Wanhopig dingen naar
de gunst van de kiezer
van
PvdA wacht vierde nederlaag op rij bij aanstaande Statenverkiezingen
Het is, zegt het sociaal-democratische
kamerlid Frans Moor, in de hele club
maar een lauwe bedoening. "Het lijkt
wel of er angst van afstraalt. Bang om
het CDA te shockeren, en een beetje
bang om bij de kiezers als te progres
sief over te komen. 'De kiezers zijn
toch gematigd geworden? Dan moe
ten wij ook naar het midden'. Dat is de
redenering. We zijn zelf verantwoor
delijk voor de beeldvorming dat de
PvdA in de regering maar een paar
tienden van een procent uitmaakt".
De PvdA dreigt, zegt parlementari
ër Bert Middel, "te verstikken in het
managersdenken, in plaats van bezie
ling uit te stralen. Wim Kok heeft op
zijn goede momenten wel eens din
gen gezegd waarvan ik dacht 'Tsjon-
ge, 't is alsof Den Uyl er staat; die ge
drevenheid'. Vat het nou niet als kri
tiek op Kok op, die man die werkt ook
heel hard. Maar die vonk, dat vermo
gen mensen te emotioneren..."
Die is dus verdwenen. De PvdA kan
gewoon niet op tegen het charisma
van Ruud Lubbers, meent opiniepei
ler Leo van Doorn van het Nipo. "In
z'n algemeenheid zijn mensen tegen
woordig minder geïnteresseerd in de
'strijdpunten', stemmen ze minder
volgens sociaal-economische
scheidslijnen, en omschrijven ze zich
minder in termen van links of rechts.
De politieke details zijn allemaal niet
zo geweldig belangrijk, dat is veel te
ingewikkeld geworden. Kiezers hu
ren iemand in van wie ze de indruk
hebben dat-ie de zaak netjes zal bestu
ren. Dat Lubbers dan de beste papie
ren heeft, staat buiten kijf'.
Zelfbeklag
De oorvijg die de kiezers de PvdA bij
de gemeenteraadsverkiezingen in
maart toedienden, was niet mis.
Slechts een kwart van de stemmen
behaalde de partij. Een half jaar eer
der vertegenwoordigde ze nog een
derde van het electoraat. Het was, na
de tegenvallende resultaten bij de Eu
ropese verkiezingen en bij de kamer
verkiezingen, de derde nederlaag op
rij. Maar alles went; de PvdA onder
ging de vernedering bijna gelaten.
Wat volgde was een collectieve boe
tedoening door een flink aantal van
de troon gestoten stadsbestuurders.
Zij erkenden in het verleden te arro
gant en te regentesk te zijn opgetre
den. De nauwelijks opgemerkte iro
nie van die verklaring wil dat het
doorgaans ging om mensen die hun
politieke carrière begonnen waren
aan de gedemocratiseerde onderwijs-
en welzijnsinstellingen.
Wat verder volgde was de vanzelf
sprekende instelling van een commis
sie onder leiding van oud-minister
Jos vart Kemenade. Die moet de par
tij-organisatie tegen het licht houden
en een natte lap halen over het begin
selprogramma. "In de bureauladen
liggen al zoveel rapporten, daar kan er
nog wel eentje bij", aldus Middel, ooit
zelf auteur van zo'n interne studie.
Maar het bleef bij zelfbeklag en -stu
die.
Of niet?
Toen de kruitdampen boven het
slagveld van de gemeenteraadsver
kiezingen waren opgetrokken, inven
tariseerde een klein aantal partij-des
kundigen het verloop van de slag.
Hun bevindingen stemden niet vrolij
ker. De PvdA had de verkiezingen
verloren in de drie grote steden, ooit
vertrouwde electorale havens. De op
komst was vooral in de klassieke ar
beidersbuurten ver beneden peil ge
bleven. Zelfs uit de droge tabellen vie
len de verwijten te proeven: de men
sen in die wijken vinden dat de PvdA
niet meer 'hun' partij is, de club van
de 'gewone man'. De cijfers toonden
een schokkende uittocht naar het ra
cisme van Janmaat, of naar het veel
helderder radicalisme van Groen
Links.
De PvdA-top verbond aan die ana
lyse twee conclusies. De eerste was
dat fractie en bewindslieden zich
meer moesten roeren. Een jaar lang
was er omwille van het regeren met
het CDA geen politieke stampij ge
maakt. Die voorzichtigheid moest de
fractie nu, zij het met mate, van zich
afschudden.
De fractie komt, zucht Frans Moor,
"wat meer uit z'n schuilhoeken. Ik
vond al voor de verkiezingen dat dat
nodig was, maar goed, die opdonder
hadden we kennelijk nodig. Met het
aftreden van Braks, de tegengehou
den opvolging door Van der Linden
en met de kwestie van het pensioen
voor bejaarden hebben we ons wat
meer geprofileerd. Ik vind dat een
paar van de weinige lichtpunten,
want de bewindslieden hangen van
compromissen aan elkaar".
De partijtop trok ook een tweede
conclusie: de PvdA moest zich weer
in gewoon Nederlands betrokken to
nen bij de problemen van de gewone
Nederlander. Tezelfdertijd publiceer
de in Amsterdam een linkse journa
list een boekje waarin hij zich be
klaagde over de hondepoep, de ver
vuilde trams, de overlast van junks en
over het quasi-linkse 'Doe Maar-den
ken', waarmee al dat ongerief jaren
lang ter zijde was geschoven. Het
Is het wel zo vanzelfsprekend om te
zeggen dat de laagste inkomens ont
zien moeten worden bij het milieube
leid. Is het niet een bijna morele eis
om te zeggen: ook de laagste inko
mens moeten betalen voor de vervui
ling die ze aanrichten?"
Bert Middel stelt een andere dia
gnose van het ziektebeeld. Hem er
gert het dat de PvdA als los zand aan
elkaar hangt. "In de provincies, ge
meenten, Kamer gaat iedereen z'n ei
gen gang. Er is geen duidelijk ideolo
gisch bindmiddel meer. Er is ook
geen beweging die kritisch maar loy
aal de knuppel in het hoenderhok
gooit".
Middel ziet veel in een herleving
van de socialistische gezindte. "Ik wil
dat de mensen met lage inkomens, en
de mensen die het iets beter hebben
maar geven om het begrip 'rechtvaar
digheid, de PvdA zien als 'onze' partij.
Met een gemeenschappelijke onder
toon".
Middel heeft weinig op met de
meesmuilende manier waarop in de
PvdA wordt gepraat over de vergane
'rooie familie'. "Dat is inderdaad ver
leden tijd, maar ik voel er niets voor
om door te slaan naar het andere ui
terste van technocratisch manage
ment. Dat is het draaiende houden
van het maatschappelijk radarwerk,
een aangekleed Gemeentebelangen.
Sommige PvdA-ers deinzen er voor
terug zich als democratisch-socialist
te afficheren. Die mensen verengen
de discussie over de koppeling van lo
nen en uitkeringen tot enkel betaal
baarheid, en die hoor je niet meer over
solidariteit".
Ook Joop van den Berg zit het
dwars dat de ambtenarij zich van de
PvdA meester maakt. "Er komen
steeds meer PvdA-Kamerleden uit de
overheidssector, en de hele werkwijze
van het parlement is sterk verambte-
lijkt. Er is een neiging met het klein
ste detail bezig te zijn. Maar je moet
het helemaal niet beter willen weten
dan de ambtenaren. Je moet ze rich
ting geven. We verzuipen in de de
tails, zonder te praten over de hoofd
lijnen van onze politiek".
Brieven
In de herfstmaanden van 1976, toen
het roemruchte kabinet-Den Uyl op
z'n einde liep, dwarrelde er op de bu
relen van het PvdA-hoofdkwartier
een brief neer van de volgende strek
king: de partijgenoten in Den Haag
maakten er een zootje van. Als er niet
snel orde op zaken gesteld werd, kon
de partij een fatsoenlijke verkiezings
uitslag wel vergeten, en in ieder geval
ontbrak de animo in den lande en bij
de briefschrijver om hard te werken
aan de campagne. Was getekend: de
voorzitter van het gewest Limburg,
Th. Wöltgens.
De Wöltgens-getrouwen vertellen
de anekdote als betrof het een levens
wijsheid. "Elke keer als we in de rege
ring zitten, staan we op verlies", ver
wijzen ze naar de erbarmelijke voor
spellingen aan de vooravond van de
historische overwinning van 1977.
Van de provinciale Statenverkiezin
gen in maart van dit jaar hebben ze
geen hoge verwachting: niemand ge
looft dat de PvdA zich dan al voldoen
de hersteld kan hebben van de opge
lopen schade. Maar daarna wacht een
glorierijke toekomst! "Nu zuchten we
nog onder de populariteit van Lub
bers, maar die houdt er in 1993 mee
op. Dan heeft Wim Kok zich bewezen
als schatkistbewaarder, en kunnen
we wat laten zien aan de mensen".
Gaat het zo simpel? Opiniepeiler
Leo Van Doorn ziet weliswaar achter
"elk dal een golf omhoog", maar voor
spelt dat het zware weer voorlopig
aanhoudt. Traditionele ijkpunten zijn
verdwenen: in 1980 bevond 30 pro
cent van de kiezers zich naar eigen
zeggen 'in het midden', thans is dat 40
procent. De binding met de partijen is
veel losser geworden; veel mensen
twijfelen tot in het stemhokje over
hun keus.
Er zijn wel meningen over zaken als
criminaliteit, sociale zekerheid, kop
peling of eigen-huisbezit. maar die
zijn niet doorslaggevend bij de keuze
bepaling. En de tijd dat de mensen
met een krappe beurs en masse PvdA,
en de welgestelden automatisch WD
stemden, is ook voorbij.
Van Doorn: "De verzuiling heeft
heel lang doorgewerkt, maar loopt nu
echt op z'n einde. Het komt meer en
-meer aan op het imago van een partij,
en de persoon van de lijsttrekker. Met
Kok is niet zoveel mis; het is meer dat
het aanzien van Lubbers in alle partij
en veel hoger is".
Keurig
Kok is een keurige leider voor de
PvdA; daar is iedereen het over eens.
Maar algemeen wordt ook gemom
peld dat hij 'te weinig uitstraalt'. Jan
Schaefer zei het in zyn afscheidsinter-
view al: "Als je drie keer op rij verkie
zingen verliest, moet dat politieke
consequenties hebben". Dat zinnetje
gonst na in de PvdA. Want de aan
staande nederlaag bij de Statenver
kiezingen wordt de vierde keer op rij
dat Wim Kok klop krijgt van de kie-
ZATERDAG 5 JANUAR11991
PAGINA 19
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Thijs Wöltgens is bezig zichzelf en de fractie meer gezicht te geven.
door Peter de Vries
kering of de intellectuelen evenmin
van zich vervreemden".
Strategie
De gelouterde partijganger die we er
in Den Haag op aanspreken, schudt
het hoofd als we vragen hoe de uitge
zette route uit het dal voor de PvdA er
uitziet.
"Dat vind ik nou kinderachtig, om
de partij van een uitgedokterde aan
pak te beschuldigen. Er is óf geen en
kele strategie, óf er zijn er vele tiental
len". Partijvoorzitter Maijanne Sint
had minister van milieu willen wor
den in plaats van Hans Alders, of an
ders Economische zaken willen behe
ren, en droomt er nog altijd van tot het
Hogere Haagse geroepen te worden.
Thijs Wöltgens is bezig zichzelf en de
fractie meer gezicht te geven. En Wim
Kok heeft zich ontwikkeld tot de leed-
aanzegger van de BV Nederland, door
steeds met slecht nieuws te komen,
wat dan een week later door Lubbers
getemperd wordt. Waardoor Lubbers
alleen maar populairder wordt.
Het gaat niet alleen om persoonlij
ke drijfveren. Het bestaan van ver
schillende diagnoses van de misère in
de PvdA vormt evenzeer een verkla
ring voor de uiteenlopende lopende
recepten tot herstel. Van den Berg bij
voorbeeld vindt dat de crisis van de
PvdA al jaren sleept.
"Het fundamentele debat over onze
politiek, met rapporten als 'schuiven
de panelen', was pas halverwege, toen
we in het kabinet kwamen. Daarna is
het afgebroken. Maar die discussie
moet een permanent onderdeel van
het partijleven worden. Het moet
gaan over grote uitdagingen als de
Europese eenwording en het milieu.
Het gold als de laatste remedie. Door weer te gaan regeren, zou de PvdA de moedeloosheid
te boven komen die zich na twaalf jaar oppositie meester had gemaakt van de sociaal-demo
craten. Het middel lijkt inmiddels erger dan de kwaal. Wim Kok en de zijnen hebben al vijftien
maanden de tijd voor een ander beleid, maar de samenwerking met het CDA heeft geen noe
menswaardige resultaten opgeleverd. En de achterban mort niet eens, die blijft gewoon weg.
In de oude stadswijken, de traditionele bastions voor de PvdA, stemt men öf niet meer, óf op
Janmaat; en bij studenten is D66 in de mode. Hoewel fractievoorzitter Thijs Wöltgens is uitge
roepen tot de beste politicus van 1990, blijft het tobben met de PvdA.
ken, de wacht aan. "Nieuw Flinks"
was geboren.
Frans Moor vindt het prima. "Het
werd tijd eens een paar taboes te door
breken. Als mensen klaagden over
'die Turken', was onze instinctieve re
actie altijd: 'Racist!' Maar dat is te
makkelijk. We hebben jarenlang aller
lei sociale problemen in bepaalde wij
ken geconcentreerd, en daar een hek
je omheen getrokken: 'Als je wat in
strijd met de wet wil doen, doe het
dan daar'. De mensen in die buurten
zitten er ondertussen mee opge
scheept. Het is een taboe onder linkse
intellectuelen, maar d'r zijn gewoon
problemen met drugs, met veiligheid
op straat, met fraude in de sociale ze
kerheid. Daar moeten wij het over
hebben, net als dat we moeten praten
over de mensen die voor kapitalen
kunnen frauderen in de belastineen".
Gemengd
Joop van den Berg, hoogleraar par
lementaire geschiedenis in Leiden en
voormalig directeur van de PvdA-
denktank, heeft de verbale kruistocht
van Wöltgens daarentegen met ge
mengde gevoelens aangehoord. "De
klassieke arbeiders-achterban van de
PvdA, waar men een loon verdient
net boven het minimum, wil materië
le zekerheid. Die groep voelt zich be
dreigd door culturele veranderingen,
en bijvoorbeeld door ethnische min
derheden. Het is wezenlijk een con
servatieve groep, die zich aangespro
ken voelt door dat 'nieuw flinkse'-ver-
haal. Maar ze zullen het niet accepte
ren als het bij alleen een verhaal blijft.
De uitkeringsgerechtigden hebben
daarom redenen dit verhaal te vrezen.
Het is voor de PvdA een levensgroot
dilemma dat hier gecreeerd is: de par
tij mag het contact met de traditionele
werkende achterban niet verliezen,
maar ze mag de mensen met een uit-
Bert Middel: "Het vermogen om
mensen te emotioneren is verdwe
nen"
Frans Moor: "Het lijkt wel of er angst van de PvdA afstraalt. Bang om
het CDA te shockeren, en een beetje bang om bij de kiezers als te progres
sief over te komen. <r0tos gpd>
boekwerk 'Lof der dwang' bevatte de
nieuwe leerstellingen voor de dolen
de hoofdstedelijke PvdA.
In dat spoor trok ook fractievoorzitter
Thijs Wöltgens ten strijde tegen het
misbruik van de uitkeringen. Hy eiste
zware sancties tegen fraudeurs, en
zegde degenen die niet willen wer-
