Saddam is natuurlijke
vijand van de islam'
Er zijn en er niet zijn
Kinderen bedwingen hun
angst met een wereldkaart
'Als je weet hoe ver weg de oorlog is, ben je niet zo bang'
Het moeizame geschipper van bedrijven in de Golf
PAGINA 4
EXTRA EDITIE
DONDERDAG 17 JANUARI 1991
De islam lijkt een belangrijke rol te
spelen in het conflict in de Golf,
maar dat is slechts schijn. De lei
ders van de Arabische landen, en
niet in de laatste plaats de Iraakse
dictator Saddam Hussein, mis
bruiken de godsdienst voor hun
eigen politieke idealen. Hans Jan
sen, arabist en lector aan de uni
versiteit van Leiden, formuleert
het als volgt: "In een land als Irak,
waar tal van godsdiensten wor
den beleden, is de invloed van de
islam beperkt".
doorJos Heymans
"Saddam Hussein wil alleen maar de lei
der van de Arabische wereld worden
Zijn oproep tot een jihad (heilige oorlog;
is pure tactiek, bedoeld om de steun var
de kleine groepen moslims in Irak te
winnen", zegt Jansen. "In de uitzendin
gen van Radio Baghdad wordt gezegd
dat de heilige plaatsen bevrijd moeten
worden. Dat is maar een hulpmiddeltje
om heel Arabië te veroveren. Het is poli
tiek met een godsdienstig tintje
De islam levert in het Golfconflict
slechts 'ideologische brandstof, meent
Jansen. "Maar dat geldt ook voor het
christendom. Dat merk je aan de veel ge
hoorde kreten als 'opstanding van de
nieuwe Arabische wereld' en 'liefde voor
de Arabische natie'. Opstanding en lief
de zijn typisch christelijke termen".
Missie
Jansen is een kenner van het Midden-
Oosten. Hij heeft veel gepubliceerd, was
directeur van het Nederlands Instituut
in Cairo en schreef onder meer een boek
over de moordenaars van de Egyptische
president Sadat. Onlangs maakte hij deel
uit van de missie van het Rode Kruis die
de gegijzelden in Baghdad bezocht.
"Ik ben blij dat ik terug ben. Het was
angstaanjagend. Ik ben nooit bang ge
weest. Ik zat in Suez tijdens de Suez-oor-
log, ben veel in Beiroet geweest, maar
bang, nee dat nooit. Maar dat was in
Baghdad anders. Daar heeft Saddam de
angst erin gejaagd. En angst is erg be
smettelijk. Dat zag je ook bij de gijze
laars. Ze zaten in woongroepen. Als er in
zo'n groep iemand bang was, dan werden
ze dat allemaal".
Voor de gegijzelden is de nachtmerrie
voorbij. Maar voor de bevolking van Irak
duurt de angst onverminderd voort.
Eerst was er alleen de vrees voor het ei
gen regime, daar is nu ook de buitenland
se dreiging bij gekomen. "Saddam Hus
sein is veel erger dan Stalin. Hij moordt,
verminkt de lijken en dropt die voor de
woning van de familie om de angst erin
te houden", zegt Jansen. Dat is nodig om
de oppositie van de religieuze leiders, de
islam, tegen het regime in de kiem te
smoren.
De islam heeft maar nauwelijks met de
Golfcrisis te maken en is voor Saddam
eerder een nadeel dan een voordeel. "De
leiders van de meeste Arabische landen
hebben weinig steun van hun burgers
die slechts in godsdienst zijn geïnteres
seerd. Tegenstanders gebruiken de islam
om oppositie te voeren. Dat geldt niet al
leen voor Irak, hetzelfde zie je in Jorda
nië, Marokko, Algerije, Egypte en Saudi-
Arabië. Om de bevolking toch voor zich
te winnen, overgieten de leiders hun po
litieke opvattingen met een godsdienstig
sausje".
Anders
De situatie van nu is totaal anders dan
die tijdens de oorlog tussen Iran en Irak.
In het voormalige Perzië weten de lei
ders de religieuze gevoelens van de be
volking naar hun hand te zetten. Hon
derdduizenden Iraniërs zijn bereid hun
leven te geven onder het motto 'het bloed
der martelaren is de sleutel tot het para
dijs'. Maar dat geldt zeker niet voor Irak.
"Saddam spreekt de religieuze taal niet
zo goed als zijn collega's in Iran", meent
Jansen.
De arabist noemt het dan ook 'een vol
komen verkeerde inschatting' dat het fa
miliecomité van dominee Wouters een
imam wilde meenemen om de gijzelaars
vrij te praten. "Daar is Saddam helemaal
niet gevoelig voor. Integendeel. Hij is de
natuurlijke vijand van de islam. Saddam
is van huis uit een soennitische moslim,
maar die achtergrond heeft geen invloed
op zijn handelen. De ideologie van de re
gerende Ba'athpartij is voor een deel ge
baseerd op het christendom. De partij
ideoloog Aflaq was zelf van christelijke
komaf. En ook de minister van buiten
landse zaken, Aziz, is een christen".
Andere godsdiensten moeten, evenals
in Syrië, wijken voor de ideeën van de
Ba'athpartij. "Saddam Hussein heeft de
geestelijke leiders in zijn land gelijkge
schakeld", zegt Jansen. "Het is dezelfde
tactiek die Hitler in zijn tijd hanteerde.
Saddam probeert religieuze netwerken
te vernietigen. Kinderen moeten hun ou
ders bespionneren, religieuze leiders
worden vermoord, leerlingen houden
hun onderwijzers in de gaten".
Het geloof is op zich geen reden voor
een conflict, meent Jansen. "In de islam
bestaat geen discussie over wat er moet
worden geloofd, maar hoe dat wordt uit
gedragen. De gedragsleer staat centraal,
wat onder meer blijkt uit de Ramadan
(vasten) en het verbod op alcohol. Dat ge
drag, we duiden dat aan met fundamen
talisme, kan in principe wel tot conflic
ten leiden. De huidige crisis in de Golf
heeft niets van doen met de islam".
Vijanden
Aan de islam kan Saddam Hussein geen
steun ontlenen, zegt Jansen. Hij heeft an
dere argumenten gezocht en gevonden
om een gemeenschappelijke vijand te
creëren. De nieuwe Arabische wereld
wordt volgens Saddam bedreigd door
het imperialisme, door het zionisme en
door de landen die steun verlenen aan de
economische VN-blokkade. Het is de
theorie van de drie vijanden, die de
Egyptische president Nasser indertijd
ook hanteerde".
In eigen land is Saddam de vijand van
de islam, in de rest van het Midden-Oos
ten manifesteert hij zich als de strijder te
gen buitenlandse krachten, waarmee hij
vooral de Palestijnen aan zich bindt.
"Saddam speculeert op de anti-Ameri
kaanse houding en ontleent daaraan de
steun van de Palestijnen. Die vinden al
les best, zolang er maar tegen het Westen
wordt aangeschopt".
Sommige kinderen raken bij de oorlog betrokken door het vertrek van familie naar de Golf, zoals hier in Soesterberg. Maar de
meeste maken zich bezorgd door wat zij zien op het Jeugdjournaal (foto anp)
De Golfoorlog houdt niet alleen volwassenen bezig, ook kinderen
maken zich ernstig zorgen. Via de televisie houden veel scholieren de
stand van zaken nauwgezet bij. "Kinderen leven nu eenmaal niet geï
soleerd. de media dringen zich in hun wereld binnen. Je kunt het leed
en de ellende niet bij hen weghouden", zegt L. Vriens, een professor
die leert hoe je kinderen tot vrede kunt opvoeden. De Utrechtse
hoogleraar vredespedagogiek in Utrecht pleit er voor de kinderen de
moed niet laten verliezen. "Als je zelf een zwartkijker bent. moet je
dat niet al te nadrukkelijk uitdragen".
door Theo Haerkens
UTRECHT - Op alle basisscholen is het
nieuws uit Irak en Kuwayt dagelijks on
derwerp van gesprek. "Vooral de laatste
dagen, met het toenemen van de span
ning, leeft het heel erg en beginnen de
leerlingen er steeds opnieuw over", zegt
mevrouw I. Oversluizen. directrice van
basisschool De Baanbreker in de binnen
stad van Den Haag. "De Turkse kinderen
zijn er heel intensief mee bezig. Maar dat
is geen wonder, bij hen thuis wordt er
veel over gesproken omdat hun familie er
zo dicht bij zit".
Vooral in de hogere groepen van de ba
sisschool spelen Golfcrisis en oorlogs
dreiging volop. "Naarmate 15 januari
dichterbij komt, neemt de spanning toe",
vertelt P. van Kesteren, directeur van de
Leidse Houtschool. "Vanochtend heb
ben we het in de klas nog uitgebreid ge
had over de mislukte onderhandelingen
tussen Baker en Aziz. De leerlingen zijn
bang voor oorlog en vragen zich af wat de
gevolgen zullen zijn voor ons land".
Van Kesteren probeert zijn leerlingen
duidelijk te maken dat het onmiddellijke
gevaar hier niet zo groot is. "Als er al wat
gebeurt in Nederland, dan zijn Schiphol
en belangrijke gebouwen het eerste doel
wit voor terroristische aanslagen".
Op scholen met veel Marokkaanse kin
deren proberen de leraren het conflict zo
neutraal mogelijk toe te lichten. Zij zijn
zich ervan bewust dat veel ouders de ge
beurtenissen in Irak en Kuwayt toch wat
anders bezien dan de meerderheid van de
bevolking en zij zijn er allerminst op uit
die ouders voor het hoofd te stoten.
Krantenknipsels
Thuis is het Jeugdjournaal de belangrijk
ste bron van informatie en op de meeste
scholen kijken de leerlingen vanaf groep
zes iedere vrijdag naar het 'Weekjour-
naal', de actualiteitenrubriek van de
schooltelevisie. Dat wordt samen met het
bijbehorende krantje in de klas uitge
breid besproken. In de hogere klassen
houden kinderen zelf de ontwikkelingen
bij door kranteknipsels te verzamelen op
het prikbord.
De leraren vinden het vanzelfsprekend
om op school aandacht te besteden aan
de gebeurtenissen in de Golf. Vredespe-
dagoog Vriens vindt dat de scholen daar
niet omheen kunnen. "Voor jonge kinde
ren is het heel beangstigend dat ze zo in
dringend geconfronteerd worden met de
problemen in dé wereld, vooral omdat ze
vaak nog maar zo weinig weten van de
achtergronden. Bovendien hebben kin
deren een ander begrip van ruimte en tijd
dan volwassenen, waardoor ze behoorlijk
van streek kunnen raken als ze op tv zien
dat in Irak bij wijze van proef een raket
wordt afgeschoten".
Kleine kinderen realiseren zich niet al
tijd hoe ver Irak hiervandaan ligt en ze
denken dan gemakkelijk dat zo'n ding bij
hen thuis op het dak kan vallen, verklaart
Vriens "Zeker als ze merken dat ook vol
wassenen zich zorgen maken over wat er
gebeurt".
Valse hoop
Vriens hecht er erg aan dat ouders en
leerkrachten uitleggen wat er precies
speelt, liefst met de atlas of de wereld
kaart bij de hand. Zo krijgen de leerlin
gen een reëler beeld van de risico's die ze
zelf lopen. "Als je weet dat het ver weg is,
is er minder reden om bang te zijn. Angst
kwelt het meest als je niet precies weet
wat er aan de hand is en waar je bang voor
moet zijn", verklaart Vriens.
Maar er moet wel voorkomen worden
dat leerlingen vervallen in een soort
doemdenken omdat de oorlog met het
uur dichterbij lijkt te komen. Op de
meeste scholen gebeurt dat automatisch
zonder dat daar uitdrukkelijke afspraken
over zijn gemaakt. "We hebben geen offi
ciële lijn uitgestippeld, maar onder el
kaar praten de leraren natuurlijk wel over
de beste aanpak", aldus Oversluizen.
Toch blijft het een probleem dat nie
mand greep heeft op de gebeurtenissen.
Ook ouders en leerkrachten moeten af
wachten, hoe het conflict zich verder ont
wikkelt. "Ik probeer niet mijn eigen twij
fels te verbergen. Het heeft geen zin de
leerlingen valse hoop te geven, die ik
toch niet kan onderbouwen", vindt Van
Kesteren.
Vriens vindt het niet erg dat volwasse
nen laten merken dat zij ook niet weten
waar de problemen met Irak precies toe
leiden. "Ook al kunnen volwassenen de
problemen evenmin oplossen, voor een
kind is het toch heel belangrijk te weten
dat hij niet de enige is die zich zorgen
maakt. Op zich is dat al een hele steun".
derlanders dat ginds bij de uitvoering be
trokken is.
Voor transportconcerns als KLM en
Nedlloyd is er een extra reden om het
Golfgebied te mijden. De verzekerings
premies voor vliegtuigen die op het Mid
den-Oosten vliegen zijn sinds het begin
van de Golfcrisis twintig tot veertig keer
zo hoog geworden. Dat geldt overigens
ook voor Israël, dat eveneens door Irak
wordt bedreigd. Vóór de Golfcrisis kon
een groot vliegtuig van pakweg 75 mil
joen gulden bij Lloyd's in Londen wor
den verzekerd voor zo'n drieduizend
pond sterling (ruim tienduizend gulden)
per landing en start.
De ABN Bank, met 15 kantoren in
Saudiarabië en een aantal in de Verenig
de Arabische Emiraten en Bahrayn,
werkt sinds het begin van het Golfcon
flict met een noodplan dat deze week
werd aangescherpt. Aan de bedreigde
oostkust van Saudiarabië en in Bahrayn
is de bezetting van de kantoren tot een
minimum teruggebracht. Alle Neder
landse medewerkers zijn er inmiddels
vertrokken, aldus een woordvoerster
van de bank.
In december had de bank al aan fami
lieleden van de Nederlandse medewer
kers geadviseerd om terug te keren naar
Nederland. Er werken dertig Nederlan
ders voor de ABN in het Midden-Oosten.
Op andere plaatsen in Saudiarabië en in
de Emiraten zullen zij op hun post blij-
Volgens de ABN gaan de zaken in het
Golfgebied voorlopig gewoon door en is
er daarom geen reden om de deuren te
sluiten. "Dat doen we pas als het voor on
ze medewerkers te gevaarlijk wordt om
de straat op te gaan. Sluiten kan ook niet
van het ene op het andere moment, om
dat daar toestemming voor nodig is van
de plaatselijke autoriteiten". Als onver
hoopt toch vestigingen in het Golfgebied
moeten worden gesloten, zullen de za
ken verder telefonisch worden geregeld
vanuit Dubay of Nederland.
De spanningen in het Golfgebied nopen het Nederlandse bedrijfsleven
met activiteiten ter plekke tot grote terughoudendheid.
Terughoudendheid zowel in het opzetten van nieuwe projecten als in
het geven van informatie over de aard van de werkzaamheden en de
betrokken Nederlandse werknemers. De meeste gezinsleden van
werknemers in de Golf keerden eind vorig jaar al terug naar Nederland
en wiens aanwezigheid niet absoluut noodzakelijk is gaat die kant ook
niet meer op.
door Luuk Sengers en Marien van den Bos
Golfregio vertegenwoordigd. Baggerbe
drijf HAM en technisch bureau Tebodin
(werkzaam voor onder andere olieraffi
naderijen in het gebied) houden perma
nent kantoor in Abu Dhaby. Een andere
HBG-dochter, Interbeton, heeft vestigin
gen in Quatar en Aman. Momenteel heeft
HBG op deze kantoren twaalf Nederlan
ders aan het werk.
HAM weigert een grote opdracht in
Saudiearabië uit te voeren zolang de si
tuatie in de Golf onzeker is. Het bedrijf
heeft zich verplicht om aan de kust bij
Quatif een strook land op te spuiten voor
de bouw van luxe woningen. De contrac
ten voor deze opdracht werden een paar
dagen voor de Iraakse inval in Kuwayt
getekend.
De particuliere opdrachtgever in
Saudiarabië zet HAM onder grote druk
om met de werkzaamheden te beginnen.
Concurrent Ballast Nedam is wèl
volop in de slag in Saudiarabië. Onder
leiding van hoofdaannemer British
Aerospace worden een aantal civiele pro
jecten uitgevoerd rond de bouw van
vliegvelden in Ar-Riyad en Jiddah.
Waarschijnlijk omdat vliegvelden als po
tentieel doelwit van Irak worden be
schouwd, wil men op het hoofdkantoor
in Amstelveen niets kwijt over de op
drachten. Ook niet over het aantal Ne-
De meeste Nederlandse bedrijven zijn
actief in Saudiarabië. Sommige bedrij
ven houden daarbij ook kantoor in
Bahrein (ABN-bank) en bijvoorbeeld
Oman (Shell). (kaartjes CarPress)
Waar minister Van den Broek enkele ja
ren geleden nog tijdens een handelsmis
sie een tulpenhulde bracht aan de kroon
prins van Abu Dhaby, gaat na de vele af
zeggingen een eind februari geplande
handelsmissie langs diverse Golftstaten
waarschijnlijk niet door. Waar grote fi
nanciële belangen in het geding zijn,
zoals de gezamenlijke raffinaderij van
Shell en de Saudische overheid in Al Ju-
bail, is het aantal Nederlandse experts
tot 'enkele tientallen' teruggebracht.
De Brits-Nederlandse oliegigant Royal
Dutch/Shell is om begrijpelijke redenen
de belangrijkste aanwezige in het ge
bied. De raffinaderij in Al Jubail, een
goeie 200 kilometer ten zuiden van Ku
wayt aan de Perzische Golf, is qua groot
te de derde van het concern. In een joint
venture met het Saudische overheidsbe
drijf Petromin (50-50 procent) worden
hier maximaal 275.000 vaten (159 liter)
ruwe olie tot olieprodukten verwerkt.
Het bouwen van een dergelijk raffinage-
complex vraagt enkele miljarden gul
dens aan investeringen.
Maar ook elders in Saudiarabië, de
kleine Golfstaten en het verdere Midden-
Oosten is Shell op vele manieren (explo
ratie, produktie, verkoop, marketing
etc.) aanwezig: In Oman, Qatar, Syrië,
Turkije en de Verenigde Arabische Emi
raten. Zij het in veel gevallen als minder
heids-aandeelhouder in staatsbedrijven.
Drie dochterondernemingen van de
Hollandse Beton Groep (HBG), de groot
ste bouwonderneming in Nederland, zijn
eveneens met eigen vestigingen in de
Aardolie
"Saddam Hussein is veel erger dan Stalin. Hij moordt, verminkt de lijken
en dropt die voor de woning van de familie om de angst erin te houden".
Aardolie
iOlieleiding
Terminal
:Perziscbez
-MUSANDAM'
Dhar -^z^-Mina al Fahal:
NIZW.^ASQAT~=E:
VER ARAB
\EMIRATEN;
SAOEDI- JFahud
ARABIË J
(masirah:
|Haima
7Jlrabische:
-Zee-
Marmull
-.kuria mjjrjaz
^Pcruschc
V^Go\r
SA0EDLARABIE
ETHIOPIË
