Centrum '45 klaar
voor hulpverlening
Agressie tegen verpleegkundigen:
zeker 1000 per jaar in ziektewet
'Verpleegkundigen in psychiatrische inrichting vogelvrij'
Provincie wil studie naar
verplaatsen vliegkamp
ZATERDAG 19 JANUARI 1991
unimi'=,vMaaaia.
NOORDWIJKERHOUT -
Door een klap van een
patiënt in psychiatrisch
ziekenhuis Sancta Maria
belandde verpleegkundige
Willie Altelaar in de wao. De
Noordwijkerhoutse (45) lijdt
na het voorval aan slaap- en
concentratiestoornissen,
nek-, neus-, en rugpijn en
moet sindsdien een bril
dragen. Mogelijkheden om
materiële en immateriële
schadevergoeding te krijgen
heeft ze na drie jaar
procederen nog niet
gevonden.
Het is bijna drie jaar geleden dat
Altelaar de fatale klap kreeg. Ze
werkte toen voor een
uitzendbureau in de nachtdienst
van Sancta Maria. "De week
daarvoor was een drugspatiënt
vrijwillig opgenomen", vertelt de
j voormalig verpleegkundige. "Hij
was de eerste dagen vrij rustig,
maar begon zich ineens verbaal
agressief te gedragen tegenover
vrouwelijke verpleegkundigen. Er
moet iets zijn voorgevallen tussen
hem en de psychiater, maar ik weet
niet wat. De psychiater overlegde
nooit met ons".
De verslaafde man weigerde
medicijnen te slikken waarop de
psychiater hem 'in bewaring' wilde
stellen. Deze dwangmaatregel
I maakt het mogelijk patiënten tegen
hun zin te behandelen. De
verpleegkundigen waren tegen een
'ibs', omdat ze verwachtten dat de
man daardoor nog agressiever zou
worden.
De patiënt werd na het afgeven van
de ibs in een aparte cel opgesloten
en op zijn bed vastgebonden. Kort
nadat Altelaar met haar
nachtdienst was begonnen gaf de
man te kennen naar de wc te
moeten. Nergens bleek een po te
vinden, dus besloot de
verpleegkundige de man naar het
toilet te laten gaan. Daarbij riep ze
de hulp in van twee broeders, die
haar zouden begeleiden. Toen de
patiënt was losgemaakt deelde hij
echter onmiddellijk een klap uit
aan de verpleegkundige, midden in
haar gezicht. In het ziekenhuis
constateerde men in eerste
instantie alleen een gebroken neus.
"Sancta Maria heeft mij
allerbelabberst behandeld. Het
hoofd van de afdeling zei dat ik
maar even met de taxi heen en
weer naar het ziekenhuis moest err
dan weer kon gaan werken. Maar ik
was voor de eerste keer in 25 jaar
psychiatrische verpleging
geconfronteerd met geweld. Daar
ga je dan toch over nadenken.
Thuis kwam ik tot de conclusie dat
wat daar is gebeurd in geen enkele
verhouding staat tot het werk van
een verpleegkundige".
Beter luisteren
Volgens Altelaar had het voorval
voorkomen kunnen worden als er
beter naar de verpleegkundigen
was geluisterd. "De behandelend
arts heeft geen moment gereageerd
op de rapporten over het agressieve
gedrag van de patiënt. Overleg is
heel belangrijk. Dat dat overleg
vaak niet plaats heeft, is overigens
niet typerend voor Sancta. Ik heb in
DEN HAAG - De agressie van
psychiatrische patiënten stijgt
verontrustend. Jaarlijks komen
daardoor enkele duizenden ver
pleegkundigen in de ziektewet
terecht. De schattingen over de
juiste aantallen variëren, maar
in de psychiatrische instellin
gen noemt men de situatie
schrikbarend. Peilingen wijzen
uit dat zich per jaar 4500 zoge
heten geregistreerde gewelds
situaties voordoen.
Jaarlijks komen zeker 1000
psychiatrisch verpleegkundi
gen voor korte of langere tijd in
de ziektewet als gevolg van
agressie van patiënten. Dit
wordt gemeld vanuit de werk
groep psychiatrie van de Neder
landse Maatschappij Verpleeg
kunde (NMV). Het ziektever
zuim varieert van een dag tot
drie maanden; een deel van
deze verpleegkundigen wordt
zelfs geheel arbeidsongeschikt
en komt in de wao terecht.
Het totaal aantal verpleeg
kundigen dat door geweld in de
ziektewet terecht komt wordt
op enkele duizenden per jaar
geschat. De instellingen drin
gen aan op een landelijk onder
zoek, gezien de verontrustende
stijging van de agressie in de
Stijging verontrustend - instelling willen landelijk onderzoek
sychiatrisch ziekenhuis 1
ïendaal in Den Haag kwa
8 gevallen in een jaar.
Als
aker
psychiatrische zorg.
Het gaat om gevallen w aarin
verpleegkundigen letterlijk het
mes op de keel krijgen, waarin
ze gedurende een uur worden
gegijzeld of zulke rake klappen
krijgen dat ze er gekneusde rib
ben aan overhouden. Deze situ
aties doen zich in alle psychia
trische ziekenhuizen voor. maar
tot dusver werd er nog niet op
deze schaal melding gemaakt
van wantoestanden.
In 80 tot 90 procent van de ge
vallen waarin zich geweld voor
doet zijn daarbij verpleegkun
digen betrokken. In 20 procent
van die gevallen is de schade die
verpleegkundig personeel op
loopt zowel lichamelijk als
geestelijk zodanig dat men
'even' niet in staat is te werken,
aldus een artikel in het blad
'Verpleegkundenieuws'. Dat
komt er dan in de meeste geval
len op neer dat de betrokkenen
een of meerdere dagen verlof
krijgen of nemen.
Andere verpleegkundigen
melden zich ziek naar aanlei
ding van een voorval waarbij
van geweld sprake was. Voor
een aantal betrokkenen eindigt
de zaak in langdurige ziekte en
arbeidsongeschiktheid. Per in
stelling, zo wordt geschat, zijn
er gemiddeld een tot twee ver
pleegkundigen per jaar die het
vak verlaten vanwege deze risi
co's en het gevaa.
vaak zijn blootgesteld.
Er is nog geen landelijke regi
stratie van agressiegevallen te
gen verpleegkundigen. De in
stellingen inventariseren nu
zelf het aantal geweldssituaties
als onderdeel van de registratie
van fouten, ongelukkenn en bij-
na-ongevallen. De Geneeskun
dige Hoofdinspectie heeft geen
precieze cijfers over deze
agressiegevallen. Zij doet nu
wel een onderzoek naar de
maatregelen die worden geno
men om de geweldssituaties op
te lossen.
Het Nederlands Centrum
Geestelijke Volksgezondheid
(NCGV) wil een onderzoek naar
agressie beginnen, maar heeft
nog geen subsidie gekregen. Het
psychiatrisch ziekenhuis Ende
geest in Oegstgeest. hield gedu
rende een jaar bij hoeveel ge
vallen van dreiging of geweld
zich voordeden: het waren er 91,
waarbij totaal 78 verpleegkun
digen waren betrokken. Het
de toename van geweld in deze
instellingen wordt genoemd de
gedeeltelijke inwerkingtreding
van de wet BOPZ Bijzondere
Opneming Psychiatrische Zie
kenhuizen). Daardoor is het
moeilijker geworden patiënten
tegen hun zin met medicijnen te
behandelen (het zogeheten
platspuitcn). Meestal ontstaan
nu situaties, waarbij de zaak
eerst uit de hand moet lopen
voordat ingegrepen mag wor
den.
De NMV-wcrkgrocp noemt
maatregelen als cursussen 'om
gaan met agressie' alleen maar
lapmiddelen. Eerder denkt men
dat het gewenst is dat elke in
stelling structurele opvang gaat
regelen voor slachtoffers van
geweld. Mishandelde verpleeg
kundigen hebben vaak last van
verschijnselen als schrikachtig
heid. vermoeidheid, opwellen
de herinneringen, bibberen,
woede-aanvallen, hoofdpijn,
onbestemde angst, slapeloos
heid, denkproblemen en maag-
en darmstoornissen.
Noordwijkerhoutse belandt na klap van patiënt in wao
zo'n vijf andere inrichtingen
gewerkt en in 80 procent van alle
gevallen werd daar ook slecht
overlegd met verpleegkundigen".
Twee dagen na de klap diende
Altelaar een aanklacht wegens
mishandeling in bij de Noordwijkse
politie. De man werd een half jaar
daarna opgepakt en verhoord. Hij
bekende, maar zei zich niet
verantwoordelijk te voelen voor
zijn daden. Verdere vervolging
bieéf uit. Volgens Altelaar is dat
omdat justitie het dossier van de
zaak is kwijtgeraakt.
Via een civielrechtelijke procedure
probeerde Altelaar vervolgens
materiële en immateriële schade
vergoed te krijgen. Ze stelde de
inrichting aansprakelijk op-grond
van artikel 1403 uit het Burgerlijk
Wetboek. De ex-verpleegkundige
rekent uit dat ze er door verlies aan
inkomen 18.000 gulden per jaar bij
inschiet, 50.000 gulden schade heeft
geleden en 3.000 gulden aan
juridische kosten heeft betaald.
Artikel 1403 BW bepaalt dat iemand
behalve voor de schade die hij zelf
aanricht ook verantwoordelijk is
voor de schade aangericht door
personen voor wie hij
verantwoordelijk is. De rechter
oordeelde echter in hoger beroep
dat de inrichting niet
verantwoordelijk is voor schade die
patiënten haar personeel
toebrengen. "Daarmee verklaart de
rechter het verpleegkundig
personeel dus vogelvrij", luidt het
commentaar van Altelaar.
Communicatie
Behalve de slechte communicatie
Willie Altelaar: "Door beter overleg tussen psychiater en verpleegkundige had dit voorkomen kunn
tussen psychiater en
verpleegkundige zijn er volgens
Altelaar nog een aantal oorzaken
voor het toegenomen geweld in
psychiatrische ziekenhuizen.
Ze noemt de inwerkingtreding vai
de wet Bijzondere opneming
psychiatrische ziekenhuizen,
waardoor het moeilijker is
geworden patiënten tegen hun 2
met medicijnen te behandelen.
niet thuis in psychiatrische
ziekenhuizen.
"Op de afdeling waar ik werkte
waren 14 patiënten, van wie er zes
verslaafd waren. Mensen met
psychosen of depressies zijn ernstig
ziek, verslaafden zijn van een ander
soort. Ze komen vaak de inrichting
binnen om een strafrechtelijke
vervolging te ontlopen. Ze kunnen
kiezen: of de gevangenis in. of
verplicht afkicken in een kliniek.
Gespecialiseerde klinieken voor
verslaafden zitten vol en dus komen
veel van deze mensen terecht in
psychiatrische inrichtingen. Maar
dit soort verslaafden wil over het
algemeen helemaal niet afkicken".
Altelaar merkt op dat verslaafden
voor hun opname een verklaring
moeten ondertekenen. Daarin staat
dat ze de verpleegkundigen niet
mogen aanvallen, op straffde van
ontslag uit de inrichting. "Dat is het
enige dat een minuscuul beetje
bescherming biedt aan de
verpleegkundigen
Ze voegt er aan toe dat agressief
gedrag van 'gewone patiënten' niet
zo erg is. "Dat schaadt je niet. dat is
een symptoom van hun ziekte".
Verzekering
Er zou een verzekering moet komen
voor verpleegkundigen, meent
Altelaar. Zoiets zou in de cao
opgenomen kunnen worden, maar
het is ook mogelijk dat inrichtingen
verplicht worden gesteld een
dergelijke
aansprakelijkheidsverzekering af te
sluiten.
Directeur Verhagen van Sancta
Maria lijkt zoiets een goede zaak.
"Het is een beetje zuur dat deze
mevrouw niets krijgt. Wij zijn als
inrichting overigens niet tekort
geschoten. Alle
voorzorgsmaatregelen zijn
getroffen".
Onderzoek of vliegtuigen plaats kunnen maken voor woningen.
PEN HAAG/VALKENBURG -
De provincie Zuid-Holland wil
dat minister Alders (ruimtelij
ke ordening) een studie verricht
naar verplaatsing van het mili
taire vliegveld Valkenburg. Dat
staat in een reavtie van de
Randstadprovincies op de Vier
de Nota Extra die de minister
eind vorig jaar uitbracht.
Gedeputeerde Stolker (ruim
telijke ordening en volkshuis
vesting) vindt het 'merkwaar
dig' dat in de nota, die de inrich
ting beschrijft van Nederland
tot het jaar 2025, niet wordt ge
sproken ove'r dit vliegveld. In
eerdere versies van de nota
werd Valkenburg naast het
vliegveld Ypenburg nog wel ge
noemd als een mogelijk te slui
ten militair onderdeel.
Nu is door Alders alleen
Ypenburg aangewezen om te
worden gesloten en plaats te
maken voor woningbouw. De
minister vindt dat drie militaire
vliegvelden in Zuid-Holland te
veel van het goede is.
Het sluiten van het vliegkamp
in Valkenburg zou zowel voor de
provincie als voor Leiden en de
Bollenstreek aantrekkelijk
zijn. Deze overheden zijn op
zoek naar lokaties voor woning
bouw en staan bij voorbeeld
voor het moeilijke besluit om de
Boterhuispolder aan woning
bouw op te offeren.
Volgens Stolker moet het ver
zoek als een 'schot voor de boeg'
worden gezien. "Wij willen de
mogelijkheid van sluiting graag
overeind houden", aldus Stol
ker. Mocht blijken dat de rijks
overheid de eerste 10 a 20 jaar
niet aan sluiting denkt, dan
vindt de provincie het niet zin
vol om naar het vliegveld een
lokatiestudie te doen. Meer dui
delijkheid over de toekomst van
Valkenburg moet de defensie
nota geven die binnenkort
wordt uitgebracht.
Stolker vraagt de minister te
vens om de Boterhuispolder,
groen gebied ten noorden van
Leiden, en de Oostvlietpolder
niet tot het Groene Hart te re
kenen. Uit de huidige kaarten
blijkt niet of deze polders nu
wel of niet tot het Groene Hart,
waar geen woningbouw meer
wordt toegstaan, behoren. Deze
polders zijn de laatst overge
bleven mogelijkheden voor Lei
den om woningbouw te plegen.
De provincie verschilt met de
minister van mening over de
termijn waarop de zuidelijke
Bollenstreek in de opvang van
de woningbehoefte van Leiden
moet voorzien. Volgens de pro
vincie moet eerst bezien wor
den of de Leidse agglomeratie
zelf ruimte kan bieden aan der
gelijke opvang. Pas in tweede
instantie moet de Bollenstreek
Leiden te hulp komen.
Door Golfoorlog raken mensen weer in psychische nood
OEGSTGEEST Centrum '45, de kliniek voor oorlogsslachtoffers in Oegstgeest, heeft
een draaiboek klaarliggen voor het geval mensen door de Golfoorlog in psychische nood
raken en hulp nodig hebben. De kliniek is de enige in Nederland die zich bezighoudt met
medische en psychische behandeling van oorlogsgetroffenen uit de Tweede Wereldoor
log. De Golfoorlog kan bij veel mensen met traumatische ervaringen in '40-'45 tot grote
angst leiden, verwacht directeur en psychiater, drs. J.N. Schreuder.
De man die Altelaar geslagen heeft
was volgens Verhagen geen 'strikte
verslaafde'. "Verslaafden zonder
psychische problemen worden
door ons categorisch geweigerd. De
man in kwestie was behalve
verslaafd ook zeer psychotisch. Hij
was hier niet om van zijn verslaving
af te komen".
Verhagen zegt niets te merken van
toegenomen geweld van patiënten.
"Er zitten hier 530 patiënten, ik
werk hier elf jaar. Er sneuvelt wel
eens een bril maar zoiets als met
mevrouw Altelaar is gebeurd heb ik
nooit eerder meegemaakt".
Medische faculteiten
maken actieplan voor
betere artsopleiding
LEIDEN - De medische faculteiten
hebben gezamenlijk een actieplan
gemaakt om de opleiding tot basis
arts te verbeteren. In aanvulling op
de internationale eisen komen er nu
inhoudelijke eindtermen. Het actie
plan gaat over de laatste twee jaar
van de zesjarige opleiding tot basis
arts.
De eindtermen behelzen onder
meer de algemene houding van de
arts en zijn ethische deskundigheid.
Dat heeft de Vereniging van Sa
menwerkende Nederlandse Uni
versiteiten. bij wie de faculteiten in
een overlegorgaan zijn verenigd,
gisteren meegedeeld.
In die eindtermen wordt ook aan
gegeven hoe de co-assistentschap-
pen gestructureerd moeten worden.
Verder wordt gezocht naar een toet
sing van de einddoelen.
Het actieplan wordt uitgevoerd in
overleg met de artsenorganisatie
KNMG, die verantwoordelijk is
voor de specialistische vervolgop
leiding.
Schreuder was gisteravond op de
televisie te zien als deskundige gast
bij het praatprogramma van de
NCRV: Rondom Tien. Hij vertelde
daar over de reacties van zijn pa
tiënten in de kliniek op de recente-
lijke gebeurtenissen in de Golf. Gis
termiddag deelde hij mee dat een
klaar ligt om honderden
i op te kunnen vangen als Is
raël direct bij de oorlog betrokken
raakt of de gevechten bloediger
worden.
Centrum '45 behandelt ongeveer
300 a 400 mensen per week. Naast
een dagkliniek is er ook een klini
sche en poliklinische behandeling.
De patiënten zijn veelal verzets
mensen, vervolgden als joden, Indi
sche mensen en mensen die in Jap
penkampen hebben gezeten, en
burgers die traumatische ervarin
gen hebben.
"Op dit moment merken we aan
onze patiënten, dat velen behoorlijk
bezig zijn met de Golfoorlog", ver
telt Schreuder. "We zien dat vooral
tijdens de behandeling. Bij velen is
er grote angst. De gebeurtenissen
roepen herinneringen op aan de
Tweede Wereldoorlog".
Ook verzetsstrijders reageren hef
tig op de gebeurtenissen van de
laatste dagen. Schreuder "Waar
hebben we het eigenlijk allemaal
voor gedaan, vragen ze zich af. 'Is er
dan zo weinig veranderd de laatste
45 jaar', reageren ze".
Het Centrum krijgt echter nog
niet veel telefoontjes of nieuwe aan
meldingen binnen. "Dit in tegen
stelling tot enkele jaren geleden
toen de 'Twee van Breda' werden
vrijgelaten (oorlogsmisdadigers-
red.). Toen werden we overstelpt
met telefoontjes ei
hulp nodig hadden"
in het Centrum
worden behandeld, krijgen een psy
chotherapeutische behandeling.
Volgens Schreuder zijn er twee din
gen mogelijk voor de opvang van
patiënten die het extra moeilijk
hebben vanwege de Golfoorlog.
"Veel praten is belangrijk voor
mensen bij wie de herinneringen
boven komen. Mensen die echt wor
den overspoeld met herinneringen
en die daar erg veel last van hebben,
geven we extra medicijnen".
Praten
Veel praten, is erg belangrijk vol
gens de directeur van Centrum '45.
Ook voor mensen die niet worden
behandeld. "Dat is ook een algeme
ne tip die ik kan geven. Mensen die
last krijgen van herinneringen moe
ten daar vooral over praten met
mensen in hun omgeving. Zij hoe
ven niet onmiddellijk psychisch te
worden behandeld maar moeten
contact zoeken met anderen. Het is
ook afhankelijk van de aard van de
mensen. De een blijft het nieuws op
de voet volgen, een ander wil de tv
en radio liever afzetten en de krant
ook niet lezen. Iedereen moet voor
al naar de eigen behoeften luisteren
en doen waar hij of zij zich prettig
bij voelt".
Ernstige zorgen maakt Schreuder
zich over de situatie als Israel bij de
oorlog betrokken raakt of de ge
vechten meer mensenlevens gaan
eisen. "Dan ben ik bang dat de reac
ties van mensen veel ernstiger wor
den. Maar we zijn er hier klaar voor:
we hebben een scenario gemaakt.
Onze kliniek heeft 24 bedden maar
poliklinisch kunnen we in enkele
weken honderden mensen opvan
gen. Ik denk dat we dat aankunnen.
Eventueel kunnen we mensen
doorverwijzen naar bij voorbeeld
Joodse instellingen op dit terrein".
Nieuwe kinderpoli
in St. Elisabeth
LEIDERDORP - De nieuwe polikli
niek kindergeneeskunde van het
St. Elisabethziekenhuis in Leider
dorp is deze week officieel geopend.
Kinderen kunnen voortaan terecht
in ruime 'kindvriendelijke' spreek-
en behandelkamers. De oude po
likliniek dreigde uit zijn voegen te
barsten wegens een toename van
het aantal patientjes Van de verhui-
meteen gebruik gemaakt om de po
likliniek vrolijker te maken. Lichte
kleuren en veel daglicht moeten de
kinderen op hun gemak stellen. In
de wachtkamer is de ziekenhuiss
feer verbloemd door een grote hoe
veelheid speelgoed.
0uü4liriiU)£
Honderd jaar geleden stond er
in de krant
- De heer R te Haarlem, die een
kistje kaas bij het Holl. Spoor re
clameerde, dal reeds voor weken
uit Purmerend aan hem was
verzonden, kreeg eene gedrukte
briefkaart van de maatschap
pij, waarin hem werd te kennen
gegeven, dat er een onderzoek
maar de vermiste kist thee was
ingesteld.En men verwachtte
kaas!
- Heden kwam P. Van Zonneveld
ons verzekeren dat hij het is. die
den in den Zuidsingel gevallen
lantaarnopsteker, van wiens on
geluk wij gisteren melding
maakten, gered heeft. Hij bracht
den geredde mede. die de waar
heid van Van Zonnevelds ken
nisgeving in het daglicht stelde. -
Naar de heer Af. Kooy ons mede
deelt, was hij Zaterdag niet in
de gelegenheid om aan de bestel
lers van koffie, thee en Van Hou
tens cacao de door hen verlang
de artikelen te verkoopen, we
gens te late aankomst van een en
ander. Hel goederenvervoer is
tegenwoordig in een woord al
lertreurigst, doch de heer Kooy
heeft nu zijne maatregelen geno
men om de goederen in zijn ma
gazijn te krijgen, en zal nu a.s.
Woensdag cacao, koffie en thee
verkoopen met hetzelfde doel als
Zaterdag de sigaren.
Vijfentwintig jaar geleden
- De openbare ijsbaan op de Zoe-
terwoudse Singel te Leiden is
thans grotendeels opengesteld
voor het schaatsminneud pu
bliek. Deze ijsbaan loopt van de
Koepoortsbrug Herenstraat
tut de Utrechtse brug Hoge Rijn
dijki. Bepaalde gedeelten 'ook
bij de bruggen) zijn echter door
hekken afgezet. Het publiek
wordt er dringend op gewezen,
dat men zich n iet op de door hek
ken afgezette gedeelten mag be
gevenNiet alleen levert dit
groot persoonlijk gevaar op. ook
kan daardoor het ijs op de wel
opengestelde baan ernstig wor
den beschadigd. Dus WEL RIJ
DEN MAAR NIET WA IA Hl F
KENNELIJK NIET MAG
