Een Amerikaan tussen indianen
'Het huwelijk met Yarima is moeilijk, maar ruzie hebben we nooit'
ZATERDAG 16 MAART 1991
PAGINA 35
De Goods, thuis een Amerikaanse familie Doorsnee, elders een familie van verschillende culturen. <roto<
De Amerikaanse antropoloog
Kenneth Good leefde twaalf
jaar tussen de Yanomami-in-
dianen, diep in het regenwoud
van Zuid-Venezuela. De Ya-
nomami-stammen behoren tot
de meest primitieve gemeen
schappen die er nog op de we
reld zijn. Good raakte er ver
zeild om wetenschappelijk on
derzoek te doen. Maar in de
loop der jaren werd de weten
schapper steeds meer eigen
met de indianen. Hij schreef
zijn ervaringen op in het boek
Into the Heart, in het Neder
lands vertaald als Harthout.
Het is een meeslepend, span
nend en persoonlijk verhaal
waarin Goods liefde voor Yari
ma, een Yanomami-meisje,
een belangrijke rol speelt. "Ik
zou geen keurignette Ameri
kaanse vrouw willen met wie ik
op zaterdag in de stationcar
boodschappen ga doen"
door Inge van den Blink
Kenneth Good beschikt kennelijk over
het bijzondere talent om in uitzonderlij
ke situaties te belanden. De gave om
zijns ondanks in een andere wereld te
recht te komen en zich met gemak aan de
primitieve leefregels aan te passen. Dat
blijkt uit vele spannende en hilarische
passages in Harthout.
Into the Heart, zoals Goods boek in
Amerika heet, kwam half januari uit, en
sindsdien is de schrijver tot zijn verbijs
tering het middelpunt van een wereld
wijde publiciteitstour. Eerst in eigen
land door zeven steden aan de westkust
en de oostkust: interviews voor radio, te
levisie en de nodige dagbladen.
Nederland doet hij in anderhalve dag.
Diverse vraaggesprekken staan op het
programma. "Ik heb inmiddels de nei
ging om de interviewer te gaan intervie
wen", zegt Good met een enigszins rade
loze blik in de ogen.
"Morgen vlieg ik naar Dublin, daarna
naar Londen, en volgende week hebben
we Frankrijk, Italië en een paar Scan
dinavische landen. Maar ik klaag niet.
Dit is de droom van iedere schrijver, en
het zal allemaal snel voorbij zijn".
Kenneth Good, die nu een vaste baan
heeft als docent antropologie aan een
klein college in New England, neemt zijn
gezin overal mee naartoe. Dat gezin be
staat uit hemzelf, zijn vrouw Yarima, en
hun kinderen David, van vier, en Vanes
sa van drie. De kinderen zijn tenger, vro
lijk, en hebben prachtige bruine ogen.
Echte Amerikaantjes zijn het, dol op
french fries van Burger King of MacDo-
nalds. Zijn vrouw Yarima werd een jaar
of 25 geleden geboren als lid van de
Hasoepoeweteri, de Yanomami-stam
waar Ken Good twaalf jaar lang bij woon
de. Ze spreekt noch verstaat Ameri
kaans. Het verhaal van de liefde tussen
Ken en Yarima is heel bijzonder, en
vormt een van de belangrijkste elemen
ten in het boek.
Veldonderzoek
In 1975 vestigde Ken Good zich voor
veldonderzoek bij de Hasoepoeweteri,
een stam van zo'n 75 Yanomami. Alles
bijeen zijn er ongeveer 20.000 van deze
indianen: 10.000 in het Amazonegebied
van Venezuela. 10.000 in Brazflie. De Ya
nomami zijn semi-nomaden. Op gezette
tijden, als de jacht en de vruchtop
brengst van het land niet meer voldoen
de zijn, trekken ze de jungle in om later
weer naar hun dorp terug te keren.
Goods opdracht als antropoloog was de
voedselvoorziening en, daarmee samen
hangend. eventuele stammenstrijd van
de Yanomami te bestuderen.
Aanvankelijk bewoonde Good een hut
aan de rivier, op enkele kilometers af
stand van de shapono (gemeenschappe
lijke woning) van de Hasoepoeweteri.
Bijzonder geestig beschrijft Good hoe hij
aanvankelijk het object van nogal op
dringerige nieuwsgierigheid en plagerij
en van de indianen was.
"De Hasoepoeweteri waren misschien
niet de bloeddorstige vechtjassen die ik
min of meer verwacht had, ze hadden ab
soluut geen notie van privacy. En hun
ideeën over 'mijn en dijn' brachten me
tot razernij. Eenmaal binnen zaten ze
overal met hun tengels aan, ze stalen, be
delden en eisten. Vanaf het gloren van
het eerste daglicht tot aan zonsonder
gang kende ik geen rust. Ik had geen se
conde privacy. Ze dreunden op de
deur. Ze schudden met hun bogen en pij
len. Ze noemden me 'Shori, shori. Eon,
shori.' Ze wilden dat ik bij hen was.
En ik was zo slaperig van de hitte en de
vochtigheid dat ik er alles voor over zou
hebben gehad om maar een uurtje mijn
ogen dicht te kunnen doen. Maar ze gin
gen niet weg".
Enkele maanden later nam Good zijn
intrek in de shapono. en daarmee begon
zijn feitelijke integratie. Met veel geduld
leerde hij de taal. Geen sinecure, want de
indianen waren volstrekte analfabeten
en begrepen uiteraard ook zijn vragen
niet.
Tellen is voor de Yanomami beperkt
tot 'een', 'twee', 'veel'. Kleding kennen ze
niet. afgezien van een peniskoordje dat
de mannen rond hun middel binden. Ze
versieren hun lichaam wel, met rode on-
oto, zaadpasta. De vrouwen maken zich
mooi door stokjes in hun neus en in hun
onderlip te steken, en bloesems door hun
oorlellen.
Taakverdeling
De taakverdeling, zo ondervond Good, is
bij de Yanomami strikt naar sekse ver
deeld. De mannen jagen, de vrouwen
verbouwen groente, zoeken vruchten en
bereiden het eten. Ook de kinderzorg is
voornamelijk zaak voor vrouwen. De
stam is verdeeld in diverse sublineages,
familietakken, die voor het sociale leven
bijzonder belangrijk zijn. Een hiërarchie
bestaat er verder niet, afgezien van de
hoofdman en de sjamanen (priesters).
Yarima was een meisje van acht of ne
gen, toen haar moeder haar als vrouw
aan Ken Good aanbood. Enerzijds een te
ken dat hij door de gemeenschap werd
geaccepteerd, anderzijds vloeide het
aanbod voort uit de overtuiging van de
Hasoepoeweteri dat ook een naboeh
(niet-Yanomama) niet jarenlang zonder
vrouw kan leven. Good vond Yarima een
mooi en lief kind, op haar beurt was zij
op hem gesteld en bracht hem nu en dan
eten: een vaderlijk-vriendschappelijke
relatie.
Na vijf jaar in het regenwoud ging
Good terug naar de VS om te herstellen
van een zware malaria-aanval. Deze ziek
te velde een groot aantal Hasoepoewe
teri. Hij gaf colleges over 'zijn' indianen,
van wie hij intussen meer wist dan welke
antropoloog ook. Maar de universitaire
wereld met alle daarmee samenhangen
de intriges en gekonkel kwam hem al
snel de neus uit. Good begon zich af te
vragen wat hij voor de Amerikaans»,
maatschappij kon betekenen, bovendien
trok de jungle.
Uiteindelijk vond Good een nieuwe
geldschieter/wetenschappelijke supervi
sor in Duitsland, bij het Max Planck-in-
stituut. Lichamelijk hersteld, en met een
nieuwe, betere uitrusting, vloog hij na
anderhalf jaar opnieuw naar Venezuela.
Daar voer hij de Orinoco op, terug het re
genwoud in. Op zoek naar de Hasoepoe
weteri, en vooral naar Yarima. Want hoe
wel zij nog kind was toen hij naar de VS
terugkeerde, nog niet oud genoeg 'om
haar hangmat bij zijn vuurpot te hangen',
had Good haar meer gemist dan hij had
gedacht. Het weerzien had een schokef
fect op hem. Wat heet! Liefde en verlan
gen bliksemden door geest, lijf en leden.
Verbluffend
"Anderhalf jaar was voorbijgegaan, de
cruciale periode in haar leven. De trans
formatie was dramatisch, verbluffend.
Ze was ontloken tot een verblindend
mooie, jonge vrouw. Haar kinderlijke
contouren waren verdwenen. Nu had ze
borsten en heupen; haar lieve gezicht
was voller, donkerder, haar ogen staken
zwart af tegen het donkerbrons van haar
huid. Ik had dit niet verwacht. Maar plot
seling was het toch gebeurd: hier was Ya
rima en haar hangmat hing naast mijn
hangmat. Nu waren we dus getrouwd
Er worden veel dramatische dingen
verteld in Harthout - over universitaire
intriges, malaria-epidemieën en over we
kenlange trektochten door het oerwoud.
Ter sprake komt in het boek ook de
stammenstrijd, de ongelooflijk bureau
cratische verwikkelingen rond Goods
verblijfsvergunning, alsmede allerhande
rampen en bijna-rampen. Maar de meest
schokkende beschrijvingen in het boek
betreffen de verkrachtingen die Yano-
mami-vrouwen soms ten deel vallen als
de bescherming van hun man wegvalt.
De Yanomami hebben een puur prag
matische huwelijksopvatting, zonder ce
remonieën of geloften. Zodra een vrouw
menstrueert wordt ze geacht aan een mo
nogame seksuele relatie toe te zijn. Haar
man moet haar beschermen. Maar als
man en vrouw niet (meer) bij elkaar zijn,
is de vrouw in feite vogelvrij: ze kan ge
roofd en verkracht worden door alle
hoeya (jongemannen) die daar zin in heb
ben.
Als geen ander besefte Ken Good zijn
merkwaardige positie, tussen afstande
lijke antropoloog/observator en betrok
ken mede-stamlid, op het moment dat
een oude vriendin opdaagde: "Enkele
weken na mijn terugkeer van de Siapa
liep een onbegeleide vrouw de shapono
binnen. Ze had kennelijk een heel eind
gelopen en was uitgeput. Tot mijn verba
zing en verrukking herkende ik haar als
Roobemi, de Mokaritateri-vrouw die mij
zo behulpzaam was geweest tijdens mijn
bezoek daar, de vriendelijkste en meest
mededeelzame persoon die ik daar had
ontmoet. Volgens mijn vrienden had
Roobemi shoewahi kobema gepleegd - ze
was weggelopen van haar echtgenoot".
"Wat later deed ik een dutje in de hitte
van de slaperige middag, toen ik wakker
werd door het geluid van kreten van een
schermutseling. Toen ik bij de ach
terkant van het huis gekomen was. ble
ken de geluiden meer geknor dan ge
schreeuw. Ik zag twee groepen india
nen bezig met een soort van touwtrek
ken. Maar ze trokken niet aan een dikke
liaan, maar aan een mens. een vrouw die
half tussen hen in hing. De ene groep had
haar linkerarm beet. de ander trok aan
haar rechter en de vrouw werd nu eens
die kant uit getrokken en dan weer de an
dere. Toen ik dichterbij kwam zag ik dat
de inzet van de strijd Roobemi was".
Aan de ene kant trokken drie jongeman
nen. die de vrouw wilden verkrachten.
Aan de andere kant drie oude vrouwen,
die haar wilden beschermen. Roobemi
werd bijna letterlijk verscheurd. De jon
gens wonnen. Good greep niet in, mach
teloze woede maakte zich van hem mees
ter. Wat hij op dat moment nog niet wist,
was dat dergelijke taferelen zich later
ook rond zijn eigen vrouw zouden afspe
len. In de maanden dat hij afwezig was.
Niet voor niets is Harthout opgedragen
"aan mijn vrouw Yarima, die moedig de
beproevingen van zowel haar als mijn
wereld trotseerde".
Deze opdracht slaat niet alleen op de
verkrachtingen die Yarima ten deel vie
len tijdens Goods afwezigheid, de op
dracht slaat ook op haar onzekerheid of
hij wel zou terugkeren, iedere keer als hij
weg was. Want bij de indianen is weg.
weg. De roddelmachine in de binnenlan
den wist het zekere gerucht te versprei
den dat Ken Good dood was.
Yarima moet het gevoel hebben gehad
dat ze weduwe was geworden. De Yano
mami kennen geen kalender, zoals Good
tijdens het interview uitlegt. "Ze kennen
het begrip 'dag', en noemen dat 'een
slaap'. Ze kennen het begrip 'maan'
(maand) en min of meer ook 'jaar'. Het
laatste wordt aangegeven met als de per-
zikpalmpit rijp is"
Al met al is de vraag waarom Good zijn
gezin op zyn missie over de aardbol mee
neemt een overbodige. Ze hebben meer
dan genoeg traumatische scheidingen
meegemaakt. Zijn ze thuis in Ruther-
ford. New England, dan lijken de Goods
op een doorsnee Amerikaans gezin. Ze
zijn erg op hun privacy gesteld, maar
worden niettemin, vertelt Good
enigszins verontwaardigd, af en toe door
wetenschappers benaderd die bij Yari
ma in willen trekken "om de Yanomami-
interactie tussen moeder en kind te be
studeren"
Yarima. haar gladde, zwarte haar in
krulletjes, heeft intussen een pose van
onverstoorbaarheid aangenomen. Ze is
zes maanden zwanger van nummer drie
en al wekenlang op reis. Een beetje moe
is ze wel. Haar mond valt af en toe in de
plooi van een vriendelijke glimlach. Met
haar kinderen spreekt ze haar eigen taal.
Op de vraag of hij het boek aan zijn
vrouw heelt voorgelezen, moet Good een
beetje lachen. "Dat zou geen zin hebben,
want allerlei begrippen zijn onvertaal
baar. Het Engels en de Yanomami-taal
hebben geen enkele relatie; Yarima zou
er niets van begrijpen".
MTV-junk
Ken Good heeft nu een vaste baan als do
cent antropologie. Hij geeft cursussen
aan eerstejaars studenten. Yarima. die
gewend was dat hij thuis zat te werken
aan zijn boek. kan er maar moeilijk aan
wennen dat Kenny, zoals ze hem noemt,
iedere dag de deur uit gaat. Ze is veel al
leen thuis met de kinderen en heeft vaak
de televisie aan. 'MTV-junk'. zoals Good
het noemt "maar ze vindt de muziek
leuk."
"Als ik me 's ochtends haast om op tijd
op de universiteit te zijn. zegt ze: je vindt
je werk zeker heel erg leuk. dat je er zo
vroeg wilt zijn. Het heeft geen zin om
haar uit te leggen dat ik colleges geef.
Daar kan ze zich niets bij voorstellen. Bij
de Yanomami doet iedereen hetzelfde
werk. afgezien van de sjamanen, en afge
zien van de strikte rolverdeling tussen
mannen en vrouwen. Yarima begrijpt
ook niet dat niet alle naboeh kunnen ope
reren. dat niet iedereen hier een dokter
Hoewel Ken Good zich realiseerde dat
zijn verhaal een interessant boek zou op
leveren. heeft hij absoluut niet met de
mogelijkheid rekening gehouden het
een wereldwijde bestseller zou worden:
"Ik dacht dat het boek op het plankje 'an
tropologie' zou komen te staan, en dat er
een paar duizend van verkocht zouden,
worden. Maar ik merk nu dat beroemd
zijn hard werken is. Het boek wordt ook
verfilmd, door Alan Pakula. Mensen die
ik helemaal niet ken. bellen me op. Ik
kreeg bijvoorbeeld een man aan de tele
foon die zei 'Hallo, met Richard Gere, ik
hoor dat uw boek verfilmd wordt en ik
wil er beslist aan meedoen'.
Ik vroeg hoezo, wie hij was. wat hij
deed. of hij aan een agency verbonden
was. Hij raakte tamelijk geïrriteerd. Hij
denkt dat iedereen weet wie Richard Ge-
re is. Maar als hij mijn boek gelezen had,
had hij geweten dat ik twaalf jaar in de
jungle heb geleefd, en onmogelijk kon
weten wie Richard Gere is".
Wat hemzelf aan het boek bevalt, is dat
het evenwichtig is en het leven van de in
dianen in het tropisch regenwoud niet
romantiseert. "Het toont de goede din
gen, maar ook de harde en onaangename
dingen. Het leven van de Yanomami
wordt hier nogal eens geïdealiseerd, om
dat het zo puur en milieuvriendelijk is.
Maar dat is maar eën kant van de zaak".
De andere kant - het primitieve be
staan, de ontberingen, de ziekten, de al
tijd loerende hongerdood - is de reden
dat Good en zijn gezin niet in de jungle,
maar in de VS wonen. "Anders wordt het
met de kinderen toch allemaal een beetje
ingewikkeld".
Opwindend
Op de vraag of Yarima niet liever bij haar
eigen volk zou wonen, antwoordt Good
"Misschien wel. Maar ze klaagt niet. Ze
heeft een heel saai leven thuis. Als ze
meer vrienden en activiteiten zou heb
ben, zou ze het wel leuk vinden. Op de
lange duur zal dat ook wel komen Maar
als mensen haar vragen of ze Engels wil
leren spreken, glimlacht ze alleen maar.
Ze vindt deze reis heel opwindend. Maar
als ze thuiskomt kan ze niet zeggen:
Wou?, I was in Amsterdam!"
Vanessa is drie jaar geleden in het oer
woud geboren, en ook dit jaar gaat het
gezin op bezoek bij de Hasoepoeweteri.
David was de laatste keer ruim een jaar
oud en hij vond het heel leuk in de
jungle, vertelt zijn vader. "Maar voor Va
nessa zal het mpeilijk worden. Ze begint
al te gillen als ze een miertje ziet".
In het regenwoud gaan de Goods niet
alleen familie en vrienden opzoeken. Hij
wil ook een boek schrijven over Yarima's
ervaringen. "Ik maak dan bandopnamen
van haar gesprekken over haar leven in
de States, en ga die later uittikken. Je
kunt namelijk niet bij een Yanomama
gaan zitten en hem of haar interviewen,
dan komt er niets bruikbaars uit".
Eigenlijk, bekent Good, zou hij willen
dat Yarima beroemd was. En niet hijzelf,
want hij heeft een mateloze bewonde
ring voor haar plooibare en evenwichtige
persoonlijkheid. "Maar ik krijg nog
steeds de vraag hoe ik met Yarima kan
omgaan, hoe onze relatie werkt. Nu, dat
is heel eenvoudig: ik neem de meeste be
slissingen. en vragen hoef ik niet te stel
len. Yarima baalt ervan als ik haar vragen
Stel. "Heb je honger" bijvoorbeeld is
voor een Yanomama een idiote vraag
Het is alsof je informeert of iemand wil
doorgaan met ademhalen. In de jungle
heb je altijd honger Als er voedsel is. eet
je het".
Dat is ook de reden dat hij Yarima
nooit meer geld meegeeft dan een-briefje
van 20 dollar. "Inkopen doen is voor haar
net zoiets als vruchten verzamelen, dus
als ik haar haar gang laat gaan in de su
permarkt komt ze altyd met karrevrach-
ten vol thuis".
"Men vraagt me vaak of het niet moei
lijk is. mijn huwelijk. Ja, natuurlijk is het
moeilijk Maar ik zou geen keurignette
Amerikaanse vrouw willen met wie ik op
zaterdag in de stationcar boodschappen
ga doen. Yarima en ik. we never hare an
argument, we hebben nooit ruzie"
Kenneth Good en David Channff.
Harthout. t'itg. Het Wereldvenster. 331
pag.. met foto's, prijs f 49,90.
