Gezocht: Zwartkijker
Z M
Z M
2
m
2 M
m
SPREEKUUR
Het leed van een miskraam
door Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 19 JANUARI 1991
EXTRA
PAGINA 29
De Dienst Omroepbijdragen van PTT Nederland
haalde in 1990 840 miljoen gulden binnen.
Vijfentwintig miljoen gulden meer dan een jaar eerder,
maar dat wil niet zeggen dat ze bij de Dienst tevreden
zijn. In maart gaat een publiciteitscampagne van start,
die het aantal zwartkijkers moet terugdringen. Vooral
de Hilversumse omroepen zullen daar blij mee zijn.
De omroepbijdrage en de STER-opbrengst zijn de
twee pijlers waar de omroepverenigingen op steunen.
De belangstelling voor de STER loopt door toedoen
van RTL 4 terug. Een verhaal over vallende televisies,
stof op een leeg tafeltje en controleurs die vooral niet
de held mogen uithangen.
door Marcel Gelauff
-V*
i
i \p- J
L v'
iédAA
Op-jacht naar
zwartkijkers.
De omroepbij
dragen zijn im
mers, met de op
brengsten van
de STER, van
levensbelang
voor de omroe
pen. STER-di-
recteur
Smeekes (on
der) zal binnen
kort bekendma
ken dat inkom
sten uit de
etherreclame
zijn teruggelo
pen als gevolg
van de concur
rentie van
RTL4. (fotos C.PI»
Het proces-verbaal is geschreven in de
gebruikelijke droge taal van de opspo
ringsambtenaar. Alsof het elke dag zo
gaat. Nauwkeurig somt hij op hoe laat hij
aanbelde en wat hij aantrof. De bood
schap komt erop neer dat de controleur
van de Dienst Omroepbijdragen bij een
bezoek aan een woning in het dorp
Lichtenvoorde niet meer kon doen dan
constateren dat de aanwezige televisie
met een hamer totaal was vernield.
Dat betekende dat de ambtenaar on-
verrichterzake kon vertrekken, want de
Mediawet bepaalt nu eenmaal dat de om
roepbijdrage betaald moet worden voor
"iedere technische inrichting door mid
del waarvan televisieprogramma's kun
nen worden waargenomen". En op een
gebroken beeldbuis valt weinig meer
waar te nemer.
De televisie slopen lijkt een effectieve
manier om althans voorlopig van de
Dienst Omroepbijdragen verlost te wor
den. "Maar als zo'n geval zich voordoet
komen we na een poosje weer terug,
want zo iemand haalt natuurlijk een
nieuwe tv in huis". Jelly verzorgt bij de
Dienst de opleidingen. Hij is jarenlang
zelf als controleur langs de deuren ge
gaan en geeft nu nieuwkomers enig in
zicht over de kneepjes van het vak.
De omroepbijdragen zijn naast de
STER-gelden van levensbelang voor de
Hilversumse omroepen. De dienst haal
de in 1990 840 miljoen gulden op, wat een
stijging van 25 miljoen gulden betekent
ten opzichte van het jaar daarvoor. Om
dat geld op tafel te krijgen, wordt jaar
lijks ongeveer 34 miljoen gulden uitgege
ven. In 1989 was het nettoresultaat van
de STER ruim 477 miljoen gulden. Wat
de STER in 1990 aan inkomsten binnen
haalde, wil directeur Smeekes pas bij de
presentatie van zijn jaarverslag in april
officieel vertellen. Maar het resultaat zal
ongeveer vijf procent lager liggen dan in
1989.
Verdacht
Jelly legt uit dat een "verdacht adres"
waar bot wordt gevangen, altijd opnieuw
met een bezoek wordt vereerd. Soms na
een paar uur of na een paar weken. De
zwartkijker moet het gevoel krijgen dat
het geen zin heeft de omroepbijdrage te
ontduiken. De angst voor de deurbel,
daar gaat het'om. Het kan een paar jaar
duren, uiteindelijk komt iedereen die
niet betaalt een keer aan de beurt. En aan
kantoortijden houdt de Dienst Omroep
bijdragen zich al lang niet meer. Het
liefst komen ze 's avonds langs, als rede
lijkerwijs mag worden verwacht dat de
zwartkijker thuis is. Zo tussen vijf en
acht uur, als de aardappelen net opstaan.
Vroeger, toen het huishouden uitslui
tend en alleen een zaak was voor de
vrouw, was het nog lonend overdag op
pad te gaan. Maar het grote aantal een- en
tweepersoonshuishoudens ligt dat te
genwoordig wat.anders.
"Het controlewerk verschuift steeds
meer naar de avonduren", zegt adjunct
directeur R.M. Peters van de Dienst Om
roepbijdragen. Peters zetelt in een saai,
grijs kantoorpand in een Haagse buiten
wijk. Van daaruit en vanuit een depen
dance in Groningen wordt het binnenha
len van de omroepbijdragen -georgani
seerd.
De omroepbijdrage bedraagt nu 168
gulden per jaar en wordt door middel
van een halfjaarlijkse aanslag van 84 gul
den geïnd. In dat bedrag is een toeslag
van een tientje opgenomen voor de fi
nanciering van de regionale omroepen.
Het aantal televisies en radio's dat in huis
staat, doet er niet toe. Wie alleen een of
meerdere radio's bezit, betaalt 49 gulden
per jaar en daarvan gaat 3 gulden naar de
regionale omroepen. Draagbare radio's
en autoradio's zijn gratis.
Werkwijze
Het is aan de Dienst Omroepbijdragen
om ervoor te zorgen dat iedereen betaalt.
De werkwijze die wordt gehanteerd is
simpel. In de loop der jaren is een com
puterbestand opgebouwd, waarin ieder
een is opgenomen die naar het postkan
toor is gegaan om de aanwezigheid van
een televisietoestel of radio te melden.
Dat heeft geleid tot 4.885.000 geregi-
streerden. Wanneer uit de computeruit
draai blijkt dat de nummers 1, 2, 3, 4, 5", 6
en 8 in een bepaalde straat betalen, krijgt
de bewoner van nummer 7 vroeg of laat
bezoek van een controleur. De rest kan
rustig slapen.
Bij de Dienst wordt nadrukkelijk ge
sproken van geregistreerden en niet van
adressen, omdat in een pand meerdere
mensen kunnen wonen die geacht wor
den te betalen. Peters: "De Mediawet
zegt dat elk gezin of iedereen die een zelf
standig huishouden voert, de omroepbij
drage moet voldoen. Bij een rijtjeshuis is
dat gemakkelijk vast te stellen, maar bij
een grachtenpand in Amsterdam kan dat
heel anders liggen. Wij hanteren als stel
regel dat elke bewoner van een studen-
tenpand met een televisie op zijn kamer
zelfstandig woont en dus de volle mep
moet voldoen. Wanneer er een gezamen
lijke huiskamer is waar een tv staat, zijn
ze een stuk goedkoper uit. En als je op
geeft datje alleen een radio hebt, komen
we ook langs. We gaan ervan uit dat ver
reweg het merendeel van de Nederlan
ders televisie heeft".
Wie eenmaal in het computerbestand
van de Dienst Omroepbijdragen zit,
komt er maar moeilijk uit. Feilloos kan
Peters nagaan, wanneer voor het eerst is
betaald. Of de rekening elk half jaar
trouw is voldaan, wanneer waar naartoe
is verhuisd en/of de desbetreffende gere
gistreerde ook na de zoveelste verhui
zing is blijven betalen. Big brother is
watching you, geeft Peters toe. Maar:
"Dat is inherent aan het systeem. Onze
wettelijke taak is het innen van de om
roepbijdrage, dus dat proberen we tegen
de laagst mogelijke kosten te doen. Elke
gulden die wij niet uitgeven, kan naar de
omroepen".
Aanmaningen
Er is geen verbinding tussen de compu
ter van de Dienst en de kabelexploitan
ten. Volgens Peters is dat onhaalbaar,
omdat er in Nederland meer dan 800 ka
belexploitanten zijn.
In totaal werken er 300 mensen bij de
Dienst Omroepbijdragen. Die houden
zich bezig met het versturen van nota's,
herinneringen, aanmaningen en met het
Eén op de tien zwangerschappen eindigt
in een miskraam. Hoe naar dat ook is, het
.is bijna altijd een gevolg van ernstige af
wijkingen bij het kind en dus een soort
beschermingsmechanisme van de na
tuur. Sport, seks en spanningen zijn in
elk geval niet de oorzaak van miskra
men.
Een zwangerschap ontstaat als op het
moment van de eisprong het vrijkomen
van een rijp eitje uit de eierstok zaad
cellen in de eileider aanwezig zijn; een
van die zaadcellen versmelt met de eicel.
Het bevruchte eitje begeeft zich binnen
enkele dagen door de eileider naar de
baarmoeder, graaft zich daar in, en
groeit vervolgens in hoog tempo uit tot
een kind. Drie maanden na de bevruch
ting zijn alle organen en lichaamsdelen
ontwikkeld. Eigenlijk hoeft het kind al
leen nog te groeien.
Een miskraam heet in medische taal
een abortus. Dat lijkt verwarrend, omdat
in de 'volksmond' een abortus iets heel
anders is. In feite is deze laatste abortus
een opgewekte miskraam, oftewel een
'abortus provocatus'. Een miskraam
wordt meestal een 'spontane abortus' ge
noemd. Om verwarring te voorkomen zal
ik het verder over miskraam hebben.
De meeste miskramen treden op in de
eerste dertien weken van de zwanger
schap. De oorzaak ligt vrijwel nooit bij
de moeder, doorgaans is er iets met het
kind aan de hand. Bij onderzoek van de
afgestoten vrucht blijkt in een deel van de
gevallen zelfs helemaal geen kind aanwe
zig te zijn: een 'windei'. Bij ruim de helft
van de vruchtjes zijn er duidelijke afwij-
opsporen van zwartkijkers. Daarvoor
zijn 135 controleurs in dienst. "Op dit
moment wordt gewerkt aan een uitbrei
ding van het aantal controleurs. Op een
advertentie hebben we 300 brieven ge
kregen. Uiteindelijk zullen er niet meer
dan 5 overblijven, verwacht ik. De selec
tie is zwaar. We doen rollenspelen en ne
men ook een psychologische test af'.
Peters en Jelly zeggen dat de controles
kingen in de chromosomen - de erfelijk-
heidsd'ragers waardoor het kind niet
levensvatbaar is. Soms worden er andere
ernstige afwijkingen geconstateerd, bij
voorbeeld een open ruggetje.
Kennelijk is een miskraam een teken
dat er bij de 'aanleg' van het kind iets is
misgegaan. Gaat het in een later stadium
van de zwangerschap mis wat veel
zeldzamer is dan moet de oorzaak
veelal bij de moeder worden gezocht. Er is
dan meestal sprake van een aangeboren
afwijking van de baarmoeder, suiker
ziekte of van een infectieziekte (rode
hond, toxoplasmose).
Hieruit valt af te leiden dat op een mis
kraam geen miskraam hoeft te volgen; ie
mand die een miskraam achter de rug
heeft naderhand net zo veel kans op een
gunstig verlopende zwangerschap als
vrijwel iedere andere vrouw.
Eerst na een derde miskraam kan wor
den gedacht aan habituele abortus, ofte
wel een 'gewoonte-miskraam'. Dan
wordt er nader onderzoek gedaan naar
oorzaken die bij de ouders kunnen lig
gen; een dergelijk onderzoek levert zel
den iets op. Overigens hoeven vrouwen
ook na een derde miskraam niet te wan
hopen. Bij een groot deel van de vrouwen
kent nadien een volgende zwangerschap
alsnog een goed vérloop.
Miskramen zijn niet zeldzaam: zoals
gezegd eindigt een op de tien zwanger
schappen voortijdig. Waarschijnlijk
gaan er zelfs nog veel meer mis. Maar
dan gebeurt een en ander in een zó vroeg
stadium dat de vrouw zelf niet eens op de
hoogte is geweest van haar zwanger-
over het algemeen zonder problemen
verlopen. Niet meer dan twee a drie pro
cent van de zwartkijkers zou moeilijkhe
den veroorzaken. Bedreigingen van con
troleurs komen nauwelijks voor, een en
keling heeft wel eens een klap gehad. De
controleurs van de Dienst hebben de in
structie gekregen dat als het gevaarlijk
dreigt te worden ze er onmiddellijk van
door moeten gaan, om daarna onder poli-
schap. Ze verkeert dan in de veronder
stelling een normale menstruatie te heb
ben.
Een voortijdig einde van de zwanger
schap kondigt zich aan door gering
bloedverlies en lichte krampen in de
buik. Maar bloedverlies komt in de eerste
drie maanden heel veel voor, bij ongeveer
een kwart van de vrouwen, en hoeft niets
te betekenen. Het kan bijvoorbeeld optre
den rond de tijd van de eerste wegblij
vende menstruatie. Het wijst erop dat het
bevruchte eitje doende is zich in te graven
in de baarmoederwand: een 'inneste
ling sbloeding'. Bij ongeveer de helft van
de vrouwen gaat het bloedverlies over. In
andere gevallen zal het bloedverlies juist
toenemen, zullen er steeds heftiger kram
pen ontstaan, en zal ten slotte het vrucht
je worden uitgedreven.
Niemand kan iets doen aan een mis
kraam. Vroeger hebben medici, in defou-
tiebegeleidmg terug te komen.
Jelly: "De held uithangen, daar heb
ben we niks aan. Dat is het allemaal niet
waard. We hebben een vaste manier van
optreden. We legitimeren ons en vragen
of we binnen mogen komen om te kijken
of er een televisie staat. Als dat wordt ge
weigerd, vertellen we dat het dan helaas
wat onplezierig wordt, omdat we met po
litie moeten terugkomen. De meesten
tieve veronderstelling verkerend dat hor
moontekort de oorzaak was, hoge doses
vrouwelijke hormonen toegediend om
miskramen te voorkomen. Niet alleen
had dat geen heilzame werking, het heeft
ook geleid tot de DES-affaire. Dochters
van vrouwen die met het hormoon DES
waren behandeld, bleken afwijkingen
aan de schede en de baarmoeder te krij
gen. Er was, en bestaat nog steeds, een -
zeer kleine kans op het ontstaan van
kanker van de vagina op jonge leeftijd.
Daarnaast hebben DES-dochters een gro
tere kans op vruchtbaarheidsproblemen
en op het krijgen van miskramen. Andere
maatregelen tegen miskramen hebben
evenmin mogen baten.
Zoals gezegd kan sporten, seks of span
ning nooit de oorzaak zijn van de mis
kraam, net zo min als oververmoeidheid,
een val of een stoot in de buik. Wel kan
dat soms zo lijken doordat het bloedver
gaan dan overstag, want politie voor de
deur. dat ziet er zo vervelend uit voor de
buren".
Mocht de van zwartkijken verdachte
persoon een onverzettelijke houding
blijven aannemen, dan komt de contro
leur terug met een zogeheten last tot bin
nentreden. Dat is officieel stuk. onderte
kend door een hulpofficier van justitie
(in de praktijk de dienstdoende wacht
commandant op het dichtstbijzijnde po
litiebureau). Het verschaft de controleur
de bevoegdheid om ook tegen de wil van
de bewoner diens huis te betreden.
Verdoezelen
Jelly somt moeiteloos de smoezen op die
zijn controleurs zoal te horen krijgen Ik
kijk alleen naar Duitsland Ik wist het
niet Ik betaal al voor de kabel Ik
kijk nooit, die televisie is niet van mij
Ik ben het vergeten Ik was ziek
"Zulke verhalen hebben we al honderd
keer gehoord. Mensen zeggen ook vaak
dat ze hem net in huis halen, terwijl je de
afdrukken van de pootjes in het stof ziet
staan en er een dikke laag stof ligt".
Gauw naar het postkantoor hollen
heeft geen enkele zin. omdat het tijdstip
van de controle wordt vastgelegd en het
postkantoor registreert hoe laat de om
roepbijdrage wordt voldaan. Verhalen
over het snel verdoezelen van televisies
zijn er ook. Wageningse studenten pleeg
den ze uit raam van hun studentenflat te
gooien. Hier en daar wordt wel eens wat
in een schuur aangetroffen.
De zwartkijker die wordt betrapt,
krijgt een navordering van maximaal vijf
jaar en er dient een half jaar omroepbij
drage vooruit te worden voldaan. Justi
tie legt daar meestal een boete van hon
derddertig gulden bovenop. Vijfhonderd
gulden ben je alles bijelkaar zo kwijt,
knikt Peters. Binnen de Dienst circu
leert een schatting dat de zwartkijker ge
middeld een keer per vier jaar wordt be
zocht. Peters: "Als we ergens een leeg te
levisietafeltje aantreffen, gaan we een
poosje later nog eens kijken". In 1989
werden ruim 65.000 zwartkijkers betrapt.
Cijfers over 1990 zijn nog niet beschik
baar.
Opvallend is overigens de juridische
sterke positie die de Mediawet toekent
aan de controleurs. Een politieman mag
alleen een woning betreden wanneer hij
een strafbaar feit vermoedt. De contro
leur van de Dienst Omroepbijdragen
heeft al voldoende aan het simpele feit
dat de omroepbijdrage volgens opgave
van de administratie niet is betaald.
Miljoen
Peters wil geen uitspraken doen over het
aantal zwartkijkers in Nederland. "Ik
weet het gewoon niet. Volgens het Cen
traal Bureau voor de Statistiek heeft
tachtig procent van de huishoudens in
Nederland een televisie, maar het Soci
aal Cultureel Planbureau gaat uit van
meer dan 97 procent. En dat percentage
komt ook uit een enquête van Intomart
naar voren. "Er zijn in Nederland onge
veer zes miljoen huishoudens en wij heb
ben bijna vijf miljoen televisies geregi
streerd. Dat zou betekenen dat er een
miljoen zwartkijkers zijn. Dat lijkt ons
erg veel. Het is maar de vraag wat je een
huishouden noemt".
Toch achten ze het bij de Dienst Om
roepbijdragen de moeite waard om in
maart een omvangrijke publiciteiscam-
pagne te beginnen. Blijkbaar wordt het
aantal zwartkijkers groot genoeg geacht
om de boer op te gaan. "We merken
steeds vaker dat mensen niet weten dat
ze de omroepbijdrage moeten betalen.
Of ze denken dat het abonnement op de
kabeltelevisie al voldoende is. Het aantal
huishoudens stijgt nog steeds, dus ook
het potentieel. We hebben een reorgani
satie achter de rug en drie jaar gewerkt
aan een nieuw, veel beter en actueler
computersysteem. We hebben nu de tijd
en de gelegenheid om naar buiten te tre
den. Bovendien bestaan we in mei vijftig
jaar, dus dat kunnen we gelijk meepak
ken".
lies optreedt na het vrijen of na inspan
ning, maar dat is toeval.
Een miskraam kan gewoon door de
huisarts worden begeleid. Eventueel zal
die inwendig onderzoek doen om te zien
of de baarmoeder openstaat (als signaal
van een op gang zijnde miskraamt Te
vens zal de medicus de patiente aan een
zwangerschapstest onderwerpen, om na
te gaan of de zwangerschap nog 'intact'
is. Volledige zekerheid wordt hierdoor
niet verkregen. Desgewenst kan een echo-
onderzoek worden gedaan. Al vanaf het
moment dat een vrouw twee weken over
tijd is. kan aldus worden vastgesteld dat
de vrucht in leven is. Het hartje kan men
dan zien kloppen.
Het uiteindelijke afstoten van de
vrucht gaat gepaard met toenemende
krampen en bloedverlies; de pijn kan
zelfs aan weeén doen denken. Uiteinde
lijk heeft uitdrijving plaats van het
vruchtje, dat er uit ziet als een wit-grijs
bolletje, geheel omgeven door fluwelige
vlokjes. Zodra de vrucht in zijn geheel is
uitgedreven, zal het bloedverlies snel af
nemen en na korte tijd geheel stoppen.
Als het vruchtje blijven hangen, of als er
stukjes weefsel achterblijven, zal het
bloedverlies aanhouden. Soms zelfs heet
hevig. Dan is een curettage nodig, waar
mee de baarmoeder van binnen ivordt
schoongemaakt. In driekwart van de ge
vallen echter is de uitdrijving compleet,
en kan de vrouw gewoon thuisblijven.
Een miskraam is niet alleen lichame
lijk een ingrijpende gebeurtenis. De gees
telijke gevolgen van een miskraam moe
ten evenmin worden onderschat. Veel
vrouwen beleven het als het verlies van
een kind, en moeten een waar rouwpro
ces doormaken, al is dat uiteraard voor
iedereen verschillend. Begrip vanuit de
omgeving en tijd om het verlies te verwer
ken is daarvoor nodig.
