Het einde van de werkelijkheid
Virtual Reality: trippen per computer
'Je kunt jezelf
veranderen in
alles watje
wil bestuderen'
ZATERDAG 5 JANUARI 1991
PAGINA 31
De hand van Dave Weymer strekt zich.
De hand op het computerscherm vóór
hem ook. Hij wijst met zijn wijsvinger. De
hand op het scherm doet hetzelfde. Hij
balt zijn vuist. Op het scherm is even
eens een gebald vuistje te zien.
"Teken", zegt Dave tegen de computer.
Maar de computer begrijpt hem niet goed
en zegt met metalen stem: "Luider spre
ken, a.u.b".
"Teken", herhaalt Dave.
Dan komt uit de wijsvinger van de hand
op het scherm een lijn. Dave beweegt
zijn hand naar beneden, de hand op het
scherm doet hetzelfde, en trekt z'n lijn.
Binnen een paar seconden staat er een
grof soort ellips op het scherm. Dave
plukt met z'n hand. Op het scherm maakt
de computerhand bergjes en dalen, de
ellips verandert stukje bij beetje in een
bar landschap.
Welkom in de wonderbaarlijke wereld
van Virtual Reality, namaak-realiteit dus,
schone schijn. Virtual reality is de jongste
loot aan de vruchtbare stam van de com
puter-technologie. Het zou weieens de
techniek kunnen zijn die doorslaggevend
wordt voor de manier waarop wij, en an
ders toch zeker onze kinderen, leven.
door Henk Dam
Virtual reality schept een door de computer gemaakte
wereld, waarin je zelf als hoofdpersoon aanwezig
bent. Virtual reality kan je in elke denkbare entourage
brengen. Je kan die omgeving zien, horen, voelen
zelfs. Je kan er in lopen, vliegen, er andere echte
mensen ontmoeten, met die mensen praten, tennis
sen, dansen.
Het is zoiets als dromen. Ook in een droom is alles
mogelijk, ook een droom is zo overtuigend dat je
denkt dat iets echt gebeurt. Een andere vergelijking
die zich opdringt is die met LSD. Met virtual reality
maak je een trip, maar dan niet met chemicaliën, maar
met de computer.
Net als Alice in Wonderland kunnen we, dank zij
virtual reality, door de spiegel stappen en in een we
reld terechtkomen waarin konijnen met zakhorloges,
en kwaadaardige koninginnen die iedereen het hoofd
willen afhakken, heel gewoon zijn.
Geen zekerheden meer. Geen wetten van oorzaak
en gevolg. Terwijl juist in deze jaren denkers schrij
ven over het einde van de geschiedenis en over het
einde van de natuur, betekent virtual reality het einde
van de werkeliikheid.
Om enigszins te begrijpen waarom het gaat bij
de vele uiteenlopende technieken die bij virtu
al reality horen, kan het best eerst worden ge
dacht aan de vlucht-simulatoren waarmee pi
loten de fijne kneepjes van hun vak wordt bij
gebracht.
Die simulatoren lijken van buiten loodsen
op hoge metalen poten. Van binnen zien ze er
precies zo uit als de cockpit van een groot
vliegtuig. Er is één verschil: in plaats van ra
men zijn er tv-schermen.
Aanstaande piloten nemen in de cockpit
plaats, en doen precies hetzelfde als wanneer
ze in een echte cockpit zouden zitten. Ze kun
nen opstijgen en landen, en op de tv-schermen
zien ze dezelfde beelden die ze zouden zien als
ze met hun Boeing 747 bijvoorbeeld op het
vliegveld van Bangkok zouden landen.
De poten waarop de namaak-cockpit staat
kunnen hydraulisch omhoog en omlaag, zodat
zelfs de sensatie van het schuin omhoog en
schuin omlaag vliegen kan worden geïmiteerd.
Piloten verzekeren dat het precies hetzelfde is
als echt vliegen.
Virtual reality heeft hier wel wat van weg,
maar er is één groot verschil: er komt geen gro
te loods op poten aan te pas. De werktuigen
i gebruik wordt gemaakt, zijn veel klei-
Een van die werktuigen is een soort duikers
helm. Als je die opzet, ben je geheel van de bui
tenwereld afgesloten. Voor je ogen bevinden
zich twee kleine tv-schermpjes waarop door de
computer voortgebrachte beelden te zien zijn.
juist omdat het er twee zijn, zie je diepte. De
beelden zijn drie-dimensionaal, net als in de
echte wereld.
Luidsprekertjes bij je oren leveren het ge
luid. Dat geluid lijkt nu nog, net als bij een
walkman, uit je hoofd zelf voort te komen.
Maar er wordt hard gewerkt aan technieken
die door middel van ombuiging van geluids
golven je doen geloven dat het geluid van spe
cifieke plaatsen vóór. achter of opzij var: je
komt.
Dataglove
Tweede belangrijke werktuig: een zwarte
handschoen, de zogenaamde Dataglove.
Langs de handschoen loopt een groot aantal
draden, optische vezels. De draden lopen, via
de handschoen, langs de rug van de hand en al
le vingers. De manier waarop de hand beweegt
wordt door de draden geregistreerd en doorge
geven aan de computer.
Verder bevinden zich aan de handschoen
sensoren die kunnen meten op welke plaats in
de ruimte je hand zich bevindt. Als je je hand
Mm \MBcna>z
naar jinks beweegt, wordt dat gemeten, en ook
weer doorgegeven aan de computer.
De computer, het belangrijkste werktuig
van virtual reality, vertaalt al die gegevens en
maakt er een hand op het scherm van die zij
het met een hele kleine vertraging precies
doet wat jij met je hand in de handschoen doet.
Laatste belangrijke werktuig: de Datasuit.
een pak dat net zo werkt als de Dataglove. Je
trekt het pak aan, en een mensvorm op het
scherm of een diervorm, je kunt zijn wat je
wilt maakt precies dezelfde bewegingen als
jij-
Het lijkt misschien allemaal op het eerste ge
zicht nergens op, maar de combinatie van
helm plus handschoen of pak plus computer is
krachtig genoeg om ook sceptische mensen te
doen geloven dat ze echt in een andere wereld
aanwezig zijn.
Trechter
Citaat uit een liedje van Boudewijn de Groot,
z'n Land van Maas en Waal. "Ik loop gearmd
met een kater voorop. Daarachter twee konij
nen met een trechter op hun kop. En dan de
grote snoeshaan. Die legt een glazen ei. Wan
neer je schudt dan sneeuwt het op de Egmond-
se abdij".
Het is geen wonder dat de eerste aanzetten
tot virtual reality werden gegeven door voor
malige hippies, de jongeren van de late jaren
'60, vroege jaren '70 die niet genoeg aan het ka
le bestaan hadden en dus dat bestaan met psy
chedelische middelen verruimden.
Maar ook in kringen van Science Fiction-
schrijvers werd al vroeg gedacht aan een we
reld waarin computer en mens een eigen, nieu
we werkelijkheid creëren. Tot slot waren het
jonge computer-fanaten die gingen denken
aan kunstmatige realiteit.
Wie op dit moment kijkt naar de pioniers die
zich met virtual reality bezighouden, ziet nog
steeds een gevarieerde groep mensen. Hippies,
moderne mystici, New Age-figuren, schrijvers,
musici en geniale drop-outs zijn aan het knut
selen met de nieuwe techniek.
Het is tekenend dat iemand als Timothy
Leary, de geheel grijs geworden voormalige
hogepriester van LSD en dergelijke middelen,
nu het lezingen-circuit afreist met een virtual
reality-show, waarbij hij op het podium laat
zien, hoe je een elektronische trip moet maken.
Maar hij is niet meer dan een kleurrijke rand
figuur. De man die er werkelijk toe doet, de
goeroe van virtual reality, is een 30-jarige tech-
no-tovenaar met de naam Jaron Lanier.
Zijn biografie laat zich lezen als een hippie-ro
man. Hij ging vroegtijdig van school, omdat
hij, zoals dat dan heet, 'niet aangepast' was,
reisde met een grote auto vol kogelgaten door
Mexico en wilde eigenlijk alleen maar een net
zo grotegitarist als Jimi Hendrix worden.
Maar hij was ook briljant, en toen hij voor het
eerst met virtual reality in aanraking kwam,
wist hij dat hij z'n bestemming had gevonden.
Laniér, een dikke, lange jongeman met ko
perkleurige dreadlocks, is nu president-direc
teur van VPL Research, een onderneming in
de buurt van San Francisco. Het gaat hem
meer dan goed.
Hij is de man achter de Dataglove, de Data
suit en tal van andere grensverleggende uitvin
dingen. Het idee van z'n handschoen heeft hij
inmiddels voor een fors bedrag verkocht aan
de elektronisch-speelgoed firma Mattel, die er
een sterk vereenvoudigde versie van maakte.
Die versie ligt nu, onder de naam Mattel Po
wer Glove, als een Nintendo-spel voor 89 dollar
in de Amerikaanse winkels. Of liever: hij zou er
moeten liggen, ware het niet dat het ding
steeds uitverkocht is. Alleen al in Amerika
hebben 700.000 jongetjes een Mattel Power
Glove waarmee ze vijandelijke wezens van
buiten de aarde op hun tv kunnen neerschie
ten enz.
Zoals VPL Research zijn er, vooral in Cali-
fornië, nog tal van kleine laboratoria en werk
plaatsen waar wordt gewerkt aan nieuwe toe
passingen van virtual reality. Vooral het schrij
ven van de razend gecompliceerde software
de instructies voor de computer kost veel
tijd.
Bedrijfsleven
Het zijn niet alleen de slimme compu-cowboys
die zich met virtual reality bezighouden. Ook
in het Amerikaanse bedrijfsleven en binnen de
grote publieke instellingen groeit de belang
stelling.
De ruimtevaartorganisatie NASA werkt bij
voorbeeld hard aan allerlei vormen van virtual
reality. NASA ziet er onder meer een prachtige
methode in om astronauten voor te bereiden
op hun ruimtemissies.
Er wordt ook gesleuteld aan technieken
waarbij mensen op aarde electronisch verbon
den zijn met ruimteschepen. Stel je voor: een
landingsvaartuig landt op de planeet Venus,
en doet wat de man op aarde doet.
Als de man naar links wil kijken, zwaaien de
in het vaartuig naar links. Als hij
steen wil oprapen, doen de grijpers van het
vaartuig dat. Het lijkt de methode om gevaar
lijke reizen te maken.
In een vestiging van NASA in Moffet Field.
Californië, werken wetenschappers hard aan
een 'elektronisch lichaam' speciaal ten behoe
ve van de medische wereld. De bedoeling is
een gewoon mensenlichaam zo accuraat moge
lijk na te maken, waarop chirurgen moeilijke
operaties zeg aan een hersentumor kun
nen 'oefenen'. De computer vertelt precies wat
de gevolgen zijn van bepaalde ingrepen.
In het bedrijfsleven zijn tenminste drie grote
maatschappijen bezig met onderzoek naar vir
tual reality: computergigant IBM, Digital
Equipment Corporation, en de grootste Ameri
kaanse telefoonmaatschappij A.T.&T.
Expert
Dave Weymer, de man van het begin van het
verhaal, is een van de vier medewerkers van
dr. S. Kicha Ganapathy, een rap pratende, en
thousiaste onderzoeker bij het A.T.&T.-labora-
torium in Holmdel, New Jersey. Hij geldt als
een van de grootste experts op het gebied van
virtual reality in Amerika.
Hij vertelt: "We zijn nu duidelijk bezig aan
een eerste fase van deze techniek. We zijn bezig
de manier waarop onze zintuigen een door de
computer gemaakte werkelijkheid ondergaan,
steeds beter en steeds realistischer te maken".
"We kunnen met de helm bijvoorbeeld drie
dimensionale beelden oproepen met behulp
van lcd-schermpjes. Maar de lcd-techniek is nu
nog uitgesproken primitief. Er wordt van alle
kanten aan gewerkt, dus we zullen al snel veel
betere, veel realistischer beelden hebben. En
zo'n verhaal kun je ook over geluid vertellen",
zegt hij.
Maar zijn er niet grote beperkingen? Met
de helm kun je zien en horen. Met je hand kun je
bewegen, met zo'n datasuit kun je nog wat
meer bewegen. Maar lopen in een computer-we
reld, dat kan toch niet?
Dr. Kicha: "We zijn hier net begonnen met
de ontwikkeling van een zogenaamde 'slimme
vloer', dat wil zeggen: een vloer die op druk re
ageert, door sensoren. Als je op zo'n vloer stap
pende bewegingen maakt, zou de computer
dat prima kunnen vertalen als lopen. Zo zou je
door een computer-landschap kunnen wande
len".
Nog een andere beperking dan: van de zin
tuigen wordt in uw opsomming gevoel niet ge
noemd. Als je een bal oppakt, weetje datje 'm
hebt, omdat je 'm voelt. Maar als ik met de Da
taglove een door de computer gemaakte bal
pak, voel ik niets. Dat doet ernstig afbreuk aan
het gevoel van echtheid, nietwaar?
"Ook daaraan wordt gewerkt", aldus Kicha,
die overal een antwoord op heeft. "Wij werken
hier aan technieken die uiteindelijk tot een
aangepaste Dataglove zouden kunnen leiden,
waarbij je tegendruk voelt op het moment dat
je computerhand iets pakt".
Voor een bedrijf als A.T.&T., dat niet alleen
thuis is in de wereld van de telefoon, maar dat
ook in andere vormen van communicatie doet,
kan virtual reality volgens dr. Kicha van emi
nent belang worden.
"De mogelijkheden zijn onbeperkt. Heel in
teressant is dat nu al de techniek bestaat om
verscheidene mensen in één door de computer
gemaakte wereld te brengen. Die mensen kun
nen elkaar in die schijn-wereld zien, en dingen
met elkaar doen", zegt hij.
Een voorbeeld van de mogelijkheden daar
van: "Je kunt denken aan teleconferenties,
waarbij je mensen vanuit de hele wereld in één
door de computer gemaakte kamer brengt. Dat
zou op den duur zo levensecht kunnen zijn, dat
het lijkt alsof je werkelijk met al die mensen bij
elkaar bent, heel wat anders dus dan de video
conferenties die nu bestaan".
Ook ziet dr. Kicha grote mogelijkheden op
het gebied van onderwijs. "Als een leerling-
monteur bijvoorbeeld niet weet hoe hij een be
paald mankement moet repareren, dan kan
een leraar hem dat laten zien met een virtual
auto. Hij kan de leerling zelfs door zijn leraars-
ogen laten zien hoe het moet, laten zien welke
bewegingen z'n handen moeten maken".
Toekomstblik
Fantasie? Helemaal niet. Dr. Kicha verwacht
dat over een paar jaar virtual reality voor grote
bedrijven interessant genoeg is "om er iets
mee op te zetten". Nu zijn er al produkten van
kleinere ondernemingen als VPL Research die
een blik op een niet al te verre toekomst bie
den.
Er bestaat bijvoorbeeld een programma
voor makelaars, waarbij de gegevens over nog
te bouwen huizen in de computer worden ge
stopt. De aanstaande koper krijgt de helm op,
de handschoen aan en kan in dat virtual huis
rondkijken. Door bewegingen met zijn hand te
maken kan hij naar links gaan, een deur open
doen, nog eens teruggaan naar de kamer die hij
net bekeken heeft.
VPL-baas Lanier werkt aan een programma
waarmee het mogelijk is om te tennissen met
een partner die in het echt honderden kilome
ters van je verwijderd is, maar die in de compu
ter-werkelijkheid op dezelfde tennisbaan
staat. Met een beweging van je arm kun je de
virtual tennisbal een oplawaai geven, je kunt
volleyen en smashen.
Een ander hersenspinsel van Lanier: "Je
kunt een klas kinderen door een prehistorisch
oerwoud laten lopen. Die kinderen kunnen
dan zien hoe een dinosaurus uit het ei komt, of
je kunt het perspectief veranderen en de kin
deren zelf dinosaurussen laten worden. Je
kunt jezelf in alles veranderen dat je wilt bestu
deren".
Eerder in dit verhaal kwam dat liedje van
Boudewijn de Groot ter sprake. Nog een citaat
daaruit: "Ik reik een meisje mijn koperen
hand. Dan komen er twee moren met hun
schepen in de hand. Dan blaast er de fanfare,
ter ere van de schaar. Die trouwt met de vinger
hoed. Ze houden van elkaar".
Malligheid uit de jaren '60? Nog even en dit
Jeroen Bosch-achtige visioen kan door de we
tenschap tot werkelijkheid worden gemaakt.
