D Q 'Dit jaar ging alles een stuk gemakkelijker' Nicholas Ray: een leven vol strijd VRIJDAG 18 JANUARI 1991 PAGINA 25 BIOSCOPEN Van onze correspondent Siebrand Vos De films van Nicholas Ray worden vooral bevolkt door buiten staanders die met zichzelf en hun omgeving overhoop liggen. 'Lo ners' vaak, in wie we niet zelden de Amerikaanse regisseur zelf herkennen. De films van de 'auteur' Ray hebben de tand des tijds vooral doorstaan vanwege hun grote stilistische kwaliteiten. Het komende Festival van Rotterdam wijdt een retrospectief aan deze cultfiguur, die bij het publiek voornamelijk bekend is als maker van 'Rebel without a cause.' ROTTERDAM - De cultus rond Ni cholas Ray ontstond halverwege de jaren '50. toen de jonge critici van Cahiers du cinema hem als hun meest geliefde auteur binnenhaal den. Truffaut, Godard, Rivette en co. vonden dat een film niet alleen in stilistisch opzicht persoonlijk moest zijn, maar ook niets minder dan het wereldbeeld van zijn maker moest weerspiegelen. En dat deden de films van Ray. Ray identificeerde zich als geen ander in Hollywood met de perso nages in zijn films. Hij had ze dan in de regel wel niet zelf bedacht, maar de manier waarop ze in beeld zijn gebracht, verraadt grote betrokken heid; of het nu de tobbende middle- class jeugd in 'Rebel without a cau se', de kansarme criminelen in 'They live by night' dan wel de ver slaafde arts in 'Bigger than Life' be treft. Voor Nicholas Ray (1911-1979) impliceerde het leven vooral strijd. Strijd tegen de hardvochtige Ame rikaanse samenleving, strijd tegen de bemoeizucht van schrijvers en producenten, en vooral ook strijd tegen zichzelf. De belangrijkste ka rakters in zijn films, meestal men sen van goede wil, leveren vaak een verbeten gevecht met zichzelf in een poging hun agressie en ruste loosheid te onderdrukken. Wat hun maar zelden lukt. Door de spanning gegrepen, zitje als kijker dan te wachten op een uit barsting, maar die doet zich vervol gens op de meest onverwachte mo menten voor, of blijft zelfs geheel uit. En als het al zo ver is, kiest Ray vaak voor verrassende invalshoe ken. Met name Johnny Guitar', een bizarre western, zit vol met dit soort momenten. Als de spanning weer eens naar een kookpunt is gestegen, begint Joan Crawford bijvoorbeeld opeens piano te spelen in haar bele gerde saloon. Behalve een romanticus, was Ni cholas Ray zeker ook een groot sti list. Vooral de introductie van het brede CinemaScope-formaat gaf hem een stijlmiddel in handen dat hij ten volle zou benutten. Een een voudig voorbeeld hiervan is de ma nier waarop hij in 'Rebel without a cause' de spanningen tussen de jon geren en hun ouders visualiseerde. Naarmate de film vordert, en het on begrip groeit, zien we jong en oud ook letterlijk afstand nemen, wat soms dramatische beelden ople vert. Het verwarren van leven en werk blijft natuurlijk riskant, maar in het geval van Ray wordt een verband ook door vrienden bevestigd. De producent en theaterregisseur John Houseman, die lang met Ray be vriend was, vertelt in zijn autobio grafie 'Unfinished business' dat Ray toegewijd aan zijn zelfdestruc tie werkte: "Hij liet een spoor van beschadigde levens achter - niet als verleider, maar als echtgenoot, min naar en vader". 'Ik dood de levenden en redt de doden', had Rav een van zijn perso nages al eens laten zeggen. House man roemt daarentegen Ray's per fectionisme en toewijding. Maar: "In zijn persoonlijke leven was hij het slachtoffer van een niet te on derdrukken stroom impulsen die van zijn carrière en persoonlijke le ven een ruïne maakte". Spanje Na 'Party Girl' (1958) heeft Ray geen Amerikaanse film meer gedraaid, en dat heeft hem misschien wel op gebroken. Tijdens de opnamen van '55 Days at Peking' (1963), die in Spanje werd opgenomen, nam hij zich naar eigen zeggen voor nooit meer een film te maken waar hij niet voor de volle honderd procent achter kon staan. Hollywood had hem in feite altijd al tegen gestaan, zoals ook blijkt uit menige film. 'In a lonely Place', een broeierige film noir met Humphrey Bogart als opgejaagde scenario schrijver, laat zich bijvoorbeeld ge makkelijk bekijken als een fel anti- Hollywood statement, terwijl de strofe 'I'm a stranger here myself uit 'Johnny Guitar' ook niet toeval lig zal hebben geklonken. Het kwam er uiteindelijk dan ook nooit meer van, afgezien van een ex perimentele co-produktie met film studenten, 'We can't go home.' De 'High Scope era' liep trouwens ook al weer ten einde en opdrachten ble ven uit, terwijl drankproblemen zijn toch al moeilijke reputatie ook geen goed zullen hebben gedaan. Ondertussen groeide Ray wel langzaam maar gestaag uit tot een welhaast mythische figuur, die vooral bewondering oogstte onder latere generaties collega's. Dat ook Wim Wenders, eveneens een ont heemde romanticus, met Ray weg liep, zal niemand verbazen. Wen ders maakte zelfs nog een indrin gende documentaire over en met de James Dean: tobbende middle-class jeugd in 'Rebel without c op sterven liggende veteraan. Wenders' 'Lightning over water' wordt tijdens het Rotterdamse film festival vertoond in het kader van een speciaal programma, 'Nick Ray in context', met films waarin op meer en minder voor de hand lig gende wijze aspekten van Ray's le ven en werk worden belicht. Vier jaar na Ray's dood, onder streepte Wenders in een essay nog eens de tot enorme proporties opge blazen cultstatus van de oude mees ter. In een reactie op Godard die ooit schreef dat "als de film niet zou hebben bestaan, Ray hem dan wel zou hebben uitgevonden", schrijft Wenders: "Ray HEEFT de film uit gevonden. Als maar weinig ande- Marco Müller, directeur Filmfestival Rotterdam ROTTERDAM - Het Film festival van Rotterdam be staat twintig jaar, maar te ruggeblikt wordt er niet tus sen 24 januari en 3 februari. De Italiaanse directeur Mar co Müller vindt dat niet 'in de geest van Rotterdam'. De retrospectieven ontbreken vanzelfsprekend niet, maar de blik is toch vooral op de toekomst gericht. Hoe die eruit ziet? De directeur is hoopvol gestemd. Een ge sprek over de betekenis van video, over High Definition tv, de niet-westerse cinema, Bernardo Bertolucci, David Lynch, het Rotterdamse pu bliek en over Marco Müller zelf. Want blijft hij nu of niet? Ergens op een hoek van zijn enor me, met sigarendozen, videoban den, memo's en heel veel filmboe ken dichtgegroeide bureau liggen twee woordenboekjes. Italiaans- Nederlands en Nederlands-Itali aans. Maar het gesprek gaat als van zelfsprekend in het Engels, slechts incidenteel valt er êen woord als 'filmhuis' of 'ministerie'. Telefoon tjes worden tijdens het gesprek zo veel mogelijk geweerd, maar de deur van het kantoor staat open. Om de zoveel minuten sluipt er wel een medewerker binnen die even een memootje op het bureau plakt. Marco Müller, directeur van het Filmfestival van Rotterdam, leest ze zonder zijn betoog te onderbreken. Dat betoog gaat op verzoek vooral over de Toestand in de Wereld. Van de kunstzinnige film welteverstaan, want daarvan is Rotterdam al twin tig jaar een belangrijke etalage, eerst onder leiding van de bij leven al legendarische Huub Bals. Sinds 1989 onder leiding van de in 1953 in Rome geboren Italiaan. Müller lijkt, hoewel kritisch, niet te lijden onder de in filmkringen al lang gangbare somberheid. De directeur: "Ik kan niet zeggen dat er reden is om honderd procent optimistisch te zijn, maar er zijn wel hoopgevende signalen". Zo'n sig naal is voor Müller bijvoorbeeld het feit dat verschillende deelnemers van de eerste editie van het festival 'still going strong' zijn en ook dit jaar in het programma zijn opgeno men. Muller: "Zij bewijzen dat zij nog steeds staan voor de idealen van twintig jaar geleden". Flodderig Een van de namen die na 20 jaar te rugkeert is die van Peter Bogdano- vich. Hij was in Rotterdam met 'Targets': zijn eerste lange film. En nu komt hij er met 'Texasville'. de opvolger van zijn legendarische 'The Last Picture Show', wat je noemt een cultfilm. Zo iemand als Bogdanovich moet gekoesterd wor den. vindt Müller: "Bogdanovich ageert tegen sommige industriële praktijken. Het heeft ook nu, twin tig jaar later, wel degelijk zin deze schitterende, maar natuurlijk meer traditionele vorm van cinema te be nadrukken als een antwoord op de flodderigheid van de huidige film industrie". Marco Müller. Müller zegt op zich niets tegen die industriële filmprodukten te heb ben, maar hij ervaart het kijken er naar te vaak als 'een frustrerende er varing'. Het geval van Roger Spot- tiswoode vindt hij een mooi voor beeld, de regisseur die ooit binnen het Hollywood systeem de film 'Un der Fire' maakte, een in Nicaragua gesitueerde politieke thriller. Mül ler: „Nu heeft hij 'Air America' ge maakt. Het is in principe thema tisch en politiek een zeer interes sante film, maar je voelt aan alles dat de energie die 'Under Fire' bij elkaar hield is verdwenen. Dat duidt erop dat de bewegingsruimte binnen de machine nog kleiner ge worden is". "Huub Bals had ongetwijfeld ge lijk toen hij enkele jaren geleden zei dat film zich ergens tussen voetbal en kunst bevindt, en het wordt on getwijfeld meer en meer voetbal. Daarom hebben we er goed aan ge daan vorig jaar iemand als David Cronenberg centraal te stellen. Om dat Cronenberg een manier gevon den heeft om met de Hollywood- machine om te gaan. Bertolucci doet in zekere zin hetzelfde. Ik hou erg van zijn nieuwe film Sheltering Sky', hoewel ik niet echt gechar meerd ben van de verpakking, die bevat te veel onnodige elementen. Maar het is zo belangrijk dat er nog een paar filmmakers actief zijn bin nen de machine. Als zij zouden ver dwijnen, dan bleven er alleen nog maar 'Rocky's' over, waarvan elke aflevering nog slechter is dan de vo rige". Video De festivaldirecteur verwacht dat het eens zo verguisde medium vi deo een steeds belangrijker rol zal gaan spelen: „Video biedt mogelijk heden voor grote technische ont wikkelingen en ik ben heel nieuws gierig naar de uitkomst. Dat is ook de reden, dat ik niet geloof dat de periode van de ontdekkingen voor goed voorbij is. Ik zie zoveel gebeu ren Ik geloof echt dat er een nieuwe samenhang ontstaan is doordat vi deo een dagelijks gebruiksartikel geworden is. Er is een vertrouwd heid ontstaan met al deze appara ten. Dat betekent dat we opeens heel dichtbij de kritische over gangsfase komen van de massame dia naar wat we de 'zelfmedia' zou den kunnen noemen". Müller is nog onder de indruk van de meest recente High Definition tv-sets voor de huiskamer die hij on langs zag: "Als je de mogelijkheid hebt jezelf te filmen in High Defini tion voor relatief weinig geld, dan gaat dat zeker ergens toe leiden. De grenzen tussen film en video ver schuiven zo snel. Daarom heb ik dit jaar ook bijzondere moeite gedaan om een aantal bijzonder vernieu wende en creatieve video-ervarin gen te vinden om op het Festival te vertonen." Liv Ullmann en Michael York toch weg uit Israël JERUZALEM (AP) - De Noorse ac trice Liv Ullmann en haar Ameri kaanse collega Michael York zijn toch uit Israel vertrokken, ondanks hun eerdere verzekering dat ze daar zelfs zouden blijven als er een oor log uitbreekt in de Golf. zo heeft de Israëlische krant Yedioth Ahronoth gemeld. Vorige week had Yedioth op die voorpagina een foto van Liv Ullman afgedrukt onder de kop „Ik blijf', maar deze week citeerde het dag blad filmproducente Miri Ben-Josef die zei dat het tweetal het land had verlaten samen met de Amerikaan se regisseur Zigmond Vilmos. De verzekeringsmaatschappij van de acteurs wil hun verblijf in Israel niet meer dekken wegens de oorlogs dreiging. De acteurs en de regisseur beloof den terug te komen om de film „The Prodigal Father" af te maken als de rust is teruggekeerd. IJkpunt Marco Müller bespeurt niet alleen wijzigingen binnen het medium, ook de rol van de filmfestivals is volgens hem ingrijpend aan het ver anderen: "Twintig jaar geleden wa ren er tien festivals in Europa die de films vertoonden die in Rotterdam op het programma stonden. Maar de onafhankelijke cinema drong langzaam maar zeker in die grote etalages van de 'mainstream cine ma' door. Tien jaar kon David Lynch alleen in de nachtvoorstelling gedraaid worden en op een enkel festival, nu krijgt hij de Gouden Palm in Cannes en maakt een enorm stimu lerende serie voor televisie. Zijn films zijn veranderd, ja, maar op de zelfde manier waarop Bertolucci's films veranderd zijn. Ik denk dat hij nog steeds zijn artistieke integriteit overeind houdt. Hij beschouwt zich als een 'contract-director', hij heeft talloze wijzigingen van de produ cent in 'Wild at Heart' geaccepteerd. Een 'auteur' in Europa zou direct opgesprongen zijn en geroepen hebben: blijf met je poten van mijn film af. Lynch gaat akkoord, want hij weet dat hij gewoon een volgen de film wil maken, en bovendien slaagt hij er toch in een groot aantal van zijn obsessies en beelden in de film te houden". Vaart Het afgesproken uur is allang op en het moet er toch maar even van ko men. Welingelichte kringen melden al geruime tijd dat Müller zijn lang ste tijd in Rotterdam alweer gehad heeft. Hij zou terug willen naar Ita lië. Desgevraagd benadrukt hij ech ter dat het hem dit jaar een stuk be ter bevalt dan vorig jaar: "Dit jaar ging alles een stuk gemakkelijker, mede omdat de staf op mijn verzoek gedeeltelijk werd vernieuwd. Alles heeft meer vaart dit jaar", zegt Mul ler. "En dat heeft effect, door het feit dat ik me hier nu veel meer op mijn gemak voel, is er ook in het buitenland meer enthousiasme voor het festival dan vorig jaar. Het idee groeit weer dat Rotterdam een niet te missen station is wanneer je wilt voelen en zien wat er werkelijk aan de hand is op het gebied van film en video. Het is dan ook geen toeval dat we een flink aantal we reld-, Europese en continentale pre mières hebben". Een rechtstreeks antwoord op de vraag over een mogelijk vertrek is twee weken voor het begin van het Festival niet aan Marco Müller te ontlokkien. De directeur benadrukt wel dat deze editie een belangrijke testcase voor hem is. Hij wil "uitvin den wat men hier wil en wat hier mogelijk is". De ontwikkelingen van dit jaar stemmen hem overi gens niet onverdeeld positief: "Dit is bijvoorbeeld een jubileumeditie, maar ik merk dat we desondanks min of meer met evenveel geld moe ten werken als vorig jaar januari. En alle prijzen stijgen. Ik denk dat Rot terdam om te groeien meer geld en politieke wil nodig heeft. Toen ik het festival van Pesaro leidde, het tweede van Italië, toen zei men 'Pesaro? Oh. de stad van Rossini, van het Rossini Operafestival en van het Filmfestival'. In elke folder werd op het festival gehamerd En hier? Hier wordt het festival buiten onze eigen publicaties nergens aan gekondigd. Jij, en ook de andere dagbladen zullen er over schreven. Maar verder voel ik dat enthousias me niet". LEIDEN "The sheltering sky' - Lido. 'Problem Child' - Luxor. 'Ghost' - Luxor The neverending story II' - Lido. 'De kleine zeemeermin' - Lido. 'Arachnophobia- Lido. 'Home Alone' - Lido. "Rocky V' - Lido. 'Camille Claudel' - Trianon. 'Sweethearts' - Rex. ALPHEN (Euro, Van Boetzelaerstr. 6. tel. 01720- 20800» Blue Steel'. 'Ghost'. 'De kleine zeemeermin'. 'Arachnophobia'. Problem Child VOORSCHOTEN (Greenway, Schoolstraat, tel. 071- 614354. b g g. 612566) 'Rocky V' 'Pretty Woman' "Look who's talking'. Good morning Vie FILMHUIZEN 'Frantic' - Het Kijkhuis, Leiden 'Wild at heart' - Het Kijkhuis 'The adventures of baron Münchhau- seri' - Het Kijkhuis 'Cinema Paradiso' - Het Kijkhuis 'Met jouw tanden in mijn nek' - Het Kijkhuis, Leiden 'Jour de Fète' - LVC, Leiden. 'Steel Magnolias' - Park Filmhuis, Al phen. DEN HAAG 'Ghost' - Asta (070-3463500), al. 'Home alone' - Asta. al. 'Arachnophobia' - Asta. 12 jr The Sheltering Sky' - Babylon (070- 'Blue Steel' - Cineac. 16 jr. Rocky V' - Cineac. 12 jr 'Mv blue heaven' - Metro pole (070- 3456756). al 'Flatliners' - Metropole, 12 jr. 'Air America' - Odeon. al. 'Problem Child' - Odeon. al. 'The freshman' - Odeon. a l. AMSTERDAM The Witches' - Alfa (020-278806), a.l. 'Wild at heart' - Alfa. 16 jr. Tie me up. tie me down' - Alfa. 16 jr Prettv woman - Alfa. a.l. The Witches' - Alhambra (020-233192), al. Good Fellas' - Alhambra. 16 jr Air America' - Bellevue Cinerama, al. 'Flatliners' - Cinerama. 12 jr 'Presumed Innocent' Calypso, a.l. The sheltering sky' - Calypso (020- 234876). al La petite voleuse" - Cinecenter (020- 236615). al 'Un monde sans pitié' - Cinecenter. 16 jr Ju-Dou' - Cinecenter. 16 jr 'Romero' - Cinecenter. 12 jr Navy seals - Cinema (020-151243). 12 JF 'Home alone' - Cinema, al 'Blue Steel' - City (020-234579). 16 jr. Problem Child' - City. a.l. 'Another 48 hours' - City, 12 jr. 'My blue heaven' - City, al. 'navy seals' - City. 12 jr 'Die Hard 2' - City. 12 jr 231708). Nieuwe Chinese films'- Kntenon. 'Het rode korenveld' - Kritenon. 16 jr 'New year's day' The Movies (020- 'Ghost' - Tuschinski Cineac (020- 243639). al 'Home alone' Tuschinski (020- 262633), al 'Henry and June' - Tuschinski. 16 jr "Come see the paradise' - Tuschinski. al. 'Arachnophobia' - Tuschinski. 12 jr Temptation of success' - De Uitkijk (020-237460). 16 jr TELEVISIE Zaterdag 19 januari Cat on a hot tin roof (Ned. 3. 20.00 uur) Een van de aardigste films in de serie naar toneelstukken van Tennes see Williams. Strijd om erfenis van een plantage-eigenaar, met Burl Ives. Eli zabeth Taylor en Paul Newman. What is the victory of a cat on a hot tin roof? 'Just staying on it. I guess' In 1958 ge maakt door Richard Brooks. Salome, where she danced (Super Channel. 21.00 uur) Amerikaanse film uit 1945 van Charles Lamont over exotische zangeres die Mata Han na volgt. Met Yvonne de Carlo. Ilituelen (Ned. 3, 22.50 uur) Prima Nederlandse film van Herbert Curiel naar het boek van Cees Nootebo"Dm. Thorn Hoffman is erg goed als de te ruggetrokken Philip Taads, die Derek de Lint aan een merkwaardig thee-ri tueel laat deelnemen Veel Amster damse kunstenaarskringen, maar nooit navelstaarderig. Phantasm (RTL 4. 23.30 uur) Ame- rikunse horror uit 1979 van Don Cos- carelli. Vliegend voorwerp ketst niet af op schedels. Met Michael Baldwin. Przesluchanie (BBC 2. 00.40 uur) Poolse film uit 1989 van Ryszard Bugajski. Een zangeres wordt in de ge vangenis steeds dreigender onder vraagd over iemand met wie ze een avond heeft doorgezekt. Met Krystyna Janda Zondag 20 januari Vlaamse cineast Mare Didden uit 1988 met Johan Ley sen. Hilde van Mieg- hem Veel sfeer en mooie plaatjes. ger Berlin Alcxanderplatz (Ned. 2. 20.37 uur) Vierde deel van Fassbin- ders filmserie naar Doblin. Franz Bi- berkopf begint te drinken. Met Gunter Lamprecht. Captain Apache (Super Channel. 21.10 uur) Britse film uit 1970 van Alexander Singer. Moord op een in diaanse agent wordt opgelost door halfbloed. Met Lee van Cleeff. K( hos au» elncm dustcrcn Reich (Ned. 2, 22.25 uur) Opmerkelijke do cumentaire van Werner Herzog. die ditmaal naar de Centraal-Afrikaanse Republiek trok om een portret te ma ken van keizer Bokassa. Uit 1990. Kangaroo (BBC 2. 23.15 uur) Ame rikaanse film uit 1952 speelt in Austra- t Peter Lawford. Maandag 21 januari Saville uit 1951 Walter Pidgeon als ex- officier op zoek naar actie The night stalker (RTL 4. 21.35 uur). Amerikaanse film uit 1987 van Max Kleven. Callgirls worden ver moord. Met Charles Napier The quiet earth (BBC 2. 22.00 uur) Regisseur Geoff Murphy verfilmde in 1985 sage over het einde van de be schaving. Met Bruno Lawrence. Alison Routledge Dinsdag 22 januari Aardige film over een Viet- amveteraan die niet makkeluk aardt i flatgebouw. Met Robert de Niro. Woensdag 23 januari Endless night (BBC 1.00.30 uur) Brit se thriller naar Agatha Christie, in 1971 gemaakt door Sidney Gilliatt. Chauf feur huwt ryk meisje, maar geluk Donderdag 24 januari Carry on up the Khybcr (BBC 2.19.00 uur). Eén uit de serie veelal belegen Carry on-kluchten van Gerald Tho mas. Deze is uit 1968 en speelt zich af in India Les diaboliques (Super Channel. 20.00 uur) Franse thriller uit 1954 v Henri Clouzot, met Simone Signoret en Paul Meurisse Vrouw van school directeur beraamt s nares een moordplan Hele vreemde film. ook al omdat de echtgenote de regisseur meespeelt, maar tijdens de film aan een hartaanval bezweek Het rode korenveld (BRT 2. 21.ot uur) Schitterende film van Chinesi regisseur Zhang Yimou won Gouden Beer in Berlijn in 1988 Epos c ven op het Chinese platteland en strijd tegen Japanse bezetters eindigt in een orgie van geweld. Gaat u het huis uit, dan de video afstemmen Tulsa (Super Channel. 22.15 uur) Amerikaanse speelfilm over oliewin ning uit 1949 van Stuart Heisier. met Robert Preston. Vrijdag 25 januari Law and diaordcr (BBC 2. 19.00 uur) Engelse film uit 1958 van Charles Cnchton. Misdadiger betert zijn leven om zijn zoon op het goede pad te hou den. Met Michael Redgrave Private Benjamin (RTL 4. 20.25 uur). Goldie BlWD in het leger, dat was goed vooreen enorm publiekssuc ces in 1980. Regie van Howard Zieff i reclamevi Tipagne ontwerpt. Met Loretta Sw Torn. Elisabeth Taylor en Paul Newn i 'Cat on a hot tin roof.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1991 | | pagina 25