijke aandoening in veel heden
daags Amerikaans proza met zich
meesleept. Het verval en het lijden
van de niet bar sympathieke Erich
past perfect in de wirwar van rela
ties en veranderingen die de eigen
lijke kern van het boek vormt. Voor
Erich is het huis een betrekkelijk
veilige plaats, waar hij rustig kan
doodgaan. Het huis van verlaten
heid kan ook troost bieden.
Michael Cunningham: "Ik zou mijn hele leven kunnen wijden aan het schrijven van een enkel boek".
Voor Cunningham is het inpas
sen van aids in zijn verhaal een ware
worsteling geweest: "Aan dit boek
heb ik zes jaar lang gewerkt. Een
van de problemen van zo'n lange
periode is dat de wereld verandert.
Aids was in de tussentijd zo belang
rijk geworden, dat de ziekte niet
buiten mijn boek mocht blijven. Op
een gegeven moment stierven goe
de vrienden van mij aan aids, terwijl
ikzelf als vrijwilliger werkte voor
een organisatie die terminale geval
len begeleidde".
"Die betrokkenheid uitte zich in
een politiek idee: ik schreef een ver
sie van mijn roman waarin ieder
een, tot de hond en de kat toe, aids
kreeg. De romantische gedachte
daarachter was dat president Bush
mijn boek dan moest lezen, en ge
noeg onderzoeksgeld zou geven
voor het aids-fonds. Al doende be
sefte ik dat mijn personages zich
daar simpelweg niet voor leenden.
Loslaten
Ofwel ze werden levenloze poppen,
ofwel aids moest organisch inge
past worden. Gaandeweg resulteer
de dat in het verhaal met Ench.
Voor politieke overtuigingen zijn
nu eenmaal betere uitlaatkleppen
dan
Pratend over zijn personages, kan
Cunningham niet verhullen dat hij
het moeilijk heeft gevonden om ze
los te laten: "Ik zou er nog steeds
aan verder willen werken, maar nu
is het te laat. Voor de afronding van
mijn werk is het goed, dat andere
mensen me dwingen om het in te le
veren. Zelf zou ik mijn hele leven
kunnen wijden aan een enkel boek,
dat steeds maar groeit en groeit, zo
dat ze de stapels manuscripten on
der me vandaan moeten trekken als
ik het op 85-jarige leeftijd eindelijk
begeef. Ach, het zal nooit perfect
zijn. Maar toch wordt het boek
waaraan ik nu bezig ben wéér be-
rar Straus Giroux (Imp. European Book
Scrvlcc/PBD. f 40.55). Dc goedkope
Amerikaanse (Bantam) en Engelse
(Penguin) paperbacks verschijnen de
ler dagen. Rond mei komt een Neder
landse vertaling door Nlna d'Oliveyra
uit bij Agathon.
Bas van der Poll naast een schilderij, deels onuitgewerkt.
UoU Eric Nrstebooal
Expositie tekeningen, schilderijen en etsen
van Bas van der Doll, te zien m raadhuis De
Paauw'. Raadhuislaan 22. Wassenaar Tot
6 mei geopend van d.nsdag tot en met vrij
dag van 10.00 tot 16 00 uur. zaterdag en
zondag van 13.00 lol 16 00 uur.
WASSENAAR - Temidden van
de veelal abstracte moderne
kunst, die gebaseerd is op een
denkbeeld, meer dan op een dui
delijke voorstelling, valt het werk
van Bas van der Poll op door tra
ditionele ambachtelijkheid. Zijn
schilderijen, etsen en tekeningen
zijn een directe weergave van het
onderwerp dat hem boeit: de
schoonheid van het menselijk li
chaam.
Vooral in zijn etsen benadert
van der Poll dit onderwerp met
meetkundige precisie, de voor
stellingen van mannelijk en vrou
welijk naakt zijn gevat in een stel
sel van lijnen, pijlen en deels om
gekeerde teksten, ze doen door
het bestudeerde karakter denken
aan het werk van Leonardo da
Vinei en zyn afgedrukt in een
donkere aardetint. Ook zijn teke
ningen in gemengde techniek zijn
opgebouwd uit bruinen en oker-
kieur, hoewel elk van zijn werken
ergens een klein roodaccent
heeft, dat net de saaiheid eruit
haalt. Ook hier lijkt het of er een
mal over het werk ligt dat afstan
den en richtingen aangeeft, tek
sten geven een exacte beschrij
ving van de voorstelling, een dro
ge beschrijving welisaar die wei
nig recht doet aan de soms wulp
se houding van het model. Opval
lend is de gevarieerde mate van
uitwerking binnen een tekening,
die benadrukt wordt door op het
abstractie-niveau van de mal aan
gebrachte kaders, alsof het een fo
to is waarvan details worden uit
gelicht. Het hoofd en bovenli
chaam zijn het meest uitgewerkt
en hebben hét - op het truttige af-
realistische karakter van een mo
del-studie, de overige zones zijn
minder uitgewerkt en vrijer van
beweging. Het evenwicht in de
compositie blijft bewaard door
dat de teksten altijd ter hoogte
van het Rubens-achtige onderlijf
staan, waarmee overigens ook
een afstand ingebouwd wordt tot
het onderwerp.
Hoewel het werk van Bas van
der Poll door de exacte schoon
heidsbenadering geïnspireerd
lijkt op de klassieke oudheid en
latere bewonderaars daarvan tij
dens de Renaissance, Da Vinei en
Michelangelo, krijgt het door de
originele abstractie en het deels
onuitgewerkt laten een eigentijds
karakter. Van der Poll (43) stu
deerde aan de Koninklijke Aca
demie van Beeldende Kunsten te
Den Haag, aan de Vrije Academie
en aan het Pratt Grafics Center in
New York.
Hij exposeerde veel en interna
tionaal en probeerdè in de Ver
enigde Staten de trendy-galene
kunstwereld te omzeilen en toch
aan de kost te komen via een zelf
georganiseerde tv-spot over zijn
etsdruktechniek, ook in Neder
land liet hij geen middel onbe
proefd om zijn werk zelf aan de
man te brengen. Hij is docent aan
de Koninklijke Academie in Den
Haag en de Rijksacademie in Am
sterdam en dreigt inmiddels over
te stappen op 'de kunst der Muze',
waarin hy met zyn band Terra
Nera' aanmerkelijk makkelijker
aan de weg timmert dan in de
beeldende kunst.
Op de tentoonstelling is dan
ook alleen werk te zien uit de pe
riode 1983-1989
EDWINE FELSER
Willem van Scheyndel "Elk jaar probeer ik er een schepje bovenop te
doen". (foto Loek Zuyderduin)
De zakelijke kant van Van Scheyndel
LEIDEN De meeste Ne
derlandse kunstschilders uit
de vorige eeuw waren handi
ge zakenlieden. Tot die con
clusie kwam kunsthistorica
Annemieke Hoogenboom in
het proefschrift waarop ze
promoveerde aan de
Utrechtse Universiteit. Een
interessant gegeven. Hoe zit
het eigenlijk met de kunste
naars van nu, met die in Lei
den bijvoorbeeld? Frans de
Wit, beeldhouwer, en Willem
van Scheyndel, kunstschil
der, geven opening van za
ken.
Willem van Scheyndel, wiens werk
goed in de markt ligt, reageert wat
voorzichtigjes op de vraag of een
schilder naast een goed kunstenaar
ook een goed zakenman moet zijn.
"Ik denk het wel, ja. Kwaad kan het
in ieder geval nooit. Ik vergelijk wat
ik doe altijd met toneel. Als schilder
heb je een beetje een eigen toneel,
een eigen revue. En als je een goeie
revue maakt, wil je hem natuurlijk
in Carré hebben en niet ergens in de
feestzaal van Rinus Martinus. Je
moet kortom goede podia vinden
voor je werk. Hoe doe je dat? Ten
eerst door goede schilderijen te ma
ken. Dan kom je vanzelf in contact
met de goede galerieën".
"Het verkopen zonder bemidde
ling van een galerie blijf ik altijd
moeilijk vinden. Laatst was er hier
een binnenhuisarchitect met een
klant, ik vond het heel erg moeilijk
om daar bij te blijven. Maar dan blijf
ik wel aan een prijs vasthouden. De
kunstwereld is hier zo klein dat je
niet kunt gaan marchanderen. Dat
je een schilderij privé aan iemand
verkoopt voor tweeduizend gulden
terwijl een eender werk voor acht
duizend gulden in een galerie
hangt. Ik zit met mijn prijzen in een
stijgende lijn. Je hebt natuurlijk
langzamërhand een reputatie opge
bouwd. Alles speelt daarin mee: of
je in rijkscollecties hangt, of je veel
hebt geëxposeerd, ook internatio
naal, noem maar op. In Nederland
liggen de prijzen veel lager dan in
Duitsland of New York, om maar
eens een zijstraat te noemen. In sa
menspraak met de galeriehouder
bepalen we de prijzen. En elk jaar
proberen we er een schepje boven
op te doen".
"Maar veel hou ik me er niet mee
bezig. Ik ben toch voornamelijk
voor het werk in mijn atelier, hij
heeft de kennis voor die andere za
ken. En als je een goed contact hebt,
is er sprake van wederzijdse kruis
bestuiving. Ik verkoop goed in Rot
terdam en in Eindhoven. En ook
wel hier in Leiden bij Galerie
Bleyenberg. Dat is een galerie die
een voortreffelijke ligging heeft,
een mooie zaak. Het is een uitnodi
gende winkel. Ik hang er graag, lie
ver dan in een of ander achteraf-
straatje. Maar ach, als de kwaliteit er
is, dan gaat het werk weg".
Teen
De Leidse beeldhouwer Frans de
Wit is niet erg zakelijk. "Ik ben
vooral bezig in mijn werkplaats. Het
zakelijke gaat me niet al te goed af.
Ik vind dat moeilijk. Je moet het zo
zien: het werk onstaat op de ene
plek, en wat er daarna mee gebeurt
vindt plaats op een andere plek, in
een ander compartiment. In dat
compartiment heb ik bij wijze van
spreken nog maar heel voorzichtig
een teen binnengestoken. Maar die
combinatie zal er op den duur wel
komen, ik maak me daar geen zor
gen over".
"Natuurlijk wil ik wel verkopen.
Ik ben niet zo'n kunstenaar die al
zijn werk bij zich wil houden. Op
een zeker moment, als iets klaar is,
dan neem je er afscheid van. Later
groeit dat werk dan weer naar je
toe".
"Iedereen moet natuurlijk zelf
weten wat-ie doet, maar ik weer in
mijn werkwijze opportunisme. Ik
ga niet speciaal actuele, accenten
aanbrengen. In mijn werk probeer
ik mijn karakter uit te dragen, hoe
ik ben, wat ik ervaar. Het gaat er
niet alleen maar om oogstrelende
dingen te maken die ergens in een
doorzonwoning decoratief staan te
zijn. Nee, er is nog wat meer in de
kunst".
AMSTERDAM (GPD) - Tijdens
het komende Holland Festival kun
nen de bezoekers in de traditionele
festivalmaand juni kiezen uit 59
produkties met in totaal 110 voor
stellingen in de categorieën theater,
opera, concerten, dans, jeugd en
niet-Westers. Het is het eerste festi
val onder directie van Jan van Vlij
men, met ingang van 1 januari van
dit jaar de opvolger van Ad 's Gra-
vesande. Van Vlijmen'presenteerde
gisteren in de Amsterdamse Beurs
van Berlage een overzicht van de
hoogtepunten en ontvouwde zijn
plannen voor de komende jaren. Als
laatste landenthema is Spanje geko-
Het theateraanbod wordt 'over
heerst' door de twaalf voorstellin
gen die het befaamde Théatre du
Soleil van de Franse theatermaak
ster Ariane Mnouchkine in de RAI
geeft van de Griekse tragedie-cy
clus 'Les Atrides'. Daarin hebben
de grote dichters Euripides en Aes-
chylos de tragische lotgevallen van
de nakomelingen van Atreus bezon
gen. Mnouchkine, in 1986 in het
Holland Festival present met de
veel geprezen voorstelling over de
Cambodjaanse vorst Norodom
Sihanoek, heeft drie jaar aan dit
project gewerkt. Zij ontwikkelde
een nieuwe speelstijl waarin ele
menten uit het antieke Griekse the
ater worden gecombineerd met
klassieke Indiase dansvormen.
Als enige andere theatervoorstel
ling presenteert het Kaaitheater
'Het Trio in mi-b'emol', het eerste
stuk van de Franse filmregisseur
Eric Rohmer. De regie is in handen
van Jan Ritsema. Programmeur Ar
thur Sonnen verlaat met deze bij
drage het Holland Festival om zijn
krachten voortaan geheel te wijden
aan het door hem opgerichte Thea
terfestival. Van Vlijmen heeft geen
plannen hem te vervangen, maar
wil in plaats daarvan voor de thea
terprogrammering gebruik maken
van de adviezen van 'derden'. De
"Nederlandse toneelmanifestatie"
moet nieuw leven worden ingebla
zen. Van Vlijmen denkt daarvoor
aan co-produkties met "interessan
te groepen en vooraanstaande regis
seurs" maar wilde gissteren geen
Rudi van Dantzig: Nationaal Bai
ler brengt hem een hommage bij zijn
vertrek als artistiek leider, (foto pr»
namen noemen van de twee groe
pen die hij voor volgend jaar op het
oog heeft.
Opera maakt een belangrijk onder
deel van het programma uit. Onder
leiding van Luciano Berio brengen
het Rotterdamse Philharmonisch
Orkest, het koor van het Rotter
dams Conservatorium en een aantal
solisten in het Concertgebouw de
Nederlandse première van diens
opera 'Un re in ascolto' ten gehore.
Het wordt een semi-scenische uit
voering.
Een tweede Nederlandse premiè
re wordt uitgevoerd door het Asko
Ensemble. Dat combineert in één
programma de kameropera's 'II
Combattimento di Tancredi e Clo-
rinda' van Claudio Monteverdi met
het nieuwe 'Gassir, the Hero' van
Theo Loevendie. De regie is in han
den van Pierre Audi, de opvolger
van Van Vlijmen als artistiek leider
van de Nederlandse Opera.
Ook de zes uur durende opera
'Oorlog en Vrede' van Sergei Prok-
ovjev is voor het eerst in ons land te
i
horen in een concertante uitvoering
van het Radio Philhamonisch Or
kest, het Groot Omroepkoor en een
keur aan solisten onder leiding van
Edo de Waart. De uitvoering is in
het Concertgebouw te horen in de
middaguren van de 1ste juni, de eer
ste dag van het festival. Dat wordt 's
avonds in het Muziektheater offi
cieel geopend met de Mozart-opera
'Idomeneo, re di Creta' onder de
muzikale leiding van Frans Brug
gen. Deze opera werd vorig jaar al in
een concertante uitvoering gepre
senteerd.
In de danssector springt het retro
spectief in het oog dat aan de rijke
produktie choreografieën van Jiri
Kylian is gewijd. De artistiek leider
van het Nederlands Dans Theater
viert dit seizoen zijn vijftienjarig ju
bileum. In tegenstelling tot vorig
jaar is het Nationale Ballet dit keer
wel present met een hommage aan
de vertrekkende artistiek leider Ru
di van Dantzig. Moderne Newyork-
se dansgroepen maken deel uit van
het programma Fresh Traces in De
Meervaart, dat verder bestaat uit
theater, film, fotografie, performan
ce en muziek. Het Off Holland-pro
gramma voor jonge kunstenaars be
hoort daarmee tot het verleden. Van
Vlijmen meent dat zij een geïnte
greerde plaats in het hoofdpro
gramma verdienen.
Het landenthema is niet meer zo
prominent aanwezig. Het is onder
meer nog terug te vinden in een fla
menco-programma in Paradiso en
is verder vooral verwerkt in de
reeks concerten. Manuel de Falla,
Roberto Gerhard en Luis de Pablo
krijgen als gezichtsbepalers van de
drie hoofdstromingen in de Spaan
se muziek van deze eeuw ruime aan
dacht. Twee Spaanse gastensem-
bles, Grupo Koan en Barcelona 216,
spelen elk een werk van De Pablo in
Muziekcentrum De IJsbreker. Zij
zijn de twee belangrijkste formaties
voor de uitvoering van hedendaag
se muziek in Spanje. Het festival
programma biedt verder Spaanse
films, een jeugdprogramma en als
traditioneel niet-Westers onderdeel
muziek en dans van de Zijderoute,
een handelsweg die zich uitstrekte
tussen China en de Oriënt.
UTRECHT - Minister d'Ancona ming (LOKV) wil met deze Data- zoals; schoolconcerten. theater-
(WVC) heeft vanmiddag in Utrecht bank bereiken dat kinderen en jon- voorstellingen, dansvoorstellingen,
de Databank Kunst-en Kunstzinni- geren vaker kennis nemen van films en tentoonstellingen. In de
ge Vorming officieel In gebruik ge- kunstuitingen. De Databank bevat Databank zijn ook 750 projecten op
steld. Het Landelijk Ondersteu- ruim 850 produkties die geschikt het terrein van kunstzinnige vor-
ningsinstituut Kunstzinnige Vor- zijn voor kinderen en jongeren, ming ondergebracht
OOSTERBEEK (ANP) De au- per persoon. De kunstenaars wor-
teur/criminoloog Andreas Burnier den onderscheiden voor "de geheel
en de beeldend kunstenaar Con- eigen wijze waarop zij zich hebben
stant Nieuwenhuys krijgen de ingezet voor het behoeden van de
tweejaarlijkse Verzetsprijs van de waarden voor het fragiele indivi-
Stichting Kunstenaarsverzet 1942 - du".
1945. Dat heeft de stichting gisteren De prijzen worden m de nacht
meegedeeld. van 4 op 5 mei uitgereikt in de Nieu-
De prys bedraagt 15.000 gulden we Kerk in Amsterdam. Andreas Burnier
