Moppentapper met valse trekjes
'Is t psychisch? Nee? Volgende week weer aan het werk'
REPORTAGE!
VLEES
STANDPLAATS:
De politieke aspiraties van Desi Bouterse
S Novim Godom. Een gelukkig
nieuwjaar. De Russen hebben heel
wat reden om elkaar op
oudejaarsavond eens diep in de
ogen te kijken. En vooral in het
Het begint al bij de Vinegret, de
salade van bieten en augurken. De
salade, broodnodig als
neutralisering na de borrel-in-een-
teug, mist het glijdende ingredient:
olie of azijn. Met de Cholodets is het
ook al droevig gesteld. Dit gerecht
van vlees of vis, gecamoufleerd met
gelei, heeft dezelfde functie als
vinegret, en helaas dezelfde
tekortkomingen.
Het gemeentebestuur van Moskou
heeft, kennelijk met het oog op de
viering van oudjaar, besloten daar
wat aan te doen. De 'vrije markten',
waar de slimme jongens van het
platteland hun groenten, vlees en
fruit verkopen, zijn ineens niet vrij
meer. Althans de prijzen.
Een kilo vlees mag niet meer kosten
dan 15 roebel. De 'vrije' prijs was de
laatste weken opgelopen tot 60
roebel per kilogram echt mooi
varkens- of rundvlees.
Onbetaalbaar dus voor de gewone
man met een doorsnee
maandsalaris van pakweg 250
Moskou
Hans Geleijnse
roebel. De maatregel van het
Moskouse stadsbestuur, een
verzameling heren die hardnekkig
het geloof in het vrije-
marktmechanisme belijdt, heeft nog
geen run op de vrije markten
veroorzaakt. Evenmin draagt het
bij aan veredeling van de cholodets.
Wij, buitenlanders, kunnen op die
markten nog rustig kopen zonder in
de rij te hoeven staan. De enige
reden: niemand houdt zich aan de
richtlijn van burgemeester Popov
en de zijnen.
Toch zijn er, als koopkrachtige
klant vermomde, controleurs op
pad. Het eerste slachtoffer is al
gevallen: de directeur van de
Ryzjki-markt, notoir vanwege het
daar verzamelde gangsterdom. Hij
werd verantwoordelijk gesteld voor
zijn rebellerende kooplieden, die het
vlees gewoon tegen de zelf
vastgestelde prijzen bleven
verkopen.
Nu kost het vlees dus 15 roebel per
kilogram. Maar flanerend langs de
stalletjes met varkens-, geite- en
koeiekoppen en lijven ontdek je
maar zelden een stuk
kwaliteitsvlees. Voor vijftien roebel
heb je een stuk bot met vet eraan en
een randje vlees.
Zelfs in de soep smaakt dat nog niet.
Wie meer en beter wil, moet onder de
toonbank kijken en kopen. Tegen de
'gewone prijs', variërend van 40 tot
70 roebel. Geen wonder dat de
consumenten thuisbleven. Die
ZATERDAG 29 DECEMBER 1990
hadden dat al geraden toen de
maatregel werd afgekondigd.
Want echt vrij zijn die markten niet,
Ons kent ons, er mag verschil in
kwaliteit zijn, maar geen koopman
of -vrouw die zijn waar verkoopt
beneden de prijs van de buren.
Geruchten willen dat dit soort
concurrentie genadeloos wordt
bestraft. Door de echte vrije jongens,
met de borstharen en spierballen.
Dat wordt dus afzien op
oudejaarsavond.
Maar gelukkig is er wodka. Ook al
moet je daar dan uren voor in de rij
staan en krijg je niet meer dan drie,
vier halve literflessen mee. Wie
geluisterd heeft naar het wekelijkse
tv-praatje van Popov kan ook nog
champagne krijgen. Russische.
Tegen inlevering van een ruim
aantal lege flessen. Want het defitsit
(tekort) aan drank wordt, zo werd
de kijkers voorgelicht, deels
veroorzaakt door het defitsit aan
Misschien dat het defitsit de Russen
helpt de oudejaarsnacht door te
komen. Gewoonlijk pleegt die avond
in de familiekring te beginnen en de
volgende morgen met een
dronkemansontbijt te eindigen.
Voor velen zal het dit jaar tv-kijken
worden. Te beginnen om tien voor
tien met een toespraak van
Gorbatsjov. S Novim Godom.
DEN HAAG Desire Delano Bou
terse (45) is een self-made man. Hij
klom op vanuit de onderste sociale
lagen van de bevolking en zijn af
komst en opvoeding spelen een be
langrijke rol in zijn denken en ma
nier van handelen, zeggen Surina-
mers die hem kennen.
De nu afgetreden bevelhebber
van het Nationale Leger, de man
achter de staatsgreep van kerst
avond, is van half Indiaanse af
komst en werd opgevoed in een in
ternaat van de paters in Bonifatice
in Suriname. Bouterse volgde de
handelsschool in Paramaribo en
koos voor het leger, waar hij sport-
instructeur werd.
Hij was gelegerd in Steenwijk in
Nederland. Daarnaast woonde hij
in Rotterdam en de Haarlemmer
meer. Hij handelde in seksboekjes
en stereo-apparatuur. "Sport was
voor de staatsgreep van 1980 eigen
lijk zijn hele leven. Dat was het eni
ge waar hij mee bezig was. En watje
steeds weer merkte was dat hij niet
tegen zijn verlies kon", zegt een Su
rinamer die hem van nabij heeft
meegemaakt.
Mr. drs. André Haakmat be
schrijft Bouterse als 'een kind van
de onderkant van de maatschappij'.
"Desi Bouterse is opgeklommen uit
de sloppenwijken. Hij is een veel
authentieker Surinamer dan de ve
len die hem nu bestrijden. Hij kent
de rangen en standen van de Suri
naamse maatschappij als geen an
der".
Koloniale tijd
Haakmat is nu advocaat in Amster
dam, maar was aan het begin van de
jaren tachtig, na de eerste staats
greep en de decembermoorden, mi
nister van justitie in Paramaribo.
"Bouterse heeft een groot wantrou
wen jegens de gevestigde elitaire
groeperingen, die voortkomen uit
de koloniale tijd en de verworven
heden van die tijd proberen vast te
houden. Wat Bouterse altijd heeft
gewild, is het optillen van de onder
kant van de samenleving. Dat we
ten en zien mensen vaak niet".
Dat bleek in 1980 bij de poging
van Bouterse om voqr de onderoffi
cieren een vakbond op te richten.
De legerleiding moest daar niets
van hebben en zette Bouterse c.s.
uit de Memre Boekoekazerne. De
toenmalige sergeant pikte dat niet
en keerde met zijn manschappen te
rug naar het kamp.
De legerleiding vluchtte, de rege
ring deed hetzelfde en plotseling lag
de macht van het land in handen
van Bouterse. Het hoofd van de Ne
derlandse Militaire Missie in Para
maribo, de later in opspraak geraak
te kolonel Hans Valk, herinnert zich
dat Desi Bouterse zich aanvankelijk
geen raad wist.
"Een ingreep" werd het eufemistisch genoemd, toen Desi
Bouterse op 25 februari 1980 zijn eerste staatsgreep in
Suriname pleegde. Het was een greep naar de macht van een
groepje sergeants-majoor, dat vooral in Nederland niet erg
serieus werd genomen en aanvankelijk alleen maar op de
lachspieren werkte. Ten onrechte bleek de afgelopen tien jaar.
Op kerstavond pleegde Bouterse zijn tweede staatsgreep. In
september 1983 zei Bouterse al: "Als het moet grijpt het leger
weer in". En in 1989: "Een coup zonder mij? Er moet heel wat
water door de Suriname-rivier stromen voordat zoiets
gebeurt". Een portret van een man die al tien jaar een
onmiskenbare machtsfactor in Suriname is en, zeggen
sommigen, dat ook het komende decennium zal zijn.
"In die begintijd was hij niet op
macht belust. Dat is pas later geko
men en vermoedelijk gestimuleerd
door zijn omgeving. Ze zeggen wei-
eens dat macht corrumpeert, maar
vaak moet dat ook om je te kunnen
handhaven. In het begin had Bou
terse niemand om zich heen. Later
kreeg hij te maken met extreem
linkse lieden, maar daarvan heeft
hij zich ontdaan. Hij is in de loop der
jaren in zijn rol gegroeid, feller en
politieker geworden. Hij heeft ook
leren onderscheiden. Hij is een
krachtige persoonlijkheid", meent
Valk.
Voorbeeld
De vader van Bouterse speelde een
belangrijke rol in de Nationale Par
tij Suriname (NSP) van Henc Arron.
Haakmat stelt dat Desi Bouterse
wat dat betreft graag in de voetspo
ren van zijn vader wil treden. "Hij
wil het politiek leiderschap. Dat is
zijn enige doel, of je daar het etiket
president op plakt, doet er niet zo
toe".
De tweede staatsgreep van Bou
terse is daardoor ingegeven. De be
velhebber zag zijn macht afbrokke
len, omdat president Shankar niet
meer klakkeloos deed wat Bouterse
wenste. Valk: "Die staatsgreep kon
niet uitblijven. Je zag het vorige
week al aankomen, toen Bouterse
op bezoek ging bij zijn vriend, de
Ghanese leider Jerry Rawlings".
Rawlings is altijd het grote voor
beeld van Bouterse geweest. Die
greep in Ghana de macht, gaf 'm uit
handen en nam 'm weer terug. Men
sen die Bouterse kennen, zeggen
dat hij alleen maar naar Ghana is ge
weest om advies te vragen.
De vraag is of Bouterse wel zo'n
groot leider is als hij zelf denkt.
Valk denkt dat de man niet moet
worden onderschat: "Hij is een vent
waar je je op verkijkt. Zijn macht
rust niet alleen op de loop van een
machinepistool. Dat kan namelijk
niemand volhouden".
Mevrouw Denise de Hart zei en
kele maanden terug in een inter
view dat Bouterse geleerd heeft. "Ik
had hem zeven jaar niet meer ge
zien. Tegenwoordig kan hij analyse
ren en ziet hij haarfijn waar de pro
blemen liggen".
Volgens Valk is de tweede staats
greep van Bouterse niet alleen ge
pleegd uit machtswellust of - het te
genovergestelde - uit liefde 'voor
zijn vaderland. "Het is van alles een
beetje. Er was veel kritiek op de pre
sident en de regering. Als bevelheb
ber bevindt Bouterse zich in een si
tuatie, waardoor van hem wordt
verwacht dat hij ingrijpt. Hij doet
dat dan ook, hij vindt dat hij daar
niet onderuit kan".
Links, rechts
Bouterse heeft zelf eens gezegd, na
dat hem een politiek zwalkende
koers was verweten, dat hij geen po
liticus is maar een militair en "een
militair marcheert links, rechts,
links rechts". Haakmat kan zich in
dat beeld vinden:
"Bouterse is op bijna alle punten
een onberekenbaar figuur. Een van
de weinige dingen waaruit je zijn
gedrag en handelen kan verklaren
is wat wordt genoemd het Surina-
nisme. Met de staatsgreep van 1980
wilde hij een periode van het Nieu
we Leiderschap ingaan. Er moest
na het koloniale tijdperk een nieuw
zelfbewustzijn ontstaan, waarin res
pect voor de Surinamer een grote
rol speelt. De waardigheid van de
samenleving speelt bij hem een hele
grote rol. Als de gevestigde macht,
de elite, geen respect voor hem en
dus voor de onderkant van de maat
schappij kan opbrengen, dan wordt
Bouterse. "In bijna alle opzichten
Bouterse vals. Met Bouterse is geen
enkel gesprek mogelijk als dat je
uitgangspunt niet is. De mensen in
Suriname en de Nederlandse rege
ring moeten dat beseffen".
Haakmat schetst een tweede mo
tief in het optreden van Bouterse:
"Hij wordt ook vals als je hem zijn
macht wilt ontfutselen. Desi kan
zeer besluiteloos zijn, de mensen
om hem heen worden daar soms erg
moe van. Laksheid zit een beetje in
zijn Indiaanse natuur, maar Bouter
se heeft een zesde, zevende en acht
ste zintuig voor onraad. Dan is hij
zijn tegenstanders altijd mijlen voor
en kan hij zeer snel handelen. Als je
met deze twee factoren in het karak
ter van hem rekening houdt, is er
geen gezelliger Surinamer mogelijk
die heel joviaal is en waar je prima
een borrel mee kan drinken. Dan
Bouterse de beste moppentapper
van Suriname".
Decembermoorden
De wijze waarop Bouterse zich de
afgelopen jaren in Suriname
festeerde, lijkt naadloos aan te slui
ten bij de manier waarop hij door
mensen als de voormalige minister
van justitie Haakmat wordt be
schreven. Sinds de staatsgreep
1980 karakteriseert de Surinaamse
geschiedenis zich door geweld.
Steeds was of leek Bouterse daarbij
betrokken. Het doel heiligde de
middelen. Harde bewijzen ove
directe betrokkenheid bij moorden
en martelingen kwamen of nooit op
tafel, Bouterse werd in elk geval
nooit aangepakt door de burgerre
gering die na de verkiezingen v
1987 werd geïnstalleerd.
"Als die decembermoorden
niet waren geweest, had Bouterse
nu beter voor gestaan", denkt kolo
nel b.d. Valk. "Of hij daar ook daad
werkelijk bij geweest is, zullen we
wel nooit te weten komen. Maar hij
was in ieder geval verantwoorde
lijk. Hij zal 's nachts wel vaak in zyn
kussen bijten als hij daar aan terug
denkt. Bouterse is zeker geen dom
me, ongeletterde ruweling".
Dat bleek onder meer bij de vast
stelling van de grondwet van Suri
name, waarin Bouterse heel nauw
gezet de rol van de militairen liet
vastleggen. De macht van het leger
ligt besloten in artikel 177, w
het Nationale Leger van Suriname
'de oiilitaire voorhoede van het volk
van Suriname is' wordt genoemd.
Volgens hetzelfde artikel werkt het
leger mee aan de nationale opbouw
en de bevrijding van Suriname.
Voor sommigen reden om te zeg
gen dat de staatsgreep van Desi
Bouterse en Ivan Graanoogst for
meel geen staatsgreep is. De heren
opereren binnen de mogelijkheden
die de wet hen biedt. Denise de Hart
oordeelde zo bij haar vertrek vanaf
Schiphol voor een eventuele nieu
we bemiddelingspoging en Haak
mat roept hetzelfde beeld op. "De
grondwet had nooit zo geformu
leerd mogen worden. Dat heb ik al
tijd gezegd".
Vrijbrief
Hij veroordeelt dan ook niet de
staatsgreep van deze week maar de
genen, die artikel 177 hebben gefor
muleerd. Het voormalige Tweede-
Kamerlid voor de PvdA, Henk
Knol, waarschuwde in 1987 al dat de
nieuwe grondwet, waar het Suri
naamse volk zich in een referendum
achter schaarde, "het leger min of
meer een vrijbrief geeft om te doen
en te laten wat het wil". En dat leger
doet precies wat Desi Bouterse wil.
Haakmat: "Het leger staat als één
man achter hem. Alle elementen die
hem niet welgevallig zijn, heeft hij
verwijderd".
DEN HAAG - Het is me zelf
overkomen, dus voor de waarheid
van het volgende vertelsel sta ik in.
Een paar jaar geleden vertilde ik me
bij een poging de boekenkast te ver
schuiven zonder de planken leeg te
ruimen. Dat gaat niet, dat weet een
kind. Maar soms is een mens ge
woon te lui om al die boeken eerst
op de grond te zetten, de kast te de
monteren en vervolgens elders op
te bouwen en in te ruimen. Dat is zo
omslachtig.
Ik bekocht het met een snerpen
de pijn in m'n rug, die me een week
het lopen bijna onmogelijk zou ma
ken. Geen probleem, gewoon ziek
melden en de controlerend genees
heer afwachten.
Op de derde stramme dag kwam
het bezoek van de afgezant van het
GAK. Ik opende de deur, hij vroeg
wat er mankeerde, en ik antwoord
de waarheidsgetrouw: "Het is me in
de rug geschoten". De man keek me
vanaf de galerij van de flat ongelo
vig aan: "U ziet er anders wel goed
uit".
Ik omschreef de klacht en pijn
aan m'n rug en legde uit dat ik de
dagen noodgedwongen zittend of
liggend- doorbracht. 'Is 't psy
chisch?' informeerde hij onver
schillig. "Nee. fysiek", was mijn
antwoord. "Jaja, Ok. Volgende
week maar weer aan het werk, hè?".
Hij draaide zich om, maakte een
vlugge aantekening in een op
schrijfboek en verdween. Aan het
einde van die maand ontving ik het
gebruikelijk salaris op de giro-reke
ning. Vanzelfsprekend, daar beta
len we toch voor?
Ongeloof
Als zelfs de controleurs niet meer in
hun werk geloven, wie dan wel?
Niemand, zo lijkt het, want er hangt
een waas van collectief ongeloof en
ongenoegen over het stelsel van so
ciale zekerheid. De meeste Neder
landers hebben een haat-liefde ver
houding tot het stelsel, zo bleek on
langs uit een opinie-onderzoek.
Het vangnet van regelingen dat
steun biedt bij werkloosheid, ziek
te, arbeidsongeschiktheid, ouder
dom of in algemene bijstand voor
onverzekerde sociale risico's, roept
gemengde gevoelens op. We beta
len ons blauw aan dat stelsel, vin
den dat er in de praktijk veel mis
gaat, maar geloven nog steeds in de
goede doelstellingen van het stelsel
en zijn huiverig voor al te grote her
vormingen.
De gedachte van georganiseerde
'solidariteit', die aan het hele bouw
sel ten grondslag ligt, kan nog altijd
rekenen op brede sympathie, ook
onder werkgevers. 'Bescherming
van de zwakkeren' is een doelstel
ling die grif onderschreven wordt.
Evenzeer algemeen verbreid is keis van oneigenlijk gebruik, en dat tewet is zo toegankelijk, dat je je
overigens volgens het onderzoek de het bestaan van allerlei regelingen geen twee keer bedenkt bij een fik
mening dat er op grote schaal spra- het gebruik ervan uitlokt. De Ziek- se hoofdpijn. En wat voor de ziekte
wet geldt, gaat blijkens het rapport
ook op voor de wao, ww en andere
regelingen.
Arbeidsongeschikten
Politiek Den Haag maakt zich al
enige tijd op voor een discussie over
met name het ziekteverzuim en de
hoge arbeidsongeschiktheid. Nu de
werkloosheid na tijden van econo
mische voorspoed blijft dalen, valt
des te meer op dat er al jaren sprake
is van een gestage groei van het aan
tal werknemers dat zich voor korte
re of langere tijd ziek meldt.
In het verlengde daarvan neemt
ook de groep arbeidsongeschikten
schrikbarende vormen aan. Er zijn
inmiddels 780.000 arbeidsonge
schikten in ons land, en dat aantal
zal oplopen tot boven het miljoen.
Dat is een kostbare bedoening, en
volgens gangbare Haagse redene
ring een typisch Nederlands ver
schijnsel. Nergens in de ons omrin
gende landen zou de situatie zo
slecht zijn, al is het niet eenvoudig
dat precies na te gaan.
Typerend voor de onbegrijpelijke
ingewikkeldheid van het stelsel is
niet alleen dat 94 procent van de
mensen zegt er geen touw meer aan
vast te kunnen knopen. Minstens zo
tekenend is dat de deskundigen zelf
met de handen in het haar zitten als
hen om simpele gegevens wordt ge
vraagd.
"Er zijn, ook tot mijn verbazing,
geen internationale vergelijkingen
van ziekteverzuim", meldt een
woordvoerder van de Sociale Ver
zekeringsraad na uren zoeken licht
verbijsterd. "We hebben alle com
puters er op nagekeken en er is niet
eens een echt alomvattend Neder
lands cijfer. Het beste wat ik voor U
heb is de berekening dat het ziekte
verzuim tussen 1985 en 1989 is opge
lopen van 7.5 procent naar 8.2 pro
cent".
Het Nederlands Instituut voor
Arbeidsomstandigheden (NIA)
duikt na enig zoeken een recent
proefschrift van medewerker Prins
op, waarin geprobeerd is de interna
tionale gegevens met elkaar te ver
gelijken. Daaruit blijkt dat, als men
met de verschillen in regelingen re
kening probeert te houden, het
langdurig ziekteverzuim in Neder
land wel degelijk anderhalf a twee
keer zo hoog als in België en de
BRD.
Atv-dag
Op hoog niveau is de afgelopen
maanden tussen werkgevers, vak
bonden en kabinet gepraat over
nieuwe maatregelen. Het gaat om
zichtig toe, want de Ziektewet geldt
als een heikel politiek onderwerp
sinds in 1982 het kabinet van CDA
en PvdA (+D66) er over viel.
Er wordt gepraat over premiever-
schillen, beloningen of straf voor
bedrijfstakken die hun ziektever
zuim al of niet beteugelen. CDA-
fractievoorzitter Brinkman deed
onlangs een duit in het zakje door te
pleiten voor een ruil tussen atv-da-
gen en ziektedagen. Wie een dagje
ziek is, kan daarvoor een atv-dag op
nemen; wie nooit ziek is wordt be
loond met extra vrije tijd.
Wie even over de grens kijkt,
komt tot heel andere gedachten.
Het onderzoek van NIA-medewer-
ker Prins toont hoe de verschillen
tussen Nederland en België of
Duitsland verklaard kunnen wor
den. De buurlanden zijn veel strik
ter in het toelaten van mensen tot de
wao, in tegenstelling tot Nederland,
waar iemand die een jaar ziek is vrij
wel automatisch in de wao komt.
In ons land gaat het opvallend
vaak om werknemers met psychi
sche klachten. Nederlanders zijn
gemiddeld gezonder dan de buur
landen: we gaan minder naar de
dokter, leven langer en gebruiken
minder medicijnen. In België heeft
men een dokters-attest nodig om in
de ziektewet terecht te komen, in
Nederland kan men langer 'uitzie
ken'.
Controle
Premie-differentiatie, bonus/ma
lus-regelingen, het is de vraag of het
allemaal helpt. Onder de bevolking
leeft, blijkens het opinie-onderzoek,
een sterke voorkeur voor simpeler
maatregelen. Het niet meer volledig
uitbetalen van loon of het ruilen van
atv-dagen zijn plannen die maar
weinig steun krijgen. Een veel
strengere controle op mensen die
zich ziek melden is volgens 82 pro
cent van de bevolking en volgens 80
procent van de werknemers, gebo
den. Wie echt ziek is heeft gewoon
recht op een uitkering; wie niet ziek
is moet gewoon niet zeuren.
