'Bijbel geen managementboek'
Comités Christen Zakenmensen helpen collega's in Oost-Europa
HOOGTIJ
Vreemde kostganger(s)
ZATERDAG 5 JANUARI 1991
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 15
RELIGIEUZE KALENDER
'De Aanbidding der Koningeneen gravure van Hendrik Goltzius uit
In 'Hoogtij' zetten we een jaar
lang de schijnwerper op reli
gieuze feest- en gedenkdagen.
DRIEKONINGEN, 6 JAN.
In de rooms-katholieke traditie
staat de zesde januari (of de
dichtstbijliggende zondag) in het
licht van de aanbidding van de
Heilige Driekoningen van het
kind Jezus. In de zoektocht naar
de Heiland van deze drie
vreemdelingen, die alom als
symbolische vertegenwoordigers
van de heidenvolken worden
gezien, kan iedere gelovige
zichzelf spiegelen.
De geschiedenis van de
Driekoningen is slechts in zeer
beperkte mate in de bijbel terug
te vinden. Alleen de evangelist
Mattheiis maakt gewag van
'wijzen uit het Oosten'. Maar over
'koningen' spreekt de
evangelieschrijver niet, terwijl hij
ook zwijgt over het aantal wijzen
dat via astrologische aanwijzing
bij Jezus en zijn ouders
terechtkwam.
Waarom men dan toch over
Driekoningen spreekt? Ten dele
hangt dat samen met een
dubieuze uitleg van Psalm 72,
waarin koning Salomo
profeteert: 'Mogen voor hem de
woestijnbewoners zich bukken,
zijn vijanden het stof lekken; de
koningen van Tarsis en de
kustlanden hem geschenken
brengen, de koningen van Saba
en Seba hem schatting offeren...'.
Daar wordt dus wel over
koningen gesproken. Echter,
Tarsis lag niet in het Oosten, maar
in Spanje. En Seba moest ergens
in Afrika worden gezocht, doch
het land was reeds ruim voor onze
jaartelling (dus de geboorte van
Christus) verdwenen. Dat laatste
verklaart wel waarom één van de
drie koningen in de traditie vaak
als neger werd afgebeeld.
Ergens in de duistere
middeleeuwen kregen de
koningen op voor ons even
duistere wijze naam en vorm:
Melchior, een grijsaard,
Balthasar, een man in de bloei
zijner jaren en tenslotte de jonge
Moor Caspar. Hun relieken
bevonden zich tot 1164 in Milaan,
maar nadat keizer Frederik
Barbarossa de stad had veroverd,
schonk hij de relieken aan zijn
aartsbisschop in Keulen.
Driekoningen is in zekere zin een
aftreksel van een veel grootser
feest, namelijk 'Epifanie',
oftewel: het feest van de
openbaring des Heren. Daarin
werden drie belangrijke feiten uit
het leven van Jezus herdacht: het
bezoek van de wijzen; zijn doop
in de Jordaan waarbij God hem
Zijn Geest schonk; het wonder op
de bruiloft in Kana, zijn eerste
openbare optreden.
In de kerk van de eerste eeuwen
was Epifanie vooral het feest van
de geboorte van Jezus, maar in de
loop van de vierde en de daarop
volgende eeuwen werd deze
betekenis verdrongen door
Kerstmis, dat ontstond als
christelijk alternatief voor het in
het Romeinse rijk volop gevierde
'Natalis Invicti', het feest van de
zonnewende.
De westerse kerk heeft via Gallië
het feest van 6 januari slechts
schoorvoetend en zeer ten dele
overgenomen. In de vroege kerk
van Rome stond men
aanvankelijk alleen open voor
historische herdenkingen, terwijl
men bovendien met kerst al een
mysteriefeest in huis had
gehaald. Daardoor verloor
Epifanie veel van de
oorspronkelijke betekenis.
In de traditie van de oosterse
kerken hield Epifanie evenwel
een belangrijke plaats. Het feest
van de openbaring des Heren
vormt daar zowel eind- als
hoogtepunt van de kerstkring.
KERST II, 7 JAN.
In tegenstelling tot de meeste
christelijke kerken in de wereld,
moet een aantal gelovigen nog het
kerstfeest vieren. De meeste
oosters-orthodoxe kerken
hanteren voor hun kerkelijk jaar
namelijk nog de kalender van
Julius Caesar, die op dit moment
dertien dagen achterloopt bij de
algemeen gehanteerde
Gregoriaanse kalender.
In de vorige eeuw bedroeg het
verschil tussen beide kalenders
twaalf dagen, waardoor het
orthodoxe kerstfeest precies
samenviel met de westerse versie
van Epifanie. Hierin ligt de wortel
van het wijdverbreide
misverstand dat de orthodoxie
geen speciaal kerstfeest kent. Dit
is slechts bij de kleine Armeense
kerk het geval. De orthodoxe
kerken moeten Epifanie dus nog
vieren. Inderdaad, dertien dagen
na 6 januari.
een gedeelte uit de bijbel bestu
deerd en gebeden voor elkaar, colle
ga's en relaties.
CBMC-leden leggen elkaar vol
gens Briscoe "niet een stel normen
op waaraan een goed christen-za
kenman moet voldoen. Wel bespre
ken we samen hoe je een levende re
latie kunt hebben met God". Ook
komen er wel specifieke vragen aan
de orde als: ik moet iemand ont
slaan, maar ik weet daar niet goed
raad mee".
Briscoe: "De bijbel geeft niet
overal een concreet antwoord op.
Het is ook niet een management
boek. Wel vind je er algemene raad
in". Als voorbeeld noemt hij: "In de
bijbel staat niet: de verhouding ei
gen geld geleend geld moet fifty-
fifty zijn. Wel wordt er voor gewaar
schuwd geen knecht te worden van
de lener".
De volkswijsheid dat je in het za
kenleven altijd vuile handen maakt,
wordt door Briscoe niet bevestigd.
"In de grotere bedrijven komt het
haast nooit voor. De mensen voelen
intuitief aan dat er een grote kern
van waarheid in jouw overtuiging
zit". Moeilijker is het volgens hem
in een branche als die van de handel
in tweedehands auto's. "Die markt
is zo verziekt, dat het heel moeilijk
is om met een open boekhouding te
werken. Maar anderzijds ken ik ook
mensen die zeggen dat ze het wel
kunnen".
CBMC-leden hebben evangelisa
tie hoog in het vaandel staan. Dat
houdt niet in dat de lederi met trak
taatjes door hun bedrijf gaan. "Je
loopt er niet mee te koop, want
overdag is je eerste verantwoorde
lijkheid dat jouw bedrijf goed
draait. Maar wij zijn sociaal-voelen
de wezens, dus als de gelegenheid
zich voordoet, dan kun je daarop in
spelen. In feite ben je vertegen
woordiger van Christus op aarde,
dus we hebben ook een verkondi
gende doelstelling".
Succes
De hoofddoelstelling van een chris
ten-zakenman is ook nooit het ma
ken van winst, maar het eren van
God, aldus Briscoe. "Winst is een af
geleide doelstelling, nodig om een
onderneming draaiende te houden
en om een kwalitatief goed produkt
af te leveren".
Een christen gelooft in een leven
na de dood. "Met of zonder God.
Dat maakt heel veel uit voor hoe wij
onze tijd en ons geld besteden".
"Eén van onze mensen zegt ook al
tijd tegen nieuw personeel: ik ben
een christen en wil je alsjeblieft bij
me langs komen als je iets ziet, dat
niet strookt met mijn overtuiging?"
Tijdens seminars worden concre
te zaken besproken, zoals de om
gang met crediteuren. "Zijn er gren
zen aan het halen van je recht, moet
je er meteen een deurwaarde op uit
sturen?", aldus Briscoe, die van me
ning is dat een christen altijd voor
op moet lopen bij het zoeken naar
een persoonlijke oplossing. "Dat is
een voorbeeld van het je naaste lief
hebben als jezelf'.
Een vraag waar CBMC-leden re
gelmatig over spreken is: in hoever
re is succes een kwestie van de ze
gen van de Heer of een goede be
drijfsvoering? Briscoe kent voor
beelden van hard werkende lieden,
die geen succes boekten door om
standigheden die zij niet in de hand
hadden, terwijl hij ook mensen
kent, die beduidend minder hard
werken, "maar alles wat ze aanra
ken verandert in goud".
"Ik ben niet van de school die
zegt dat God mensen ellende laat
beleven om ze een les te leren. Wel
denk ik dat hij soms dingen toelaat,
maar die zijn ook vaak oorzaak van
onze eigen domme schuld". Hij kan
zich ook niet vinden in de opstel
ling, zoals hij die wel tegenkomt in
de kring van volle-evangeliege
meenten, van: als je leeft als een
christen, komt succes vanzelf. "Wij
leven in een 'gebroken' wereld, en
ondervinden daar soms ook de con
sequenties van".
LEIDEN Gelovige zaken
lieden uit het westen, gaan
collega's in Oost-Europa en
de Sovjetunie die ook de bij
bel als leidraad willen hante
ren, moreel en economisch
ondersteunen. De opzet is
dat er 'partnerships' ge
vormd worden, zegt Peter J.
Briscoe uit Leiden, directeur
van de Comités Christen Za
kenmensen (CBMC) in Eu
ropa. Hij komt regelmatig in
Rusland. "Van de principes
van managementtechnieken
weten ze werkelijk niets".
Dagboek van ds. Hans Visser
Er zullen niet veel dominees zijn die
dagelijks in aanraking komen met
vluchtelingen, prostituées, drugs
verslaafden, daklozen en illegalen.
Voor dominee Hans Visser uit Rot
terdam zijn het echter alledaagse
contacten. 'Zijn' Pauluskerk vormt
al ruim tien jaar een toevluchtsoord
voor mensen die normaal gespro
ken niet snel een kerk zullen betre
den.
Visser is zelf ook een opmerkelij
ke verschijning in ons dominees
land. Zijn opvattingen wekken zo
wel bewondering als ergernis. Voor
uitgeverij Balans was dat voldoen
de reden om hem te vragen een jaar
lang een dagboek bij te houden. Vis
ser zei ja. In een interview lichtte hij
toe: "Ja, ik ben wel ijdel. Een mens
wil de ideeën die hij koestert ook
verkopen".
Het resultaat beantwoordt volle
dig aan de opzet. De selectie uit zijn
dagboek laat zich lezen als een ro
man. Het boek heeft de titel 'Op
drift' meegekregen; dat slaat niet al
leen op de vreemde kostgangers die
Visser in zijn kerk mag verwelko
men, maar evenzeer op hemzelf.
"Op drift raken zonder kompas is
een gevaarlijke zaak. Ik sta in de
joods-christelijke traditie, waaraan
ik me tracht vast te houden. Ik ben
een randgelovige".
Schoonfamilie
De notities van Visser vallen op
door hun eerlijkheid. "Mijn privéle-
ven mocht niet geëtaleerd", ver
klaarde hij ergens. Maar toch vallen
er dingen te lezen als: "Vandaag
viert Letty (zijn eega, red.) haar ver
jaardag met haar familie. Ik heb
mijn buik vol van verjaardagen.
Voor mijn schoonfamilie ben ik een
vreemdeling. Vandaag hang ik de
clown uit. Dat is de beste rol voor
mij. Zo kan ik overleven en de
avond doorkomen".
Over de schouder van de dominee
heen, kan de lezer de frustraties
meemaken over ex-gebruikers die
opnieuw aan de drugs raken of de
zoveelste inbraak in een door de
kerk opgezet centrum voor buiten
landse jongeren. Vissers liefde voor
de minderheden maakt hem niet
blind: "Voor mijn gevoel getuigt het
eerder van respect en volwassen
heid in de omgang dat we elkaar
waarderen en waar nodig kritise
ren. Er zijn asielzoekers die er een
potje van maken".
Visser houdt ook een open oog
voor zijn eigen fouten. Hij is snel
driftig, zo leren we. Op zijn verjaar
dag op 3 april krijgt hij een nieuw
horloge: "het vorige heb ik tijdens
een woedeaanval kapotgegooid".
Ook zijn collega's spaart hij niet.
Bij een "vreselijke vergadering"
met predikanten uit Rotterdam-
centrum, trekt hij de vergelijking
met beesten uit een dierentuin, die
per vergissing in hetzelfde hok zit
ten. "Zolang zij goed gevoederd
worden en in het zonnetje in het
zand liggen, doen ze elkaar geen
kwaad. Maar wanneer de voeder
bakken leeg raken en het eigen ter
rein bedreigd wordt, staan de bees
ten grommend op en dreigen elkaar
te verscheuren". Inderdaad, het
ging over geld.
Ds. Hans Visser in de Pauluskerk.
Bij zeer uiteenlopende gebeurtenis
sen variërend van de perikelen
van een collecte voor de Pauluskerk
bij een concert van Phil Collins, tot
al weer een begrafenis van een over
leden gebruiker noteert Visser
gedachten die de lezer steeds weer
vragen om een eigen standpuntbe
paling.
En intussen ben je alweer be
nieuwd naar de volgende bladzijde
uit het dagboek. Visser kan een
goed verhaal vertellen; dat weet hij
ook. Over preken als activiteit ver
zucht hij: "Verrukkelijk toneelspel,
waarin je een deel van jezelf kunt
leggen. De enige manier om te over
leven".
WIM SCHRIJVER
Ook het Comité Christen Zaken
mensen Nederland participeert in
het samenwerkingsverband. Bij de
Nederlandse tak, die kantoor houdt
in Alphen aan den Rijn, zijn zo'n 45
plaatselijke comités aangesloten.
De leden worden gevormd door on
dernemers, leidinggevenden in het
bedrijfsleven, en beoefenaars van
vrije beroepen als advocaten en ac
countants, die geloven in een hoger
doel in hun leven dan een al maar
stijgende winstcurve.
CBMC heeft doelbewust niet ge
kozen voor de eenmalige acties,
maakt Briscoe duidelijk, hoewel in
dividuele leden zich ook inspannen
voor noodhulp. Het bekendste
voorbeeld is de Amsterdamse za
kenman Van Eeghen befaamd
om zijn uitstekende internationale
relaties die de initiatiefnemer
was van de nationale Ruslandactie.
Ook voor Oost-Europa geldt vol
gens Briscoe dat je de mensen daar
beter kunt leren vissen, dan ze één
keer een maaltje vis toe te stoppen.
Tijdens diverse bezoeken aan Oost-
europese landen en de Sovjetunie
in het afgelopen jaar, constateerde
de Europees directeur van CBMC,
een schreeuwende behoefte aan on
dersteuning.
CBMC staat een netwerk van con
tacten tussen christen-zakenlieden
in Oost en West voor ogen, zoals dat
sinds november 1989 groeide tus
sen de beide Duitslanden. Leden
van de Westduitse poot van CBMC
golden als mentoren van Oostduitse
collega's. "Een grote snackfabri
kant hier, helpt nu een chipsfabri
kant in Roemenië een goed produkt
te maken. Met grondstoffen uit zijn
eigen land. Dat is het mooiste", illu
streert Briscoe.
Select
De motivatie voor dit initiatief is
even kort als bijbels: "Als je ziet dat
je naaste in de problemen is, dan
moet daarop inspringen". De con
tacten van CBMC beperken zich in
dit geval tot christelijke partners. In
het afgelopen najaar is er in de Sov
jetunie een eigen CBMC van de
g'rond gekomen. Briscoe: "De mid
delen die ze zo ter beschikking krij
gen, kunnen ze ook gebruiken voor
charitieve doelen".
Deze steun herinnert aan het ont
staan van CBMC in 1930 in een
Amerika, dat geteisterd werd door
de crisis. "Toen er zoveel zakenlie
den in de problemen waren, kwa
men christenen bij elkaar om voor
hun collega's te bidden", aldus
Briscoe. In de loop der jaren spreid
de CBMC zich uit over Amerika, Ca
nada, Azië en Europa.
CBMC is een select gezelschap;
alleen leidinggevenden kunnen lid
van CBMC worden. "Daardoor ont
staat een gemeenschappelijke ba
sis. Mensen verstaan elkaar wat
sneller, hebben te maken met de
zelfde problematiek, dezelfde wor
stelingen". De leden lopen overi-
Briscoe:
"Winst is een af
geleide doelstel
ling". (foto Henk
Bouwman)
gens uiteen van een kleine onderne
mer, tot iemand als prof. Brian Grif
fiths, persoonlijk adviseur van de
Britse premier.
"Wij proberen in de praktijk te be
werkstelligen, wat we met de mond
belijden. Iemand heeft eens gezegd:
Je moet niet 's zondags vroom zijn
en 's maandags Dreesmann". Hij
wil niet gezegd hebben dat christe
nen automatisch aangenamere za
kenlieden zijn, dan andersdenken
den. "Ik ken ook genoeg voorbeel
den van betrouwbare, eerlijke niet-
christenen".
'Gebedsontbijt'
De leden van het Comité Christen
Zakenmensen Nederland, dat sinds
1956 bestaat, komen iedere week in
groepjes bij elkaar, meestal tijdens
een zogenoemd 'gebedsontbijt'.
Tussen zeven en acht uur wordt er
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk geen dienst;
Marekerk 9.45 ds Kattenberg. 12 oecumeni
sche studentendienst, 5 ds Hovius Katwijk;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds Rooze; Oecu
menische geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 vic Vd Wel, 1115 vic Vd
Wel en pastoor V Well; Bethlehemkerk (Drift-
str.) 10 ds Vd Velden; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds Rietveld, 5 ds Rooze; Vre-
desk. (Burggravenl.) 10 ds Schouten; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Ribs; 'Stevens
hof' (rk kerk-Haagse Schouw) 11 kand Lems.
Acad. Ziekenhuis 10 ds V Beinum en pater V
Haasteren. Diakonessenhuis elke za 10.30 rk.
dienst, en 10.30. Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Oude
Vest 10 ds Alblas; Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. zie herv. gem.; verzorgingstehuis
Groenhoven 10 ds Verdoorn; Merenwijk zie
herv. gemeente. Geref. K. Vnjg. (Herengr.) 10
en 5 ds Mulder. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
10 en 5 ds V Dijken Lisse. Geref. Gem. (zie on
der Leiderdorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethle
hemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pie-
terskerkstr.) 10 ds Vos-Wiegand. Baptistenge
meente (aula 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg
124) 10 ds Agtereek. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 ev Piet, 10.30 ev Meulen-
berg. Evangeliecentrum-Pinksterbew. (Bethle-
hemskerk Lammermarkt) 10 ev Zijlstra. Pink-
stergem. (O. Vest 13) 10 hr Eikerbout. Leger
des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en
4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten)elke za 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christe
lijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 10, 11 en 12. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) 10, behalve 2e weekeinde van de
maand: za 7. Rooms-Kath. K. Haagweg za 7,
zo 10.30; Herensingel za 7. zo 9.30 en 11Rijn
dijk (Stevenshof) za 7, zo 9.30; Steenschuur z-1
7, zo 8.30,10.11.30.6en7(lof);Boshuizerka-
de za 7. zo 10; Lammenschansweg za 7, 10;
Haarl.straat za 7. zo 10.30 en 12.15; Merenwijk
zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES' Herv. Gem. 9.30 ds. Roodenburg,
bevestiging ambtsdragers.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds De
Haan Zevenhoven, 7 ds De Graaff Nieuwveen.
Geref. Kerk 10 ds Santing, 6.30 ds Elderman
Bodegraven. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds
Den Hertog Veenendaal. Rk Kerk za 7, zo
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Jonkman, 5 ds 't Hooft jeugd
dienst; Kruiskerk 10 ds 't Hooft; Opstandings-
kerk 10 ds Ommering ha, 6.30 ds Santing
SoW-dienst; G. Herderkerk 10 ds Nieuwen-
huis, 6.30 ds Moll; De Bron 9 en 10.30 ds Hui
zebosch, 6.30 zie GH kerk; Ashram (Marsdiep)
10 ds Mulder; Oudshoornse kerk 10 ds Oort
Rotterdam; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds
Ouwendijk, 6.30 ds Heikoop Vreeswijk. Geref.
Kerk Mar.kerk 10 ds Wilschut, 5 zie Advent
kerk; Salv.kerk 10 ds Attema-Roosjen, 6.30 zie
Opst.kerk. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 en 4 ds Hidding. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9.30 drs Kleingeld,
4.30. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30
en 4.30, woe 7.30 ds Vd Meij. Oud-Geref.
Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 ds Koekkoek, 6.30 ev Lei
dekker. Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr Vd Hoff. Volle-evang.gem. ('De Ark',
Pr. Hendrikstr. 54) 10 A. v.d. Hoorn. Bapt.gem.
Ichthus (aula mavo H. Dunantweg 1) 10 hr
Schipper, 6.30 hr Lourens mmv tienerkoor Be
Glad. Pinkstergem. 'Het Licht' (A. v. Burenlaan
15) 10. Christengemeente 'De Hoeksteen'
(geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) geen opgave.
Leger des H (Zonneweg 3) 10 en 7 (laatste
zondag van de maand 5 u.). Remonstr. Gem.
(Van Mandersloostr. 36) geen dienst. Rk Kerk:
Bonifaciusk. za 7. zo 9.45 en 11.30; Piusk. za
7. zo 9 en 10.30; De Bron za 7, zo 9.30 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds Vd Meij-
den Bleiswijk. 6 ds Goosen Waddinxveen. Ge
ref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) geen opgave. Geref.
Gem. 9.30 en 6 ds V Aalst.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Moll
Alphen, 6.30 ds Ommering Alphen jeugd
dienst; De Stek 9.30 ds V 't Hoff. Geref. Kerk
9.30 ds De Jong. 5 ds V 't Hoff. Chr. Geref
Kerk 9.30 en 5 ds Rietveld Maarssen. Geref.
Gem. 9.30, 7 ds Boogaard. Volle Evang.ge-
meente Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen op
gave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 ds Haeck
Hoevelaken, 6.30 ds De Reuver Sabeldebu-
ren. Geref. Kerk 10.30 en 5 ds Versluys Al
phen. Rk Kerk: dorp za 7, zo 10 en 11.30; An
ker za 7, zo 11Rijndijk zo 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 en 7 ds Rothfusz
gezamelijke dienst. Geref. Kerk ('Hoeksteen')
zie herv kerk. Chr. Geref. Kerk 10 ds V Lange-
velde, 5 ds V Heest Schalkhaar. Christen Ge
meente (P. Breughellaan 36) geen opgave. Rk
Kerk: Mart. za 7, zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo
10.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7, zo
10.30.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 hr Hoffenaar Voor
hout. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf, 6 ds Sloof; Ontm.kerk
10 ds Sloof. 6.30 ds De Graaf. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 10 ds Mink, 5 ds V Breevoort. Rk
Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Stam. 6 ds Volk; O. Kerk 10 ds Visser, 6 ds
Sjollema; Ichthusk. 10 ds Vd Berg, 6 ds Ten
Voorde; Pmèlk. 9.30 ds Sjollema. 6 ds Ten
Voorde, Maranathakerk (Rijnsoever) 10 10 ds
Vroegindeweij. 6 ds Jonkman Alphen jeugd
dienst; Hoeksteen 10 hr V Kempen doven-
dienst. Overdum 2.15 hr Bergmart. Herv. Gem.
'De Rank' (Helmbergweg 10) geen opgave.
Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds V Breevoort, 5 ds Vd
Horst; Triumfatork. 10 ds Vd Horst. Geref. K.
Vrijg. 9.30, 5 ds Grutter. Ned. Geref. K. (aula
Bestevaer-mavo) 10 ds Storms. 7 ds Van Rijn.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Veenendaal. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds Van den
Beid. Geref. Gem. (Remisestr.) geen opgave.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onath. baptis-
tengem. (Ambachtsweg 2) 10 evang. Piet.
Soefi (Zuidduinweg) elke 1e en 3e zondag, 4.
Rk erk: St. Joh. za 7, zo 9.30; Laur. za 11.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds MacKaay Leiden, 7 dr Vlijm Voorschoten.
Geref. Kerk 10 ds Vd Lugt, 7 zie herv kerk.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 dr Scheenstra, 6.30 ds Luttikhuis;
Scheppingsk. 10 ds Visser. Leythenrode
10.30. Elis.-ziekenhuis. 9.30 ds Brommet. Ge
ref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr.
73) 10 en 4.30 ds Boogaard. Bapt.gem. (wijk-
geb. Zijlkw.) 10 ha. Rk Kerk za 7, zo 10 en
11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Heijting
Oude Wetering. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Kooi, 7
ds De Reus. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Wagen
voorde Bennebroek; Pauluskerk 10 ds De Gel
der Lisse ha. 7 ds Boogerl Voorburg. Geref.
Kerk 10 en 5 ds. Van Midden ha. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10.45 ds Geersing,
4.30. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 zie chr
geref kerk, 5 ds Storms Apeldoorn. Chr. Geref.
Kerk 10 ds Brands Middelburg. 7 ds V Dijken.
Geref. Gem. 10 en 4 ds Tanis. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.30. Rk Kerk Agat-
hakerk za 7, zo 10 en 11.30; Poelpolder za 7,
zo 10.30; Mariakerk za 7, zo 9 en 10.15; Engel-
bew. za 7, zo 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.3Ö ds V Mourik,
6.30 ds Vd Hoeven Rijnsaterwoude. Geref.
Kerk 9.309 ds Delhaas Hooge Burch Zwam-
merdam Chr. Geref. Kerk geen opgave. Re
monstr. Gem. 10 dr Meijering Oegstgeest.
Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank'. Regthuy-
splein) 12 nam. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 dr De Kruijf Al
phen, 6.30 ds Christ Katwijk. Geref. Kerk 9.30
ds De Bruin Oegstgeest. Rk Kerk za 7, zo 9 en
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. geen opgave.
Geref. Kerk geen opgave. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds V Roekei. Rk Kerk za 7, zo 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Vd Velden
Woerden, 7 kand Sonneveld Maartensdijk. Ge
ref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds Christ Katwijk, 7 hr
Schreuder. Rk kerk za 7, zo 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds v.d. Lee, 5 ds Vd Bergh,
7 ds Elgersma; Hoofdstr. (Zee) 10 ds Ruiten
burg; De Rank (Golfbaan) 10 ds Geuze Noor
den. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds
Elgersma, 5 ds Vd Schoot; Vinkenl. (Binnen)
10 ds V Sluys. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
ds Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds Elgersma. Evang.
centrum 'De Ark' (pickópl. 1) 10 en 7 hr. J. van
Duin. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds
Sachs Noordwijkerhout. Rk Kerk Zee za 7, zo
10.30; Binnen za 7, zo 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. geen opga
ve; De Zilk geen opgave. Rk Kerk Victork. za 7,
zo 9.30 en 11Jozefk. za 7. zo 9 en 10.30; De
Zilk za 7. zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Kooman, 7 ds Plomp vesper;
Pauluskerk 10 ds Vegter; Gemeentecentrum
(Li|tw.) 10.30 ds Glastra. Geref. Kerk 10 ds
Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 leesdienst, 4 ds. Heida, Valken
burg. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en
4 ds Janse. Van Wijckerslooth 4 ds Rijksen ha.
Endegeest 10 ds Friederich. Volle-evangelie-
gem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk za 7.
zo 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zo 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Haasnoot Haamstede. Geref. K. 9.30
en 5 drs Wielsma. Remonstr. Gem. geen opga
ve. Rk Kerk za 7. zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar Pres.
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7. zo 10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. (in chr geref
kerk) 10.30 ds Koopmans Leiderdorp. 7 ds V
Mourik Nieuwkoop. Chr. Geref. K. geen opga-
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Wagter, 5 ds Hovius Katwijk; Bethelkerk
9 30 ds Pannekoek Oegstgeest. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds Ribberink, 5 ds Snel; Imma-
nuelkerk 9 en 10 ds Snel, 5 ds Terpstra; Mara
nathakerk 9.30 ds Terpstra, 5 ds. Ribberink.
Geref. Kerk Vrijg. 10 ds Grutter, 5.15 ds Heida
Valkenburg. Chr. Geref. K. 9,30 en 5 ds Buys
Zwaagwesteinde. Evang. Chnstengem. (aula
mavo) 10 hr Valkema Noordwijkerhout ha. Rk
Kerk za 7, zo 9.30 en (chr. tuinbouwschool) 11
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30. Rk
kerk za 7, zo 9.
S4SSENHEIM Herv. Gem. 10 en 7 ds Volleb-
regt ha. Geref. Kerk 10 ds. Biewinga ha., 7 ds.
Vollebregt gecombineerde dienst in herv. kerk
ha. Chr Geref. K. 10 en 5 ds Metske Broek op
Langedijk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30
mw Broström-Bruin. Rk Kerk za 7. zo 9.30 en
11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds Batelaan Voor
schoten, 6.30 ds Geuze Noorden. Geref. Kerk
9.30 ds De Reus, 6.30 ds Vd Kooi Leimuiden.
Rk Kerk Aardam za 7, zo 9 en 12; kerk Lange-
raar za 7. zo 9.30 en 11.30.
VALKENBURG Herv. Gem. 10 ds V Niel
Rijnsburg, 6.30 ds V Achterberg Leiden. Geref.
Kerk 10 drs. Padmos, 6.30 ds. v.d. Woude,
Wassenaar Geref. K. Vnjg. 9,30. 3 ds Geel
hoed Den Haag. Kapel Marinevliegkamp 10.30
ds. Schepers Zwijndrecht.
VOORHOUT Hen/./Geref. Kerkgemeenschap
10 ds De Jong, 5 ds de Graag, jeugddienst. Rk
Kerk za 7. zo 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem Dorpskerk 10
ds Schaap. 7 ds Schaap: De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Schokker Leiden, 7 z.e
dorpskerk; 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekka
de) 9.30 ds Kunz Dordrecht. 4.30 ds Vd Mey-
den Bleiswijk. Hulp en He.l-kerk ('Schaken-
bos', Leidschendam) 10 dr Verheute zang-
dienst. Geref. Kerk 10 ds Ledegang. 7 zie
dorpskerk. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 9 en
4.30 ds Geersing. Rk Kerk Laur.kerk za 7, zo
11.30; M. Godskerk. za 7. zo 10. Kerk van En
geland (British school in The Netherlands, J. v.
Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst. Aula-
basisgemeenschap (in 'Onderdak') geen op
gave.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 drs.
Vergunst, 5 ds. Verspuij; Hoeksteen 9.30 ds.
Van Vliet, 6.30 kand. Burger; Bethelk. 9.30 ds.
Stevens, 5 ds. Schipaanboord; Rehoboth-
school 9.30 kand. Burger, 5 ds. Zethof, Koc-
kengen; Imm.kerk 10 ds. Onstein, 5 ds. Tromp,
Leiden. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 ds. De Moor,
5 ds. Winter, Den Haag; Ontm.kerk 9.30 ds
Vegh, Den Haag. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 en 2.45 ds. Van Gurp. Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds. Van der Want. Oud-Geref. Gem.
(Mercuriusweg 29) 10 en 6.30 leesdienst. Re
monstr. Gem. 10 drs. v.d. Kloot-Reyburg.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds Boonstra
Hoogmade. Rk Kerk za 7. zo 9 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra. 4.30 ds Abma Gouda; Kievietk
('Samen op weg') 10 ds Visser-Schroot; Mes-
siask. 10 ds Hellendoorn; Dorpscentrum 9.30
ds Hovius Katwijk. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds
Vd Woude. 5 ds Padmos Valkenburg. Ned
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds Duhoux-Rueb
Wassenaar. RK Kerk Jozef za 7, zo 9.30 en 11
Will, za 7. zo 9.30 en 11GH za 6. zo 10.30.
WOUBRUGGE Herv, Gem. y.au os v Uis
Wassenaar, 6.30 ds Verweij De Lier. Gerei
Kerk 9.30 en 6.30 hr Broek Oegstgeest Ned.
Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr 20) 10.30 hr
Peters Alphen. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds Brons
geest Leiden. Geref. Kerk 9.30 hr Schreuder. 7
ds De Haan.
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus Rk Kerk St. Jan za 7.30. zo 9.30; Chr
Dienaark. zo 10. Meerburgkerk H Rijndijk za 7,
zo 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM Herv. Gem. 10 ds Dub
beldam, 6.30 ds Stelwagen Den Haag Gerei
Kerk 10 ds V Wijngaarden Alphen. 6.30 ds De
Moor Waddinxveen. Remonstr Gem. geen
