Leids bedrijf maakt
weloverwogen keuze bij
genetische manipulatie
DE TIJD,
VAN TOEN
JAN STEEN S LABAN: VETTE KUITEN EN KALENDE KRUIN
MAANDAG 31 DECEMBER 1990
LEIDEN "Het staatshoofd heeft gesproken en om voor
zichtigheid gevraagd. Ik kan niet anders zeggen dan dat dit
de basis is waarop wij opereren. De gedachten van de ko
ningin Beatrix en Gene Pharming over genetische manipu
latie liggen op één lijn. Weloverwogen keuzes maken: de
koningin wil dat en wij doen dat al. Nee, we gaan haar zeker
geen briefje schrijven in de zin van dat we het met haar eens
zijn"
Van onze redacteur
Jan Westerlaken
Zo reageert directeur Otto Postma
van het Leidse bedrijf Gene Phar
ming op de toespraak van koning
Beatrix op eerste kerstdag. Het
staatshoofd zei dat de wetenschap
veel goeds heeft gebracht. Door de
onthulling van geheimen over de
opbouw van het leven worden we in
staat gesteld honger te bestrijden en
ziekten te voorkomen. Eigenschap
pen kunnen worden veranderd.
Maar, zei de koningin, daarmee is
tevens een grens bereikt die noopt
tot bezinning. Moet alles wat kan,
ook kunnen?, vroeg zij zich af.
Woorden die Otto Postma uit het
hart zijn gegrepen. Zijn bedrijf Ge
ne Pharming tracht door middel
van genetische manipulatie de ge
vreesde uierziekte (mastitis) bij
koeien te voorkomen. Eén op de
drie koeien krijgt die ziekte. Veel
dieren moeten als gevolg hiervan
worden afgemaakt.
Inmiddels is die manipulatie bij
vijf kalfjes mislukt. Het extra dna
dat in de bevruchte eicel is ingespo
ten, is niet in de chromosomen op-
Korte cursus over
milieuvriendelijke
bloembollenteelt
BERGEN - De Volkshogeschool
Bergen begint 25 januari met een
korte cursus 'milieuvriendelijke
bloembollenteelt'. Doel van de op
leiding is onder meer bollentelers
meer inzicht te verschaffen in de ef
fecten van bemesting en gewasbe
schermingsmiddelen op het milieu
en het opstellen van milieuvriende
lijke bedrijfsplannen.
De eerste cursusdag staat in het
teken van 'geïntegreerde bloembol
lenteelt'. Op 28 februari en 1 maart
wordt vervolgens aandacht besteed
I aan bemesting, gewasbescherming
en het opstellen van bedrijfsplan-
I nen. De laatste cursusdag in mei be
staat uit een excursie naar een
'voorbeeldbedrijf.
Voor meer informatie over de cur
sus: Volkshogeschool Bergen,
I 02208-94541.
Medische Diensten
ARTSEN
Leiden
De dienst begint maandag om 8 uur en eindigt
dinsdag om 24 uur.
Spreekuur van 12-12.30 uur (alleen voor
spoedeisende medische hulp).
Voor de patiënten van de artsen:
Groep 1 - Baars, Van der Meer, Tan, Zwijnen-
burg, Meijer, Van Leeuwen, Verhage, Groene-
veld, de Ruiter, Janssen, Maris en Van Schie:
Nieuwjaarsdag: E.A. de Ruiter, Rosmolen 2,
tel: 125096.
Groep 2 - Nering Bögel, Van Gent, Taytel-
baum, Van Luyk, Klaassen, Rus, Kruis, Berg-
meijer, de Lange:
Nieuwjaarsdag: S.C. Middendorp/L.T. Pufkus,
Bonairestraat 2. tel: 222822.
Groep 3 - Boels, Smit, Lely, W. de Bruijne, J. de
Bruijne, Huibers, Jurgens, Fogelberg en Van
den Muijsenbergh:
Nieuwjaarsdag: Dr. Delver, tel: 156221.
Groep 4 - Van Wingerden, Lahr, Van Rijn, Bé-
nit, Nieuwenhuis, Horn, J.G. Zaaijer en R.E.
Zaaijer, de Kanter en Lodder:
Nieuwjaarsdag: F. Lahr, Zoeterwoudsesingel
11. tel: 120347.
Groep 5 - Jasperse, Wiersma, Crul, Kooijman,
De Jong, Prince, Reinders, D. Hammerstein en
A. Hammerstein:
Nieuwjaarsdag: H.J.H.R. Prince, Vondellaan
58, tel: 761754.
Waarpemingsregeling Homeopatische artsen:
C. Jufiermans/D. Koster, Haagweg 41, tel:
315900; via dokterstelefoon 071-122222 kunt
u vernemen welke arts dienst heeft.
Leiderdorp
di L. Middendorp, tel: 130189, spreekuur van
12.30 tot 13.00 uur op Peppelschans K14.
Oegstgeest
di J.J. Voorzaat, Boertiaveplein 19, tel:
177461.
Voorschoten di F. Koopmans, Churchillweg
19, tel: 6352.
Warmond ma F. Walenkamp, Dorpsstraat 45,
Warmond, tel: 01711-10030, di Huisartsen
praktijk Sleeboom/Hoornweg, Prof. Aalberse-
laan 2, Voorhout, tel: 02522-11393.
Wassenaar di M.H. van Tolingen, Hofcamp-
weg 7. tel: 01751-15939.
Zoeterwoude
via uw eigen huisarts verneemt u wie de dienst
waarneemt.
APOTHEKEN
De avond- en nachtdienst van de apotheken in
de regio Leiden, wordt waargenomen van vr.
28 t/m ma 31 door: Zuider Apotheek, Lammen-
schansweg 7, tel: 123553, Apotheek Linnaeus,
Kempenaerstraat 31. tel: 173330, Apotheek
Schoolstraat, Schoolstraat 83, tel: 01717-
7957, van 1/1 t/m 4/1 Haven Apotheek, Haven
18, tel: 226085, Apotheek Carlina, Boerhave-
plein 21, tel: 176154, Apotheek Meidoorn,
Voorstraat 59, tel: 01717-3350.
DIERENARTSEN
Voor de praktijk van Muurling, Helder, Roest
(Leiden en omstreken): ma en di A.W. Hel
der, Hermelijnvlinder 36, tel: 220513.
Voor de praktijk van Vestjens en Van der
Wouw: di, E.J.M. v.d. Wouw, Boshuizerlaan
26. tel: 764058.
Voor de praktijk van Duijn, Brandt:
R.J.W. Duijn, Pres. Kennedylaan 260. Oegst
geest, tel. 156161; of DJ. Brandt. Homans-
traat 1, Rijnsburg. tel. 173266.
Voor eigen praktijk:
B.G. Heemskerk. De Kempenaerstraat 21,
Oegstgeest. tel" 071-176761.
Wassenaar
Alarm- en informatiekring dierenartsen Den
Haag, Voorburg, Rijswijk, Wassenaar en
Leidschendam: dokterstelefoon 070-455300.
TANDARTSEN
De dienst voor Leiden, Leiderdorp, Oegst
geest en Warmond wordt waargenomen
door- W.J. Tjaarda, Zoeterwoudsesingel 27,
tel: 123739, spreekuur om 13.00 uur.
Dienst in eigen praktijk:
S. Freeke, Laan van Meerburg 2, Zoeterwou-
de-Rijndijk, tel. 071-414547 of 410950.
Voorschoten/Wassenaar ma en di J.A.
Bosch, Burg. v.d. Haarplein 8, Voorschoten,
tel: 01717-5342.
WIJKVERPLEGING
Kruisvereniging Leiden, Oude Rijn 59. tel:
120144na 17.00 uur uitsluitend bereikbaar via
dokterstelefoon, tel: 122222.
Bereikbaarheid Kruisvereniging 'Hart van Hol
land'. werkgebied Rijnstreek: Leiderdorp en
Zoeterwoude: Voor dringende gevallen bui
ten de spreekuurtijden, tel: 01720-74951.
ALGEMEEN MAATSCHAPPELIJK WERK
Sociaal Psychische Hulp: voor dringende hulp
buiten kantooruren, tel: 06-8212141.
genomen. Hierdoor blijken de kalf
jes normale dieren te zijn, met een
normale afweer tegen uierontste
king. Vermoedelijk, zo denkt het In
stituut voor Veeteeltkundig Onder
zoek in Zeist, is het dna met op de
juiste plek ingespoten.
Begin
De techniek bevindt zich nog in een
beginstadium. Relatief is er weinig
bekend over hoe het genetisch ma
teriaal kan veranderen en onder
welke omstandigheden. De kans
dat het ingebrachte dna op de juiste
plek terecht kwam was één op de
twintig. Bij Adriana, het eerste kalf
je, is dat mislukt en nu dus ook bij
andere vier kalveren.
Tussen nu en half mei volgend
jaar worden er nog zeventien kalfjes
geboren waarbij extra dna in de be
vruchte eicel is ingespoten. Otto
Postma vertelt dat Gene Pharming
binnen enkele weken weet of het
experiment gelukt is. "Is dat niet
het geval, dan is dat jammer. De an
dere kant van het verhaal is, dat er
op dit moment een discussie gaan
de is over de aanvaardbaarheid van
genetische manipulatie bij dieren.
Het is interessant om te zien of de
Gene Pharming zit op zelfde lijn als koningin Beatrix
manipulatie mogelijk nadelige in
vloed heeft op de gezondheid of het
welzijn van de dieren. Invloeden die
we eigenlijk willen voorkomen".
Op voorhand denkt Postma dat
het met die nadelige invloeden alle
maal best zal meevallen. "Omdat",
legt de directeur van Gene Phar
ming uit, "we uitgebreid met mui
zen hebben geëxperimenteerd. Er
felijk gezien lijken de muis en koe
voor zeventig procent op elkaar.
Wat hebben wij nu gedaan? We heb
ben de moedermuis het matistis-ei-
wit toegediend. De kleintjes dron
ken de melk gewoon. Met hen is
niks bijzonders gebeurd. Kortom,
we verwachten bij de koeien ook
geen problemen. We willen vooral
zekerheid hebben, ook al met het
oog op die maatschappelijke dis
cussie. Met concrete resultaten kun
je die discussie beter voeren".
Openbaar
Postma voegt daar nog aan toe: "In
dien je je afvraagt, zoals koningin
Beatrix in haar kersttoespraak, wat
de effecten van genetische manipu
latie zijn, dan kun je daar pas wat
over zeggen als de resultaten er lig
gen. Gene Pharming doet daar niet
geheimzinnig over. Zodra er uit
komsten liggen, goed of nadelig,
zullen wij die openbaar maken".
Vooralsnog is Gene Pharming
nog ruim twee jaar doênde met het
experiment om koeien genetisch
zodanig te manipuleren dat zij geen
uierontsteking meer krijgen. Post
ma zegt dat het onderzoek pas in de
loop van 1993 wordt afgesloten.
"Dan hebben we echt een volledig
beeld of er effecten op de dieren
zijn. Binnen enkele maanden moe
ten er zeventien kalfjes worden ge
boren, maar daar blijft het niet bij.
Het onderzoeksprogramma wordt
verder uitgebreid. Alleen, het is niet
bekend hoeveel genetisch gemani
puleerde kalveren er in de komende
jaren zullen worden. Dat aantal
moet nog worden bepaald".
De kalfjes waarbij de manipulatie
niet is gelukt, zijn volledig gezond,
benadrukt Postma. Onderzoek naar
gedrag en gezondheid van de die
ren, uitgevoerd in het Instituut voor
Veeteeltkundig Onderzoek, heeft
dit tot dusverre aangetoond. Ze
worden vergeleken met een andere
groep 'normale' kalveren van de
zelfde leeftijd. Bloed en gedrag wij
ken niet af.
Adriana was bij de geboorte al beroemd. Toch leverde het genetisch gema
nipuleerde kalfje niet het succes op, wat de wetenschap ervan verwachtte.
Het is afwachten of de ingreep bij een van de komende kalfjes binnenkort
wel lukt. (foto ANP)
Dc ontwikke
ling van de tech
niek van geneti
sche manipulatie
in de laboratoria
gaat door. Konin
gin Beatrix vond
in haar kersttoe
spraak dat een
grens is bereikt
die noopt tot be
zinning. Moet al
les wat kan, ook
kunnen? (pr-foto)
NS waarschuwen
publiek voor
drukte in treinen
LEIDEN/UTRECHT - Door adver
tenties in de dagbladen gaan de
spoorwegen het publiek begrip vra
gen voor het ongerief dat de komen
de tijd tussen de rails te verwachten
is door de grote drukte, ondermeer
door de invoering per 1 januari van
de OV-jaarkaart voor studenten.
NS legt in de advertentie uit dat
de 'verstopping' van Nederland niet
in een dag is op te lossen en dat de
reizigers vanwege capaciteitsge
brek tijdelijk maar moeten inschik
ken. Tijdelijk, want als het toe
komstplan Rail 21 wordt uitgevoerd
moet het allemaal weer beter wor
den, beloven de spoorwegen. Ook
komt er een foldertje met tekst en
uitleg over het ongerief dat de reizi
gers wacht. Dat papiertje kunnen
de conducteurs en lokettisten aan
de klanten geven als ze het vanwege
de drukte zelf te druk hebben om de
reizigers uitgebreid te woord te
staan.
Bij de VVD is de huidige gedepu
teerde tot lijsttrekker bij de komen
de statenverkiezingen gekozen. <pr-
Als een zeventiende-eeuwse
schilder zich voor zijn ezel zett^
om een bijbels tafereel te schilde
ren, kwam het niet bij hem op dat
hij zich wel eens kon afvragen
hoe het er toen, in de tijd van de
aartsvaders, of in de tijd van Je
zus en de apostelen, in het Oosten
had uit gezien.
Op een groot buitentafereel van
Jan Steen bijvoorbeeld, uit (ver
moedelijk) het eind van de jaren
zestig lijkt het wel alsof het de
maker niet interesseerde om een
bijbelse sfeer op te roepen. Je
moet wéten dat het om een scène
gaat die in het 31ste hoofdstuk
van het boek Genesis staat opge
tekend - anders verslijt je het ge
makkelijk voor een tafereeltje
met boeren, burgers en buitenlui.
Maar in feite gaat het om het vol
gende: toen Jacob zo'n twintig
jaar lang, ver van huis, bij zijn
oom Laban had doorgebracht én
met stug werken twee vrouwen
had verdiend - Lea en Rachel, de
twee dochters van Laban - én bo
vendien nog grote schaapskud
den had weten te fokken, ging hij
er op een dag met zijn hele heb
ben en houden vandoor. Het had
tussen hem en zijn wispelturige
oom vanaf het begin eigenlijk niet
geboterd, maar hij had die nare ja
ren moedig doorstaan, omdat dat
de enige manier was om Rachel
tot vrouw te krijgen.
Op de dag van vertrek zag Rachel
kans een aantal huisgoden-beeld
jes (terafim) uit de tent van haar
vader te pikken en mee te nemen.
En daarmee zijn we het moment
genaderd, dat door Jan Steen is
weergegeven.
Flink op los slaan
Laban keert terug van het scha
penscheren en merkt dat Jacob
weg is, en Lea, en Rachel. Ook al
le kudden van Jacob zijn verdwe
nen. En bij een inspectie van de
tenten komt men tot de ontdek
king dat tevens de huisgoden
foetsie zijn.
Met een hele troep getrouwen
trekt Laban de voortvluchtigen
achterna. Hij zal wel van plan zijn
geweest om er flink op los te
slaan, maar - zo vertelt het bijbel
verhaal - dat wordt hem door Jah
we verboden: "Neem u wel in
acht, dat gij met Jacob niet ten
goede of ten kwade spreekt", zegt
God namelijk tegen Laban in een
nachtelijke droom.
De volgende dag vervoegt Laban
zich bij Jacob. Het lukt hem niet
erg om zich in te houden: "Wat
hebt gij gedaan, dat gij mij mis-
Met ternauwernood ingehouden woede laat Laban zijn neef Jacob de reisbagage doorzoeken, omdat hij ver
moedt dat de hem ontstolen huisgoden daarin verborgen zijn. Labans dochter Rachel, die op die beeldjes zit,
kijkt quasi onschuldig naar haar vader op.
Een schilderij uit (vermoedelijk) 1669, geschilderd door JanSteen. Het bevindt zich inde Lakenhal. (foto
leid en mijn dochtere als krijgsge
vangenen hebt weggevoerd?
Waarom zijt gij heimelijk ge
vlucht en hebt het mij niet meege
deeld? Ik zou u dan", zo vervolgt
hij huichelachtig, "uitgeleide
hebben gedaan met vreugdebe
toon en liederen, met tamboerijn
en citer. Het is in mijn macht u
Er is is geen twijfel aan, dat de
scène die Jan Steen op het doek
bracht, te maken heeft met de
laatste wending in het verhaal.
Een onaangenaam type
De man die, breeduit en op de rug
gezien, de situatie beheerst is na-
LEIDSE
KRONIEK OVER
/MENSEN EN
GEDANE ZAKEN
kwaad te doen, maar de God van
uw vader heeft gisterennacht tot
mij gesproken. Nu dan, als gij zijt
heengegaan, enkel omdat gij zo.
vurig naar uws vaders huis ver
langt, waarom hebt gij dan mijn
goden gestolen"?
Daar komt dus de aap uit de
mouw: Laban wil als het op haren
en snaren komt, eigenlijk alleen
maar zijn huisgoden terug.
tuurlijk Laban. Heel zijn houding
geeft te kennen dat hij uitermate
verontwaardigd is. En nu we het
verhaal kennen weten we dat Jan
Steen de ingehouden woede van
de onsympathiekeling wilde la
ten zien, zoals hij daar staat,
zwaargebouwd, met zijn vette
kuiten en zijn kalende kruin: een
onaangenaam type.
Jacob komt er bij Steen trouwens
ook niet zo best af: hij bijt niet van
zich af, zoals hij verderop in het
bijbelverhaal nog wél doet. Want
als Laban en zijn mannen niets
gevonden hebben slaan bij Jacob
de stoppen door (hij weet op dat
moment niet dat Rachel in haar
tent op een kamelenzadel zit,
waarin ze de terafim had verstopt!
en alle opgekropte frustraties
van twintig jaar ellende gooit hij
er uit, in één lange woedende tira
de.
Het verhaal eindigt in majeur: La
ban laat zich de heftige kritiek
aanleunen en sluit met Jacob vre
de. Rachel rept overigens met
geen woord over de huisgoden
van haar vader, welke laatste de
volgende morgen zijn zonen en
dochters kust en zegent en terug
keert naar zijn woonplaats.
Terug naar het schilderij: kenne
lijk heeft Jan Steen ons Jacob
voor ogen willen zetten als een
wat onderdanige man, als de be
drieger, zoals hij ons in de bijbel
meermalen wordt afgeschilderd.
En niet als de gewiekste schapen
fokker die op handige wijze de
vrijwel ondoenlijke eisen van zijn
oom naar zijn hand wist te zetten.
Met Gods hulp, dat wel.
En Rachel, die de vermoorde on
schuld spelend naar haar vader
omhoog zit te kijken, is misschien
wel de meest geslaagde figuur op
dit fraaie doek: het is duidelijk
dat Jan Steen haar met veel liefde
en aandacht heeft geschilderd.
Hartstochten
Natuurlijk moet nu nog de vraag
gesteld worden: waarom maakt
de Leidse herbergier-annex-
kunstschilder Jan Steen tegen
het eind van de jarer. zestig van de
zeventiende eeuw zo'n schilderij.
Het onomwonden antwoord kan
kort zijn: we weten dat niet.
Er zijn in de loop der jaren na
tuurlijk wel wat vermoedens ge
uit. Het meest voor de hand lig
gend is het volgende: bij een stuk
als dit, waarin een verhaal voor
het voetlicht moet worden ge
bracht, richtten zeventiende-eeu-
se schilders hun aandacht op wat
men de hartstochten placht te
noemen. De vraag bij een tafereel,
zoals hier besproken, was niet:
hoe zou het er destijds, bij de gro
te schapenfokkers van het Mid
den-Oosten, hebben uitgezien.
Maar: hoe toon ik dat hier iemand
met ingehouden woede opdracht
geeft om de reisbagage te door
zoeken; hoe zou Jacob zich tegen
over zijn boze oom hebben gedra
gen; hoe kan ik de onschuldige
Rachel weergeven, die op een za
del zit waar de gezochte spullen
in zitten en dan toch met een lief
gezichtje tegen haar vader zegt
"neem me niet kwalijk dat ik niet
even kan opstaan, want ik ben on
gesteld".
En er is een tweede veronderstel
ling: Jan Steen heeft vermoede
lijk niet in de eerste plaats de bij
bel er op nagelezen, maar een van
de lange rijmelarijen van Jacob
Cats: de Trouringh. Daarin komt
het verhaal van Jacob en Rachel
voor, alsmede andere verhalen
van grote liefdes zoals die in de
bijbel zijn opgetekend: David en
Batsheba, Tobias en Sara.
Een van de auteurs over deze pro
blematiek schreef boven het
hoofdstuk in zijn boek over Jan
Steens schilderijen met verhalen
de voorstellingen dat De Liefde,
met een grote L, hét grondthema
is van veel van die taferelen - ik
denk dat hij gelijk heeft.
L.D.COUPRIE
Ted Jansen voert
lijst WD aan
bij verkiezingen
provinciale staten
DEN HAAG - Noordwijker Ted
Jansen is gekozen tot lijsttrekker
van de WD voor de provinciale sta
tenverkiezingen van Zuid-Holland
in maart. Hij is sinds 1982 gedepu
teerde verkeer, vervoer en ruimte
lijke ordening.
Nummer twee op de lijst is gede
puteerde Irma Gunther, op de der
de plaats staat fractievoorzitter
Henk van der Goot.
De kersverse burgemeester van
de nieuwe gemeente Rijneveld (Ha-
zerswoude, Koudekerk, Benthui
zen), M. Boelen uit Rijnsaterwoude,
staat op nummer 7. Wassenaarder J.
Nolten bezet de twaalde plaats. De
voormalige WD-wethouders uit
respectievelijk Nieuwkoop en Zoe
terwoude, A. van der Most-De Rid
der en H. Graniewski-Wijnands be
zetten achtereenvolgens de negen
tiende en eenetwintigetse plaats op
de lijst. Lijstduwer C. van der Sluis
(25e plaats) komt uit Zoeterwoude.
De afgelopen vier jaar bestond de
WD-afvaardiging in de Provinciale
Staten uit vijftien leden.
De vereniging Lagere Overheden
tegen Apartheid (LOTA) organi
seert op 25 januari in Den Haag een
congres over de 'civics', bewoners
organisaties van de zwarte gemeen
schap in Zuidafrikaansdee steden.
LOTA wil meer de lokale democra
tie in Zuidafrika gaan steunen en
wil daarom meer aandacht aan deze
'civics' geven.
jternpg
Honderd jaar geleden stond er
in de krant:
- Vele winkeliers en nering
doenden zijn nog steeds in de
veronderstelling dat ze aan poli
tiebeambten de visitatie van
den ijk, in hunne winkels of
plaatsen van verkoop kunnen
beletten. We kunnen hun echter
mededeelen dat dit niet het ge
val is, daar een neringdoende te
dezer stede gerechtelijk zal wor
den vervolgd, wegens het belet
ten der visitatie van den ijk.
- In den avond van den eersten
Kerstdag begaf zich de mare-
chausse van Valkenburg naar
het gehucht Westenrade, ge
meente Klimmen, om zekeren
Leunissen, verdacht van diefstal
onder bezwarende omstandig
heden, o.a. bij de weduwe Ron-
kers, te Baexem, in hechtenis te
nemen. Bij hare nadering ver
schanste zich Leunissen in zijn
woning, waaruit hij een revol
verschot loste. Er werd toen hulp
uit Maastricht aangevraagd en
in tegenwoordigheid van den
burgemeester van Klimmen de
woning opengebroken en door
zocht. Op den zolder werd Leu
nissen in een kamertje ontdekt,
waar hij van zijne aanwezig
heid deed blijken door nogmaals
een revolverschot te lossen. De
marechaussees schoten toen ook
hun wapens af, waarbij onge
lukkigerwijze een hunner, zeke
re Van den Brande, in het been
werd getroffen, tengevolge
waarvan deze door verbloeding
eenige uren later is overleden.
Leunissen, eindelijk zijne on
macht inziende, heeft zich over
gegeven.
Vijfentwintig jaar geleden:
- Bergen uit isolement - het
Maaswater in Noord-Limburg is
gisteren zover gezakt, dat het
dorp Bergen vanaf gistermid
dag uit zijn isolement is verlost
en weer voor alle verkeer bereik
baar is.
