'Je moet het akkertje ook
eens een jaar laten rusten
Soldaatje
spelen
'Uitgeven pockets vak apart'
Verbrokkelde expositie in galerie Time is Art
Gekrulde en gekromde tenen
Mathilde Santing maakt weer plaat met covers
Sculpturen van Pauline Tonkens
ZATERDAG 9 MAART 1991
KUNST
PAGINA 37
Twee 'bavelaars' uit Leiden
onder de hamer bij Sotheby's
LEIDEN - Op een veiling van de
coratieve kunst, die vrijdag 19
maart bij Sotheby's in Amster
dam wordt gehouden, komen en
kele ongebruikelijke kunstvoor
werpen ter tafel, namelijk twee
'bavelaars'.
'Bavelaar' is de benaming van
een diorama van hout, been of pa
pier. in een houten kistje en ach
ter glas. Meestal stellen ze land
schappen, stadsgezichten of scè
nes uit het dagelijks leven in en
om het huis voor. Als uitgangs
punt voor het snijwerk gebruik
ten de makers vaak prenten of te
keningen.
Deze 'kijkdozen' werden vooral
gemaakt door de familie Bave
laar. De bekendste vertegenwoor
digers van deze familie zijn de
beeldhouwer Cornelus Bavelaar
(1747 - 1830) en zijn zoon, even
eens Cornelus geheten (1777 -
1831). Dankzij Cornelus Bavelaar
senior is de familienaam syno
niem geworden geworden met
het object en worden ook diora
ma's van anderen 'bavelaars' ge
noemd.
De. kunstwerken verschenen
voor het eerst op een veiling m
Leiden in 1830. Op een latere vei
ling in 1854 werden ze voor het
eerst als 'bavelaars' aangeduid en
enkele jaren later werd het de al
gemene naam voor deze vorm van
kunstnijverheid.
Op de veiling bij Sotheby's ko
men twee bavelaars onder de ha
mer. De eerste is een gezicht op
de stad Leiden, met een molen en
twee kerken op de achtergrond
en mensen, vee en boten op de
voorgrond. Deze bavelaar is ge
maakt door Cornelus Bavelaar se
nior en is, voor zover bekend, het
enige gesigneerde exemplaar van
zijn hand. Naar verwachting zal
het kunstwerk tussen de 5.000 en
8.000 gulden opbrengen. De twee
de bavelaar is gemaakt door J.
Coster en toont Het Gerecht in
Leiden. De waarde van deze bave
laar wordt geschat op 4.000 - 6.000
gulden.
Men kan de bavelaars bezichti
gen bij Sotheby's aan het Rokin.
De kijkdagen zijn van 15 tot en
met 18 maart van 10.00 tot 16.00
f^l
'Cuzco' bewegingsttieaferproduMte van Riet
Verheist Regie Michael Helmerhorst Muziek
Arthur Schm.ot Gez-en op 8 maart in het LAK-
theater alwaar nog vanavond
LEIDEN - Bij WVC zijn ze druk
aan,het discussieren of mime nog
wel recht heeft op een gesubsidi
eerd bestaan. Mime valt tussen wal
en schip nu iedere acteur tegen
woordig wel eens een huppeltje
maakt en een beweger aan het to
neelspelen slaat. Onvervalste mim-
evoorstellingen worden steeds
schaarser maar 'Cuzco' is er een. Op
initiatief van Riet Verhelst. die ooit
meespeelde in de theaterhit Pak em
Stanzi van het Raamtheater. werd
associatief vormgegeven aan een
feestje. De vier bezoekers bereiden
zich erop voor. gaan op weg, zijn er,
dansen en zingen wat en zoals het
met feestjes nog wel eens gaat afge
lopen.
In de dagen van weleer beteken
de mime lekker typetjes neerzetten
en dat is precies wat in 'Cuzco' ge
beurt. De bange trut met handtasje
is hysterisch van angst in de metro,
de vlotte poeha yup versiert de an
dere kunstzinnige yup. het guppie
begeleidt de femme fatale op de pia
no. Een aantal van dit soort scènes
kan rechtstreeks worden afgevoerd
naar de theaterhoek op de huis
houdbeurs want van het artistieke
niveau zakt je broek af. En van de
muziek van Arthur Schmidt schiet
je direct in een overdekte winkel
centrumdepressie.
Edoch. Na een uitermate zwakke
start krijgt de voorstelling iets dat
op allure lijkt. Regisseur Michael
Helmerhorst, gewezen artistiek lei
der van de technische-trucen-thea-
tergroep Pers pekt, is ongetwijfeld
verantwoordelijk voor de op af
stand bestuurbare autootjes die in
de theatrale parkeergarage een ei
gen leven gaan leiden. In die par
keergarage is het overigens nat en
winderig en daartoe staan twee mi-
mers met een bord de wind aan te
wakkeren en met een plantenspuit
de regen te verbeelden. Al vaker ge
daan maar hilarisch en zeer overtui
gend gebracht. Zoals ook de scene
met de in vier talen voorgedragen
gebruiksaanwijzing voor een kaars
(enstandaard). dikke pret is.
'Cuzco' zorgt met andere woor
den voor gekromde en gekrulde te
nen. Het resultaat een ouderwets,
luchtig, oubollig, langdradig, ver
makelijk en heerlijk mime-avondje
uit. Ook leuk voor jongeren.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
'Henry V' van William Shakespeare. Met
Pierre Bokma en vele anderen. Regie Ti-
lus Tiel Groenestege. Gezien op 8 maart
in de Leidse schouwburg. Aldaar nog van-
LEIDEN Dat het prestigieuze
Shakespeare-project van vrije
producent Martin Hanson geen
goed gesternte heeft gehad, is
inmiddels genoegzaam bekend.
Eerst waren er de bijna de
sastreuze financiële perikelen,
daarna volgden vernietigende
kritieken op de eerste twee ko
ningsdrama's en toen stortte
ook nog eens regisseur Adrian
Brine in.
Desondanks heeft een grote
groep acteurs zich met prijzens
waardig doorzettingsvermogen
onder leiding van Titus Tiel
Groenestege op 'Henry V', het
laatste koningsdrama, gestort.
Wekenlang nieuws over de Golf
oorlog beïnvloedt het spelen
van- en het kijken naar - zo'n
stuk vol wapengekletter en
krijgshaftig gebral ontegenzeg
gelijk. De regisseur erkent dat
volmondig in het programma
boekje. Evenals in 'Richard II'
speelt Groenestege zelf als
'Chorus' in een soort verslagge-
versrol mee - hij zou een CNN-
reporter kunnen zijn die de toe
schouwers letterlijk begrip
vraagt voor het ontbreken van
beelden.
Van die oorlog die hier eigen
lijk centraal staat, zien we vrij
wel niets. Het zwaartepunt heeft
Shakespeare hier verlegd naar
de morele aspecten van deze in
vasie van Henry. Een van de
mooiste scènes is dan ook de
monoloog van de koning die hij
uitspreekt aan de vooravond
van de grote slag. Het toneel is
op enkele lantaarns na donker;
de manschappen die als zwarte
silhouetten herkenbaar zijn, zin
gen zacht een soldatenlied. Pier
re Bokma maakt op dat moment
werkelijk iets moois van dit
beeld van een in gedachten ver
zonken koning/veldheer.
De scènewisselingen verlo
pen uitermate soepel, de spelers
dragen ondertussen hun 'histo
risch' kostuum al wat overtui
gender. Dat zijn winstpunten in
dit derde koningsdrama, ook al
blijft het allemaal toch net te
veel lijken op jongensachtig sol
daatje-spelen bij de rommelkist
op zolder.
De laatste scène maakt ten
slotte nog heel veel goed. Pierre
Bokma steelt de show, wanneer
hij op hoogst onbeholpen wijze
de Franse prinses Catherine ten
huwelijk vraagt. Een klein drif
tig mannetje tegenover een lan
ge, slanke, ongenaakbare prin
ses (gespeeld door Marieke van
der Pol); de Engelse koning als
het ware met Frans tempera
ment. de Franse prinses zo ty
pisch Engels 'cool'.
WIJNAND ZEILSTRA
AMSTERDAM - Het is een
poosje stil geweest rond zan
geres Mathilde Santing. Een
kleine twee jaar verstreek
sinds haar prachtige album
'Breast And Brow' en de
daaropvolgende, succesvol
le theatertournee. De Am
sterdamse zangeres nam een
jaar welbestede rust, zette de
zaken op een rijtje en is terug
met een lichtvoetige en 'pop
py' plaat: 'Carried Away'.
Mathilde was er wel aan toe, aan
zo'n rustpauze. "Ik had het idee dat
ik niet meteen door moest gaan met
weer een tournee door de theaters.
Het is heel succesvol geweest en in
principe kan je dan gewoon door
boeken, maar het werd meer een
verplichting dan een uitdaging.
Toen ik dat doorhad dacht ik
meteen: kappen. Kijk, Nederland is
een klein landje en daarbinnen heb
ik een klein publiek. Dan kan je niet
elk jaar op toernee, je moet het ak
kertje eens een jaartje laten rusten."
In dat jaar nam Mathilde wat af
stand van wat ze deed en leerde zich
tegelijkertijd verzoenen met zich
zelf en haar vak. "Ik voelde me echt
schuldig over het feit dat ik zo tem
peramentvol ben, dat ik mezelf
soms niet kan beheersen. En dat ik
niet een gewoon kantoorbaantje
heb of zo. Ik ben in therapie gegaan
omdat een aantal dingen in mijn pri-
véleven fout bleef lopen, en mijn
therapeute, een wijze oude vrouw
van 62 zei: Wees blij datje zangeres
bent, iemand als jij van negen tot
vijf op kantoor, dat zou niet kunnen.
Het is toch heerlijk om een beetje de
gekke artiest uit te hangen. Ik kan
het nu beter beheersen. Soms is het
echt een wonder dat ik niet loop te
stampvoeten op het toneel, maar
dat is dan ook je professionalisme,
hè. Ik bedoel, ik ben muzikant. Mu
ziek maken is een heel precies even
wicht tussen heel analytisch zijn en
tegelijkertijd heel emotioneel".
Zelfvertrouwen
Onder andere dankzij die therapie
is Mathildes zelfvertrouwen aan
zienlijk toegenomen. Ze kan nu vol
mondig zeggen dat het goed met
haar gaat. Ligt het aan dat zelfver
trouwen dat Carried Away' een
stuk extraverter klinkt dan het
prachtige, verstilde 'Breast And
Brow'?
"Dat was zo'n eindstation in stil
materiaal, dat ik de behoefte had
om dat beeld te corrigeren met een
ander soort plaat. Het gaat wel hand
in hand, hoe zo'n plaat klinkt en hoe
je je voelt. Voorheen was het zo dat
ik toch wel erg bang was om mezelf
te laten zien. Op het podium was ik
Nederlands enige pocketuitgeverij Rainbow viert feest
Van onze correspondent
Monique Brandt
AMSTERDAM - Dat het intellect
ook met weinig geld best op peil ge
houden kan worden, bewijst Neer-
lands enige pocketuitgeverij Rain
bow, zelfstandig onderdeel van Uit
geverij Maarten Muntinga. Gretige
lezers kunnen voor elf gulden per
deel de boekenkast vol stouwen
met allerhande geelgerugde top
pers uit de wereldliteratuur. Wat te
denken van Naar de vuurtoren van
Virginia Woolf, de Driestuiversro
man van Bertold Brecht, Isabelle
van Anette Kobak, of het prachtige
De stad der wonderen van Eduardo
Mendoza?
Onlangs kwam nummer honderd
van de inmiddels razend populaire
reeks uit. Een beetje feest is het dus
wel bij de uitgeverij, waarin bij de
start, nu ruim acht jaar geleden, ei
genlijk niemand écht geloofde. On
dertussen is dat wel even anders. De
bekende boekjes zijn niet meer weg
te denken uit de reguliere boekhan
dels en hebben daar zelfs een vaste
opstelling verworven die heel her
kenbaar is voor de potentiële ko
pers.
Geregeld worden met de titels -
alle titels zijn eerder als paperback
verschenen - oplagen bereikt waar
van auteurs in Nederland eigenlijk
alleen maar durven dromen. Van
Alice Walkers' De kleur paars, bij
voorbeeld, werden maar liefst
110.000 exemplaren verkocht. Ook
Geen gewoon Indische meisje van
Marion Bloem (70.000 exemplaren)
en Maryse Condé's Ségou (60.000
exemplaren) behoren tot de Rain-
bow-Top Tien. Opmerkelijk is het
feit dat sommigen van die bestsel
lers het als paperback helemaal niet
zo goed deden.
"Boeken verdienen een tweede
leven. Wij zorgen dat ze die ook krij
gen", zegt Hilbrand Gringhuis van
Rainbow. "En soms is dat tweede
leven wat verkoopcijfers betreft
ook inderdaad een béter leven.
Waar dat aan ligt - behalve aan de
prijs - weten we niet precies. Soms
omdat de bewuste auteur op dat
moment toevallig in de belangstel
ling staat. Of omdat bepaalde on
derwerpen net veel aandacht krij
gen. Dat is dan mooi meegenomen".
Doelgroep
Maarten Muntinga startte in 1983
met het uitgeven van pockets met in
het achterhoofd de populaire Britse
pocketuitgeverij Penguin als voor
beeld. De formule - goedkope en
goede boeken die overal verkrijg
baar zijn - bleek ook in Nederland
goed aan te slaan. Tegenwoordig
worden jaarlijks 18 nieuwe boekjes
uitgegeven, steeds in een serie van
"Doorgaans nemen we na één of
twee jaar de rechten van een be
staand boek over van een andere
uitgever, die het bewuste boek eerst
als paperback heeft uitgebracht",
vertelt Gringhuis. "Het is niet onze
bedoeling om exclusieve uitgaven
te verzorgen. We zijn als betrekke
lijk kleine uitgeverij niet ingesteld
op het redigeren van boeken, over
leg met de auteurs. Pockets uitge
ven is echt een vak apart".
Het aantal vrouwelijke auteurs in
het fonds is groot. Vrouwen vormen
dan ook het grootste deel van de
klantenkring van Rainbow. Gring
huis. "Afgelopen zomer lag ik op
het strand. Overal om me heen die
pockets, en inderdaad allemaal
vrouwen die ze aan het lezen waren.
Ik liep een stukje langs het water en
ook verderop zag ik van die -gele
kaftjes. Dan voel je je stilletjes toch
wel een beetje trots".
ook veel introverter dan privé en
dat is iets wat het publiek ook
merkt. Dat voelt gewoon: er is iets
en we krijgen het niet te zien. Ik heb
erg veel van mezelf in de nieuwe
plaat gestopt, ook al zijn het alle
maal covers. Zo'n nummer als Real
Man' heeft op veel niveau's met me
zelf te maken".
Op de nieuwe plaat staan weer
uitsluitend covers, ditmaal vooral
van hedendaagse popcomponisten.
De vfaag waarom er geen oorspron
kelijk materiaal op staat vindt
Mathilde niet zo relevant. "Het is
een beetje vreemd dat juist in de
pop zo strikt de hand wordt gehou
den aan het idee dat het schrijven,
het produceren dus, veel belangrij
ker is dan het reproduceren. Ik wil
niet zo arrogant zijn om mezelf te
vergelijken met Jessye Norman,
maar het zou toch belachelijk zijn
dat iemand haar zou vragen wan
neer ze nou zelf gaat schrijven. In
klassieke muziek is interpretatie al
les".
"Ik hou zoveel van een mooie
song. Als ik een nummer hoor en ik
weet dat het raak is, dat ik het graag
wil doen, dan heb ik hetzelfde ge
voel als een componist heeft als die
weet dat hij beet heeft. Ik voel het
gewoon aan mijn lichaam als ik iets
goeds hoor. gelijk in het begin, zo
van: shit, dit is het wel. Dan wacht
ik even tot het afgelopen is, of de
tekst niet vreselijk de mist in gaat of
zo, en dan weet ik het wel. Als ik
met een liedje bezig ben dan heb ik
er zoveel van mezelf in gestopt, is
het zo eigen geworden. Ik verander
soms kleine dingetjes in de tekst, of
ik zing het op een heel andere ma
nier. Nummers die al echt perfect
zijn, waar je niets meer aan kunt
veranderen, die moet je gewoon
niet doen. Ik zou nooit iets van Kate
Bush kunnen coveren, maar ik heb
bij haar wel vaak iets van: hé, laat
mij dat nou zingen".
Standards
In het begin van haar carrière ver
wierf Mathilde vooral bekendheid
door haar opvatting van allerlei
'standards' uit het gouden tijdperk
van de Amerikaanse songschrijf-in-
dustrie. Op 'Carried Away' is die ca
tegorie, op het van Sara Vaughn be
kende 'Polkadots And Moonbeams'
na, grotendeels vervangen door
werk van meer 'contemporaine'
componisten als Mathildes favoriet
Todd Rundgren, Scritti Politti, Az
tec Camera en Jules Shears. "Mijn
grootste bezwaar is dat de teksten
van die standards zo afschuwelijk
traditioneel zijn. Het zijn vaak heel
mooie stukken, maar zo'n tekst.
ïk hou zoveel v
esong
daar kan ik vaak niet mee uit de voe
ten. Ik kan niets zingen wat ik niet
meen. Nou ja. soms doe ik zo'n
nummer wel. Je kan je tenslotte wel
eens heel traditioneel voelen
Voorlopig zijn haar gedachten bij
de komende toernee. waarbij het
opnieuw haar onvolprezen Ensem
ble is. dat onder leiding van gitarist
Rolf Hermsen Mathilde begeleidt.
Alleen de uit de free jazz gerecru-
teerde drummer Michael Vatcher is
er niet bij: die wilde zich weer met
zijn eigen muziek bezighouden. De
twee muzikanten met wie Mathilde
onlangs een Randy Newman-pro-
gramma deed in de Rotonde van de
Amsterdamse Stadsschouwburg
zijn wel van de partij: aan het begin
van de tweede set wordt een deel
van dat programma gespeeld. In de
eerste set ligt de nadruk op de gita
ren, belooft Mathilde.
Iets verder in de toekomst ligt een
soort soul-show, die Mathilde vol
gend jaar met haar collega's annex
vriendinnen Julia Loko en Astrid
Seriese (beiden vervullen een
gastrol op 'Carried Away') op poten
wil zetten. "Carre is al afgehuurd.
Wat we precies gaan doen weet ik
nog niet. maar ik heb al tijden het
plan om iets te gaan doen met het
Smokey Robinson-repertoire. Ik
heb er vreselijk veel zin in".
Speellijst Mathilde Santing: 13-
8 en ii-3 Schouwburg, Lelden; 10-
4 en 11-4 Stadsschouwburg, Haar
lem; 16-4 en 17-4 De Vest. Alk
maar; 26-4 Schouwburg. Gouda;
15-5 en 10-5 Koninklijke Schouw
burg, Den Haag; 17-5 Schouwburg
Rotterdam: 28-5 tot 1-6 Kleine
Komedie, Amsterdam.
Amateurfotografen in De Waag
LEIDEN - De Leidse Amateur Fotografen Vereniging houdt ook dit jaar
weer een tentoonstelling met werk van haarleden in De Waag. De officiële
opening van de expositie wordt vanmiddag om 16.00 uur verricht door de
wethouder van culturele zaken, H. van Dongen.
De foto's zijn gegroepeerd rond vier thema's: 'landschap', 'de mens', 'ar
chitectuur' en 'vorm en kleur'. Onder anderen is werk te zien van Jan Ver
steeg. Martin Bergwerff, Cor Slegtenhorst, Gé Kikker en Dick Koper
De tentoonstelling loopt tot en met zondag 24 maart in De Waag aan de
Aalmarkt 21. De Waag is van maandag tot en met vrijdag geopend van
12.00 tot 17.00 uur en in het weekeinde van 11.00 tot 17.00 uur.
Verroeste halter op hardstenen tablau
>ositie sculpturen van Pauline Tonkens; te
i bij galerie Time is Art, Nieuwstraat 10, lei-
i. Tot 31 maart geopend van woensdag tot
LEIDEN Er zijn veel verschillen
de kunstenaars op de lijn verstande
lijk kunstenaar-gevoelsmatig kun
stenaar, persoonlijk houd ik het
meest van een evenwichtige verde
ling van beide uitersten, maar dat
kan ook heel saai worden. Ook een
'gevoelsmatig' kunstenaar kan, zon
der dat hij/zij zich van het waarom
bewust is, ineens hélemaal raak zijn
en sommige 'verstandelijk' kunste
naars bedenken waanzinnige din
gen en bedrijven in feite een soort
beeldende hogere wiskunde.
De meesten zitten er ergens tus
sen in, wat, ook door veelvuldige
nevenactiviteiten, weer ten koste
kan gaan van het werk. Pauline
Tonkens is een gevoelsmatig kun
stenaar, ze kan niet onder woorden
brengen wat ze precies aan het doen
is, ze doet het gewoon. Ze verzamelt
materiaal: hout, steen, marmer, ver
roest ijzer en verwerkt dat op basis
van gemaakte schetsen, die geïnspi
reerd zijn op het landschap dat haar
omgeeft, de stad Rotterdam, zoals
zij die ervaart.
Ze verbindt hout aan marmer en
marmer aan ijzer en beschildert het
hout in dikke kleuren. Engels rood,
oker. blauw, donker groen, goud,
maar ook roze, turkoois en zwart. Ze
noemt haar werken graag 'wandre-
liefs', ze zijn 2 tot 10 centimeter dik
en bestaan uit minstens twee m el
kaar passende delen, die onderling
vaak tegengesteld zijn, wat betreft
kleur, buitenvorm en materiaal.
Hoekige, brokkelige en rond afge
zaagde randen staan tegenover el
kaar.
Sommige werken bestaan alleen
uit hout. van enkele daarvan be
drukte Pauline Tonkens één deel in
een gordijnstofmotief. Alsof ze op
die manier de taak moeten overne
men van het marmer en ijzer, name
lijk het leven erin brengen, het be
weeglijke en ongeordende. Ik denk
echter dat het onmogelijk is zo on
geordend te zijn als marmer of ver
roest ijzer, want dat heeft al een heel
leven achter zich, de bedrukking is
Het interessantst uit deze serie
vind ik een 2-delig werk waarbij een
uitbundig bedrukte vorm in diverse
blauwen, deels gevelachtig, deels
rond, maar net kan blijven liggen op
een stuk kaal eikehout
Pauline Tonkens (38) heeft als
kunstenaar al een hele ontwikke
ling achter de rug. wat duidelijk te
zien is aan de trefzekere afwerking.
Na haar opleiding aan de Rotter
damse Academie van Beeldende
Kunsten maakte zij perioden door
die achtereenvolgens gekenmerkt
werden door: eenvoud en monu
mentaliteit (sculpturen); beweging
(schilderijen); en kwetsbaarheid
(schilderijen).
Nu maakt zij weer sculpturen, die
als het ware zijn ontgroeid aan de
schilderijenperiode. die ze als een
gedicht laat ontstaan uit de wissel
werking tussen vorm en inhoud, en
die er nog steeds behoorlijk monu
mentaal uitzien. Toch zijn er maar
een paar werken die my echt boei
en: het relief dat voor het raam
tUUlgt, een lichtblauwe vorm met
daarachter een stuk verroest ijzer
met een slordig krytkadertje,.en een
zwart rozetje erboven, heeft dat
evenwicht in zich tussen spanning
en perfecte afwerking, dat kunst
voor mij interessant maakt.
Ook het verroeste halter op een
grijs hardstenen tableautje heeft
dat. Het overig werk vind ik nogal
saai, het zou wel wat pittiger kun
nen of warmer of uitbundiger, iets
meer Ik zie nu meer poging n lot.
in te zoete kleurtjes of te bezadigd
en ook de vormen spreken mijn niet
aan. Opvallend is het sfeerverschil
tussen de beneden ruimte en boven,
waar haar nieuwste werk te zien is.
Haar volstrekte IMUMXUnmOTCioli-
teit overigens, blijkt, buiten het
werk zelf, uit het antwoord op de
vraag welke ze zelf het mooiste
vindt "Ik wil ze allemaal niet
kwyt".
EDWINE FELSER
ROEMER - Het optreden van de
schrijfster Astrid Roemer, in de
wykbibhotheek in de Merenwijk,
gaat niet door. Roemer zou dinsdag
12 mout 'n het kader van het Leids
Literatuur Festival, voorlezen uit ei
gen werk. De schrijfster heeft laten
weten verhinderd te zyn.
