Zwart vet komt vooral
na kantooruren voor
'Ze slaan je voor het minste of geringste in
Hulp voor Etiopië
langzaam op gang
I REPORTAGE
Gekwelde Baltische jongeren ontvluchten dienst in Sovjet-leger
ZATERDAG 12 JANUARI 109
Van ANP-correspondent
Dicderik Kramers
DEN HAAG - "Estland en de andere Baltische staten zijn
hier zo verschrikkelijk gehaat. Ik ben al zo vaak in elkaar
geslagen dat ik de pijn niet meer voel". Een maand nadat de
Estse soldaat Margus dit aan zijn ouders had geschreven
leefde hij niet meer - zijn wapenbroeders in het Sovjetleger
hadden hem doodgeslagen.
Honderden dienstplichtigen en de
serteurs uit Estland, Letland en Li
touwen willen niet langer in het
Sovjetleger dienen. Maar de gene
raals willen hun schaapjes terug
hebben. De afgelopen dagen stuur
den ze duizenden para-commando's
naar het gebied om hen terug te ha
len. De regeringen van de drie repu
blieken hebben tot maandag de tijd
gekregen de jongens uit te leveren,
anders openen de para's de jacht op
hen.
Hoe impopulair het Sovjetleger
onder Balten is, blijkt overduidelijk
uit de geringe opkomst van recru-
ten voor de najaarsoproep. Slechts
12,5 procent van de Litouwse
dienstplichtigen heeft hieraan ge
volg gegeven, zo meldde het Sovjet
ministerie van defensie deze week.
In Estland en Letland was de op
komst respectievelijk 24,5 en 25,3
procent. Daarbij gaat het niet alleen
om Balten: zowat een derde van de
dienstweigeraars in Letland is Rus
sisch.
'Hans'
De twee jaar diensttijd zijn voor
veel soldaten een traumatische er
varing. De oudgedienden, "fazans"
genaamd, maken er een sport van
de groentjes te terroriseren. Mole
staties, psychische terreur, ver
krachtingen en zelfmoorden zijn er
aan de orde van de dag. "Om het
minste of geringste word je in el
kaar geslagen. Als je daarover
klaagt kun je er zeker van zijn dat er
een 'ongelukje' wordt geregeld",
schreef Margus.
Etnische tegenstellingen vergro
ten de spanningen onder de solda
ten. De Centraalaziaten liggen altijd
overhoop met de Europeanen ter
wijl de Russen, als overheersende
groep, met iedereen mot hebben. In
het geruzie moeten de Baltische re-
cruten het altijd ontgelden: ze zijn
gering in aantal en over alle eenhe
den in de Unie verspreid.
Het streven naar onafhankelijk
heid van hun landen heeft de Balten
nog meer tot zondebok van de Rus
sen gemaakt. Ze worden er voor
"bourgeois" uitgemaakt, of "fas
cist", of "Hans" - hetgeen staat voor
alles wat Duits, nazistisch, vies en
voos is in Sovjet-ogen - en dienover
eenkomstig behandeld. "Ze zeggen:
'Jullie verdomde Balten, de pe
restrojka begint en jullie komen
meteen in opstand!' En dan komen
de klappen weer", vertelt een Letse
dienstplichtige.
Vorige maand werd de zoon van
Litouwens vice-president Romual-
das Ozolas hiervan het slachtoffer:
hij werd in een legergroene lijkzak
thuis afgeleverd. Moskou ontkende
dat er "verdachte omstandigheden"
rond zijn dood waren - gewoon een
bedrijfsongeval.
Berucht werd het geval van de 19-
jarige Litouwer Arturas. Toen zijn
eenheid per trein naar Leningrad
reisde werd hij door acht "fazans"
in een coupé verkracht. Toen sloe
gen bij Arturas de stoppen door: hij
greep een machinegeweer en
schoot zijn kwelgeesten van nabij
neer. Arturas is krankzinnig ver
klaard en slijt zijn dagen in een in
richting in Vilnius.
Wees
Honderden Balten zijn het leger
ontvlucht en in hun land onderge
doken, velen van hen in de bossen
jaar. Maar omdat het aantal wegloj
pers uit de klauwen loopt, worden
zij rechtstreeks naar hun eenheid
teruggestuurd, waar ze nog harder
dan voorheen worden aangepakt, j
Tijdens de Litouwse crisis, toer'
het Kremlin een blokkade instelde!
om het land te dwingen zijn onaf
hankelijkheid in te trekken, is het
leger begonnen met razzia's om Li
touwse deserteurs op te pakken.
Met geweld drongen de paracom
mando's ziekenhuizen en psychia
trische inrichtingen binnen om
schuilende deserteurs weg te sleu
ren. Nadien leek de rust terug te ke
ren in het Balticum, maar de achter
volgingen van deserteurs duurden
voort, alle wetten om hen te be
schermen ten spijt.
Provocatie
Nu heeft het leger besloten de con
frontatie met de Baltische staten
aan te gaan en de ontduiking van
dienstplicht met harde hand aan te;
pakken. De Baltische regeringen
zien de actie als een provocatie om|
het streven naar onafhankelijkheid!
de nek om te draaien. Sovjetminis
ter Jazov (defensie) stelde immers
ook strafvervolgingen in het voor-i
uitzicht tegen degenen die deser
teurs helpen - iets waaraan minis
ters en parlementariërs zich ook
schuldig hebben gemaakt. Het drei-:
gement van Gorbatsjov, dat hij Li
touwen onder presidentieel gezag
zal plaatsen wijst aan dat het om
meer dan louter deserteurs gaat.
Vanaf maandag zijn de dienstwei
geraars vogelvrij. De regeringen
hebben burgers en officiële instan
ties daarom opgeroepen geen me
dewerking te verlenen aan de para
commando's. Letland heeft de al
ternatieve dienstplichtigen aange
raden niet naar hun werk te gaan,
Estland stuurde ze op "winterva-
kantie", Litouwen beloofde hen "al-
le politieke en juridische steun".
Tezelfdertijd dringen de Balten
aan op besprekingen om het pro-
bleem vreedzaam op te lossen. Af- j
gevaardigden uit Tallinn en Riga I
proberen minster Jazov te overtui
gen van het gevaar van de gedwon
gen dienstplicht.
Jongens in Let
land. worden op
gepakt door
Sovjet-soldaten
omdat ze dienst
weigeren in het
Sovjet-leger.
(archieffoto)
en wouden. "Ze leven als opgejaagd
wild in ondraaglijke omstandighe
den", aldus een moeder. Waar haar
zoon is weet ze niet, maar de militai
ren zijn al geruime tijd bezig de bos
sen in de buurt uit te kammen. Ge-
regeldg komen ze bij haar aan de
deur om haar over te halen haar
zoon uit te leveren. "Het herinnert
me aan 1945, toen mijn ouders naar
Siberië werden gedeporteerd en ik
als wees alleen achter bleef'.
Dienstweigeraars, gewetensbe
zwaarden en voortvluchtige deser
teurs kunnen rekenen op de steun
van de bevolking via organisaties
als 'Genève 49' in Estland. Deze
groep beroept zich op de, ook door
Moskou ondertekende, Geneefse
conventie van 1949 die dienst
plicht in een bezettingsleger ver
biedt.
Ook de Baltische regeringen zien
de 500.000 Sovjetmilitairen in de
Oostzeeregio als bezetters, tot grote
woede van de militaire top in Mos
kou. De autoriteiten helpen de on
dergedoken deserteurs, en roepen
dienstplichtigen op hun oproep
kaart terug te sturen naar het minis
terie van defensie. De Estse en Li
touwse parlementen hebben hun
burgers zelfs verboden dienst te ne
men bij de "bezetters".
In alle drie de landen kunnen jon
geren alternatieve dienstplicht ver
vullen door sociaal werk te verrich
ten. Ook kunnen ze dienst nemen
bij de politie, de grenswacht of de
regeringsmilities (die geen van al
len bewapend zijn).
Sommigen bekritiseren de rege
ringen dat ze jongeren aanmoedi
gen tot alternatieve dienstplicht
zonder dat Moskou daarmee inge-
stemt. Hoe moet de overheid de jon
gens beschermen als het Sovjetle
ger hen begint op te pakken?
"Alle wetten en oproepen van de re
gering zijn nutteloos", zegt Rein Po-
der. geboren Est en generaal in het
Sovjetleger. "De jongens die vluch
ten zullen simpelweg worden opge
spoord door de militaire politie.
Daar kunnen ik noch Estland iets
aan veranderen". Zelf heeft Poder
daar niet veel moeite mee: "Ik moet
ze vangen, dat is mijn baan".
Volgens de wet moeten deser
teurs voor de krijgsraad verschij
nen en naar een strafbataljon wor
den gestuurd voor ten hoogste vijf
Keuringsdienst van Waren is voortaan 24 uur per dag bereikbaar
De Keuringsdienst van Waren heeft te weinig grip op wat er
in restaurants, supermarkten en winkels met voedsel
gebeurt. Naar schatting werden vorig jaar in Nederland
800.000 mensen getroffen door voedselvergiftiging. Bij de
Inspectie Gezondheidsbescherming van het ministerie van
wvc, waaronder de keuringsdienst valt, kwamen slechts
5000 meldingen binnen. Vandaar de onlangs geopende 06-
klachtenlijn, om de consument de Keuringsdienst te laten
helpen bedorven voedsel sneller op te sporen. Dus: even 06-
0488 bellen als je na een onsmakelijke maaltijd last krijgt
van diarree. Dan staat binnen 24 uur de keurmeester voor
de deur.
Van onze correspondent
Carine Neefjes
ROTTERDAM - Met een mesje
peutert de keurmeester aan de grijs
groene vlekken op de muur.
"Schimmel", mompelt hij. Zijn
ogen dwalen af naar resten op het
aanrecht. Die worden vanavond
weer geserveerd. 'Verkeerde zuinig
heid, meneer", moppert hij bestraf
fend.
Het aanrecht bestaat uit karton
nen platen, pannen zijn besmeurd
met resten vet en wasbakken roes
ten weg. Smerig, zo luidt het oor
deel van André Eegdeman. Ijverig
pakt hij zijn steriele monsterpotjes
uit de grote zwarte tas, die veel weg
heeft van een dokterskoffer. Het te
zwarte vet en een paar gehaktballe
tjes die ongekoeld op het aanrecht
stonden, verdwijnen in de tas.
Terwijl de keurmeester met een
thermometer de dampende pannen
controleert, spoelt de baas wat ze
nuwachtig het rondslingerende vie
ze bestek af. Hij baalt. Heeft al eer
der een boete gehad. Eigenlijk weet
hij wel dat z'n wasbak en muren
smerig zijn. Maar ja, kerstdrukte hè!
Toen had hij geen tijd om schóón te
maken.
Eegdeman waarschuwt hem dat
hij volgende week weer terugkomt.
Als de zaak dan niet blinkt, krijgt de
restauranthouder een boete. De ge
haktballen en het vet verdwijnen in
zijn mini-koelkast achterin de kof
ferbak en worden naar het laborato
rium van de Keuringsdienst van
Waren gebracht. De eigenaar kan
zijn gang weer gaan. De resten die
niet door de keurmeester zijn mee
genomen, prijken vanavond mis
schien weer naast een vers blaadje
sla.
Druk
Juist voor klachten in de avonduren
is de 06-lijn geopend. Hoewel er dan
op de dertien regionale afdelingen
wel keurmeesters zijn die piket
dienst draaien, hebben zij weinig
grip op wat er dan in alle 200.000 te
inspecteren locaties gebeurt. Zwart
vet komt vooral na kantooruren
voor en de consument komt dus va
ker dan de keurmeester bedorven
waar op het spoor. Maar dan is de
voedselvergiftiging vaak al een feit.
Directeur H.J. Jeuring van de
.Keuringsdienst van Waren in Rot
terdam realiseert zich dat de contro
le niet waterdicht is. Het blijft bij
steekproeven. In zijn regio moet
een team van 28 keurmeesters
16.000 restaurants, winkels en keu
kens van instellingen controleren.
Gemiddeld gebeurt dat een paar
keer per jaar. Drt is te weinig om al
le vormen van voedselvergiftiging
te voorkomen.
Drie jaar geleden heeft het minis
terie van welzijn, volksgezondheid
en cultuur (wvc) flinke bezuinigin
gen doorgevoerd op de afdeling
Keuringsdienst van Waren. De
diensten in Assen, Haarlem en
Dordrecht werden gesloten; in to
taal verdwenen er 120 medewer
kers. Momenteel moet een korps
van 850 keurmeesters over heel Ne
derland 200.000 locaties inspecte
ren.
Directeur Jeuring noemt de situa
tie nog 'acceptabel'. "Maar als de
consumenten meer tips geven over
vieze restaurants en onzorgvuldige
winkeliers, moet de opsporings
dienst waarschijnlijk worden uitge
breid. Het is onaanvaardbaar als wij
door extra klachten bijvoorbeeld de
havens niet meer goed kunnen con
troleren. Regelmatig treffen we
daar partijen pinda's aan die besmet
zijn met kankerverwekkende stof
fen. We hebben dan wel mensen no
dig die de handel in beslag nemen".
N atte-vingerwerk
Keurmeester Eegdeman is inmid
dels aangekomen bij een grote su
permarkt. Zijn manier van controle
ren lijkt natte-vingerwerk: hij
houdt zijn ene hand boven de uitge
stalde pakken melk en meet op die
manic?r de temperatuur. De ander
klemt hij om een pakje boter en
voelt of het koud genoeg is. Op een
paar verpakkingen kijkt hij of de
data niet zijn overschreden.
Met snelle pas gaat hij naar de
kant- en klaarmaaltijden en werpt
een korte blik in de koeling of de
temperatuur in orde is. Routinema
tig kijkt hij naar de snijmachines en
stapt vervolgens resoluut naar de
afdelingschef. Een degelijke con
trole, meent Eegdeman.
Tijdens zijn bliksembezoek heeft
hij toch een en ander kunnen signa
leren. De snijmachine Dij de kaasaf
deling was niet schoon, er lag te veel
vlees op de inpaktafel zodat het ver
kleurt en Eegdeman miste nog
steeds de vuilniswagens met voet
bediening. "Komt in orde zegt de
afdelingschef, die bij de vorige in
spectie al nieuwe vuilniswagens
had toegezegd. "Ja, sorry hoor, we
hebben het zo druk gehad met de
kerst".
Diverse exploitanten gebruiken
'tijdsdruk' als excuus voor het niet-
schoonhouden van hun zaak. Soms
levert dat nare conflicten op. In
specteur A. Bagchus: "Ik ben eens
bedreigd door een buitenlandse res
tauranthouder. In zijn zaak was re
gelmatig voedselvergiftiging voor
gekomen en ik moest proces-ver
baal op maken. Met vuur in zijn
ogen schreeuwde hij: 'I kill you', 's
Avonds ben ik naar mijn baas ge
stapt. Ik vroeg of ik een politieman
in de arm mocht nemen. Nee, dat
hoort nu eenmaal bij je werk, ant
woordde hij.
Bekijk 't maar, dacht ik. want ik
vertrouwde die man voor geen cent.
Samen met een politie-agent ben ik
teruggegaan. Voor hem was de man
een oude bekende. De agent be
zwoer me dat ik de inspectie alleen
niet had overleefd. Later kreeg ik
zijn strafblad in handen. Nou, die
man was bepaald geen lievertje".
Daarna is Bagchus nog lange tijd
telefonisch geïntimideerd. Om der
gelijke bedreigingen tegen te gaan,
is het niet meer mogelijk het kente
ken van keurmeesters bij de Rijks
dienst voor het Wegverkeer in
Veendam op te vragen.
Gouden tip
Hoewel het aantal klachten toe
neemt en de Keuringsdienst van
Waren onregelmatig langs komt,
heeft de inspectie bij de zaken die
wel gecontroleerd worden, zeker ef
fect. In 1989 zijn er 300.000 inspec
ties verricht en 300.000 monsters
onderzocht. In totaal werd in 10.000
gevallen proces-verbaal opge-
Een keuringsmeester van de Keuringsdienst van Waren analyseert moge
lijk bedorven voedsel. (foto gpd)
maakt. Dat betekent dat twintig
procent van de gecontroleerde ex
ploitanten een overtreding heeft be
gaan.
Overigens leidt niet elke klacht
tot een onderzoek, ook niet als die
via de 06-lijn binnenkomt. Af en toe
komen zelfs de merkwaardigste
meldingen binnen. Bagchus: "Een
klant was eens kwaad over bedor
ven bier. Maar later bleek het om
iets heel anders te gaan. Zijn zwager
had van dezelfde fabrikant een gra
tis kratje en zes glazen gekregen. De
klager had alleen glazen gekregen.
'Daar moet u eens snel iets aan
doen', vertelde hij".
Van ANP-correspondent Jacco van Lambalgen
ADDIS ABEBA In Etiopië zullen dit jaar miljoenen mensen van
honger omkomen als zij geen voedselhulp krijgen. "Van zes miljoen
mensen weten we zeker dat zij hulp nodig hebben", zegt Yitbarrek Ke-
lemu, hoofd van de afdeling hulp-operatie van het Etiopische Rode
Kruis. Met een verontschuldigend lachje voegt hij eraan toe: "Het zijn
er waarschijnlijk meer. maar door de oorlog in het land kunnen we hen
niet bereiken".
De hulporganisaties in Etiopië zagen vorig jaar oktober al aankomen
dat er een ernstig voedseltekort zou zijn in 1991 en de reddingsmachi
nerie draait inmiddels op volle toeren. Er rijden vanuit de havenstad
Assab dagelijks tientallen volle vrachtwagens met graan, olie en melk
poeder naar de zwaargetroffen noordelijke provincies Tigray, Wollo en
Gondar. Daar hebben volgens het wereldvoedselprogramma van de
Verenigde Naties 3,2 miljoen mensen dringend hulp nodig.
De situatie is het ergste in Eritrea, in het uiterste noorden, waar 2,3
miljoen mensen worden bedreigd met de hongerdood. In het gebied
vecht het Eritrees Volks Bevrijdingsfront (EPLF) al twintig jaar een
hevige strijd voor een onafhankelijkheid. Over voedseltransporten
naar de getroffen bevolking moet langdurig onderhandeld worden met
de regering. Het EPLF, dat vrijwel de hele regio in handen heeft, krijgt
alleen hulp uit het buurland Sudan. Naar de 150.000 inwoners van As
mara, de enige stad die sinds februari vorig jaar in handen is van
de regering, wordt per vliegtuig vanuit Assab voedsel overgebracht.
Dinsdag kwam voor het eerst een schip met voorraad aan in de Erit-
rese havenstad Masawa. Op grond van een pas gesloten overeenkomst
van het EPLF en de regering kan het voedsel gelijkelijk verdeeld wor
den over de bewoners van de gebieden die ieder van hen controleert.
"Het is een hele goede zaak", aldus een functionaris van het Etiopisch
Katholieke Secretariaat. En hij kondigt enthousiast aan: "Het is het
eerste schip van een hele vloot".
De voedselvoorraden in Etiopië raken echter uitgeput en op korte
termijn zal er ook niet voldoende binnenkomen. "De internationale ge
meenschap heeft te laat gereageerd", betoogt Kelemu emotioneel. "We
hebben de donoren in november gewaarschuwd, maar die komen heel
langzaam in beweging. Het lijkt wel of ze eerst wandelende geraamtes
willen zien".
Over de oorzaken van de steeds terugkerende honger is iedereen het
eens. In Eritrea en Tigray heeft het voor het tweede achtereenvolgende
jaar nauwelijks geregend en in Wollo, Gondar en Harar (in het oosten)
kwamen de regens te laat. Ook de erosie en de ontbossing in hoger gele
gen landbouwgebieden spelen een rol bij de achterblijvende oogst.
En er zijn, zoals in de rapporten eufemistisch staat, de menselijke
factoren: de gewapende conflicten. Behalve het ETLF in Eritrea vecht
in Tigray het Tigrays Volksbevrijdingsfront voor meer autonomie en is
in het midden van het land het Oromo Bevrijdingsfront actief.
De heen en weer golvende gevechten maken het werken op het land
niet makkelijker. Volgens Kelemu hebben boeren in Eritrea tijden lang
's nachts als er niet gebombardeerd werd het land bewerkt. "Daar komt
bij dat zowel het leger als de verzetsbewegingen jonge mannen recrute-
ren. Ook als de gevechten afnemen en het voldoende regent zal er vol
gend jaar opnieuw voedsel naar het noorden gestuurd moeten wor
den", voorspelt pater Gus O'Keeffe van het centrale hulp- en ontwikke
lingsbureau CRDA dat de acties van alle hulporganisaties coördineert.
A] i
en
Het tempo in Paramaribo ligt
doorgaans nogal laag, behal ve dan
natuurlijk als de tienjaarlijkse
staatsgreep wordt gepleegd. Ik had
tijdens de 'kerstcoup' toevallig
logees uit Nederland over de vloer.
Die moesten daardoor, net als ik, de
laatste week van hun vakantie hard
werken. Koken, de apen eten geven,
telefoon aannemen en onverwacht
kerstbezoek al bij het tuinhek
vriendelijk toch dringend
heenzenden.
Nu het weer wat rustiger is kan ik de
schade opnemen. Een zeer
hooggeplaatste Surinamer met een
piepstem is boos omdat hij over de
telefoon herhaaldelijk met
mevrouwis aangesproken. Wisten
mijn logées veel. Een goede vriend is
de toegang tot het huis
ondiplomatiek geweigerd. Die was
ook boos. maar dat is bijgelegd.
Mijn elf aapjes zijn zeer tevreden
over hun verzorging. Ze hebben
STANDPLAATS:
Paramaribo
Marie-Annet van Grunsven
niets van de staatsgreep gemerkt!
Ik heb nu ook wat meer tijd om naar
de baby-apen te kijken die vlak voor
Kerstmis geboren zijn. Ze houden
zich goed vast aan hun moeders.
Pluutje en Knikkertje zijn zo groot
als een luciferdoosje en klauteren
om het uur naar moeders voorkant
om een slokje melk te halen. Dora,
een wat oudere tante, werd
stikjaloers en begon baby's te stelen.
Die zit dus nu voorlopig apart in
een eenpersoons-luxe cabine vlak
naast de eettafel.
Teuntje, onze 'vrije aap' die begin
december even langs kwam en
sindsdien is blijven plakken, wordt
steeds vervelender. Hij springt op
mijn hoofd als ik aan het telefoneren
ben. "Goede morgen minister!
Hebben we nog een regering? Wat
zegt u? Heeft u een ogenblikje?".
Hand op de hoorn en Teuntje
ve rmanen. "Teuntje, geef mijn
haarspeld terug. Donder op hier. Ga
buiten spelen". Teun af met
haarspeld natuurlijk. "Ja minister,
daar ben ik weer. U wacht op
instructies van de militairen. Mag
ik dat opschrijven?". Teuntje heeft
inmiddels ontdekt dat haarspelden
niet eetbaar zijn. Beneden vragen
vijf honden zich af waar dat kleine
blauwe ding vandaan komt.
Terug naar de mensenwereld. Uit
verre buitenlanden dringen hier
berichten door, dat niet iedereen de
staatsgreep even leuk vindt. Vooral
Nederland, de EG en het Algemeen
Dagblad zijn boos. Hier doen de
eerste, oneerbiedige grappen alweer
de ronde. "Zijn we van de joker af,
hebben we de Zwarte Piet ervoor
teruggekregen", was de eerste mop
die binnen een kwartier door heel
Paramaribo circuleerde.
In veel landen is de politiek verdeeld
in links en rechts. Maar dit land
kent daarnaast wedijver tussen
bevolkingsgroepen. Het aardige
van Suriname is dat vele volkeren
er gezellig samenwonen. Het
moeilijke is dat men elkaar soms het
licht in de ogen niet gunt. En dan is
er ook nog de diepe verdeeldheid die
door alle bevolkingsgroepen heen
loopt: voor of tegen Bouterse.
Wie de Surinaamse politiek wil
begrijpenmoet driedimensionaal
kunnen schaken. De spelregels zijn
ingewikkeld en op elke spelregel is
weer een uitzondering. Voorbeeld:
John en B rian staan volgens de
spelregels als gezworen vijanden
tegenover elkaar. In werkelijkheid
valt dat wel mee. John is met een zus
van Brian getrouwd en ze zijn
samen opgegroeid op het internaat.
Als Nederlands journalist blijf ik
een vreemde eend in de bijt. Ik zat
nooit op het internaat en mijn
jeugdherinneringen liggen in
Brabant. Maar omdat ik hier nu al
bijna vier jaar rond loop met tv-
camera en opschrijfboekje, ben ik
een vreemdeling geworden die er bij
hoort. Net als Teuntje, de vrije aap.
"Teun! Stom Beest! Geef mijn pen
terug!".
