'Nu gouden tijden voor dialoog'
Gezocht: bijbelsmokkelaars
HOOGTIJ
Prof. Diana Eck, voorzitter dialoogcommissie Wereldraad:
China voor 'Open Doors' actiegebied
zateAIWU lUAAUi INN1
RELIGIEUZE
In 'Hoogtij' zetten we een jaar
lang de schijnwerper op reli
gieuze feest- en gedenkdagen.
RAMADAN. 17 MAART
De sultan' van het jaar breekt
voor de moslimS weer aan:
Ramadan, de heilige maand.
Omdat het islamitisch jaar de
maan volgt, begint de Ramadan
volgens onze kalender ieder jaar
elf dagen eerder.
Het exacte tijdstip waarop de
collectieve vastenmaand begint,
is een punt van discussie. De
Ramadan begint wanneer de
nieuwe maan is waargenomen.
In de regel richten moslims zich
naar de officiële waarnemingen
in het land van herkomst (dat
gebeurt heel nauwkeurig; zo
worden bijvoorbeeld wel
helikopters ingezet). Dit kan
betekenen dat voor de ene
moslim de maand eerder begint
dan voor een ander. Voor
sommigen zijn de waarnemingen
in ons land doorslaggevend,
anderen zien in die van Saoedi-
Arabië, de 'bewaarder van de
heilige plaatsen', de maatstaf.
Tijdens de Ramadan mogen de
gelovigen niet eten of drinken en
geen geslachtsgemeenschap
hebben vanaf de dageraad tot
zonsondergang. Dat luistert
nauw en daarom worden speciale
kalenders uitgegeven, waarop
precies de tijdstippen staan
aangegeven.
De vastenmaand heeft voor de
moslims verschillende
betekenissen. Om te beginnen is
het een godsdienstige
verplichting. Daarnaast is de
periode bedoeld als een een
verdieping van het spirituele
leven (de salats. religieuze
gebedsoefeningen, nemen een
belangrijke plaats in), terwijl
gelovigen ook hun
zelfbeheersing kunnen trainen.
Verder wordt in deze maand de
onderlinge solidairteit
bevorderd.
Dat accent op de eigen religieuze
identiteit verklaart waarom in
vergelijk met veel andere
islamitische voorschriften, zo'n
hoog percentage moslims de
regels van de Ramadan volgen.
En dat ondanks het feit dat de
vastenperiode soms wel twintig
uur (in de zomer) omvat.
In feite mag tijdens de vastentijd
niets het lichaam in of uit gaan.
Dat betekent dus ook geen
nagelbijten, spuwen en zelfs niet
kauwen (de noodzakelijke
stoelgang is niet verboden). Als
KALENDER
iemand deze regel overtreedt,
dan moet de hele dag worden
ingehaald. Dat hoeft niet als het
zonder opzet gebeurde
(bijvoorbeeld een vliegje in de
mond).
Lijkt de Ramadan voor een
buitenstaander streng, moslims
zelf zullen dat ontkennen. In
principe zijn alle volwassenen
vanaf twaalf jaar verplicht om te
vasten (de meningen zijn
verdeeld of jonge kingeren ook
mee moeten doen). Maar
vrijgesteld van het vasten zijn:
mensen met een slechte
gezondheid, zoals zwakke
ouderen, zwangere, kramende en
zogende vrouwen, vrouwen
tijdens hun menstruatie cn
reizigers. Zodra de
omstandigheden het wèl toelaten
moeten de vastendagen alsnog
worden ingehaald. Bij bejaarden
en chronische zieken kan daar
meestal geen sprake van zijn; ter
compensatie moeten zij voor elke
verzuimde dag een
hulpbehoevende van voedsel
Het is duidelijk dat de Ramadan
een zware aanslag vormt op de
dagelijkse prestatie. In de
islamitische landen functioneert
tijdens die periode dan ook een
aangepast rooster.
NAWRATRI. 17 MAART
Voor de hindoes begint morgen
de eerste Nawratn. een periode
van negen nachten, net zoveel als
de incarnaties van Durga, de
gemalin van de god Shiwa. Even
tussendoor: het hindoeïsme kent
vele goden. De Brahm is de enige
oerkracht en -bron. met drie
verschijningsvormen. Van deze
drieeenheid is Shiwa de
vernieuwer. De andere twee zijn
Brahma, de schepper, en Vishnu,
de behoeder. De laatste
incarneert van tijd tot tijd (nu al
24 maal) om de mensheid te
beschermen. Krishna is
bijvoorbeeld een incarnatie
(nummer 21) van Vtshnu
Tijdens een van de nachten
houden veel hindoes thuis een
offerdienst waarin de negen
incarnaties worden vereerd.
Daarna wordt uit de Durga-
calisa (lofzang) voorgelezen en
gaan de geofferde spijzen rond.
Er worden in deze periode ook
wel gezamenlijke diensten
gehouden. Verder neemt men
minimaal een keer een jagran m
acht; de hele nacht blijft men
biddend, zingend en miditerend
wakker. Een tweede Nawratn
vindt in het najaar plaats.
Moslims in gebed.
China komen de bijbels op hun
plaats.
Speelfilm
Nog dit jaar wil Open Doors een
kleine 250.000 bijbels en andere lec
tuur de Chinese grens overbrengen.
En in de komende jaren wil de
smokkelorganisatie ,in Nederland
zo'n honderd bijbelkoeriers recru-
teren. Deze mensen zullen geheel
op eigen kosten (al snel zeker drie
duizend gulden) gaan; Open Doors
zorgt slechts voor instructie en be
geleiding.
Om zoveel mogelijk mensen voor
het werk te interesseren, heeft Open
Doors een speelfilm gemaakt. Want
ook hier geldt dat een aanspreken
de film over een paar hoofdperso
nen, veel meer zegt dan verhalen vol
indrukwekkende cijfers en gege
vens. 'Bamboe in Winter' heet de
rolprent, met veel vakmanschap ge
maakt door Bill Myers, die indertijd
ook 'Nikolai' maakte, een vergelijk
bare film over een Russische
schooljongen.
Dit maal staat de studente Ah
Choi centraal, die ondanks allerlei
waarschuwingen en geweld, een
toekomst zonder perspectief inruilt
voor het christendom. Op het mo
ment gaat Open Doors door het land
met de film met een symbolische ti
tel, naar de woorden van de eenvou
dige evangelist die Ah Choi de Blij
de Boodschap bracht: "Het 'li
chaam van Christus' (de kerk) is net
als bamboe; het blijft altijd fris en
levend. Zelfs als het neergehaald
wordt, komt het terug, sterk en gro
ter dan voorheen".
De machthebbers in Peking zijn
gewaarschuwd.
ken plaats, aldus Eck. Zij hoopt dat
op basis hiervan richtlijnen voor het
het gesprek met moslims kunnen
worden opgesteld. De in 1971 opge
richte afdeling dialoog moet de ker
ken verder assisteren bij het door
denken van de vragen inzake de in
terreligieuze dialoog.
Heilige Geest
"Vaak maken we nog de meeste
vooruitgang door de vragen van
aanhangers van andere religies seri
eus te nemen. Wat betekent het voor
mij als christen dat in de ogen van
mijn buurman de koran het Woord
van God is? Wat betekent het als an
dere gelovigen hun leven gestalte
geven overeenkomstig de goddelij
ke openbaring in andere religieuze
tradities?"
"Als een boeddhist tot God bidt,
luistert onze Drieënige God dan?
Als wij die vraag met nee beant
woorden, wat zegt dat over die
God?" Het zijn volgens prof. Eck
heel gewone vragen die de mensen
in de kerken steeds vaker stellen.
De derde taak, die logischerwijs uit
de tweede voortkomt, betreft de
theologische aspecten van de dia
loog. Werkt de Heilige Geest buiten
de grenzen van de kerken?
Tijdens een vorig jaar januari in
Baar, Zwitserland, gehouden We
reldraadconferentie met protestan
ten, rooms-katholieken en ortho
doxen stond de vraag centraal: is
het geoorloofd en zinvol het werk
van God ook buiten de kerken te
zien? De deelnemers werden het
eens over de volgende formulering:
"Als we de leer van de Heilige Geest
zoals die in de christelijke traditie is
overgeleverd, serieus nemen, dan
moeten we het mysterie en de vrij
heid van de Geest erkennen om ook
buiten de grenzen van de kerken te
werken".
"Hoe meer oog we krijgen voor
deze ruimere visie op de Drieënige
God. hoe duidelijker we inzien dat
de Heilige Geest geen bezit, maar
een gave is", zo zegt prof. Diana
Eck.
Van onze redacteur
Wim Schrijver
PUTTEN Een land dat de gren
zen gesloten denkt te kunnen hou
den voor het evangelie, heeft buiten
Open Doors (voorheen Kruistoch
ten) gerekend. China bijvoorbeeld,
werkt op de organisatie van 'Gods
smokkelaar' Anne van der Bijbel als
een rode lap op een stier. De groot
ste klap maakte men wel het 'Pro
ject Parel' in 1981: in één klap werd
een miljoen bijbels op een Chinees
strand afgeleverd. En Open Doors
staat opnieuw in de startblokken.
De machthebbers in Peking ver
keren blijkbaar nog steeds in de
vooronderstelling dat je met zeer
straffe hand de godsdienst kunt te
rugdringen, of tenminste aan ban
den kunt leggen. Men zou beter
moeten weten. In China, dat zo rijk
is aan spreekwoorden, zal men toch
wel een equivalent hebben voor de
Nederlandse zegswijze: 'Druk van
de melk brengt boter voort'?
Collega's in het Kremlin, om
slechts één voorbeeldt te noemen uit
het Oostblok, hebben ingezien dat
alle inspanningen om kerken en re
ligieuze groeperingen de kop in te
drukken, bepaald niet het beoogde
resultaat tot gevolg hadden. Daar
heeft men dus de moed opgegeven.
Wat heet, Gorbatsjov heeft deze
week de kerken opnieuw dringend
gevraagd zijn hervormingspolitiek
te steunen.
Nu is men in China natuurlijk niet
blind, alleen wat hardnekkiger in de
eigen overtuiging. Dezer dagen
werd in het officiële Boerendag-
blad, een zelfs voor Chinese begrip
pen veel gelezen krant, geconsta
teerd dat steeds meer leden van de
communistische partij kerken of
CAMBRIDGE, Mass. Na de Golfoorlog zijn er volgens
prof. Diana Eck gouden tijden voor de dialoog tussen de re
ligies aangebroken. Zeer conservatieve christenen die geen
enkele belangstelling voor dialoog hadden, beseffen nu
plotseling dat ze niet eens weten of een imam een persoon,
een plaats of een ding is (voor de zekerheid: het is een isla
mitisch leidsman).
Diana Eck, voorzitter van de com
missie van de Wereldraad van Ker
ken voor de dialoog met andere
godsdiensten, is hoopvol gestemd
over de mogelijkheden die door de
Golfoorlog zijn ontstaan. "Het is
een kairos (beslissend moment) dat
we niet voorbij mogen laten gaan",
aldus de hoogleraar fenomenologie
van de godsdienst en Indiase religie
aan de prestigieuze Harvard Uni
versiteit te Cambridge, Massachu
setts, VS.
In tegenstelling tot de Nederland
se islam-deskundige dr. D.C. Mul
der, haar voorganger als voorzitter
van de dialoogcommissie, meent
Diana Eck dat de dialoog tussen
moslims en christenen geen schade
heeft opgelopen. Moslims hebben
de Golfoorlog niet zozeer als een
confrontatie tussen christenen en
moslims hebben gezien, maar als
een tussen het westen en de islam.
Daarbij wordt het westen gezien als
geseculariseerd, materialistisch en
zonder respect voor religieuze
waarden.
Verder heeft een groot deel van
de islamitische wereld (het Midden-
Oosten, Zuid-Oost-Azië en Afrika)
al heel wat ervaringen met het wes
ters imperialisme. Hoewel dit tot
uiteenlopende reacties heeft geleid,
zijn er wel gemeenschappelijke
punten in de afwijzende reacties
van de moslims op westerse troe
pen die voor het eigen belang van
het westen weer een ander deel van
de wereld binnenvielen.
Christenen en moslims hebben
negatieve en op angst gebaseerde
stereotypen van elkaar: moslims
die christenen door de bril van de
Kruistochten zien, terwijl christe
nen moslims alleen maar in het licht
van de Jihad (heilige oorlog) bekij
ken. Daarom is het nu tijd dat er re
laties worden opgebouwd die op
wederzijds vertrouwen zijn geba
seerd.
Fundamentalimse
Het groeiend fundamentalisme
doet ons beseffen dat de werkelijke
scheidslijnen niet die tussen de ene
en de andere religie zijn, maar tus
sen mensen binnen alle gods
dienstige tradities, zegt Eck. Aan de
ene kant zijn er de fundamentalis
ten die op een onkritische manier
hun geloof belijden en er een muur
omheen bouwen; aan de andere
kant de bruggenbouwers die niet
minder trouw aan hun geloof zijn
maar die de ontmoeting met andere
gelovigen van groot belang achten.
Het fundamentalisme maakt
eveneens duidelijk dat er in elk ge
loof progressieven en fundamenta
listen zijn. "Daarom moeten we niet
de fout maken te denken dat een an
dere religie monolithisch, uit één
blok, is. Niet alle hindoes zijn gelijk
en niet alle moslims zijn gelijk. We
moeten zeer genuanceerd over mos
lims denken", zo waarschuwt prof.
Eck.
Het wordt volgens Diana Eck
steeds duidelijker dat de vragen van
gerechtigheid, vrede en behoud van
de schepping alle bewoners van de
aarde bezig houden. "Het is bela
Prof. Diana Eck: "Het is belachelijk te denken dat alleen de christenen een
antwoord op allerlei problemen kunnen geven". (foto anp>
chelijk te denken dat alleen de
christenen hier een antwoord op
kunnen geven. We zullen op dit ter
rein moeten samenwerken met
moslims, boeddhisten en hindoes".
Ook zij maken zich zorgen over
mensenrechten, militarisme en het
schuldenvraagstuk. "Niet alleen de
bijbel spreekt over het kwijtschel
den van iemands schulden, dat is
ook een fundamenteel principe in
de koran. We kunnen nog veel van
met een ander geloof le-
Het organiseren van ontmoetin
gen met andere gelovigen is de eer
ste taak van de afdeling dialoog van
de Wereldraad. Sinds de assemblee
in Vancouver (1983) vonden met
moslims de belangrijkste gesprek-
het partijbestuur een katholieke
priester moest inhuren om boeren
te overreden graan aan de overheid
te verkopen.
Voortdurend melden de kerken,
ondergronds of officieel (deze ker
ken staan onder zware controle),
een toename van het ledental. En
dat ondanks het feit dat velen hard
handig worden aangepakt, in de ge
vangenis belanden of zelfs helemaal
verdwijnen.
Sektevorming
spraak van vice-president Wang
Zhen, waarin hij ageerde tegen de
toenemende interesse voor gods
dienst op het platteland. Mogelijk
was hij ook op de hoogte van het
verhaal over een district, waar van
Eén van de gevolgen van de hard
nekkige politiek van Peking is ook,
dat er een schreeuwend tekort is
aan bijbels en andere geestelijke
lectuur. Open Doors, die de handen
weer meer vrij heeft sinds de gren
zen van Oost-Europa opengingen,
wil daar wat aan doen. Want ook bij
deze organisatie heeft men zo hun
zorgen: goede lectuur is ook nodig
om enge sektevorming aan banden
te leggen.
De smokkelorganisatie gaat zich
vooral richten op de kleine, zwaar
vervolgde huisgemeenten. China
wil men net zo gaan bestoken, als de
Oostblok-landen indertijd (voor een
tweede 'Project Parel' is simpelweg
geen geld): 'gewone' mensen bren
gen de bijbels de grens over. Via een
uitgebreid netwerk van contactper
sonen initiatiefnemer Anne van
der Bijl begon al in de jaren zestig in
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk geen dienst;
Marekerk 9.45 ds Smaling. 12 oec studenten-
dienst. 5 ds Exalto Benthuizen; Maranathak.
(L. Morsweg) 10 ds Dekker-Keiler; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regenboog
(Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastoor v Well;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 9.30 ds vd Bom; Be-
vri|dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Rietveld, 5
ds vd Bom; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds
Schouten; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pas
teur Tonneau Brussel; 'Stevenshof' (rk kerk
Haagse Schouw) 11 kand vd Eck. Acad. Zie
kenhuis 10 pater v Haasteren en ds Schokker.
Diakonessenhuis elke za 10.30 rk. dienst, en
10.30 10.30 ds Hemmes Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv
gem,; Oude Vest 10 ds Alblas; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; ver
zorgingstehuis Groenhoven 10 drs Verdoorn;
Merenwijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 ds vd Haar, 5 ds Veldman. Chr.
Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds den Hertog.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Gerei
Gem. in Ned (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds v 't Hof. Doopsgez.-Remonstr. Gem.
(Lokhorstk. Pieterskerkstr10 d Vos-Wie-
gand. Baptistengemeente (aula 'Nieuweroord'.
Riinsburgerweg 124) 10 ds Bosveld Musselka-
naal. Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9
en 10.30 ev v Groningen. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 ev Zijlstra. woe 8 ev Zijlstra Pinkstergem
(O. Vest 13) 10 hr Eikerbout. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 4.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H Rijnd. 24) 9 30 en 4.
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting'. Noordhofland V.schoten) elke za 10 tot
11 bijbelstudie. 11 tot 12 predikatie Christelij
ke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30 Kerk van
J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl
10. 11 en 12. Oud-Kath. K (Zoeterw.smgel)
10. behalve 2e weekeinde van de maand za 7
Rooms-Kath. K Haagweg za 7, zo 10.30; He
rensingel za 7. zo 9.30 en 11Rijndijk (Ste
venshof) za 7. zo 9.30. Steenschuur za 7. zo
8 30. 10. 11.30. 6 en 7 (lof); Boshu.zerkade za
7. zo 10; Lammenschansweg za 7. 10; Haarl -
straat za 7. zo 10.30 en 12.15, Merenwi|k zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude)
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr Hoffenaar
Voorhout.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 zie geref
kerk, 7 ds 't Hooft Alphen. Geref. Kerk 10 ds
Ommering Alphen gezinsdienst. 6.30 drs Wil
schut Alphen. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 prof
Velema Apeldoorn. Rk Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 en 6.30 ds Jonkman; Kruiskerk
10 ds 't HooftOpstandingskerk 10 ds v 't Kruis,
6.30 ds Ommering; G. Herderkerk 10 ds
Tielkemeijer Koudekerk. 6.30 zie De Bron; De
Bron 9 vic Rijken. 10.30 en 6.30 ds Moll;
Ashram (Marsdiep) 10 ds Huizebosch; Ouds-
hoornse kerk 10 ds v Kakerken; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds Visser Katw.|k, 6.3- ds
Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 10 drs Wil
schut, 6.30 drs Santing; Salv.kerk 10 ds San-
ting, 6.30 zie Opst.kerk. Geref. K. Vrijg. (school
Bospark. Beatrixl. 4) 9.30, 5 ds vd Haar. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 en 4.30 ds
Janssens. Chr, Geref. Kerk (Grijpensteinstr.)
9.30 en 4.30 ds v Heferen. Oud-Geref Gem
(Hooftstr 240) 9 30 en 4. Bapt.gem. (Molen-
werfstr. 1) 10 drs Lorein. 6.30 ds Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
ds de Jong. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr
Hendrikstr 54) 10 hr Drolenga. Bapt.gem Ich-
thus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10 hr v Bar-
neveld. 6 30 hr de Leeuw, Pinkstergem. 'Het
Licht' (A. v. Burenlaan 15) 10 Christenge
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek
Emmalaan) 10 hr Veldhuis Bodegraven. Leger
des H. (Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste zondag
van de maand 5 u Remonstr. Gem. (Van
Mandersloostr 36) geen dienst. Rk Kerk ■Bo-
nifaciusk za 7, zo 9.45 en 11.30; Piusk. za 7.
zo 9 en 10.30; De Bron za 7. zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN Herv. Gem 9.30 ds v Eijk
Gouda. 6 ds Schipaanboord Waddmxveen
Geref /Herv Gem (geb. 'De Hoeksteen'. Sch-
weitzerstr -Bernhardstr.) 10 ds Martèl 5 ds v
Arkel avondgebed. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds v
Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Kleermaker, 6.30 ds Wieman Zwijndrecht; Sal
v.kerk 10 ds TErlouw, 6 30 kand Zorge Ouder
kerk; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds Visser
Putten, 6.30 ds Terlouw. Geref. Kerk 9.30 ds
Elderman en ds Zoutman, 6.30 ds Zoutman.
Geref. K Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 5. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30. Evang.-Lu
th. Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Jansen, 6.30 ds Juffer Veenendaal; De Stek
9.30 ds Dubbeldam Zwammerdam. Geref
Kerk 9.30 ds de Jong, 5 ds Huisman Hazers-
woude Chr Geref. Kerk 9.30 ds Oosting, 5 ds
Lof Rotterdam. Geref. Gem. 9.30,3.30 ds Riet
dijk. Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Co-
lijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9 en 6.30 ds
Ablas. Geref Kerk 10.30 ds Huisman. 5 ds de
Jong Boskoop. Rk Kerk: dorp za 7, zo 10 en
11.30; Anker za 7. zo 11Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM Herv. Gem. 10 ds Verbeek. Ge
ref Kerk ('Hoeksteenj 10en5ds Hofland. Chr
Geref. Kerk 10 en 5 ev Schouten Heerhugo-
waard. Christen Gemeente (P Breughellaan
36) 10 hr Verbaan ha. Rk Kerk Mart. za 7, zo 9
en 11Jozefk. za 7, zo 10.
HOOGMADE Herv Gem. 10. Rk Kerk za 7. zo
9.15.
DE KAAG Herv. Gem. 10 ds Rothfusz Hille-
gom. Rk Kerk za 7. zo 9.30
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv. Gem.
Dorpsk 10 ds Aarents. 6 ds Sloof. Ontm kerk
10 ds Sloof. 6.30 ds de Graaf Herv Gem De
Rank' (P Groen-college) zie Katwijk aan Zee
Geref Kerk 9.30 ds Vrolijk Leeuwarden. 5 ds v
Breevoort. Rk Kerk za 7, zo 10
KATWIJK AAN ZEE Herv Gem. N. Kerk 10 ds
ten Voorde. 6 ds S|Ollema; O. Kerk 10 ds vd
Berg, 4.30 ds Visser; Ichthusk 10 ds Volk. 4 30
ds Christ; Pniëlk 9 30 ds Sjollema, 4.30 ds vd
Berg; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds Hovi-
us. 4.30 ds Bogaard. Overduin 2 15 hr Berg
man, Herv. Gem. 'De Rank' (Helmbergweg 10)
2 intrede en bevestiging ds Rog-Pronk. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 ds v Breevoort, 5 ds Ribberink,
Tnumfatork 10 en 5 ds Mink. Geref. K Vrijg
9.30, 5.30 ds Heida. Ned. Geref K. (aula
Bestevaer-mavo) 10 en 7 ds Bouma. Chr. Ge
ref. K 10 en 3 hr Sterk Vrije Chr Geref. Gem
(Un.zaal) 10 en 5 ds vd Belt Geref Gem (Re-
misestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 ds Schotanus. Soefi (Zuid
duinweg) elke 1e en 3e zondag, 4, Rk kerk St.
Joh. za 7. zo 9.30.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv Gem. 10
ds Lapré, 7 kand de Jong Kampen. Geref. Kerk
10 da Versluys Alphen, 7 zie herv kerk
LEIDERDORP Herv Gem en Geref, Kerk
Dorpsk. 10 hr v Wallinga, 6 30 ds Lutl.khu.s,
Scheppingsk. 10'ds Luttikhuis. Leythenrode
10.30 paler Poelma. Ehs.-ziekenhuis 9.30 ds
Brommet. Geref. Gemeente Leiden eo (kerk-
geb. Hoofdstr 73) 10 en 4 30 ds Boogaard.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 0 hr de Vries. Rk
Kerk za 7. zo 10 en 11 30.
LEIMUIDEN- Herv Gem 9.30 hr Goedhart
Nieuwkoop. Geref Kerk 9 30 ds vd Kooi, 7 ds
Zijl Oude Wetering. Rk Kerk za 7, zo 9 30 en
11 15
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Verdi|k,
Pauluskerk 10 (gezinsdienst) en 7 ds de Gel
der Geref. Kerk 10 en 5 drs v Midden Geref
K Vrijg. (Pnnsessestr 19 ds Geersmg. 4 30
Ned. Geref Kerk (Salvatori) 10 en 5 ds vd
Kwast Amstelveen Chr. Geref Kerk 10 en
4 30dsvDijken Geref Gem I0en4 Evange-
liegemeente (Heereweg 52a) 9 45 9 45 jeugd
njet een opdracht Rk Kerk Agathaker* za 7,
zo 10 en 11 30. Poelpolder za 7. zo 10 30. Ma-
nakerk za 7. zo 9 en 10 15. Engelbew za7.zo
10.30.
NIEUWKOOP Herv Gem 9 30 ds v Mounk.
6.30 ds de Haan Zevenhoven gezinsdienst
Geref. Kerk 9.30 ds vd Weg. 5 avondgebed
Chr. Geref Kerk 9 30. 7 ds Boiten Schiedam.
Remonstr. Gem. 10 hr de Graat Bierbrauwer
Nieuwkoop Evang. gem. (ver gebouw 'De
Rank'. Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk za 7,
zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds de Graaff.
6 30 ds vd Pol Nigtevecht Geref Kerk 9.30 ds
Terpstra Rijsburg ha. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30, 7 ds Ver
dijk Lisse. Geref. Kerk 9.30 ds Kraan. 4 30 ds
Rang. Chr. Geief. Kerk 9.30 en 4 30 kand Vo
gel Apeldoorn. Rk Kerk za 7. zo 10.
NOORDEN Herv. Gem. 9.30 ds Geuze, 7 ds
vd Scheur. Bodegraven. Geref. Kerk (W. Ver
laat) 10 ds Hiensch Barendrecht, 7 hr Schreu-
der. Rk kerk za 7. zo 9 en 10.30.
NOORDWIJK Herv. Gem. Grote of St Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Ruitenburg, 5 ds vd
Bergh. 7 mw vd Sluys; Hoofdstr (Zee) 10 ds
Makkenze Voorhout; De Ronk (Golfbaan) 10
ds vd Bergh. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr
10 mw drs vd Sluys. 5 ds Ruitenburg, Vmkenl
(Binnen) 10 ds Kuiper. Kapel W v.d. Bergh-
stichtmg 11 ds Keuning. Sole M.o 9 ds Keu-
ning. Evang. centrum 'De Ark' (pickepl 110 hr
v Duin, 7 zangavond Ned. Prol. Bond (aula
OZeew.) 10.30 ds Knoppers Den Haag Rk
Kerk Zee za 7. zo 10.30. Binnen za 7. zo 9.30
en 11.
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds Wa
genvoorde Bennebroek. De Ziik geen dienst
Rk Kerk Victork za 7. zo 9.30 en 11Jozefk za
7. zo 9 en 10.30; De Zilk za 7. zo 10 30
OEGSTGEEST Herv Gem Groene of Wilt-
kerk 10ds Kooman. Pauluskerk lOdsda Cos
ta. Gemeentecentrum (Lcjtw 9 30 ds Fnede-
rich, 7 ds Plomp Geref Kerk 10 prof Ridderbos
Kampen Geref Kerk Vrijg. (aula Dr Schilder
school) 9 ds Breen. 4.30 Ned Geref Kerk
(Gem.centrum) 8 45 en 4 ds Janse Van Wijc-
kerslooth 4 ds Ri|ksen Endegeest 10 ds Fne-
oerich Voiie-evangeliegem. (Gem centrum) 4
Rk Kerk Win kerk za 7. zo 9 en 10 30
OUD-AOE Rk Kerk za 7. zo 10.30
OUDE EN NIEUWE WETERING Herv Gem
9 30 ds v Velzen Oostermeer Geref K 9 30ds
Zijl. 5 ds vd Kooi Leimuiden Remonstr Gem.
geen dienst. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar Pres
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7. zo 10.30.
RIJNSATERWOUDE Herv Gem. 10 30 ds
Rodenburg Heukelum, 7 ds Heyting Oude We
tering. Chr. Geref. K. 8 45, 2.15 ds Bouw Urk.
RIJNSBURG- Herv Gem. Laurentiuskerk 9 30
ds Wagter, 5 ds v Dis. Bethelkerk 9 30 ds Bale
laan Voorschoten. Geref. Kerk Petrakerk 9.30
ds Snel, 5 ds Verschoor; Immanuelkerk 9 en
10 30 ds Verschoor. 5 ds Cziria, Maranatha
kerk 9 30 ds Cziria, 5 ds Snel Geref Kerk
Vrijg 10. 5.15 ds Breen Chr Geref K 9.30 en
5 ds de Joode Ede. Evang. Chnstengem (aula
(navo) 10 hr Goverts Zwaag Rk Kerk za 7. zo
9.30 en (chr. tuinbouwschool) 11
RIJPWETERING Rk Kerk za 7. zo 9.
SASSENHEIM Herv Gem 9 en 10.30 ds Vol-
lebregt. 7 ds Biewinga Geref Kerk 10 ds Bras.
7 zie herv kerk Chr. Geref K. 10 ds Hogonbirk,
5 ds Ouist Haarlem. Ned. Prol. Bond (Jul laan
17) 10 30 ds Blaauw Amsterdam Rk Kerk za 7.
zo 9.30 en 11.
TER AAR Herv Gem. 9 30 ds Poort Oister-
wi|k, 6 30 hr Bergman Katwijk Geref Kerk
9730 dr Wigmans Alphen, 6 30 ds Czma Rk
Kerk Aardam za 7. zo 9 en 12. kerk Langeraar
za 7. zo 9.30 en 11 30.
VALKENBURG Herv Gem 10 ds Sterren
burg. 6 30 dr Vermeulen Geref Kerk 9 30 mw
Kon.ng-Poiet Gouda, 6 30 prof vd Beek. Geref.
K Vn,g 9 30 en 4 ds He-da
VOORHOUT Herv 'Geref Kerkgemeenschap
10 ds de Jong Rk Kerk za 7. zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorpskerk 10
os de Zeeuw. 7 ds de Zwart. De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Mackaay. 7 z-e Dorps
kerk Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9 30 ds Korevaar Rotterdam. 4 30 ds Boer
Benthuizen Hulp en Heil-kerk Schakenbos
LeKJschendami lOdr Verheuie. Geref Ken* 10
ds de Zwart Geref K Vnjg. (Bachlaan) 10 45
en 4 30 ds Geersmg Rk Kerk Laur kerk za 7.
zo 11 30. M Godskerk za 7. zo 10 Kerk van
Engeland (British schoot in The Netherlands. J
v Hooftaan 3) 10.15 anglicaanse dienst Aula-
basisgemeenschap (m 'Onderdak j geen op-
WADDINXVEEN Herv Gem Brugk 9 30 ds
Kunz, 5 ds Goossen, Hoeksteen 9.30 ds vd
Menden Bleisw.|k. 6 30 ds Kugz Bofheik 9 30
ds Verspui| Goudriaan, 5 ds do Koeijer Wilnir.
Rehoboth-school 9 30 ds Muller Sluipwijk
Imm kerk 10en5ds vHouwlmgen Geref Kerk
Kruisk 10 15 en 5 ds BongersOntm kerk 9 30
ds de Moor Geref K Vnjg (Kruiskerk) 8.30 en
2 45 ds Hoogendoorn Chr Afoesch. Gem
9 30 en 5 ds vd Wanl. Oud-Geref Gem (Mer-
curiusweg 29) 10 en 6 30 Remonstr Gem 10
ds Cosseo
WARMOND Herv Gem. 10 dr Dirksen Leiden
Rk Kerk za 7. zo 9 en 10 30
WASSENAAR Herv Gem. Dorpsk 10 ds
Steenstra. 4.30 ds Wuischiegor Den Haag.
Kievietk ('Samen op wegj 10 ds Visser Mes-
siask 10 d9 vd Woude. Dorpscentrum 9 30 ds
vd D.s. Geref Kerk Z.|Haan 10 zie Mess kerk 5
ds Dondorp Den Haag Ned. Prol Bond (Kerk-
dam) 10 30 drs Roos Woubrugge RK Kerk Jo
zef za 7. zo 9 30 en 11W.u za 7. zo 9 30 en
11. GH za 6. zo 10 30
WOUBRUGGE Herv Gom 9 30 ds Markus
Broek op Longedijk, 6 30 ds v 1 Hof Geref
Kerk 9.30 hr Broek Oegstgeest, 6 30 ds vd
Kooi Leimuiden Ned Prol Bond (De Wijk
Schootstr 20) 10 30 dr Metering Alphen Rk
Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN Herv Gem 9 30 ds de Haan.
7 ds v Mour.k Nieuwkoop Geref Kerk 9 30 hr
Schreuder, 7 dr Haitsma Boskoop
ZOETERWOUDE Herv Gem 10 ds Verwe-i
Rx Kerk Sl Jan za 7 30. zo 9 30 Chr
Dienaark zo 10. Meerburgkerk H R,,nd.jk za 7.
zo 10 en 11 30
ZWAMMERDAM Herv Gam 10 ds Kool
Utrecht. 6 30 ds Dubbeldam 2Wammercam
Geref Kerk 10 da Landman Gouda. 6 30 dr Ba-
da Alphen Remonstr Gem geen dienst
