'Ella Fitzgerald is
soort archiefkast'
Topkwaliteit in Rijksprentenkabinet
Een Francofiel
met voorkeur
voor kleuren
PODIUMBLIK
Soesja Citroen twaalf en een
half jaar jazz-zangeres
DINSDAG 12 MAART 1991
KUNST
PAGINA 21
Expositie Aquarellen en grafiek van Leo Aarts.
Tot 30 maart te zien in Galerie Coup d'Art.
Nieuwe Rijn 27 in Leiden. Geopend op woens
dag, vrijdag en zaterdag van 10.00 tot 18 00
uur en op donderdag van 10.00 tot 21.00 uur.
LEIDEN Als Leo Aarts gaat
schilderen bevestigt hij zijn papier
niet op een schildersezel. Hij legt
het op een tafel en dat verschaft
hem een grote bewegingsvrijheid.
Hij kan om het werk heenlopen en
hij kan de beweging van het penseel
met zijn schouder inzetten. "Zo on
geveer", zegt de kunstenaar en hij
zwaait demonstratief met zijn ar
men door de tentoonstellingsruim
te van Galerie Coup d'Art. Een be
weging die grote gevolgen heeft
voor zijn werk.
Onder de 25 aquarellen die Leo
Aarts tot 30 maart in Galerie Coup
d'Art exposeert bevindt zich een
aantal tweeluiken. In dit geval zijn
dat steeds twee aquarellen, wie wel
bij elkaar horen, maar die apart zijn
ingelijst. De lijsten doorbreken de
voorstelling. "Uit nood geboren",
licht Leo Aarts toe. "Het papier
waarop ik graag werk is gewoon
niet groot genoeg voor grote bewe
gingen".
De meeste aquarellen stellen
bloemen voor. Of gewoon vlekken
in heldere en en zuivere kleuren, die
op bloemen lijken. "Mijn uitgangs
punt is vrijwel altijd een organische
vorm met een kenmerkende kleur.
Maar elke beweging wordt door de
voorafgaande beweging bepaald.
Zo ontstaat een eigen zelfstandige
en oorspronkelijke werkelijkheid.
Mijn voorkeur voor kleur boven
vorm en lijn bepaalt in belangrijke
mate het creatieve proces". Leo
Aarts zegt nadrukkelijk dat hij de
werkelijkheid niet wil kopiëren.
De meest recente aquarellen zijn
twee tweeluiken 'Ecriture Coulee I'
en 'Ecriture Coulee II' ('lopend
schrift I en II'). In sommige opzich
ten lijken ze op elkaar, in andere op
zichten zijn ze juist eikaars tegen
hanger. Zo valt in beide tweeluiken
een beweging van het ene luik naar
het andere te bespeuren, maar in
het ene geval gaat het om een op
waartse beweging en in het andere
geval om een neerwaartse. In Ecri
ture Coulee I gebruikt Leo Aarts
overwegend warme kleuren en in
Ecriture Coulee II juist koude. Maar
in beide tweeluiken zit een span
ning tussen het beschilderde en het
onbeschilderde deel.
Wat mij betreft vormt dit viertal
het hoogtepunt van de expositie.
Het is veel levendiger dan de oudere
aquarellen, waarin centrale compo
sities de boventoon voeren en waar
in je bloemen herkent, of je nu wilt
of niet.
Leo Aarts geeft zijn werken uit
sluitend Franse titels. Dat is gemak
kelijker vindt Leo Aarts, want in het
Frans kun je sommige dingen nu
eenmaal bondiger uitdrukken dan
in het Nederlands. Als voorbeeld
noemt hij de titel 'Reverdissement'.
In het Nederlands heb je daar vier
woorden voor nodig: 'het weer
groen worden'. Toch geeft hij toe
'een beetje veel Francofiel' te zijn.
LISETTE OOMEN
Compleet grafisch
werk Goya te
zien in Emmen
EMMEN (GPD) Het gebeurt zel
den dat alle etsen van Goya tegelijk
te zien zijn in één plaats. In Emmen
gebeurt dat op de tentoonstelling
van de Spaanse schilder Fransisco
de Goya (1746-1828), die tot en met
14 april in het Bruggebouw is te
zien. De expositie omvat 228 origi
nele etsen van de Spaanse schilder.
im het complete grafi-
n Goya, dat in Neder-
i Emmen te zien zal
Eight Heads in een choreografie van Daniel Ezralow is een van de
dansen die het Scapino Ballet komende zaterdag in de Leidse
Schouwburg uitvoert. (foto Hans Gerritsen)
Première
Na optredens in Londen, Berlijn,
New York en Tokyo zijn Mathilde
Santing en haar ensemble in Lei
den te zien. Morgen (voorpremiè
re) en donderdag 14 maart speelt
ze haar nieuwe programma Car
ried Away in de Leidse Schouw
burg aan de Oude Vest. Door de
wisselwerking die tijdens het con
cert ontstaat tussen Mathilde en
haar ensemble, zijn haar optre
dens niet alleen puur luistergenot,
maar ook uiterst bezienswaardig.
Combineren
Dat Jules Deelder eigenzinnige
opvattingen heeft over het leven
en de dichtkunst, is algemeen be
kend. Maar dat hij ook heel eigen
aardig denkt over het maken van
theater, kunt u op vrijdag 15
maart om 20.15 uur zien in de
Leidse Schouwburg, als hij zijn
One Man Show Deelder Draait
Door presenteert. Als geen ander
slaagt Deelder erin, om zijn ver
schillende facetten als schrijver,
dichter en performer te combine-
Pasolini
In Orgie van Pier Paolo Pasolini
gaan een man en een vrouw op
zoek naar de grenzen van hun re-
latie. Hoewel het onderwerp van
het toneelstuk loodzwaar is en de
uitvoering soms wreed, is de toon
opmerkelijk licht, bijna als varié
té. Dit door Peter Eversteyn gere
gisseerde stuk is op vrijdag 15
maart om 20.30 uur te zien in het
Parktheater in Alphen aan den
Rijn.
Groene mensjes
Al op zijn vierdejaar loopt Bo met
een gratis postbankkoffertje door
het huis. Stropdasje om, streepjes
overhemd, een trommeltje vol bo
terhammen besmeerd met Latta
en pindakaas. Maar op zijn ver
jaardag krijgt Bo geen succes
agenda, maar een sprookjesboek.
Bo raakt verdwaald in het boek.
Hij ontmoet een Aap op Sokken,
groene mensjes en komt in Ho-
noloeloe. Dit programma van
Mark Boode is op vrijdag 15 en
zaterdag 16 maart te zien in het
MicroTheater in Leiden. De aan
vang is 20.30 uur.
Soli en duetten
Op muziek van Philip Class en
Patricio Wang toont de Dans
groep Krisztina de Chatel een
aantal nieuwe choreografieèn on
der de titel Sequence. In het eer
ste deel van het programma dan
sen de vrouwen in de groep een
trio en de mannen een kwartet. In
het tweede deel worden ook soli
gedanst. Te zien op zaterdag 16
maart om 20.30 uur in het
Parktheater, Alphen.
Volwassen publiek
Het Scapino Ballet Rotterdam
presenteert op zaterdag 16 maart
een veelzijdig programma met
nieuwe choreografieën van Ed
Wubbe, Mats Ek en Daniël Ezra
low in de Leidse Schouwburg. In
dit nieuwe programma richt het
Scapino Ballet zich niet op de
jeugd, maar wil het een volwassen
publiek aanspreken. Dit blijkt
ook uit de muziekkeuze: er wordt
André Manuel wil een beest in zijn bed.
gedanst op muziek van J.S. Bach,
Philip Glass en op volksmuziek
uit het Zweedse Norrbotten.
Beest in bed
André Manuel won vorig jaar het
Leids Cabaret Festival. Zaterdag
16 maart treedt deze cabaretier
op in het Multifunctioneel Cen
trum in Oegstgeest met het pro
gramma Ik wil een beest in mijn
bed'. Daarin bespeurt hij nog
steeds enkele diepe gaten in zijn
leven. Het programma is dan ook
een programma over iets dat er
nog niet is. Aanvang 20.30 uur.
Vervanging
Wegens ziekte kan de ex<abare-
tier Fons Jansen zaterdag 16
maart niet voorlezen op een
avond, die door de Volksuniversi
teit K&O in de Roskam aan de
Turfmarkt in Katwijk is georga
niseerd. K&O heeft echter 'een
waardige vervanging gevonden
in de muis Frederik de Verteller'.
Guus Reker speelt Frederik, die
een aantal griezelverhalen vertelt
onder de titel De Burcht a an Zee.
Reker wordt op de piano begeleid
door Sebastiaan Huydts. De aan
vang is om 20.15 uur.
Circusnummers
Veertig kinderen van tien tot zes
tien jaar voeren echte circusnum
mers uit: koorddansen, ballopen,
acrobatiek, fietsen op eenwielers
en jongleren. Ook de''dieren' ont
breken niet in Circus Elleboog:
er zijn apen, beren en een 'echte'
olifant. Te zien op zaterdag 16 en
zondag 17 maart in het LAK-thea-
ter aan de Clevenngaplaats in
Leiden. Aanvang 15.00 uur.
Tegen Apartheid
De werkgroep 'Leiderdorp tegen
Apartheid' is erin geslaagd om
het toneelstuk van Athol Fugard,
Mijn kinderen! Mijn Afrika
naar de Muzenhof te halen, waar
het op zondag 17 maart om 14.30
uur wordt gespeeld door de Zuid
afrikaan Anthony Akerman. De
zwarte leraar Anela Myalatya
probeert de kloof tussen blank en
zwart te dichten en lijkt daar in te
slagen als hij een blank meisje en
een zwarte jongen zover krijgt,
dat zij samen meedoen aan een li
ter atuurwedst rijd. Maar dan
slaat het noodlot toe.
Lievelingsrat
Aan het hoofd van een heksen
kring van dertien heksen staat de
Nachtheks. Op een dag gaan alle
heksen op bezoek bij Dc Middag-
heks. die nachtblind is en niet zo
goed kan toveren als haar zusters.
Per ongeluk betovert ze de lieve
lingsrat van de Nachtheks en dat
is het begin van veel problemen...
Deze voorstelling speelt de Mime-
groep Oceaan op dinsdag 19
maart om 14.30 uur voor leerlin
gen van de Leiderdorpse basis
scholen in De Muzenhof in Leider
dorp. De voorstelling heeft een
educatief karakter.
Het gaat hier
sche werk va:
land alleen ii
zijn.
Emmen dankt de expositie aan de
contacten die directeur Sjouke Zijl
stra van theater De Muzeval onder
houdt met de directeur van het
Stadtmuseum Oldenburg, waar de
etsen het afgelopen jaar zijn ver
toond.
Om de tentoonstelling mogelijk
te maken hebben de organisatoren
subsidie gekregen van de provincie
en een aantal bedrijven. Speciaal
voor de tentoonstelling in Emmen
is een diaserie vervaardigd waarin
aandacht wordt besteed aan schil
derijen van Goya.
"Een instrumentalist kan gewoon in de band van Anita
Meyer gaan spelen. Voor ons bestaat zo'n leerschool
niet. Als zangeres wordt het je niet gegund het vak te
leren".
Soesja Citroen, jazz-zangeres, zit dit voorjaar twaalf en
een half jaar in het vak. Haar eerste plaat is op compact
disc uitgebracht en er staat een nieuwe live-cd op het
punt van uitkomen.
- 'Als zangeres krijg je niet de kans om het vak te Ieren.
AMSTERDAM Het Amerikaanse echtpaar
George en Maida Abrams begon dertig jaar
geleden met het verzamelen van Nederlandse
tekeningen uit de zeventiende eeuw. Het
resultaat van hun passie is een verzameling van
450 tekeningen uit onze Gouden Eeuw die
wereldwijd vooral bekendheid geniet door de
schilderijen. In het gedempte licht dat voor het
tonen van kwetsbaar werk op papier is vereist,
toont het Rijksprentenkabinet tot en met 28
april een selectie van 103 topstukken uit deze
collectie. Daaruit blijkt dat de kwaliteit van het
tekenwerk uit deze eeuw eveneens op een zeer
hoog niveau stond.
Het echtpaar concentreerde zich bij zijn
aankopen niet alleen op tekenwerk van de heel
grote namen uit de kunstgeschiedenis zoals
Rembrandt, Jan van Goyen, Hendrick
Avercamp en de gebroeders Adriaen en Isack
van Ostade. Natuurlijk zijn zij met prachtige
voorbeelden van hun tekenkunst in het
Rijksprentenkabinet aanwezig. Dat zal echter
niemand verbazen: geen enkele verzamelaar
wil hun unieke kwaliteiten negeren.
Het verrassende van deze expositie is echter
vooral de aankoop van kunstenaars die in later
eeuwen minder bekendheid kregen bij het
grote publiek. Als voorbeeld kan David Bailly
(1584-1657) dienen, van wie ons 35
portrettekeningen bekend zijn. Zijn 'Portret
van Jan Pynas' uit 1621 is een 'levensechte'
tekening waarvan vooral de melancholiek
blikkende ogen de kijker bijblijven. Ook Jacob
Matham (1571-1631) biedt met het 'Portret van
een man' uit 1603 een dergelijke verrassing.
Peter Schatborn analyseert in de catalogus hoe
wij de ontwikkeling van deze Gouden Eeuw
kunstenaars in de tijd moeten plaatsen. In de
eeuw daarvoor werd er 'naer het leven' en 'uyt
den gheest' getekend en was bij voorbaat al
bepaald welke werkwijze voor een bepaald
onderwerp moest worden gebruikt. Zo werd
voor de compositie van bijbelse en
mythologische taferelen altijd uit de
verbeelding geput. Voor het tekenen van
landschappen gingen de kunstenaars in
tegenstelling tot later tijden nog niet de deur
uit, maar maakten zij gebruik van hun
herinnering. Portretten, figuurstudies,
bloemen en stillevens mochten weer wel 'naer
het leven' worden getekend.
Ontwikkelingen
Aan het eind van.de zestiende eeuw werden de
ontwikkelingen zichtbaar waarvan de
resultaten hun neerslag vonden in de
gevarieerde produktie aan tekeningen in de
zeventiende eeuw. Karei van Mander. Hendrick
Goltzius en Cornelis van Haarlem richtten een
academie op met de bedoeling zich te
concentreren op studies 'naer het leven'. Vanaf
het eind van de jaren tachtig van de zestiende
eeuw kreeg deze werkwijze zo een belangrijke
impuls: het ter plekke maken van een
tekening onderging een opwaardering die
permanent zou blijven.
De aldus verkregen voorraad beelden werd
overigens vaak verwerkt in tekeningen 'uyt den
gheest'. Schatborn noemt deze combinatie van
fantasie en werkelijkheid een van de meest
karakteristieke aspecten van de Nederlandse
kunst in de zeventiende eeuw.
Uit de tentoonstelling van de collectie Abrams
blijkt dat de kunstenaars van de Gouden Eeuw
hun onderwerpen overal vandaan haalden:
scoenes uit het dagelijks leven en figuurstudies
wisselen af met portretten en landschappen.
Het echtpaar Abrams kocht een aantal
kostelijke voorbeelden van de specialisten bij
uitstek op dit terrein: Isack (1621-1649) en
Adriaen (1610-1685) van Ostade.
De landschappen bieden de kijker alle
gelegenheid te mijmeren over de idylle van het
toen nog overdadige en onaangetaste
natuurschoon in ons land. Met pen en bruine
inkt maakte bij voorbeeld Cornells Vroom
(1591/2-1661) omstreeks 1622 een fraai verstild
'Landschap met rivier'. Ook hij is een van de
verrassingen in het Rijksprentenkabinet: van
hem zijn tenslotte minder dan 25 'eigen'
tekeningen bekend.
Rijksprentenkabinet, tot 28 april.
Openingstijden: dinsdag tot en met zaterdag
10.00 uur - 17.00 uur. zondag: 13.00 uur 17. 00
uur. Maandag gesloten.
GOUDA AIS vijfdejaars psycho
logiestudente kreeg ze in 1979 een
aanbod om bij Nedly Elstak te ko
men zingen: 'Seven Singers and a
Horn'. Een paar jaar later had ze
haar eigen kwintet. Elstak was met
zijn groep immer op zoek naar nieu
we vormen van jazz. De muziek van
Soesja werd meer mainstream.
Loopt Soesja Citroen achterstevo
ren? Ligt het niet meer voor de
hand ofn met mainstream te begin
nen om van daaruit in de modernere
stromingen terecht te komen?
"Ik weet niet of dat meer voor de
hand ligt", zegt Soesja. "Het is heel
natuurlijk dat iemand op z'n twin
tigste van alles uitprobeert en op z'n
veertigste een weg vindt. Daarbij
niet meer geïnteresseerd is in expe
rimenten, maar zich meer richt op
de diepgang in een bepaald vlak.
Want hoeveel mensen ontwikkelen
een soort experimentele stijl als ze
veertig of vijftig zijn? Het zijn be
paalde keuzes, die je toch al vrij
vroeg maakt".
"Eigenlijk heb ik nooit anders ge
daan dan liedjes zingen. In de tijd
bij Nedly zong ik ook een stuk als
'Lush Life'. Hij zei altijd: 'Wat moet
ik daar eigenlijk mee. Het stuk is
klaar. Wat kun je daar aan toevoe
gen?' Maar ik deed het wel. Nedly
had ook een voorliefde voor bepaal
de stukken: 'Feelings' vond hij bij
voorbeeld prachtig. Zo zwart/wit
was het allemaal niet".
"Om het experimentele te doen,
moet je pok compositorisch vermo
gen hebben. Je moet heel veel kun
nen creeren wat de moeite waard is.
Ik dacht op een bepaald moment:
wat ben ik eigenlijk aan het doen''
Nedly zei altijd dat we maar wat
moesten doen. Maakte niet uit. Ik
merkte dat ik het handwerk, het
oude vak gewoon niet beheerste.
Nedly vond het helemaal niet nodig
om een bepaalde muzikale onder
grond te hebben. Ongeschoolde
stemmen, dat vond hü ook heel aar
dig. In feite zat ik m een wankele po
sitie. Ik vind dat als je experimente
le dingen doet, dan moetje een goe
de achtergrond hebben. Je houdt je
zelf in zo'n afhankelijke positie.
Ontsnapping
Want hoe beoordeel je nou of wat jij
doet. goed is? Ik denk dat ik door
dat soort dingen ermee ben opge
houden. Gewoon het gevoel: laat ik
me nou maar eens eerst verdiepen
in het liedjeszingen."
"Bij ons thuis was altijd klassieke
muziek. Mijn ouders waren geschei
den. Mijn moeder was pianolerares
en mijn vader was secretaris van het
Residentie-orkest. Ik wilde wel iets
met muziek gaan doen. maar geen
klassiek. Ik ging zingen bij een
bandje. Dat was geen jazz, maar we
speelden een keer op een feestje en
toen zei iemand dat ik eens naar de
jazzsocieteit in Delft moest komen.
Daar ben ik toen heengegaan. Ik
zong daar met een band, ik denk
'Summertime' of zoiets. Toen kreeg
ik bandjes te leen van Charlie Par
ker en toen had ik eigenlijk gevon
den wat ik zocht. Een soort ontsnap
pingsmogelijkheid. Elke dag ging
ik luisteren naar een Franse zender
die jazzmuziek uitzond. Het was
voor mij een middel om aan de saai
heid van de middelbare school te
ontsnappen".
"Toen ik een jaar of veertien was,
was ik altijd bezig met eigen liedjes,
daar speelde ik gitaar bij. Heel droe
vige liedjes. De overgang naar jazz-
songs was eigenlijk helemaal niet zo
groot".
"Ik hou van Billie Holiday. Ook
van Aretha Franklin. Niet alles,
maar zoals zij de blues zingt, dat
gospel-achtige, die power Dat vind
ik prachtig. Helen Merrill is een be
langrijke invloed. Ook op mijn re
pertoirekeuze. Ik kan honderden
stukken bekijken en dan luister ik
altijd hoe zij dat heeft gezongen. Zij
schuift ook heen en weer tussen on
gebruikelijke stukken en het stan
daardrepertoire. Vooral ook die rare
arrangementen. Daar voel ik me
mee verwant".
'Toen Sarah Vaughan heel jong
was schijnt ze angst te hebben ge
had om te zingen. Als je daar opna
mes van hoort, dan gebeuren er din
gen... door alles heenschieten, ver
sieringen aanbrengen. Ik houd van
haar stem toen ze zo jong was. Ik
hou niet zoveel van dat hele zwaar
aangezette van later. Vroeger had ze
zo n ongelooflijk flexibele stem. Bij
haar hoor je de overgang naar het
hoge register niet. Ik hoor nooit een
stembreuk of zo. Zij schiet zo mooi
naar boven, dat ik soms wel eens
denk: wat ben jij toch een vuil vies
rotwijf. Ik vind het zo prachtig, zo
ontroerend".
"Ella Fitzgerald is een soort ar
chiefkast. Zy zingt op een gemakke
lijke wfize door een ongelooflijk
groot aantal stukken heen. Als ik
van een song wU weten hoe dat ge
daan is, dan zet ik altyd Ella op. Dan
weet je ook hoe het verse gaat. Ze
zingt vrijwel altijd het verse. Van
haar stem hou ik niet altijd. Ik vind
haar soms fantastisch scatten. Zij is
een van de weingen die dat prachtig
doet. Maar soms vind ik het ook
weer teveel van het goede. Ik ben
zelf geen scatter. Ik voel me een bal-
lad-zangeres".
Van Kooten
"Ik ben er niet zo blij dat ze
mijn eerste plaat met Niko Bunink
opnieuw hebben uitgebracht. Hij
ligt in de winkels alsof het mijn
nieuwe cd is. terwijl ik vind dat ik
beter ben gaan zingen". De plaat
eindigde indertijd met Kees van
Kooten die in de uitloopgroef mom
pelde: 'leuk feestje, jammer dat er
geen citroen was.' "Dat hebben ze
nu weggelaten. Ze vonden het een
uit de hand gelopen grap van Niko.
De producer Co de Kloet had één
plaat zonder die tekst. Hu vond het
storend"
Soesja Citroen maakte platen het
het Metropole Orkest. "Dat is me
niet in dank afgenomen, terwijl het
van mij een hartewens was. Dat is
toch raar Instrumentalisten kun
nen van alles. Die kunnen in de stu
dio's werken. Als zangeres krug je
niet de kans om het vak te leren.
Muzikanten kunnen in popbandjes
gaan zitten of bekende popsterren
begeleiden. Zo kunnen ze wel het
vak leren. Gewoon spelen wat er
staat. Maar als zangeres kun je heel
weinig. Je hebt sowieso al veel min
der optredens omdat je niet in aller
lei groepen kunt gaan zitten. En dan
moet datgene wat je doet nog heel
erg ethisch verantwoord zun. Dat is
iets waar ik me tegen verzet heb.
Waarom moeten anderen voor mij
uitmaken wat ik wel en niet kan
doen?"
Soms duiken er in cfe popmuziek
stukken op, die door jazzmusici
worden opgepikt. 'Honesty' en
'New York State of Mind' van BiUy
Joel zün jazzstandards geworden
"Ik luister nooit naar popmuziek. Ik
luister altijd naar klassiek. Boven
dien hoort dat ook een beetje bu een
bepaalde entertainment-sfeer. Ik zit
er al tijden over te aarzelen of ik
'Route 66' zou gaan zingen. Omdat
het toch wel lekker ligt, bij bepaalde
gelegenheden. 'No More Blues', dat
vind ik ook zoiets. Volgens my zingt
elke zangeres dat. Een leuk stuk,
maar niet meer dan dat. Ik ervaar
het toch als een knieval dat ik dat
stuk ook zing. Bij heel veel stukken
denk ik: ja, dat kan ik wel gaan zin
gen, maar wat heb ik eraan".
Bariton Bernard
Kruysen bij K O
LEIDEN - De bariton Bernard
Kruysen treedt morgen op in de Ka
pelzaal van K &c O in Leiden. Met de
pianist Koos van den Brekel zal hy
de liederencyclus 'Die Winterreise'
van Franz Schubert uitvoeren. Het
concert begint om half acht
Kruysen was de eerste Neder
landse zanger die in Parijs werd be
kroond met de Grand Pnx du Dis-
que.
