De verloedering van
de 'moeder der natie'
w
H
W3
'Dit kunnen
we Winnie
Mandela
nooit
vergeven'
Proces is
slotakte
van drama
wilms floet
PAGINA 18
DINSDAG 5 FEBRUARI 1991
door Peter van Nuijsenburg
Op 12 april 1986 hield Winnie Man
dela een rede in het zwarte woon
oord Munsieville, 50 km ten noord
westen van Johannesburg. Het was
op het hoogtepunt van de opstand
tegen de apartheid, die de meeste
townships had veranderd in slagvel
den.
De toespraak ademde de geest
van die tijd: fel, opstandig, onver
zoenlijk. Ze was ook tekenend voor
het temperament van de spreek
ster: trots, eigenzinnig, strijdlustig.
Eén zin in het bijzonder kreeg lui
de bijval: "Samen, hand in hand,
met luciferdoosjes en brandende
autobanden zullen we dit land be
vrijden".
Deze zin, die verwees naar de
halsbandmethode, waarbij mensen
worden vermoord door ze een bran
dende autoband om te hangen,
galmde door de hele wereld. Ze
markeerde het begin van het einde
van een mythe. Winnie Mandela, de
vrouw van de legendarische ANC-
leider Nelson, werd ook in het bui
tenland niet langer gezien als een
'moeder van de natie'.
In de zwarte gemeenschap had
menigeen al eerder zijn of haar
wenkbrauwen gefronst, wanneer
'de moeder van de natie' ter sprake
kwam. Niemand weet wie deze ere
titel heeft bedacht, aldus de zwarte
schrijfster Nomavenda Mathiane,
'dat is een volmaakt mysterie', maar
er zijn volgens haar weinig zwarten
die in Winnie ooit de 'moeder van de
natie' hebben gezien.
Zeker niet de inwoners van Or-
lando-west in Soweto. Sinds haar
terugkeer uit binnenlandse balling
schap, eind 1985, werden zij vrijwel
dagelijks geconfronteerd met de
terreur van haar lijfwacht, de 'voet
balclub' Mandela United.
Driestuiverroman
De levensloop van Winnie Mandela
lijkt misschien nog het meest op
een tragedie geschreven door een
schrijver van driestuiverromans.
Zij werd door het apartheidsregiem
opgejaagd, getreiterd en vernederd,
maar ze is niet, zoals de heldin uit
een klassieke tragedie, gelouterd
uit haar beproevingen te voorschijn
gekomen.
Winnie Nomzamo Mandela werd
in 1934 geboren in Bizana, het huidi
ge 'onafhankelijke' thuisland
Transkei. Haar familie behoort tot
de aristocratie van de Pondostam.
Winnies jeugd wordt alom beschre
ven als ongelukkig. Haar moeder
wilde een zoon, geen dochter, en
stierf in het kraambed toen de lang
verwachte stamhouder uiteindelijk
toch werd geboren.
Winnie werd voornamelijk opge
voed door haar grootmoeder, een
hardvochtige potentate. Ze was las
tig, eigenwijs en opstandig en werd
geregeld in het gareel geranseld. Ze
kende kortom een jeugd die diepe
sporen moet hebben achtergelaten
in haar psyche. Winnies moeilijke,
opvliegende karakter zou, zeggen
mensen die haar van nabij kennen,
grotendeels verklaard kunnen wor
den uit haar bittere jeugdervarin
gen.
Na de lagere en middelbare
school besloot zij sociaal werkster
te worden. Op de sociale academie
werd ze lid van de Non-Europese
Eenheidsbeweging (NEUM), een
zwarte organisatie, waarvan de ul
tra-radicale ideologie (het ANC was
in de ogen van NEUM-aanhangers
een gezelschap collaborateursz)
haar zeer aansprak. Pas na haar ont
In Johannesburg is gisteren het proces begonnen tegen Winnie Mandela, de vrouw van ANC-leider Nelson. Ze staat terecht
na een aanklacht wegens ontvoering en mishandeling van vier jonge mannen, van wie er een door de leider van haar
lijfwacht werd vermoord. Het proces is de slotakte van een groot persoonlijk drama: de verloedering van de vrouw die eens
de 'moeder van de natie' werd genoemd.
- Winnie Mandela leidt de leden van de voetbalclubMandela United.
moeting, in 1957, met haar toekom
stige echtgenoot, Nelson Mandela
kwam zij in contact met het ANC.
Koninklijk
Mandela was niet de eerste man die
naar de hand dong van de beeld
schone, trotse Winnie. Zij werd offi
cieel ten huwelijk gevraagd door
Kaizer Matanzima, een neef van
Mandela en evenals Nelson van ko
ninklijke bloede. Winnie was zeer
vereerd door het aanzoek, maar liet
haar hart spreken. Haar keus voor
Mandela heeft haar in elk geval een
beproeving bespaard: Matanzima
zou later de eerste president van
Transkei worden, en daarmee de
verpersoonlijking van de zwarte
Quisling (landverrader).
Mandela, toen al een belangrijke
ANC-leider, verschilde ook in een
ander opzicht van zijn neef. Winnie
zou later vertellen dat hij haar nooit
ten huwelijk heeft gevraagd. 'Hij zei
alleen maar, 'wanneer gaan we trou
wen?". Het huwelijk werd in 1958
gesloten.
Een normaal huwelijksleven heb
ben de Mandeia's nooit gekend. De
politiek en dat betekende in Zuid-
Afrika in die jaren voor kopstukken
van de grootste zwarte oppositiebe
weging vrijwel automatisch de poli
tie, gunden hen geen rust.
In 1959 werd Winnie voor het
eerst gearresteerd op beschuldiging
van terrorisme. Ze werd in hoger
beroep vrijgesproken, maar in 1962
voor het eerst 'geband': haar bewe
gingsvrijheid werd drastisch inge
perkt. Het proces en óe 'banningor-
der' waren de openingszetten in het
meedogenloze kat-en-muis-spel dat
het regiem jarenlang, vooral na de
'Geband'
De twee dochters, Zeni en Zinzi,
die kort na elkaar werden geboren,
hebben dus ook al geen normale,
'onbezorgde' jeugd gekend. Met na
me Zinzi, die qua karakter als twee
druppels water op haar moeder
lijkt, ging zeer gebukt onder de
voortdurende pesterijen van de po
litie. "Het lijkt wel of ik door de poli
tie ben grootgebracht", heeft ze la
ter eens gezegd. Ze lijdt nog steeds
aan hevige depressies.
Tussen 1966 en 1969 werd Winnie
driemaal aangeklaagd en in totaal
491 dagen zonder vorm van proces
gevangen gehouden, een gang van
zaken die zich in de volgende jaren
regelmatig zou herhalen.
Troosteloos
In de vroege ochtend van 16 mei
1977 stopte een vrachtwagen van de
politie voor haar huis in Soweto.
Winnie en haar kinderen werden
van hun bed gelicht, het meubilair
werd ingeladen en Winnie werd ge
sommeerd in te stappen. Na een rit
van ruim vijf uur arriveerde ze in de
plaats van bestemming. Brandfort,
een troosteloze vlek 60 kilometer
ten zuiden van Bloemfontein, de
hoofdstad van de provincie Oranje
Vrijstaat, in het hart van het zwarts
te Afrikaner conservatisme. Ze zou
er ruim acht jaar blijven.
Het verblijf in Brandfort zou Win
nie's mooiste tijd blijken. Ze zette
een kliniek en een crèche op, en
wist door haar onverzettelijke hou
ding tegenover de autoriteiten het
zelfvertrouwen van de gedemorali
seerde zwarte bevolking op te vijze
len. Er werd herhaaldelijk bij haar
ingebroken, de inboedel werd gere
geld tot puin geslagen, maar ze gaf
geen krimp. Een keer werd ze tij
dens een van de vele ondervragin
gen door de politie gedwongen te
luisteren naar het gehuil en ge
schreeuw van een man die in een
aangrenzend vertrek werd gemar
teld.
Het besluit om Winnie in Brand
fort op te bergen bleek een grote
blunder. Elke buitenlandse hoog
waardigheidsbekleder bracht, ver
gezeld door een horde verslagge
vers, een bezoek aan die "dappere
vrouw, wier man zijn strijd voor een
rechtvaardig Zuid-Afrika met le
venslang moet bekopen, die opge
jaagd en vernederd wordt door de
politie, maar wier geest ongebroken
blijft".
Legende
"Ik ben dankbaar", zo vertolkte
de Amerikaanse senator Edward
Kennedy de gevoelens van de mees
te prominenten, "dat ik een vrouw
met zoveel liefde voor haar land en
volk heb mogen ontmoeten". Wat
de gevangenschap voor haar man
deed, deden de jaren in Brandfort
voor Winnie: ze werd een legende.
In het najaar van 1985 lapte ze haar
'banningorder' aan haar laars en
keerde terug naar Soweto. Ze werd
ingehaald als een heldin, maar de
roem, die verder opgeklopt zou
worden door een dweepzieke pers,
zou haar snel naar het hoofd stijgen.
Winnie werd arrogant, 'de koningin
van Orlando-west', en ging zich te
buiten aan een extravagante levens
stijl.
De bouw van een gigantische vil
la, waarin ze na de vrijlating van
Nelson zouden gaan wonen, wekte
nog de spotlust van haar buurtbe
woners. Het paleis werd in de volks
mond 'Winnies dwaasheid' ge
noemd.
Maar wat een definitief einde
maakte aan haar populariteit was de
terreur van haar lijfwacht, de 'voet
balclub' Mandela United, een ben
de gangsters die nog geen oefenpar
tijtje hebben gespeeld. Al gauw de
den onheilspellende geruchten de
ronde over wat zich in huize Mande-
la zou afspelen: orgiëen en martelin
gen.
Echo
Aanvankelijk wilde niemand het
geloven, maar de geruchten bleken
een zwakke echo van wat er werke
lijk gebeurde. En het zou nog erger
worden. Leden van de voetbalclub
raakten betrokken bij moord en
doodslag.
In juli 1988 was voor een aantal
mensen de maat vol: het huis van
Winnie Mandela werd in brand ge
stoken en de buurtbewoners staken
geen vinger uit om de brandweer bij
het blussen te helpen. Sterker nog,
menigeen sprak zijn intense voldoe
ning uit over wat Winnie was over
komen. "Ze kreeg", aldus een om
stander, "eindelijk een koekje van
eigen deeg".
Zorgen
De anti-apartheidsbeweging, die
tot dat moment steevast al haar
nukken, grillen en strapatsen had
vergoeilijkt, begon zich zorgen te
maken over het gedrag van de
vrouw van de meest vereerde leider.
Winnie dreigde de beweging in dis
krediet te brengen. In overleg met
Nelson Mandela werd zij onder cu
ratele gesteld van een groepje geres
pecteerde gemeenschapsleiders.
Maar de excessen van de voetbal
club gingen onverminderd door en
Winnie had lak aan haar 'voogden'.
Eind december 1988 werden vier
jonge mannen, onder wie de 14-jari-
ge 'activist' Stompie Moeketsie ont
voerd uit de kerk waar ze uit angst
voor de leden van de 'voetbalclub'
hun toevlucht hadden gezocht. Ze
werden in huize Mandela in het bij
zijn van Winnie 'hardhandig' onder
vraagd over de vermeende homo
seksuele praktijken van de priester.
Stompie werd extra stevig onder
handen genomen, omdat hij een po
litiespion zou zijn. Zijn lijk werd in
januari 1989 in een greppel in So
weto gevonden. De 'trainer' van de
Mandela United werd vorig jaar we
gens de moord op Stompie ter dood
veroordeeld.
Slechte smaak
De ontdekking van Stompies lijk
bezegelde de val van de 'moeder
van de natie'. De anti-apartheidsbe
weging distantieerde zich openlijk
van haar. De voetbalclub werd op
last van haar man ontbonden. Win
nie verdween naar de achtergrond
en het getuigde binnen de anti
apartheidsbeweging sindsdien van
slechte smaak zelfs maar melding te
maken van haar aandeel in de
'strijd'. Winnies rol was, zo leek het,
uitgespeeld.
Na de vrijlating van Mandela, nu
een jaar geleden, maakte ze aan de
arm van haar man, haar rentree in
de beweging. Aanvankelijk leek ze
zich te schikken in een onderge
schikte rol, maar dat strookte niet
met haar karakter. Haar optreden
werd gaandeweg driester, haar uit
spraken werden steeds militanter.
Binnen het ANC nam de weer
stand tegen haar toe. Haar benoe
ming tot hoofd 'Sociale Zaken' in
spireerde sociaal werkers zelfs tot
een formeel protest bij de ANC-top.
Maar als vrouw van de grote leider,
die haar door dik en dun steunt, is
ze onaantastbaar. Alleen Mandeia's
oude mentor Walter Sisulu durfde
haar verleden jaar na de zoveelste
'uitglijer' (haar opmerking dat de
opschorting van de 'gewapende
strijd' door het ANC alleen maar
een tactische zet was) publiekelijk
tot de orde te roepen. De mindere
goden laten onder de dekmantel
van de anonimiteit wel eens weten
wat ze van Kameraad Winnie den
ken.
Voor Winnies gedrag zijn en wor
den vele verzachtende omstandig
heden aangevoerd. Ze heeft jaren
lang zonder noemenswaardige
steun een een-vrouws-guerrilla
moeten voeren tegen een almach
tig, barbaars systeem. Haar man zat
gevangen, ze is gepest en verne
derd. Wie zou het er beter hebben
afgebracht?
Verontwaardigd
Maar met dat verhaal hoeft nie
mand aan te komen in Soweto. "En
wat denk je dan van Ma Sisulu? Ze
had niet alleen een man, maar ook
een zoon in de gevangenis en een
andere zoon in ballingschap", zegt
Thandi, een vrouw die jarenlang in
Orlando-west heeft gewoond, ver
ontwaardigd.
"Dacht je dat die zich ooit zo heeft
laten gaan als Winnie? Ze had het
misschien wel moeilijker dan Win
nie, maar zij wist wat haar te doen
stond". Thandi schudt haar hoofd:
"Wat Winnie heeft gedaan, kunnen
we haar nooit vergeven".
Muziek
Radio T.V.
van der Oreft Audio-Video
en Televisie-Services
Reparatie en onderhoud van alle merken audio en video apparatuur
Plaatsen van televisie antennes en schotelantennes voor satelliet ontvangst
0«rrll Doastraot 4a, TeUloon 071-120310
Wl) repareren volgens reparatie-'
opgesteld door de cons
Unelo
Consumenien
Elektronica
Service
Jansen KTV Video Service
Geen voorrijkosten, 3 mnd. gar. op reparaties, inruil TV's
video's Dealer van Philips en Erres apparat. Vraag naar
onze TV video aanbieding, v.d. Blom-Vijlbriefhof 10. Tel.
071-311409.
Videoworld
voor de nieuwste films, de goedkoopste en grootste sorte
ring van Leiden e.o Ook moviebox verhuur. Maresingel 63.
Korevaarstr. 43, Leiden,
CD-opruiming
Onroerend goed
gevraagd
Te koop gevraagd
woonhuis
Achterstallig onderhoud
geen bezwaar. Tel. 071-
124228 Of 218174.
Woonruimte
gevraagd
Medewerker universiteit zkt
met spoed ruime woongele
genheid huur max. 800.- incl.
Tel. 273954/760003.
Met spoed gezocht zelfst.
woonruimte 2 pers. en hond.
015-146284, pr. ƒ650,-.
Woningruil
den, betekent schade
gernis vermijdenl Verhui-
zingen/Brandt-Leiden. Te
Opleidingen
Cursussen
Verkeersschool
"Tempo"
,90 per les, div. aut
071-122046.
1e les ƒ3,95
Zonder omwegen UW RIJ
BEWIJS! Bel, voor 'n spoed
cursus rechtstreeks en gratis
het centrale nr. 06-0229.229
Te koop aangeboden
Even opletten!!!
eenmalige aanbieding butaangas-kampeergaskomfoort
met slang en drukregelaar nu 69,95 (ook ideaal voor ko
ken en bakken in bijkeuken of schuur)
12 volt verwarmingsdekens
nu of nooit ƒ49,50, verlengsnoer drieaderig met stekker en
kontra m. ra. 10 mtr. voor ƒ13,95, 20 mtr. ƒ17,95.
Gas- en Electrashop Holverda, Beatrixstraat 17-23, Leiden.
Tel. 071-217866.
Koud!!!
ZAKKACHELS (handenwarmers), bijverwarming elec. v.a.
400 w. butaan-infraroodverw./katalisatorverw., schijnvuur-
haarden met verwarming v.a. 495,-, gas-inzethaarden v.a.
ƒ695,-, gevelkachels aardgas/ of butaan, gashaarden o.a.
Faber. Dru, Pelgrim, Benraad en Helex Faber, Gas- en
Electrashop Holverda, Beatrixstraat 17-23, Leiden.
Tel. 071-217866.
HEUGA TAPIJTTEGELS.
Alle kwaliteiten uit voorraad
leverbaar. Alleen 1e keus.
Voor projekten speciale prij
zen. Smit Interieurverzor
ging. Mare 98. Leiden. Tel.
071-123913.
Te koop Thule-IMPERIAAL
(allesdrager) voor auto met
dakgoot, 75,- z.g.a.n. Tel.
071-310685.
Te koop aangeb. TUINHUIS
op "Ons Buiten". Tel. 071-
220935.
Te koop afgelakt lederen
met eiken BANKSTEL en 2
fauteuils, pr.n.o.t.k. Tel.
01718-16858 na 18.00 uur
bellen.
Te koop KUNSTSCHAAT
SEN mt 42, hockyschaatsen
mt. 42. Tel. 071-613696.
Kennismaking
OPGELETII Zoek je 'n vriend
of 'n leuke vriendin? Flirtbox.
Bel 06-320.330.01 (50cpm).
Zoek je 'n leuke vriend of
VRIENDIN? Afspreekcom-
puter. 06-3203304150 cpm.
Woonruimte
aangeboden
Buro Hogeland
heeft div. kamers en app. te
huur o.a. per 1-2-'91, 2 ka
mers van 't Hoffstr. ƒ450,- en
525,- incl. Inl. Middelste
gracht 24, Leiden. 071-
134654.
Fietsen,
Bromfietsen
Motoren
Bromfiets
onderdelen
Mag het ietsjes beter zijn
Donsjacks - Gore-tex jacks ook voor langlauf.
Moonboots - de echte.
Schaatsen - Viking de beste.
Skibroeken - skischoenen - wanten - handschoenen -
mutsen - oorwarmers - knicker-bockers - langlauf
pakken en voor onder de schoenen anti glad, speciaal
voor ijzel - skibrillen - sokken en als klap op oud en
nieuw wandelbergschoen leer - Gore-tex.
Wij noemen hier de prijs AAA
-399rnu "M"
op op
W WINTERSPORT LEIDEN B.V.
v.d Werfstraat 39
Telefoon 071 12 48 72 14 18 30
Bij vorst alle dagen open
